System polityczny RP
I etap transformacji
1. Transformacja polskiego systemu politycznego i kształtowanie się demokratyczno- liberalnych zasad ustrojowych
Zasadniczym początkiem fazy transformacji ustrojowej były porozumienia Okrągłego Stołu i dokonane zgodnie z nimi korekty uprzednio obowiązującej sytuacji.
Przemiany systemu politycznego- w opraciu o porozumienie Okrągłego Stołu- rozpoczęto od zmiany konstytcji. Pierwszym aktem prawnym zmieniającym podstawy ustroju państwa polskiego była ustawa konstytucyjna- tzw. nowela kwietniowa- uchwalona 7 kwietnia 1989 roku. Zmian tych dokonał Sejm wyłoniony w czasach PRL
Najistotniejsze decyzje wprowadzające nieodwracalne instytucjonalne zmiany to:
a) wprowadzenie pluralizmu politycznego umożliwiającego opozycji „solidarnościowej” ( a i innej- bowiem także KPN-owskiej i UPR-owskiej) udział w rywalizacji wyborczej do pralamentu ( w ograniczonym zakresie)
b) wprowadzenie nowych zasad podziału władzy, w szczególności przez reaktywowanie drugiej izby parlamentarnej- Senatu, a także- w miejsce Rady Państwa ( tzw. zbiorowej głowy państwa)- urzędu Prezydenta wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe ( połączone izby Sejmu i Senatu)
c) zniesienie zasady odwoływalności sędziów oraz powołanie Krajowej Rady Sądownictwa, co dało początek odbudowy niezawisłości sądów
d) poddanie kontroli Trybunału Konstytucyjnego prawa stanowionego przez parlament (badanie zgodności konstytucyjnej).
Istotnym ich aspektem była szczególnie silna pozycja prezydenta. Przyznano mu prawo: do wydawani dekretów z mocą ustawy; otrzymał prawo weta.
Najdonioślejszym osiągnięciem Okrągłego Stołu było doprowadzenie do częściowo wolnych wyborów parlamentarnych. Rezultat tego swoistego plebiscytu- wygranie przez reprezentantów „Solidarności”99 mandatów na 100 w Senacie oraz całej 35% puli mandatów do Sejmu poddanych wolnemu wyborowi- był jednocześnie wyrazem oczekiwań i dążeń społecznych, i uprawnieniem do dalszych zmian ustrojowych.
Bezpośrednim następstwem było sformowanie rządu premiera Tadeusza Mazowieckiego, reprezentującego obóz „solidarnościowy”. Najistotniejszą ze zmian ustrojowych zapoczątkowanych przez ten rząd była reforma gospodarcza, zwana inaczej terapią szokową. Uznano, że tylko taka droga daje szansę na w miarę szybkie wyjście z kryzysu gospodarczego i hiperinflacji. Trudne reformy powodowały ogromne koszty społeczne, powodowane przez galopująca inflację, upadek całych gałęzi upaństwowionej gospodarki ( szczególnym tego przejawem był upadek Państwowych Gospodarstw Rolnych) narastanie bezrobocia itp. Łagodząca rolę odgrywał system socjalnej pomocy, czyli zasiłki dla bezrobotnych, określane potocznie „kuroniówkami”- od nazwiska ówczesnego ministra Pracy i Opieki socjalnej Jacka Kuronia.
Następne zmiany konstytucyjne- wprowadzone 29 grudnia 1989 roku przez Sejm kontraktowy- miały w dużej mierze charakter i znaczenie symboliczne, bowiem dotyczyły w szczególności aspektów politycznych, a mianowicie:
zmieniono przede wszystkim nazwę państwa na Rzeczpospolita Polska i przywrócono w godle państwowym (herbie) orła w koronie
zastąpiono określenie charakteru społeczeństw z socjalistycznego na obywatelskie
wykreślono znaczenie Sejmu jako wyraziciela woli „ludu pracującego miast i wsi” wprowadzając pojęcie „woli Narodu”
Bardziej znaczące pod względem formalnoprawnym i praktycznym było wprowadzenie zapisu:
likwidacji planowania społeczno- gospodarczego, co jednoznacznie oznaczało
wprowadzenie do systemu gospodarczego zasady gospodarki rynkowej
W sferze politycznej odnotować także należy zmianę Prokuratury Generalnej: podporządkowano ją ministrowi sprawiedliwości zamiast prezydentowi.
Istotną z punktu widzenia funkcjonowania reformowanego systemu politycznego- była nowelizacja konstytucyjna z 8 marca 1990 r. Zniesiono dotychczasowy system rad narodowych, będących integralną częścią zcentralizowanego systemu socjalistycznego. W ich miejsce wprowadzono gminne samorządy terytorialne nadając im- co istotne- osobowość prawną i samodzielność prawnie chronioną. Tym samym położono podwaliny pod nowy ustrój administracji publicznej, a także zrobiono kolejny krok w kierunku upodmiotowienia obywateli poprzez umożliwienie społecznościom lokalnym wyrażania swoich preferencji i kierunków rozwoju ich otoczenia. W tym samym dniu uchwalono nową ordynację wyborczą do rad gmin umożliwiając przeprowadzenie wyborów do samorządu terytorialnego.
II etap transformacji
Drugi etap transformacji zapoczątkowała następna nowelizacja Konstytucji RP i ustawa o wyborze Prezydenta RP z 27 września 1990 roku. Zmiany te były znaczące dla kształtującego się konstytucjonalizmu.
*Wprowadziły bowiem zasadę wyłaniania prezydenta w drodze wyborów powszechnych i bezpośrednich.
*Zmieniły dotychczasowy tryb- oparty o zasady wyborcze wywiedzione z konstytucji marcowej z 1921 roku charakterystyczne dla systemów parlamentarno- gabinetowych- wybierania prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe. Na podstawie tych aktów prawnych, 9 grudnia 1990r. w II turze głosowania- pierwszym prezydentem wybranym w tym trybie został Lech Wałęsa.
Prezydentura Lecha Wałęsy miała ogromny wpływ na rozłam w obozie solidarnościowym. Doprowadziła nie tylko do bezpośredniej rywalizacji pomiędzy liderami tego obozu- Lechem Wałęsą i Tadeuszem Mazowieckim- ale doprowadziła w rezultacie do upadku rządu tego drugiego.
Znamienny w skutkach był rozłam i upadek ruchu społecznego „Solidarność”- reprezentowanego uprzednio przez „Komitet Obywatelski przy Lechu Wałęsie”, bowiem w to miejsce pojawiły się rozdrobnione partie polityczne bezpardonowo rywalizujące ze sobą (niekoniecznie w oparciu o programy polityczne). W rezultacie w wyborach 27 października 1991 r. do pierwszych w pełni wolnych i rywalizacyjnych wyborów parlamentarnych stanęło 101 komitetów wyborczych, a mandaty parlamentarne otrzymali przedstawiciel 29 partii. Główną tego przyczyną była ordynacja wyborcza.
W rezultacie kolejne rządy były mniejszościowe składające się z 4-7 partii politycznych, żaden rząd nie przetrwał roku a zakończyło się uchwaleniem przez sejm wotum nieufności wobec rządu Hanny Suchockiej i rozwiązaniem parlamentu przez prezydenta Lecha Wałęsę.
Najważniejsze decyzje nowego parlamentu wyłonionego w wyborach 27 października 1991r. - po raz pierwszy już nie w kontraktowych lecz w pełni demokratycznych- dotyczyły zmian konstytucyjnych. Najpierw, 23 kwietnia 1992 roku, uchwalono ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji RP .Ustawa ta rozstrzygała udział poszczególnych podmiotów politycznych (Zgromadzenia Narodowego i prezydenta.) w pracach nad konstytucją oraz przekazała decyzję o ostatecznym jej kształcie wyborcom wyrażonej w referendum konstytucyjnym. Potem uchwalono 17 października tegoż roku ustawę konstytucyjną, zwaną Małą Konstytucyjną która regulowała w sposób kompleksowy stosunki między władzą ustawodawczą a wykonawczą. Relacje te oparto o monteskiuszowskiego trójpodziału władzy, które oscylowały pomiędzy systemem parlamentarno- gabinetowym a prezydenckim.
Nowe wybory ( 19 września 1993r.) odbyły się zgodnie z nową zaporową ordynacją wyborczą wprowadzającą konieczność uzyskania co najmniej 5 % poparcia dla partii politycznych i 8 % poparcia dla koalicji wyborczych. Wyniki wyborów miały wielokrotne znaczenie
dały zwycięstwo siło wywodzącym się z PRL : SLD i PSL
porażkę ugrupowań postsolidarnościowych, które poszły do wyborów rozdrobnione i skłócone
dały początek konsolidacji sceny politycznej, bowiem w parlamencie reprezentowanych było już tylko 7 partii a nie 29 jak to miało miejsce w poprzedniej kadencji
w obozie solidarnościowym sytuację komplikował brak partii dominującej, która zdolna byłaby do skupienia wokół siebie innych programowo zbliżonych partii; ostatecznie rolę tę spełnił związek zawodowy „Solidarność” doprowadzając do skonsolidowania organizacyjnego i programowego pod nazwą Akcja Wyborcza „Solidarność”, co przyniosło sukces w wyborach parlamentarnych następnej kadencji (warto zauważyć, że AWS uzyskał w ten czas zbliżone poparcie do łącznego poparcia postsolidarnościowych ugrupowań w uprzednich wyborach parlamentarnych)
Uchwalona 19 października 1992 r. Mała Konstytucja wprowadziła zmiany w relacjach pomiędzy władzą ustawodawczą a wykonawczą. Głównie polegały one na ograniczeniu uprawnień prezydenta w stosunku do parlamentu i rządu, w tym przede wszystkim rozwiązania parlamentu i wpływu na powołanie i odwołanie rządu. Inicjatywa odwołania rządu przeszła w ręce Sejmu, któremu dodatkowo przyznano możliwość uchwalenia weta konstruktywnego, co chroniło go przed ewentualnością rozwiązania przez prezydenta.
Sytuacja polityczna w Polsce zmieniła się po wyborach prezydenckich 1995r. Społeczeństwo obdarzyło zaufaniem kandydata lewicy Aleksandra Kwaśniewskiego. Przez kolejne dwa lata panował stabilny układ polityczny- oparty na tożsamości politycznej prezydenta i głównego koalicjanta, którym był SLD.
Po wyborach parlamentarnych w 1997r., zwycięskich dla koalicji wyborczej Akcja Wyborcza Solidarność- składającej się ze związku zawodowego „Solidarność” i ugrupowań centroprawicowych- układ sił na szczytach władzy państwowej istotnie się zmienił, AWS, rządzące wespół z Unią Wolności, znalazło się w sytuacji współistnienia z prezydentem Aleksandrem Kwaśniewskim wywodzącym się z przeciwstawnej, lewicowej opcji politycznej.
Ukonstytuowanie demokratycznego systemu RP
Finalna faza procesów kształtowania demokratycznego systemu w Polsce- stabilizacji- została zapoczątkowana uchwaleniem w dniu 2 kwietnia 1997 roku Konstytucji Rzeczpospolitej.
Najistotniejszą zmianą ustroju państwa, wprowadzoną przez nową Konstytucję jest odmienne niż dotychczas uregulowanie wzajemnych relacji pomiędzy naczelnymi organami państwa. Doświadczenia nabyte w poprzednich fazach transformacji skłoniły ustrojodawcę do przyjęcia systemu zracjonalizowanego parlamentaryzm gabinetowego.
W Konstytucji zdefinowano katalog podstawowych zasad Rzeczpospolitej Polskiej w sposób zgodny z kanonami nowoczesnych demokracji- kończąc tym samym proces kształtowania demokratyczno- rynkowego systemu pod względem prawno- ustrojowym.
2. Zasady demokratycznego państwa prawnego
Konstytucja w art. 2 ,,Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. ustanawia zasadę demokratycznego państwa prawnego jako podstawową zasadę ustroju politycznego. Nakaz przestrzegania prawa wyrażony w Konstytucji w art. 7 ,,Organy władzy publicznej działają na podstawie prawa i w granicach prawa” odnosi się zarówno do tworzenia jak i stosowania prawa. Formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez organy państwowe są wyspecjalizowane instytucje, których zadanie polega na doprowadzeniu do przywrócenia stanu zgodnego z prawem, zwłaszcza w stosunkach pomiędzy organami państwowymi a obywatelem. Taka role pełnia w Polsce: TK, Rzecznik Praw Obywatelskich, NSA i niezawisłe sady.
Idea demokratycznego państwa prawnego spełnia się przez zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela, zasadę suwerenności, zasadę pluralizmu politycznego, kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne, zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych. Demokratyczne państwo prawne to takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system.
Elementem zasad demokratycznego państwa prawnego są reguły stanowienia prawa określane zasadami przyzwoitej legislacji. Punktem wyjścia jest zasada ochrony zaufania obywatela do państwa. Zakaz działania prawa wstecz: Ponadto obowiązuje vacatio legis.
Obowiązuje też zasada praw nabytych- uzyskane prawo nie może być odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane. Zasada określoności prawa- przepisy prawne muszą być formułowane na tyle jasno by adresat mógł bez trudności określić prawne konsekwencje swojego postępowania.
Obowiązek jednolitości stosowania prawa. Zasada proporcjonalności - zakaz nadmiernej ingerencji. Odrębnym elementem koncepcji demokratycznego państwa prawnego jest oparcie systemu źródeł prawa o zasadę hierarchicznej budowy i usytuowanie aktów stanowionych przez parlament na szczycie tej hierarchii. Obowiązują więc zasady ustrojowe: Nadrzędność konstytucji, kontrola zgodności ustaw z konstytucji.
3. Prawa i wolności obywatelskie
Uprawnienia przysługujące obywatelom danego państwa, ich prawną gwarancją jest nabycie obywatelstwa. Podstawowe prawa, wolności (także obowiązki) jednostki są zamieszczane w konstytucjach i ustawach, dotyczą najistotniejszych interesów obywateli. Instytucja podstawowych praw i wolności jednostki ukształtowała się w dobie rewolucji XVIII w., w walce z feudalnymi przywilejami stanowymi; uzasadniono ją na gruncie tzw. prawa natury. Znalazła prawny wyraz m.in. we francuskiej Deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789. Po II wojnie światowej stopniowo uznanie zaczęła zdobywać idea międzynarodowej ochrony praw i wolności, rozumianych jako przysługujące każdemu człowiekowi
(prawa człowieka). W 1948 Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Deklarację Praw Człowieka w Europie szczególne znaczenie ma Europejska Konwencja Praw Człowieka (ratyfikowana przez Polskę 1993). Na tych dokumentach międzynarodowych wzorują się ustawodawstwa wielu państw w tym Konstytucja RP. Stwierdza się w niej, że "Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych".Konstytucyjne prawa i wolności obywatelskie przysługują obywatelom danego państwa, natomiast najbardziej podstawowe - prawa człowieka (np. nietykalność osobista) przysługują każdej jednostce znajdującej się na terytorium państwa.
Ze względu na treść i zakres dzielą się one na:
2. prawa i wolności polityczne, gwarantujące jednostce nieskrępowany udział w życiu politycznym (czynne i bierne prawo wyborcze, prawo do udziału w referendum, prawo do informacji, prawo do zrzeszania się, prawo do skargi na organy państwa),
3. prawa socjalne i ekonomiczne, mają charakter uprawnień, (państwo zobowiązuje się do określonych świadczeń na rzecz obywateli. Należą do nich m.in. prawo do nauki, dziedziczenia, pracy, ochrony zdrowia, ochrony własności prywatnej). Zawieszenie lub ograniczenie niektórych podstawowych praw obywatelskich może nastąpić przejściowo w wyniku ogłoszenia stanu wojny, stanu wojennego lub stanu wyjątkowego.
W okresie PRL (konstytucja z 1952 ze zmianą 1976) prawa i wolności, zarówno co do koncepcji, jak i normowania, były wzorowane na konstytucjach sowieckich, w praktyce postępowe zapisy konstytucji nie miały odzwierciedlenia w ustawach i aktach wykonawczych, dawało to szerokie możliwości ich ograniczania i łamania. Po 1989 najpierw pojawiły się nowe uregulowania ustawodawcze, potem wprowadzono do konstytucji (tzw. nowelą grudniową z 29 XII 1989) klauzule generalne (zwłaszcza klauzulę demokratycznego państwa prawnego) pozwalające w nowy sposób interpretować przepisy z poprzedniego okresu ustrojowego. Dopiero jednak Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 IV 1997 wprowadziła całościowe ujęcie praw, wolności i obowiązków jednostki adekwatne do standardów państwa demokratycznego.
Ochrona prawa i wolności obywatelskich polega na ustanowieniu instytucjonalnych gwarancji w formie skargi na postępowanie organów państwowych oraz możliwości, w przypadku ich łamania, odwołania się do sądu oraz do sądów organów międzynarodowych - np. Europejskiego Trybunału Praw Człowiekowi.
Artykuł 1
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.
Artykuł 2
(1) Każdy człowiek posiada wszystkie prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru, płci, języka, wyznania, poglądów politycznych i innych, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu.
(2) Nie wolno czynić żadnej różnicy w zależności od sytuacji politycznej, prawnej lub międzynarodowej kraju lub obszaru, do którego dana osoba przynależy, bez względu na to, czy dany kraj lub obszar jest niepodległy, czy też podlega systemowi powiernictwa, nie rządzi sięsamodzielnie lub jest w jakikolwiek sposób ograniczony w swej niepodległości.
Artykuł 3
Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swej osoby.
Artykuł 4
Nie wolno nikogo czynić niewolnikiem ani nakładać na nikogo służebności; niewolnictwo i handel niewolnikami są zakazane we wszystkich swych postaciach.
Artykuł 5
Nie wolno nikogo torturować ani karać lub traktować w sposób okrutny, nieludzki lub poniżający.
Artykuł 6
Każdy człowiek ma prawo do uznawania wszędzie swojej osobowości prawnej.
Artykuł 7
Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo, bez jakiejkolwiek różnicy, do jednakowej ochrony prawnej. Wszyscy mają prawo do jednakowej ochrony przed jakąkolwiek dyskryminacją będącą pogwałceniem niniejszej Deklaracji i przed jakimkolwiek narażeniem na taką dyskryminację.
Artykuł 8
Każdy człowiek ma prawo do skutecznego odwoływania się do kompetentnych sądów krajowych przeciw czynom stanowiącym pogwałcenie podstawowych praw przyznanych mu przez konstytucję lub przez prawo.
Artykuł 9
Nikogo nie wolno samowolnie aresztować, zatrzymać lub wygnać z kraju.
Artykuł 10
Każdy człowiek ma na warunkach całkowitej równości prawo, aby przy rozstrzyganiu o jego prawach i zobowiązaniach lub o zasadności wysuwanego przeciw niemu oskarżenia o popełnienie przestępstwa, być wysłuchanym sprawiedliwie i publicznie przez niezależny i bezstronny sąd.
Artykuł 11
(1) Każdy człowiek oskarżony o popełnienie przestępstwa ma prawo, aby uznawano go za niewinnego dopóty, dopóki nie udowodni mu się winy zgodnie z prawem podczas publicznego procesu, w którym zapewniono mu wszystkie konieczne środki obrony.
(2) Nikt nie może być skazany za przestępstwo z powodu działania lub zaniechania nie stanowiącego w chwili jego dokonania przestępstwa według prawa krajowego lub międzynarodowego. Nie wolno także wymierzać kary wyższej niż ta, która była przewidziana w chwili popełnienia przestępstwa.
Artykuł 12
Nie wolno ingerować samowolnie w czyjekolwiek życie prywatne, rodzinne, domowe, ani w jego korespondencję, ani też uwłaczać jego honorowi lub dobremu imieniu. Każdy człowiek ma prawo do ochrony prawnej przeciwko takiej ingerencji lub uwłaczaniu.
Artykuł 13
(1) Każdy człowiek ma prawo swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach każdego państwa.
(2) Każdy człowiek ma prawo opuścić jakikolwiek kraj, włączając w to swój własny, i powrócić do swego kraju.
Artykuł 14
(1) Każdy człowiek ma prawo ubiegać się o azyl i korzystać z niego w innym kraju w razie prześladowania.
(2) Nie można powoływać się na to prawo w przypadku ścigania wszczętego rzeczywiście z powodu popełnienia przestępstwa pospolitego lub czynu sprzecznego z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Artykuł 15
(1) Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa.
(2) Nie wolno nikogo pozbawiać samowolnie obywatelstwa ani nikomu odmawiać prawa do zmiany obywatelstwa.
Artykuł 16
(1) Mężczyzni i kobiety, bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, narodowości lub wyznania, mają prawo po osiągnięciu pełnoletności do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny. Maja oni równe prawa w odniesieniu do zawierania małżeństwa, podczas jego trwania i po jego ustaniu.
(2) Małżeństwo może być zawarte jedynie za swobodnie wyrażoną pełną zgodą przyszłych małżonków.
(3) Rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i Państwa.
Artykuł 17
(1) Każdy człowiek, zarówno sam jak i wespół z innymi, ma prawo do posiadania własności.
(2) Nie wolno nikogo samowolnie pozbawiać jego własności.
Artykuł 18
Każdy człowiek ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje swobodę zmiany wyznania lub wiary oraz swobodę głoszenia swego wyznania lub wiary bądź indywidualnie, bądź wespół z innymi ludźmi, publicznie i prywatnie, poprzez nauczanie, praktykowanie, uprawianie kultu i przestrzeganie obyczajów.
Artykuł 19
Każdy człowiek ma prawo do wolności opinii i do jej wyrażania; prawo to obejmuje swobodę posiadania niezależnej opinii, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i poglądów wszelkimi środkami, bez względu na granice.
Artykuł 20
(1) Każdy człowiek ma prawo do spokojnego zgromadzania i stowarzyszania się.
(2) Nikogo nie można zmuszać do przynależności do jakiegokolwiek ugrupowania.
Artykuł 21
(1) Każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub poprzez swobodnie wybranych przedstawicieli.
(2) Każdy człowiek ma prawo równego dostępu do służby publicznej w swoim kraju.
(3) Wola ludu jest podstawą władzy rządu; wola ta wyraża się w przeprowadzanych okresowo rzetelnych wyborach, opartych na zasadzie powszechności, równości i tajności, lub na innej równorzędnej procedurze, zapewniającej wolność wyborów.
Artykuł 22
Każdy człowiek ma, jako członek społeczeństwa, prawo do ubezpieczeń społecznych; ma również prawo do urzeczywistniania - poprzez wspólny wysiłek narodu i współpracę międzynarodową oraz
zgodnie z organizacją i zasobami każdego Państwa - swych praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, niezbędnych dla poczucia godności i swobodnego rozwoju osobowości.
Artykuł 23
(1) Każdy człowiek ma prawo do pracy, do swobodnego wyboru miejsca pracy, do odpowiednich i zadowalających warunków pracy oraz do ochrony przed bezrobociem.
(2) Każdy człowiek, bez względu na jakiekolwiek różnice, ma prawo do równej płacy za równę pracę.
(3) Każdy pracujący ma prawo do odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jemu i jego rodzinie egzystencję odpowiadającę godności ludzkiej i uzupełnianego w razie potrzeby innymi środkami pomocy społecznej.
(4) Każdy człowiek ma prawo do tworzenia związków zawodowych i do przystępowania do związków zawodowych dla ochrony swych interesów.
Artykuł 24
Każdy człowiek ma prawo do wypoczynku, włączając w to rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowe płatne urlopy.
Artykuł 25
(1) Każdy człowiek ma prawo do poziomu życia zapewniającego zdrowie i dobrobyt jemu i jego rodziny, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarska i konieczne świadczenia socjalne, oraz prawo do poczucia bezpieczeństwa w przypadku bezrobocia, choroby, kalectwa, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w inny sposób od niego niezależny.
(2) Matka i dziecko mają prawo do specjalnej opieki i pomocy. Wszystkie dzieci, zarówno małżeńskie jak i pozamałżeńskie, korzystają z jednakowej ochrony społecznej.
Artykuł 26
(1) Każdy człowiek ma prawo do nauki. Nauka będzie bezpłatna, przynajmniej na szczeblu podstawowym. Nauka podstawowa będzie obowiązkowa. Oświata techniczna i zawodowa będzie powszechnie dostępna, a studia wyższe będą dostępne dla wszystkich na równych zasadach w zależności od uzdolnień.
(2) Nauczanie będzie ukierunkowane na pełen rozwój osobowości ludzkiej i umocnienie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. Będzie ono krzewić wzajemne zrozumienie, tolerancję i przyjaźń między wszystkimi narodami, grupami rasowymi i religiami, a także wspierać działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych zmierzającą do utrzymania pokoju.
(3) Rodzice maję prawo pierwszeństwa w wyborze rodzaju nauczania, którym objęte będą ich dzieci.
Artykuł 27
(1) Każdy człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym swojej społeczności, do korzystania ze zdobyczy kultury, do uczestniczenia w postępie nauki i do korzystania z jej dobrodziejstw.
(2) Każdy człowiek ma prawo do ochrony moralnych i materialnych korzyści wynikających z jakiejkolwiek jego działalności naukowej, literackiej lub artystycznej.
Artykuł 28
Każdy człowiek ma prawo do takiego porządku społecznego i międzynarodowego, w którym prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji mogą być w pełni realizowane.
Artykuł 29
(1) Każdy człowiek ma obowiązki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój jego osobowości.
(2) W korzystaniu ze swoich praw i wolności każdy człowiek podlega jedynie takim ograniczeniom, które są ustalone przez prawo wyłącznie w celu zapewnienia właściwego uznania i poszanowania praw i wolności innych i w celu uczynienia zadość słusznym wymogom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu w demokratycznym społeczeństwie.
(3) Te prawa i wolności nie mogą w żadnym przypadku być egzekwowane w sposób sprzeczny z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Artykuł 30
Żadnego z postanowień niniejszej Deklaracji nie można rozumieć jako udzielającego jakiemukolwiek Państwu, grupie lub osobie jakiegokolwiek prawa do podejmowania działalności lub wydawania aktów zmierzających do podważenia któregokolwiek z praw i wolności zawartych w niniejszej Deklaracji
Ewolucja systemu politycznego Polski od 1918 do 1989 roku.
Uważam, że to jest temat rzeka i tylko chronologicznie `poustawiam' konstytucje bo w końcu chodzi o ewolucje systemu politycznego.
KONSTYTUCJE MIĘDZYWOJENNE
a)Konstytucja z 17 marca 1921 (inaczej konstytucja marcowa)
Konstytucja marcowa 1921, Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 267) weszła w życie 1 czerwca 1921. Składała się z siedmiu rozdziałów. Wprowadzała ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią (art. 2) przyznawała Narodowi (bez normatywnej jego definicji, gdyż ustrojodawca oparł się na stanowisku doktryny francuskiej, uznającej naród za zbiorowość polityczną wszystkich obywateli państwa, bez względu na ich przynależność etniczną), który nie sprawował jej sam, lecz za pośrednictwem specjalnych organów, zbudowanych zgodnie z Monteskiuszowską koncepcją trójpodziału władz (art. 2 in fine).
b)Nowela sierpniowa ( 2siepnia 1926r.)
Uchwalona po przewrocie majowym dała prezydentowi władzę rozwiązania Sejmu (i zarazem Senatu), prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy (Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej), zatwierdzane przez Sejm, pozbawiła Sejm prawa samorozwiązania się oraz ustanowiła, że budżet nie uchwalony przez Sejm w terminie ustanawiać ma rząd projektem rządowym, który będzie obowiązywał.
c)Konstytucja z 23 kwietnia 1935r.
Uchwalona po przewrocie majowym dała prezydentowi władzę rozwiązania Sejmu (i zarazem Senatu), prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy (Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej), zatwierdzane przez Sejm, pozbawiła Sejm prawa samorozwiązania się oraz ustanowiła, że budżet nie uchwalony przez Sejm w terminie ustanawiać ma rząd projektem rządowym, który będzie obowiązywał.
OKRES POLSKI LUDOWEJ
a)Mała Konstytucja
Mała Konstytucja z 20 lutego 1919 r. to Uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 r. w sprawie powierzenia Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa (Dz.Pr.P.P. Nr 19, poz. 226).
Ustrój państwa wg Małej Konstytucji
Mała Konstytucja wprowadzała w Polsce system rządów komitetowych[1] - najwyższą władzę w państwie stanowił Sejm Ustawodawczy, którego wolę wykonywać miał Naczelnik Państwa oraz Rada Ministrów, jako swoisty komitet pozbawiony własnych, niezależnych od parlamentu uprawnień.
Prawa i ograniczenia Naczelnika Państwa
Naczelnik Państwa na podstawie "porozumienia z Sejmem" powoływał rząd.
Naczelnik Państwa i rząd byli odpowiedzialni przed Sejmem.
Naczelnik Państwa został pozbawiony inicjatywy ustawodawczej.
Naczelnik Państwa nie posiadał prawa do rozwiązywania parlamentu.
Akty prawne wydawane przez Naczelnika Państwa wymagały kontrasygnaty właściwego ministra
Kalendarium Małej Konstytucji
uchwalona 20 lutego 1919 roku
ogłoszona 27 lutego 1919 roku w "Dzienniku Praw Państwa Polskiego" Nr 19, pod poz. 226
weszła w życie 27 lutego 1919 roku, pozbawiając mocy obowiązującej Dekret z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej (Dz.Pr.P.P. Nr 17, poz. 41)
zmieniona 25 lutego 1920 roku przez Uchwałę Sejmu z dnia 13 lutego 1920 r. uzupełniającą uchwałę Sejmu z dnia 20 lutego 1919 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 84)
uchylona 1 czerwca 1921 roku przez art. 126 ust. 2 Ustawy z dnia 17 marca 1921 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 267) oraz - w stosunku do praw i obowiązków Naczelnika Państwa - art. 2 Ustawy przechodniej z dnia 18 maja 1921 r. do Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r. w sprawie tymczasowej organizacji władzy zwierzchniej Rzeczypospolitej (Dz.U. Nr 44, poz. 26
POCZĄTKI III RZECZPOSPOLITEJ
a)Nowela kwietniowa (7kwietnia 1989)
Po zakończeniu obrad Okrągłego Stołu Sejm PRL w dniu 7 kwietnia 1989 r. uchwalił ustawę o zmianie ustawy zasadniczej z 1952 r. oraz ordynacje wyborcze - do Sejmu oraz do przywróconego Senatu.
Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 w wersji z 7 kwietnia 1989 wraz z późniejszymi zmianami obowiązywała od 8 kwietnia 1989 do 8 grudnia 1992, do czasu wejścia w życie tzw. Małej Konstytucji.
Nowelizacja wprowadzała (bądź przywracała) następujące instytucje:
Senat - z prawem do wnoszenia poprawek do ustaw oraz z prawem inicjatywy ustawodawczej,
urząd Prezydenta w miejsce dotychczasowej kolegialnej Rady Państwa,
Krajową Radę Sądownictwa, organu właściwego dla proponowania nominacji sędziowskich.
b)Nowela grudniowa ( 29 grudnia 1989), całkowicie przeredagowała pierwszy rozdział Konstytucji, usuwając z niego zasady kierowniczej roli partii oraz przyjaźni ze Związkiem Radzieckim, a zapisując podstawowe zasady ustroju politycznego. Znaczenie wiodące przypadło nowemu art.1 określającemu Polskę jako demokratyczne państwo prawne, urzeczywistniające zasady sprawiedliwości społecznej; bardzo ważne były też postanowienia o pluralizmie politycznym
(art.4), swobodzie działalności gospodarczej (art.6) i ochronie własności (art.7). Dawne przepisy konstytucyjne zyskały w ten sposób podstawy aksjologiczne, co szybko znalazło stosowne rozwinięcie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i innych organów sądowych. W marcu 1990 r. dokonano kolejnej nowelizacji konstytucji, wprowadzając nowe postanowienia o ustroju władzy lokalnej i reaktywując system samorządu terytorialneg