Prawo rodzinne

Rodzina / małżeństwo

1. R o d z i n a nazywana jest często podstawową komórką społeczną, jej istota opiera się głównie na wewnętrznym rozwoju (rodzenie dzieci). Jest zjawiskiem nieprzemijającym. Pojęcie rodziny może dotyczyć osób związanych węzłami krwi, jak i tych, których wiąże wspólność bytu „pod jednym dachem” (odpowiednio rodzina mała [nuklearna] i rodzina wielka). Staje się ona obiektem zainteresowania prawa dopiero, gdy została założona przez zawarcie małżeństwa.

2. Konkubinat - faktyczne pożycie kobiety i mężczyzny.

3. Funkcje rodziny:

• f. emocjonalno-ekspresyjną,

• f. seksualną i prokreacyjną,

• f. gospodarcza,

• f. wychowawczo-socjalizacyjna,

• f. opiekuńcza.

4. KRO preferuje rodzinę opartą na małżeństwie - ponieważ małżeństwo i rodzina są elementami ładu społecznego i porządku prawnego w państwie. Ponadto małżeństwo :

• zapewnia jasną sytuację prawną małżonków,

• pozwala ustalić pochodzenie [stan cywilny] jej członków.

5. Przynależność do rodziny :

1. W przypadku dzieci wspólnych - opiera się na pokrewieństwie z obojgiem małżonków.

2. W przypadku pasierba - opiera się na pokrewieństwie z jednym małżonkiem i powinowactwie z drugim.

6. Więzi rodzinne:

• P o k r e w i e ń s t w o to fakt biologiczny; krewnymi są osoby pochodzące od wspólnego przodka. Wyróżnia się linie i stopnie pokrewieństwa.

W linii prostej krewnymi są osoby pochodzące jedna od drugiej. Wyróżnia się tu:

1. Krewnych wstępnych (ojciec, dziadek, pradziadek).

2. Krewnych zstępnych (syn, wnuk, prawnuk).

W linii bocznej spokrewnione są osoby, które nie pochodzą od siebie, lecz mają wspólnego przodka.

Rodzeństwem przyrodnim - są osoby pochodzące od jednego wspólnego rodzica, natomiast drugi rodzic każdego z nich jest inny.

Pokrewieństwo może być bliższe lub dalsze zależnie od liczby pokoleń w linii prostej, a w linii bocznej, zależnie od liczby urodzeń dzielących tych krewnych względem ich wspólnego przodka.

Wśród krewnych bocznych nie ma w ogóle pierwszego stopnia pokrewieństwa.

• P o w i n o w a c t w o jest ono skutkiem zawarcia małżeństwa i oznacza więź prawną między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Również i tu mamy do czynienia z linią prostą i boczną, a jego bliskość określa się w stopniach.

• Osoby bliskie - więź rodzinna jest często źródłem określonego stanu faktycznego, zwanego stosunkiem bliskości, który zasadniczo oparty jest na interpersonalnych stosunkach emocjonalnych, a nie tylko na formalnej więzi.

7. S t a n c y w i l n y wyznacza przynależność danej osoby do rodziny (status familiae). Stanowi on część ogólnego stanu prawnego człowieka, w którego skład wchodzą również: obywatelstwo i stan osobisty. Fundamentem stanu cywilnego człowieka jest więc jego: płeć, pochodzenie od określonych osób (rodziców) oraz stan małżeński albo bezżenny.

Stan cywilny jest:

• niepodzielny [wyjątek - dot. skutków przysposobienia],

• dobrem osobistym, chronionym przez prawo cywilne przy pomocy roszczeń [powództwa ustalającego i kształtującego],

• prawem o char. niemajątkowym,

• prawem niezbywalnym i skutecznym erga omnes.

8. Transseksualizm - to rozbieżność między poczuciem psychicznym płci, a morfologiczno-bilogiczną budową ciała oraz płcią socjalną [metrykalną].

SN w uchwale mającej moc z a s a d y p r a w n e j stwierdził - „występowanie transseksualizmu nie daje podstawy do sprostowania w akcie urodzenia wpisu określającego płeć”[SN(7)z 22.06.1989r., OSP1991,poz.35]

9. Prawo rodzinne:

KRO składa się z 3 zasadniczych członów:

• prawo małżeńskie,

• prawo dot. stos. między rodzicami, a dziećmi,

• prawo opiekuńcze.

KRO respektuje zasadę autonomii rodziny. Stosunki prawno-rodzinne są oparte na równości stron. Prawo rodzinne zawarte w KRO jest działem prawa cywilnego.

10. Zasady prawa rodzinnego:

1. Z a s a d a s z c z e g ó l n e j o c h r o n y r o d z i n y

2. Z a s a d a d o b r a d z i e c k a

3. Z a s a d a t r w a ł o ś c i m a ł ż e ń s t w a

4. Z a s a d a r ó w no u p r a w n i e n i a m a ł ż o n k ó w

5. Z a s a d a ś w i e c k o ś c i p r a w a r o d z i n n e g o

11. Sprawy rodzinne rozstrzyga sąd rejonowy (powszechny) będący sądem opiekuńczym (art. 569 par. 1 KPC). Wydziały rodzinne rozpatrują sprawy rodzinne osobowe i majątkowe, z wyłączeniem spraw o podział majątku wspólnego (sprawy cywilne) oraz sprawy mające charakter karny lub mieszany dot. nieletnich.

12. M a ł ż e ń s t w o jest zjawiskiem społecznym, opartym na współżyciu pary ludzkiej. Małżeństwo zatem jest trwałym (ale nie nierozerwalnym) i legalnym związkiem mężczyzny i kobiety, powstałym z ich woli, jako równouprawnionych stron w celu wspólnego pożycia, realizacji dobra małżonków, dobra założonej rodziny i jej celów społecznych.

Małżeństwo znajduje się pod ochroną Konstytucji RP : „Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej” [art. 18 Konstytucji RP]

• Małżeństwo monogamiczne - postulat taki wyraża art. 13 KRO [„Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim” art. 13 par. 1 KRO]. Ponadto zawarcie małżeństwa bigamicznego jest przestępstwem (art. 206 kk).

• Świeckość małżeństwa - za małżeństwo uważa się tylko związek zawarty wg reguł prawa obowiązującego w danym państwie i podlegający państwowej jurysdykcji.

• Trwałość małżeństwa - z założenia małżeństwo zawiera się na czas życia i tym samym nie można założyć z góry jego nietrwałości. Zasada ta, wspierana przepisami prawa, nie oznacza jednak nierozerwalności węzła małżeńskiego. Postulat ten stanowi jeden z fragmentów ochrony rodziny.

• Równouprawnienie małżonków - chodzi tu o równy status osobowy zarówno męża, jak i żony.

13. Z a w a r c i e m a ł ż e ń s t w a:

Zgodnie z art. 1 KRO, małżeństwo może być zawarte przed kierownikiem USC, albo przed duchownym jednocześnie z zawarciem małżeństwa wyznaniowego (dotyczy to różnych wyznań), z dopełnieniem jednak dodatkowych przesłanek.

1. Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC:

Według art. 1 par. 1 KRO, małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem USC oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Przepis ten wskazuje przesłanki do skutecznego zawarcia związku małżeńskiego:

1. Odmienność płci nupturientów - związek homoseksualny jest sprzeczny z celem i funkcją społeczną małżeństwa i rodziny. Faktyczne pożycie takiej pary [płciowo jednorodnej] może być przez prawo tolerowane, ale nie może ono nadawać mu małżeńskiego statusu prawnego.

.

2. Złożenie zgodnych oświadczeń - oświadczenia te wskazują na osobę, z którą zawiera się małżeństwo, i nie mogą zawierać żadnego zastrzeżenia, zwłaszcza co do warunku i terminu (art. 7 par. 3 KRO).

3. Jednoczesna obecność przy składaniu oświadczeń - KRO przewiduje jednak z ważnych powodów dopuszczenie zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika (art. 6 KRO) chodzi tu o taką przyczynę, która uniemożliwia jednoczesne stawienie się nupturientów w jakimkolwiek USC lub gdziekolwiek poza tym urzędem.

Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym (forma ad solemnitatem).

4. Złożenie oświadczeń przed kierownikiem USC - udział kierownika polega na odebraniu od stron powyższych oświadczeń i ogłoszeniu, że wskutek ich złożenia małżeństwo zostało zawarte (art. 7 par. 1-4 KRO).

Kierownik USC (konsul) ma obowiązek ustalenia pewnych faktów i żądania od nupturientów stosownych dokumentów, oświadczeń, itd. (przesłanki formalno-porządkowe), i tak:

• Małżeństwo zawiera się w USC wybranym przez nupturientów (art.12ust.1 PrASC).

• Małżeństwo może być również zawarte poza lokalem USC, ale tylko wyjątkowo w razie zaistnienie uzasadnionych przyczyn (art.58ust.3 PrASC).

• Nupturienci powinni wykazać swoją tożsamość i przedłożyć dokumenty pozwalające stwierdzić ich wiek, stan cywilny.

• Cudzoziemiec powinien przedstawić dokument stwierdzający zdolność do zawarcia małżeństwa wg swojego prawa ojczystego.

• Pełnomocnik jest obowiązany przedstawić stosowne pełnomocnictwo (art.54 PrASC).

• Nupturienci powinni złożyć pisemne zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa.

• Okres 1 miesiąca wyczekiwania na zawarcie małżeństwa (art.4 KRO) ma zapobiegać decyzjom pochopnym i nieprzemyślanym (tempus deliberandi). Można jednak od niego odstąpić z ważnych względów.

2. Nadzwyczajny tryb zawarcia małżeństwa przed kierownikiem USC - w razie zaistnienia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio jednej ze stron, oświadczenia o wstąpieniu mogą one złożyć niezwłocznie i bez przedstawiania wymaganych dokumentów. Jednak i w tym przypadku są obowiązane złożyć zapewnienie, że nie wiedzą o okolicznościach wyłączających zawarcie małżeństwa (art.9par.1 KRO).

Kierownik USC powinien odmówić odebrania oświadczeń, jeżeli dowiedział się o okolicznościach wyłączających zawarcie małżeństwa, a w wypadkach wątpliwych powinien zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie.

O odmowie przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński kierownik USC powiadamia zainteresowanych nupturientów na piśmie. Każdy z nupturientów może w terminie 14 dni od doręczenia pisma wystąpić do sądu z wnioskiem o rozstrzygnięcie, czy okoliczności, przedstawione w odwołaniu uzasadniają powyższą odmowę. Właściwy do rozstrzygnięcia tej sprawy jest sąd rejonowy ze względu na siedzibę USC (art.7ust.2 PrASC).

KRO wymaga, aby małżeństwo było zawarte publicznie, tj. w obecności dwóch pełnoletnich świadków (art.7par.1 KRO).

Niezwłocznie po zawarciu małżeństwa sporządza się akt małżeństwa (art.61 PrASC).Przy czym akt ten ma jedynie charakter deklaratywny !

Obywatele polscy przebywający za granicą mogą zawrzeć małżeństwo również przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula (art.1par.4 KRO).

3.) Zawarcie małżeństwa przed duchownym:

Wskutek ratyfikacji w 1998r. Konkordatu możliwe jest zawarcie małżeństwa świeckiego przed duchownym jednocześnie z zawarciem małżeństwa kanonicznego. Wg art.10 Konkordatu małżeństwo kanoniczne przy spełnieniu określonych, dodatkowych przesłanek wywiera takie skutki, jakie powoduje zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim.

Jednakże orzekanie w sprawach dotyczących małżeństwa świeckiego podlega wyłącznie sądom państwowym (art.10ust.4 Konkordatu).

Zawarcie małżeństwa świeckiego jednocześnie z zawarciem małżeństwa wyznaniowego wymaga spełnienia, poza przesłankami określonymi w art.1 KRO, następujących przesłanek:

1. wyrażenie przez nupturientów woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu,

2. sporządzenie przez kierownika USC aktu małżeństwa.

A wolę taką wyraża się przed duchownym, który następnie sporządza odpowiednie zaświadczenie stwierdzające. Zaświadczenie podpisuje duchowny, małżonkowie i świadkowie. Duchowny może jednak przyjąć oświadczenie nupturientów wyrażających wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa świeckiego, jeżeli wcześniej przedstawiono mu zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa (art.8par.1KRO). Zaświadczenie takie, wraz z zaświadczeniem wcześniejszym, sporządzonym przez kierownika USC, duchowny przekazuje do USC w terminie 5 dni od zawarcia małżeństwa. Termin ten ulega zawieszeniu, jeżeli jego zachowanie nie jest możliwe z powodu siły wyższej.

B na podstawie uzyskanych od duchownego w wymaganym terminie zaświadczeń kierownik USC sporządza akt małżeństwa. Należy go sporządzić niezwłocznie, nie później jednak niż w następnym dniu roboczym, po dniu, w którym do USC nadeszły stosowne dokumenty (art.61a ust.2 PrASC).

Sporządzenie aktu małżeństwa jest przesłanką konstytutywną i taki charakter nadano jej już w samym Konkordacie. Z tymże datą zawarcia małżeństwa jest dzień złożenia oświadczeń przed duchownym.

Kierownik USC odmawia sporządzenia aktu małżeństwa jeżeli powyższe dokumenty otrzymał po upływie 5cio dniowego terminu, a spóźnienie nie jest działaniem siły wyższej. O odmowie powiadamia się nupturientów, którzy w terminie 14 dni, mogą zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie sprawy.

Uchybienia duchownego przy zawarciu małżeństwa, uniemożliwiające sporządzenie aktu małżeństwa, powodują cywilną odpowiedzialność odszkodowawczą, jeżeli wskutek tego nupturienci poniesili szkodę.

Zawarcie małżeństwa konkordatowego wymaga podjęcia czynności przez dwa urzędy stanu cywilnego:

• właściwego dla miejsca zamieszkania jednego z nupturientów [sporządza zaświadczenia o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa];

• właściwego ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa kanonicznego [sporządza akt małżeństwa]

Również przed duchownym możliwe jest zawarcie małżeństwa w trybie nadzwyczajnym. Konieczne jest jednak zapewnienie stron, że nie wiedzą o istnieniu przeszkód małżeńskich (art.9par.2 KRO).

14. P r z e s z k o d y z a w a r c i a m a ł ż e ń s t w a :

KATALOG: istnieje numerus clausus przeszkód zawarcia małżeństwa :

1. Nieosiągnięcie wymaganego wieku, tj. 18 lat przez obojga nupturientów (art.10 KRO).

2. Całkowite ubezwłasnowolnienie jednego lub obojga nupturientów (art. 11 KRO).

3. Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy (art. 12 KRO).

4. Pozostawanie w związku małżeńskim - b i g a m i a (art. 13 KRO).

5. Pokrewieństwo oraz powinowactwo (art. 14 KRO).

6. Istnienie między nupturientami stosunku przysposobienia (art.15 KRO).

15. Zawarcie małżeństwa jest rezultatem porozumienia woli obojga nupturientów, wyrażonej w przepisanej formie i kreującej stosunek prawny małżeństwa. To czynność prawna o charakterze rodzinnym. Oświadczenie woli należy oceniać w świetle art. 60 kc.

Jednakże w art.17 KRO wyłączono stosowanie przepisów KC o wadach oświadczeń woli stwierdzając, że małżeństwo może być unieważnione tylko z przyczyn wskazanych w KRO.

16. U n i e w a ż n i e n i e m a ł ż e ń s t w a :

W polskim prawie obowiązuje koncepcja unieważnialności małżeństwa. Polega ona na możliwości unieważnienia małżeństwa, skutecznie zawartego, mimo istnienia przeszkody do jego zawarcia.

Unieważnić małżeństwo można tylko z przyczyn przewidzianych w przepisach KRO (art.17 KRO).

• Przeszkoda wieku - wymaga się, aby zarówno mężczyzna, jak i kobieta osiągnęli wiek 18 lat [jest to zgodne również z art. 16 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka]. Ponadto sąd opiekuńczy może z ważnych powodów zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat 16.

Należy również zauważyć, że unieważnienie małżeństwa jest jednak niedopuszczalne, jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek wiek ten osiągnął (konwalidacja małżeństwa).

• Przeszkoda ubezwłasnowolnienia - małżeństwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie podlega unieważnieniu (art.11 KRO).

Kwestię ubezwłasnowolnienia całkowitego ocenia się w ramach regulacji zawartych w art.13 KC

Nie można jednak żądać unieważnienia małżeństwa po uchyleniu ubezwłasnowolnienia.

• Przeszkoda choroby psychicznej - może ona stanowić podstawę unieważnienia małżeństwa, jeżeli występowała w chwili zawarcia małżeństwa. Nie ma ona jednak charakteru bezwzględnego sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa, jeżeli choroba lub niedorozwój nie zagraża małżeństwu ani zdrowi przyszłego potomstwa (art.12par.1 KRO) ani nie będzie przeszkodą dla prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej.

• Przeszkoda bigamii - drugie małżeństwo podlega unieważnieniu, jeżeli zostało zawarte, mimo że poprzednie małżeństwo nie ustało przez śmierć, uznanie za zmarłego, przez unieważnienie, ani nie zostało rozwiązane przez rozwód (art. 13 KRO).

Jednakże trzeba zauważyć, że późniejsze zdarzenie, takie jak śmierć, unieważnienie pierwszego małżeństwa lub rozwód powodują konwalidację małżeństwa bigamicznego. (favor matrimonii).

Konwalidacja małżeństwa bigamicznego nie jest możliwa w razie śmierci małżonka-bigamisty.

• Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa - nie mogą zawrzeć małżeństwa krewni w linii prostej bez ograniczenia oraz rodzeństwo rodzone i przyrodnie (art.14par.1 KRO).

• Przeszkoda przysposobienia - przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi (art.121par.1 KRO), a istnienie takiego stosunku prawnego jest przeszkodą do zawarcia małżeństwa.

Przysposobienie jest przeszkodą nieusuwalną !

• Stan wyłączający świadome wyrażenie woli - dotyczy to, choćby nawet przemijającego, istniejącego w chwili złożenia oświadczenia, zaburzenia czynności psychicznych.

• Błąd - możliwość powołania się na tę przesłankę, pojawia się wówczas, gdy oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński złożyła osoba będąca w błędzie co do tożsamości drugiej strony.

Możliwy jest błąd co do:

1. tożsamości fizycznej,

2. tożsamości cywilnej.

• Groźba - groźba jako podstawa unieważnienia małżeństwa powinna być:

1. b e z p r a w n a

2. p o w a ż n a

3. pozostawać w z w i ą z k u p r z y c z y n o w y m ze złożonym oświadczeniem o wstąpieniu w związek małżeński

W wypadku groźby przewidzianej, jako jedna z przesłanek do unieważnienia małżeństwa, ustawodawca odstąpił od jej znaczenia w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego. Uzależnił bowiem możliwość powołania się na groźbę od zaistnienia poważnego niebezpieczeństwa osobistego.

• Przeszkoda dotycząca pełnomocnictwa - małżeństwo może być unieważnione, jeżeli zostało zawarte przez pełnomocnika mimo braku stosownego zezwolenia sądu oraz w razie nieważności pełnomocnictwa albo jego skutecznego odwołania (art.16 KRO).

17. Unieważnienie małżeństwa po jego ustaniu:

Wg art. 18 KRO nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu.

WYJĄTKI:

• Dopuszczalne jest unieważnienie małżeństwa zawartego wbrew przeszkodom pokrewieństwa i bigamii, nawet jeżeli ono później ustało.

• Możliwe jest także unieważnienie małżeństwa w razie śmierci jednego z małżonków po wytoczeniu powództwa (art.19 KRO) - w miejsce zmarłego ustanawia się k u r a t o r a.

18. Skutki unieważnienia małżeństwa:

Wyrok unieważniający małżeństwo ma charakter konstytutywny - kształtuje nowy stan prawny - lecz niweczy małżeństwo z mocą wsteczną (ex tunc).Wyrok taki:

1. Przywraca małżonkom ich poprzedni stan cywilny.

2. Skutkuje ustaniem powinowactwa.

3. Przywraca nazwisko małżonkowi, który je zmienił.

WYJĄTEK zachowanie pełnoletniości mimo unieważnienia małżeństwa.

Jednakże w zakresie stos. między małżonkami a ich wspólnymi dziećmi oraz stos. majątkowych między małżonkami stosuje się przepisy o rozwodzie, co oznacza, że:

1. Nie gaśnie domniemanie pochodzenia dzieci z małżeństwa (art. 62 KRO).

2. O władzy rodzicielskiej i o obowiązku utrzymania dziecka sąd orzeka tak samo jak przy rozwodzie (art.58par.1 KRO).

3. Z chwilą prawomocności orzeczenia ustaje wspólność majątkowa i podovnie jak przy rozwodzie sąd orzeka o podziale majątku wspólnego.

4. Sąd orzeka o sposobie korztstania ze wspólnego mieszkania, o ewentualnym podziale.

5. Sąd orzeka o obowiązku alimentacyjnym między małżonkami na podstawie (art.60 KRO).

19. Ustalenie nieistnienia i isnienia małżeństwa:

1.Powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa:

Jeżeli przy zawieraniu małżeństwa nie wystąpiły wszystkie konieczne przesłanki wymienione w art.1par.1 i 2 KRO, małżeństwo nie jest zawarte. Przy czym w razie zawierania małżeństwa przed duchownym wymaga się spełnienia dodatkowych przesłanek koniecznych. Niedopełnienie jakiejkolwiek przesłanki koniecznej wymaganej przez ustawę powoduje, że małżeństwa w ogóle nie zawarto (matrimonium non existens).

Akt zawarcia małżeństwa jest wyłącznym dowodem zdarzenia w nim stwierdzonego.

Podstawą prawną do wniesienia powództwa o ustalenie nieistnienia małżeństwa jest art.2 KRO, w którym legitymację procesową przyznano każdemu, kto ma w tym ustaleniu interes prawny. Na mocy art.22 KRO legitymację ma również prokurator. Sprawę rozpoznaje sąd okręgowy w trybie procesowym w postępowaniu odrębnym. Orzeczenie takie ma charakter deklaratoryjny., skuteczny erga omnes, ex tunc.

2.Powództwo o ustalenie istnienia małżeństwa

Możliwe jest ustalenie treści aktu małżeństwa przez sąd w postępowaniu nieprocesowym (art.33 PrASC). Natomiast powództwo o ustalenie istnienia małżeństwa możliwe jest na podst. art. 189 KPC i może je wytoczyć każdy mający w tym interes prawny oraz prokurator.

3.Unieważnienie aktu małżeństwa

Dokonuje się go w postępowaniu nieprocesowym, jeżeli zaistnieją dwie przesłanki:

1. Akt stwierdza zdarzenie niezgodne z prawdą.

2. Wskutek uchybień przy sporządzeniu aktu zmniejszyła się jego moc dowodowa.

Wniosek o unieważnienie aktu małżeństwa może wnieść każdy zainteresowany, kierownik USC oraz prokurator (art. 33 PrASC).

Prawa i obowiązki małżonków

20. Z a s a d a r ó w n o ś c i :

• przepisy zawarte w KRO postulują równouprawnienie małżonków,

• jednakowe są prawa i obowiązki, jak również skutki prawne aktu zawarcia małżeństwa, zarówno w stosunku do rodziny męża i żony, jak i osób trzecich,

• KRO uznaje osobiste starania o wychowanie dziecka i pracę w rodzinnym gospodarstwie domowym za równorzędne z innymi postaciami troski o rodzinę [art. 27 i 43 par.3 KRO]

21. Rozstrzyganie o i s t o t n y c h sprawach rodziny:

Ustawodawca w przepisach KRO zakłada, że małżonkowie prawidłowo wykonujący obowiązek współdziałania będą dążyć do uzgodnienia optymalnego dla rodziny, wspólnego stanowiska, a w razie braku porozumienia zwrócą się o rozstrzygnięcie do sądu [art. 24 KRO].

Należy zauważyć, że rozstrzyganie spraw w trybie art. 24 KRO nie dotyczy spraw, dla których przewidziano expressis verbis inny tryb rozstrzygania, w szczególności :

1. Zarząd majątkiem wspólnym małżonków [art. 39 i 40 KRO].

2. Istotne sprawy dotyczące dziecka wspólnego [art.97 par.2 KRO].

3. Sprawy majątkowe małżonków wynikające z obowiązującego ich ustroju majątkowego.

4. Sprawy natury osobistej, w których decyzja małżonka nie może być zastąpiona orzeczeniem sądu

Zatem rozstrzygnięcie sądu w trybie art. 24 KRO może dotyczyć spraw, w których małżonkowi nie przysługuje roszczenie, które mógłby zrealizować na drodze prawnej.

Orzeczenie nie nadaje się do egzekucji i nie ma charakteru sprawy osądzonej (rei iudicatae). Dodatkowo sami małżonkowie nie są nim związani. Sąd spełnia tu wyłącznie rolę rozjemczą.

22. Uregulowania międzynarodowe :

Podstawowa dyrektywa, stanowiąca filar prawa rodzinnego, która dotyczy równouprawnienia mężczyzn i kobiet w stosunkach małżeńskich i rodzinnych została sformułowana również w :

1. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

2. Paktach Praw Człowieka.

3. Europejskiej Deklaracji Praw Człowieka.

4. Rezolucji Komitetu Ministrów Rady Europy

Przy czym zasada równości, w ogólnym brzmieniu, dotyczy stosunków osobistych, równego prawa dokonywania różnego rodzaju wyborów, jak również równego prawa w zakresie wykonywania działalności zawodowej, podejmowania decyzji co do kształcenia się, itd.

23. Prawa i obowiązki n i e m a j ą t k o w e :

1. W s p ó l n e p o ż y c i e :

Obowiązek wspólnego pożycia, wyrażony w art. 23 KRO, wynika z wspólnoty bytu małżonków, opartej na ich więzi uczuciowej.

Wspólne pożycie - to faktyczna wspólność fizyczna, więź psychiczna i wspólność gospodarcza. Przy czym zazwyczaj wymaga ono na ogół wspólnego zamieszkania małżonków [kwestię miejsca zamieszkania regulują przepisy art. 25 KC].

2. O b o w i ą z e k w i e r n o ś c i :

Obowiązek ten obejmuje nie tylko same fizyczne stosunki z osobą trzecią, ale także wyklucza inne przejawy więzi erotyczno-emocjonalnej z osobą trzecią.

3. O b o w i ą z e k w z a j e m n e j p o m o c y i w s p ó ł d z i a ł a n i a :

Może on dotyczyć zarówno sfery duchowej, jak i materialnej.

4. N a z w i s k o m a ł ż o n k ó w :

Wybór nazwiska KRO pozostawia w gestii małżonków, przy czym mogą oni:

• nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich,

• zachować swoje dotychczasowe nazwisko,

• do dotychczasowego nazwiska dołączyć nazwisko współmałżonka, lecz tak utworzone nazwisko nie może składać się z więcej niż dwóch członów [art. 25 par. 2 KRO].

Oświadczenie dotyczące wyboru nazwiska małżonkowie składają przy zawarciu małżeństwa, ale może być ono złożone również bezpośrednio po zawarciu małżeństwa.

24. Prawa i obowiązki n i e m a j ą t k o w e :

1. Obowiązek przyczyniania się do u t r z y m a n i a rodziny :

Wynika on z postanowień art. 27 KRO. Jest skierowany do każdego z małżonków i ukierunkowany na zaspokajanie potrzeb rodziny [zapewnienie warunków bytu].

Art. 27 KRO może być podstawą do żądania od współmałżonka dostarczenia środków utrzymania również dla zaspokojenia indywidualnych potrzeb drugiego małżonka i w tym zakresie jest on obowiązkiem alimentacyjnym.

Przesłanki obowiązek ma być wykonywany stosownie do sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych małżonków oraz odpowiednio do potrzeb rodziny

W razie separacji faktycznej małżonków nie mających dzieci na utrzymaniu obowiązek z art. 27 KRO istnieje, ale jego zakres zależy od okoliczności sprawy.

Obowiązek małżonka wyprzedza świadczenia z zakresu pomocy społecznej.

Orzeczenie sądu o s e p a r a c j i powoduje ustanie w/w obowiązku.

Wykonanie obowiązku uprawnionemu małżonkowi przysługuje roszczenie z tytułu w/w obowiązku (podobne w swej istocie do roszczenia alimentacyjnego), które rozpatruje sąd cywilny w procesie.

Art. 28 KRO przewiduje jednak nadzwyczajny i uproszczony tryb uzyskania od zobowiązanego małżonka środków utrzymania [dotyczy spraw, w których sąd może przeprowadzić w postępowaniu nieprocesowym]. Jednakże ten uproszczony tryb ma zastosowanie tylko w razie pozostawania małżonka zobowiązanego we wspólnym pożyciu z małżonkiem uprawnionym.

2. K o r z y s t a n i e z m i e s z k a n i a :

Niezależnie od ustroju majątkowego małżonek niemający własnego tytułu prawnego do mieszkania jest uprawniony do korzystania z niego w celu zaspokojenia potrzeb rodziny [art. 28.1 KRO]

25. Upoważnienie do działania za współmałżonka :

Na podstawie postanowień art. 29 KRO współmałżonek jest upoważniony do działań w sprawach zwykłego zarządu majątkiem osobistym drugiego małżonka, jeżeli on sam nie może działać z powodu przemijającej przeszkody.

Przesłanki :

• małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu,

• istnieje przemijająca przeszkoda,

• małżonek ten nie wyraził w tej kwestii sprzeciwu ; względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy.

26. Odpowiedzialność solidarna małżonków :

Małżonkowie za zaciągnięte przez siebie zobowiązania na zaspokojenie zwykłych potrzeb rodziny odpowiadają solidarnie [art. 30 par.1 KRO]

Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków wyłączyć odpowiedzialność solidarną.

Ustroje majątkowe małżeńskie

27. 2 rodzaje stosunków majątkowych między małżonkami:

1. Stosunki powstające wskutek zawarcia małżeństwa.

b.) Stosunki majątkowe między małżonkami w zakresie wzajemnej sytuacji majątków obojga małżonków.

28. Ustroje majątkowo-małżeńskie można rozróżnić wg podstawy ich obowiązywania:

• Ustrój wspólności ustawowej [art. 31 KRO].

Obowiązuje, gdy małżonkowie nie zawarli intercyzy [przed lub po zawarciu małżeństwa],

• Ustrój umowny [art. 47 KRO].

Małżonkowie mogą wybrać 1 z 4 odmian ustrojów umownych:

• rozszerzyć wspólność ustawową,

• ograniczyć wspólność ustawową,

• ustanowić rozdzielność majątkową,

• ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobku

29. KRO przewiduje jednak również ustrój przymusowy - ustrój rozdzielności majątkowej, w razie:

1. Sądowego ustanowienia rozdzielności majątkowej [art. 52 KRO].

2. Ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków [art. 53 KRO].

3. Orzeczenie separacji małżonków.

4. Ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.

30. U s t r ó j w s p ó l n o ś c i u s t a w o w e j

1. Powstanie wspólność ustawowa powstaje ex lege z chwilą zawarcia małżeństwa.

Ponadto należy zauważyć, że po uchyleniu ubezwłasnowolnienia, po zniesieniu separacji i po umorzeniu, ukończeniu lub uchyleniu postępowania upadłościowego małżonkowie pozostają w ustroju ustawowej wspólności majątkowej.

2. Wspólność ustawowa - oznacza system regulujący stosunki między małżonkami ze względu na ich uprawnienia do poszczególnych praw majątkowych.

W systemie ustawowej wspólności mogą istnieć trzy majątki (masy majątkowe):

• majątek wspólny,

• majątek osobisty męża,

• majątek osobisty żony.

3. Majątek wspólny wg art. 31 par. 1 KRO wspólność ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Wyliczenie zawarte w art. 31 par. 2 KRO przedmiotów majątkowych ma jedynie charakter przykładowy.

Użyty przez ustawodawcę termin „przedmioty majątkowe” oznacza określone prawa majątkowe.

Problematyczne jest zagadnienie, czy wierzytelność należy do majątku wspólnego. Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym, stąd tylko ten małżonek jest stroną umowy (wierzycielem), który dokonał czynności prawnej, natomiast drugi jest współuprawniony z tytułu wierzytelności.

4. Majątek osobisty na podstawie przepisów art. 31 KRO, do majątku osobistego zalicza się te przedmioty (prawa) majątkowe, które nie należą, do majątku wspólnego, tj. przedmioty, które małżonkowie nabyli przed powstaniem wspólności ustawowej. Dodatkowo do majątku osobistego wlicza się również przedmioty (prawa) majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności, które wymienia art. 33 pkt. 1-10.

Z treści art. 33 pkt. 2 KRO wynika, że darowiznę na rzecz obojga małżonków należy traktować jako wyjątek od reguły.

Przedmioty majątkowe służące do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków należą do jego majątku osobistego ze względu na ich przeznaczenie. Chodzi tu również o przedmioty służące pielęgnowaniu osobistych zainteresowań.

5. Zarząd majątkiem wspólnym ustawa określa zazwyczaj zarząd jako działania w sferze prawnej innej osoby. Przez zarząd należy rozumieć:

• wszelkie działania faktyczne niezbędne dla wykonywania praw objętych wspólnością,

• czynności prawne dotyczące majątku wspólnego prowadzące do nabycia prawa, rozporządzenia nim, zaciągnięcia zobowiązania, przeniesienia posiadania rzeczy,

• czynności zmierzające do zachowania wspólnego prawa , w tym także czynności procesowe w postępowaniu sądowym i administracyjnym, co do których pewne szczególne unormowania wynikają z KPC i KPA.

W art. 36 par. 2 KRO stanowi się, że pojęcie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego.

6. Wykonywanie zarządu oboje małżonkowie mają takie same prawa do wykonywania zarządu wspólnym majątkiem i każdy z nich może go wykonywać samodzielnie [art. 36 par. 2 KRO]. Jednakże, KRO w art. 36 par. 1 formułuje dyrektywę współdziałania małżonków przy dokonywaniu czynności związanych z zarządem.

Do niektórych czynności zarządu konieczna jest zgoda współmałżonka. Jest ona niezbędna m.in. do dokonania wyraźnie wskazanych czynności prawnych dotyczących składników majątku wspólnego [art. 37 par. 1 KRO], i tak:

Po pierwsze - to czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub wieczystego użytkowania oraz czynności prowadzące do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków. Chodzi tu przede wszystkim o prawa rzeczowe, których przedmiotem jest nieruchomość.

Po drugie - to czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia i odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal.

Po trzecie - to czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa.

Po czwarte - dotyczy to również darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem darowizn zwyczajowo przyjętych.

7. Skuteczność czynności prawnych jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, czynność prawna dokonana przez jednego małżonka jest ważna i skuteczna. Jednakże drugiemu małżonkowi przysługuje uprawnienie do złożenia sprzeciwu. Sprawia on, że czynność jest bezskuteczna.

Sprzeciw nie jest skuteczny w stosunku do bieżących spraw życie codziennego, czynności zmierzających do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny oraz czynności podejmowanych w ramach działalności zarobkowej.

Należy zauważyć, że czynności wymienione w art. 37 par. 1 KRO wymagają zgody współmałżonka pod rygorem nieważności. Małżonek może też później potwierdzić czynność prawną już dokonaną przez drugiego małżonka. Zgoda musi być wyrażona w formie, jaka jest potrzebna dla ważności aprobowanej czynności. Do czasu aprobaty umowy, czynność ta jest niezupełna [negotium claudicans]

Czynność jednostronna jest skuteczna tylko za uprzednią zgodą drugiego małżonka i nie może być potwierdzona ex post.

Dla ochrony kontrahenta KRO przewiduje dwa środki:

• uprawnienie do wyznaczenia terminu do potwierdzenia umowy,

• kontrahenta, który w rezultacie takiej czynności niezupełnej nabył prawo lub został zwolniony od obowiązku chroni się tak jak osobę, która w dobrej wierze dokonała czynności prawnej z osobą nieuprawnioną

KRO przewiduje również możliwość wystąpienia przez jednego z małżonków do sądu o zezwolenie na dokonanie określonej czynności. Prawomocne orzeczenie sądu w tym przypadku zastępuje oświadczenie współmałżonka [art. 39 KRO] Jednakże w/w zgoda jest zgodą osoby trzeciej w rozumieniu art. 63 KC.

8. Przesunięcie praw majątkowych między różnymi majątkami małżonków:

Zawarcie małżeństwa nie ogranicza w zasadzie swobody umów jednostki, a tym bardziej nie ogranicza zakresu uprawnień właścicielskich małżonka w odniesieniu do jego majątku osobistego.

Ponadto przyjmuje się, że małżonkowie mogę w drodze umowy, dokonać przesunięcia majątkowego z majątku wspólnego do majątku osobistego. Pogląd ten opiera się twierdzeniu, że umowa majątkowo-małżeńska ma charakter organizacyjny regulujący na przyszłość skład majątków małżonków, a wspólność majątkowa może istnieć mimo braku w danej chwili składników majątkowych.

Należy jednak zauważyć, że KRO przewiduje ograniczenie swobody umów między małżonkami w razie istnienia ustawowej wspólności majątkowej [art. 35 KRO]

W stosunku do ewentualnego istnienia interesu osób trzecich [wierzycieli] wypada zwrócić uwagę na [art. 47 ¹ KRO] wskazujący na skuteczność umowy majątkowej względem osób trzecich tylko wtedy, gdy zawarcie umowy oraz jej rodzaj były tym osobom wiadome.

31. U m o w n e u s t r o j e m a ł ż e ń s k i e:

1. Małżonkowie mogą zawrzeć umowę, w której swoje stosunki majątkowe normują odmiennie od ustroju ustawowego.

Umowa majątkowa [intercyza] między małżonkami jest ich czynnością cywilnoprawną określającą zasady kształtowania się wzajemnych stosunków majątkowych. Przy czym, jeżeli zawierają ją ze sobą przyszli małżonkowie, ma jedynie charakter organizacyjny, natomiast, jeżeli zawierana jest w trakcie małżeństwa, modyfikuje istniejący już ustrój.

Małżeńska umowa majątkowa może być zmieniona albo rozwiązana [art. 47 par. 2 KRO].

2. Rodzaje ustrojów umownych

Na podstawie przepisów KRO małżonkowie mogą przez umowę wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć oraz wyłączyć wprowadzając w ten sposób rozdzielność majątkową [art. 47 par. 1 KRO].

3. Forma i zakres umowy

Powinna być ona zawarta w formie aktu notarialnego [ad solemnitatem]. Można ją zawrzeć zarówno przed, jak i w czasie trwania małżeństwa, przy czym zawarcie małżeństwa jest warunkiem prawnym [conditio iuris], od którego zależy skuteczność umowy.

W s p ó l n o ś ć r o z s z e r z o n a : obejmuje przedmioty (prawa) majątkowe, które wg zasad ustroju wspólności ustawowej należą do majątku osobistego. KRO wprowadza jednak pewne ograniczenia co do rozszerzenia wspólności. Stanowią one bezwzględny zakaz [ius cogens] objęcia wspólnością [art. 49 par. 1 KRO] :

• przedmiotów majątkowych, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,

• praw majątkowych, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

• praw niezbywalnych,

• wierzytelności z tytułu dochodzenia odszkodowania za uszkodzenia ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, jeżeli nie wchodzą one do wspólności ustawowej,

• niewymagalnych jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę albo z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Umowa taka może działać na przyszłość albo także wstecz.

W s p ó l n o ś ć o g r a n i c z o n a : małżonkowie w drodze umowy wyłączają z majątku wspólnego określone rodzajowo przedmioty (prawa) majątkowe. Jednakże ograniczenie takie nie może prowadzić do całkowitego jej zniesienia.

R o z d z i e l n o ś ć m a j ą t k o w a : istnieją tylko ich majątki osobiste. Może być ona dwojakiego rodzaju:

• tzw. rozdzielność pełna i trwała, oraz

• rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.

Każdy z małżonków sprawuje samodzielnie zarząd swoim majątkiem i nim swobodnie rozporządza [art. 51 KRO]. W razie umownego wyłączenia wspólności majątkowej już w czasie trwania małżeństwa, umowa znosi wspólność z datą jej zawarcia, ewentualnie z datą późniejszą.

Ustrój rozdzielności z wyrównaniem dorobków przewiduje, że w czasie jego trwania małżonkowie mają tylko majątek osobisty, natomiast po ustaniu tego ustroju pojawia się obowiązek wyrównania dorobków obojga małżonków.

Wg art. 51³ par. 1 KRO dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej.

W tym ustroju istnieje bowiem majątek męża i majątek żony oraz dorobek męża i dorobek żony.

Zauważyć jednak należy, że nie w każdym przypadku żądanie wyrównania dorobków jest moralnie uzasadnione i pożądane.

Wyrównania dorobku może żądać małżonek, a w razie śmierci jednego z małżonków wyrównanie następuje między jego spadkobiercami a pozostałym przy życiu małżonkiem. Wyrównania, o którym mowa wyżej, można również żądać po ustaniu tego ustroju małżeńskiego, na podstawie porozuemienia stron. Ponadto dopuszczalne jest sądowe rozstrzygnięcie tej kwestii [art. 51⁴ par. 1 i 3 KRO].

4. Skuteczność umów wobec osób trzecich

W celu zapobieżenia osłabieniu odpowiedzialności małżonków względem ich wierzycieli, tworzy się instrumenty prawnej ochrony tych ostatnich, przed niekorzystnymi dla nich skutkami tych umów.

Należą do nich:

• jawność umów majątkowo-małżeńskich w postaci adnotacji w akcie małżeństwa [system francuski]

• ujawnienie umowy w specjalnym rejestrze prowadzonym dla tego rodzaju umów

[system niemiecki i szwajcarski]

• wg art. 47¹ KRO małżonkowie mogą powoływać się na rozszerzenie, ograniczenie lub wyłączenie wspólności tylko wtedy, gdy sam fakt zawarcia umowy i jej rodzaj był tym osobom wiadomy. Ciężar dowodu, że osoba ta wiedziała o umowie spoczywa na małżonkach, którzy z faktu tego wywodzą skutki prawne [art. 6 KC]

• wg art. 50 KRO ochrona wierzycieli w razie rozszerzenia wspólności następuje w postaci zwiększonej odpowiedzialności majątkiem wspólnym. Wierzyciel jednego z małżonków może bowiem żądać zaspokojenia z majątku wspólnego także wtedy, gdy wierzytelność powstała przed zawarciem małżeństwa, bądź przed późniejszym, umownym rozszerzeniem wspólności.

• warto zauważyć , że małżonek pozostający ze współmałżonkiem w ustawowej wspólności dorobku odpowiada za długi powstałe przed zawarciem małżeństwa [przed powstaniem wspólności] nie całym majątkiem wspólnym, lecz tylko z wynagrodzenia z pracę i innych jego dochodów o charakterze osobistym [art. 41 par. 3 KRO]

Małżonkowie mogą powołać się względem osoby trzeciej na skutki umowy rozszerzającej, ograniczającej albo wyłączającej wspólność majątkową tylko co do stosunku prawnego powstałego po zawarciu tej umowy.

Zauważyć należy, iż przepisami ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, wprowadzono obowiązek zamieszczenia w prowadzonej przez gminę ewidencji wpisu informującego o istnieniu lub ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej. Ewidencja jest jawna, a ponadto domniemywa się, że dane wpisane do ewidencji są prawdziwe. [art. 24 ustawy].

5. Zmiana lub rozwiązanie małżeńskiej umowy majątkowej

Małżonkowie mogą dokonywać zmian umowy majątkowej w granicach, jakie wyznacza art. 47 par. 1 i 2 KRO :

• może dotyczyć rodzaju umowy majątkowej

• może polegać także na włączeniu do wspólności rozszerzonej dalszych przedmiotów (praw) majątkowych, albo dalszym ograniczeniom istniejącej już wspólności.

[jest skuteczne względem os. trzecich niezależnie od tego, czy o takiej zmianie wiedziały]

6. Ustrój przymusowy

Ustrój przymusowy = rozdzielność majątkowa (pełna) pojawia się on w miejsce wspólności ustawowej lub umownej niezależnie od woli małżonków. Może on zaistnieć z mocy orzeczenia sądu lub z mocy samej ustawy.

W pierwszym przypadku rozdzielność majątkowa powstaje w dniu oznaczonym w wyroku, jednak nie wcześniej, niż data wniesienia powództwa.

W drugim natomiast przypadku, może to nastąpić w wyniku: ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków albo orzeczenia separacji.

32. Ustanie ustroju wspólności majątkowej i umownej

• Z d r z e n i a p o w o d u j ą c e u s t a n i e w s p ó l n o ś c i

1. Ustanie małżeństwa powoduje ustanie wspólności majątkowej ex lege.

2. Ponadto wspólność ustaje również w czasie trwania małżeństwa w przypadku:

• zawarcia przez małżonków umowy znoszącej wspólność i wprowadzającej rozdzielność majątkową,

• orzeczenia sądu ustanawiającego w miejsce wspólności majątkowej pełną rozdzielność, na żądanie jednego z małżonków,

• orzeczenia separacji małżonków,

• ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków,

• ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.

• S ą d o w e u s t a n o w i e n i e r o z d z i e l n o ś c i m a j ą t k o w e j

1. Żądanie ustanowienia rozdzielności majątkowej jest uprawnieniem osobistym każdego z małżonków. Legitymacja procesowa przysługuje jednakże również prokuratorowi [art. 7 kpc].

2. Przesłanką zniesienia wspólności majątkowej wbrew woli jednego z małżonków jest zaistnienie ważnych powodów [art. 52 par. 1 KRO]. Powinny one mieć charakter majątkowy, jednakże u ich podstaw mogą leżeć przyczyny natury osoistej. Nie ma tu znaczenia element winy !!!

3. Żądanie ustanowienia pełnej rozdzielności majątkowej na podstawie art. 52. par. 1 powoduje skutki generalne, tj. dotyczy wszystkich długów, jakie pojawiają się po ustaniu wspólności. Powszechnie uważa się więc, iż sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej nie powinno zmierzać do pokrzywdzenia wierzycieli.

4. W razie upadłości dłużnika, ustawodawca uznaje za bezskuteczne względem wierzycieli sądowe wprowadzenie rozdzielności w miejsce dotychczasowej wspólności majątkowej, dokonane w ciągu jednego roku przed datą ogłoszenia upadłości.

• O z n a c z e n i e d n i a u s t a n i a w s p ó l n o ś c i

1. Pełna rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. Wskazanie tego dnia jest więc obligatoryjne i następuje z urzędu. Może to być:

• dzień wniesienia powództwa,

• dzień uprawomocnienia się wyroku,

• inny dzień wskazany przez sąd.

2. Nie jest dopuszczalne sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej upadłego dłużnika i jego małżonka z jakąkolwiek datą wcześniejszą, ponieważ w takim wypadku wspólność majątkowa ustaje z dniem ogłoszenia upadłości dłużnika [art. 125 PrUpadNapr]

• S k u t k i u s t a n i a w s p ó l n o ś c i m a j ą t k o w e j

1. Zmiana ustroju :

• Wskutek ustania małżeństwa przez śmierć małżonka następuje zarówno ustanie wspólności, jak i otwarcie spadku po zmarłym.

• W wypadku rozwiązania małżeństwa [rozwodu] skutkiem powstałym ex lege jest pełna rozdzielność majątkowa.

• Również, w razie dalszego trwania małżeństwa, sądowe ustanowienie pełnej rozdzielności majątkowej oznacza ustanie ustroju wspólności, bądź innego istniejącego dotychczas ustroju

• W razie ustania wspólności ex lege, tj. wskutek orzeczenia ubezwłasnowolnienia, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków i orzeczenia separacji, małżonkowie pozostają w przymusowym ustroju rozdzielności majątkowej.

2. Samo ustanie wspólności majątkowej nie oznacza całkowitego ustania charakteru „wspólnego” majątku małżonków. Należy on nadal do obojga małżonków, jednak już nie jako wspólność łączna [bezudziałowa], lecz przekształca się ona we wspólność w częściach ułamkowych.

Każdy z małżonków może żądać ustalenia nierównych udziałów [art. 42 KRO]. Przesłanką do ustalenia takich udziałów są ważne powody [pojęcie to nie jest tożsame z pojęciem z art. 52 KRO]. Chodzi tu bowiem bardziej o osobiste zachowanie się małżonków.

Należy zauważyć, że uprawnienie do rozporządzania udziałem współwłaściciela jest w odniesieniu do udziału małżonka ograniczone. Dla rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do wspólności jest potrzebna zgoda drugiego małżonka. W razie braku zgody rozporządzenie jest skuteczne tylko w takim zakresie, jaki nie narusza uprawnień drugiego małżonka przy podziale majątku wspólnego.

Każdy z małżonków może żądać zniesienia wspólności ułamkowej i podziału majątku.

• P o d z i a ł m a j ą t k u w s p ó l n e g o

1. Roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu.

2. Dwa sposoby podziału majątku:

• w drodze umowy: z zasady umowa może być zawarta w dowolnej formie, jednakże pożądana byłaby forma pisemna. Ponadto jeżeli w skład majątku wchodzi nieruchomość umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego ad solemnitatem. Małżonkowie, przy podziale majątku, nie mogą ustalić nierównych udziałów.

• na podstawie orzeczenia sądowego : dokonuje go sąd rejonowy w postępowaniu nieprocesowym, przy czym postępowanie ma charakter kompleksowy. Ponadto, przeciwnie niż podział umowny, sądowy podział obejmuje cały majątek, jednak w art. 1038 par. 1 KC zezwala się z ważnych powodów dokonać podziału tylko części majątku.

Mieszkanie, jako dobro szczególnie cenne dla rodziny, SN powierzył wyjątkowej uwadze sądu orzekającego o podziale majątku wspólnego. Sąd przy tym uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.

3. Rozliczenie między małżonkami

Zgodnie z art. 45 par. 1 KRO małżonek nie może żądać zwrotu tych wydatków i nakładów ze swojego majątku osobistego, które zostały zużyte na zaspokojenie potrzeb rodziny.

33. Odpowiedzialność majątkowa małżonków

• Każdy człowiek odpowiada za swoje zobowiązania z własnego majątku. Jeżeli przez zawarcie małżeństwa powstaje wspólność majątkowa, pojawiają się trzy odrębne masy majątkowe:

• majątek osobisty męża

• majątek osobisty żony

• majątek wspólny

Każdy z małżonków odpowiada swoim majątkiem osobistym za własne zobowiązania, a ponadto, za długi, które zaciągnęli wspólnie, oboje małżonkowie odpowiadają z majątku wspólnego.

• Ustalenie zasad i zakresu odpowiedzialności za dług należy do zakresu swobody umów, chyba, że takie postanowienie umowy naruszałoby art. 58 KC.

• Zakres odpowiedzialności majątkowej dłużnika i ewentualnie jego małżonka uzależniony jest od tego, czy dłużnik zaciągnął zobowiązanie za zgodą albo bez zgody swojego małżonka. W myśl przepisów KRO to wierzycielowi pozostawia się inicjatywę żądania zgody drugiego małżonka na zaciągnięcie zobowiązania, niezależnie od jego rodzaju i wartości [zgoda fakultatywna].

Zgoda współmałżonka nie jest jednak wymagana dla zaciągania zobowiązań związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Za zobowiązania zaciągnięte przez jednego małżonka dla zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny małżonkowie odpowiadają solidarnie !!!

• Odpowiedzialność z majątku wspólnego unormowana w art. 41 KRO dotyczy tylko wierzytelności cywilnoprawnych.

W tym miejscu należy zauważyć, że współmałżonek, nie będący dłużnikiem, nie ma obowiązku spełnienia świadczenia, lecz musi jedynie znosić [pati] egzekucję wierzytelności z majątku wspólnego.

• W odniesieniu do wspólności rozszerzonej na przedmioty, które w ustroju wspólności ustawowej należałyby do majątku osobistego małżonka-dłużnika, wierzyciel może żądać zaspokojenia z całego majątku wspólnego także wtedy, gdy wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności [art. 50 KRO]

• Kwestię zgody współmałżonka ocenia sąd [możliwe jest również wykazanie w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności - wówczas obowiązek uprawdopodobnienia spoczywa na wierzycielu]

• Ochronie małżonka przed egzekucją skierowaną przeciwko jego współmałżonkowi służą powództwa przeciwegzekucyjne.

• Zaspokojenie z majątku wspólnego należności publicznoprawnych [art. 41 KRO i inne ustawy] i tak:

• Zaspokojenie należności z tytułu : grzywny, kary pieniężnej porządkowej, nawiązki lub kosztów sądowych następuje w pierwszej kolejności z majątku osobistego dłużnika oraz jego wynagrodzenia za pracę, z innej działalności zarobkowej, a także z jego praw autorskich i praw pokrewnych.

W wypadku bezskuteczności egzekucji z w/w majątku zaspokojenia można szukać w majątku wspólnym. Małżonek dłużnika może żądać ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności, na podstawie następujących przesłanek:

-dłużnik nie przyczynił się, albo przyczynił się w stopniu nieznacznym do powstania majątku lub niektórych jego składników, albo

-zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

• Surowsza odpowiedzialność obojga małżonków za zobowiązania podatkowe jednego z nich małżonek-podatnik odpowiada całym swoim majątkiem osobistym oraz całym majątkiem wspólnym.

U s t a n i e m a ł ż e ń s t w a

34. Śmierć i uznanie za zmarłego

Ś m i e r ć - jest naturalną przyczyną ustania zwiazku małżeńskiego, w KRO unormowane zostało jedynie ustanie małżeństwa w razie uznania jednego z małżonków za zmarłego, a więc w wypadku niepewności fatku jego śmierci.

Dowodem ustania małżeństwa jest m.in. odpis aktu zgonu [art. 55 PrASC], jak również postanowienie sądu o stwierdzeniu za zmarłego [art. 535 KPC] charakter deklaratywny.

U z n a n i e z a z m a r ł e g o - zgodnie z przepisami art. 31 KC domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Natomiast zgodnie z art. 55 par. 1 KRO domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, którą w orzeczeniu sądowym wskazano jako chwilę śmierci [praesumptio iuris tantum].

Domniemania dotyczącego ustania małżeństwa nie można jednak uchylić, jeżeli małżonek pozostający przy życiu zawarł nowe małżeństwo mniemając, że współmałżonek nie żyje [małżeństwo zawarte cum bona fide]. Stosuje się zasadę mala fides superveniens non nocet.

35. Rozwód

Rozwód jest instytucją prawną pozwalającą rozwiązać małżeństwo za życia małżonków, a zatem skutkuje ustaniem małżeństwa.

Polskie prawo rodzinne opiera się na zasadzie trwałości małżeństwa, postuluje ochronę rodziny założonej przez małżonków oraz ochronę dobra małoletnich dzieci. Konsekwencją przyjętych założeń jest poddanie żądania rozwiązania małżeństwa właściwości sądu i uzależnienie dopuszczalności rozwodu od określonych przesłanek.

Normy KRO i KPC nakazują sądowi dokonania próby pojednania małżonków. Rola sądu jest więc tylko perswazyjna i mediacyjna, a rola sankcjonująca pojawia się dopiero przy orzekaniu o rozwodzie małżonków. [zasada trwałości małżeństwa]

• przesłanki rozwiązania małżeństwa:

• zaistnienie zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego

• wina małżonka żądającego rozwodu

• dobro wspólnych małoletnich dzieci

• sprzeczność żądania rozwodu z zasadami współżycia społecznego

• r o z k ł a d p o ż y c i a

Rozkład pożycia między małżonkami musi być trwały i zupełny [art. 56 par. 1 KRO]. Zupełność rozkładu pożycia polega na tym, że zanikły trzy zasadnicze więzi między małżonkami: więź psychiczna, fizyczna oraz gospodarcza.

• p r z e s ł a n k i w y ł ą c z a j ą c e d o p u s z c z a l n o ś ć r o z w o d u [negatywne]

• wyłączna wina rozwód nie może być orzeczony mimo istnienia zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny [zasada rekryminacji].

Wina - 2 składniki : obiektywny - bezprawność zachowania ; subiektywny - podmiotowa wadliwość postępowania.

Możliwe jest również przebaczenie zawinionego zachowania współmałżonka [odpowiednio przepisy o darowiźnie]. Skuteczność przebaczenia zależy od wiedzy o popełnieniu czynów podlegających przebaczeniu oraz od zdolności do działania z dostatecznym rozeznaniem.

Zakaz rozwodu na żądanie małżonka wyłącznie winnego rozkładu eliminuje zgoda wyrażona przez drugiego małżonka na rozwód., przy czym zgoda na rozwód wyrażona przez małżonka niewinnego musi istnieć w chwili wyrokowania i do tego czasu może być cofnięta.

• dobro wspólnych małoletnich dzieci sąd nie może orzec rozwodu, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci [art. 56 par. 2 KRO]

• sprzeczność rozwodu z zasadami życia społecznego

• Wyrok - rozwiązując małżeństwo sąd ma obowiązek orzec o winie jednego lub obojga małżonków za rozkład pożycia. Wyrok nie wskazuje daty ustania małżeństwa, bowiem ustaje ono z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.

Zakres orzekania:

• z urzędu - wina, władza rodzicielska i alimenty dla dziecka, czasowe korzystanie ze wspólnego mieszkania,

• na żądanie jednego z małżonków - eksmisja małżonka ze wspólnego mieszkania, podział majątku wspólnego, alimenty dla małżonka,

• na zgodny wniosek stron - podział mieszkania

• r o z s t r z y g n i ę c i a z u r z ę d u

• wina - kwestia winy może być rozstrzygnięta wyłącznie w wyroku rozwodowym; małżonkowie mogą również zgodnie żądać zaniechania ustalenia winy [wniosek taki jest wiążący]

• władza rodzicielska - KRO nie wyklucza możliwości dalszego wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej, jeżeli sąd nabrał przekonania, że małżonkowie po rozwodzie będą działać harmonijnie zgodnie z dobrem dziecka.

Sąd może również powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem jednemu z małżonków, a władzę drugiego z nich ograniczyć [przez wyznaczenie konkretnych obowiązków/uprawnień].

Ponadto sąd może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu albo o pozbawieniu jednego lub obojga rodziców władzy rodzicielskiej nad ich wspólnym małoletnim dzieckiem.

• alimenty dla dziecka- orzeczenie powinno określać konkretną kwotę renty alimentacyjnej na każde dziecko należną od każdego z małżonków albo od jednego z nich. Orzeczenie takie jest niezależne zarówno od ich winy, jak i woli.

• wspólne mieszkanie - sąd orzeka co do korzystania z mieszkania wspólnego niezależnie od tytułu prawnego i nie zmienia, ani nie tworzy nowych praw podmiotowych w odniesieniu do mieszkania

• r o z s t r z y g n i ę c i a n a w n i o s e k j e d n e g o z m a ł ż o n k ó w :

• orzeczenie o eksmisji małżonka - rozstrzygnięcie o charakterze represyjnym względem małżonka, który swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. Orzeczenie eksmisji małżonka uniemożliwia mu dalsze wspólne zamieszkiwanie, natomiast nie pozbawia stosownego prawa podmiotowego do mieszkania.

• podział majątku wspólnego - przewidywana nadmierna zwłoka w postępowaniu pozwala sądowi uchylić się od rozstrzygnięcia w tej sprawie. Ponadto skuteczność takiego orzeczenia jest jakby zawieszona do czasu uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu.

• alimenty dla małżonka - można wyróżnić dwa rodzaje tego obowiązku:

-pierwszy - powstaje w wyniku zaistnienia przesłanki niedostatku po stronie uprawnionego oraz przesłanki możliwości zarobkowo-majątkowych po stronie zobowiązanego małżonka;

-drugi - obciąża małżonka wyłącznie winnego względem małżonka niewinnego

• r o b z s t r z y g n i ę c i e n a z g o d n y w n i o s e k m a ł ż o n k ó w :

• podział wspólnego mieszkania albo przyznanie go jednemu z małżonków - mogą dotyczyć tylko mieszkania, do którego oboje małżonkowie są współuprawnieni

• Skutki wyroku :

1. Orzeczenie rozwiązujące małżeństwo - ma ono charakter konstytutywny, jest skuteczne erga omnes, jednak nie przywraca automatycznie stanu z czasu przed zawarciem małżeństwa.

2. Kształtuje na nowo obowiązek alimentacyjny między małżonkami.

3. Ustaje ustawowa wspólność majątkowa małżonków, a pojawia się wspólność w częściach ułamkowych.

4. Kształtuje na nowo sposób wykonywania władzy rodzicielskiej.

5. Wyrok rozwiązujący małżeństwo korzysta z zasady res iudicata.

Orzeczenie oddalające powództwo - ma ono powagę rzeczy osądzonej tylko do tych okoliczności, które w związku z podstawą sporu były przedmiotem rozstrzygnięcia.

• Postępowanie w sprawach o rozwód :

• właściwość sądu - sprawy o rozwód rozstrzygają sądy powszechne w postępowaniu nieprocesowym, odrębnym. Legitymację procesową do wniesienia powództwa mają tylko małżonkowie

• posiedzenie pojednawcze

• wyłączność postępowania rozwodowego - w tym czasie nie można wszczynać odrębnej sprawy ani o zaspokojenie potrzeb rodziny, ani o alimenty między samymi małżonkami lub między nimi a ich wspólnymi dziećmi.

• Integralność wyroku -

S e p a r a c j a m a ł ż o n k ó w

36. Przesłanki orzeczenia separacji :

1. Rozkład pożycia małżeńskiego, przy czym rozkład ten musi być jedynie zupełny.

2. Separacja nie jest dopuszczalna, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

3. Przesłankę stanowi również zgodne żądanie orzeczenia separacji małżonków.

37. Orzekanie o separacji :

• Żądanie separacji nie wyklucza żądania rozwodu i odwrotnie, jednakże w razie zgłoszenia obu uzasadnionych żądań, sąd orzeka rozwód.

• Żądanie separacji rozpatruje sąd okręgowy w postępowaniu odrębnym.

• Zgodny wniosek małżonków nie mających wspólnych małoletnich dzieci rozpatruje sąd okręgowy w postępowaniu nieprocesowym

• Rozpoznając sprawę o separację w postępowaniu procesowym sąd również ustala, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia. W przeciwieństwie jednak do rozwodu wyłączna wina małżonka żądającego separacji nie jest przesłanką negatywną uniemożliwiającą orzeczenie separacji

38. Skutki separacji i jej ustanie

• Małżeństwo, mimo separacji, trwa nadal !!!.

• Orzeczenie separacji uchyla obowiązek małżonków wspólnego pożycia.

• Wyłączone zostaje domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki., gdy urodziło się ono po upływie 300 dni od orzeczenia separacji.

• Orzeka się o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków oraz o kosztach jego utrzymania. Ponadto, podobnie jak przy rozwodzie sąd orzeka o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania i innych kwestiach związanych z mieszkaniem.

• Obowiązek alimentacyjny jak w przypadku rozwodu

• Wskutek orzeczenia separacji pozostaje obowiązek wzajemnej pomocy między małżonkami, jednak w złagodzonej postaci.

• Powstanie ustroju rozdzielności majątkowej, jako ustroju przymusowego.

• Małżonek pozostający w separacji jest wyłączony z kręgu spadkobierców ustawowych.

• Zniesienie separacji:

• Małżonkowie mogą w każdym czasie żądać zniesienia separacji, jednak sąd orzeknie o jej zniesieniu dopiero w razie zgodnego żądania obojga małżonków.

• Sąd rozpatruje sprawę w trybie nieprocesowym.

• Prawomocne orzeczenie sądu znoszące separację małżonków powoduje jednoczesne ustanie jej skutków. Sąd jednak rozstrzyga ponownie o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem

P o c h o d z e n i e d z i e c k a

39. Macierzyństwo :

• Mater semper certa est, pater quem nuptiae demonstrant

• O fakcie urodzenia, w terminie 14 dni, powinien zgłosić w USC przede wszystkim ojciec, lekarz, położna lub zakład służby zdrowia.

sądowe dochodzenie macierzyństwa

• Zaprzeczenia i ustalenia macierzyństwa dokonuje się w procesie w postępowaniu odrębnym, wyłącznie na żądanie osób osobiście, a nie majątkowo zainteresowanych, tak więc legitymację do wniesienia powództwa ma: dziecko; kobieta, której macierzyństwa dotyczy wynik postępowania; mężczyzna, którego ojcostwa dotyka wynik postępowania; inne osoby zainteresowane, np. przysposabiający; prokurator.

• Kobieta wpisana jako matka do aktu urodzenia nie może dochodzić w procesie ustalenia swojego macierzyństwa, mimo, że inna kobieta twierdzi, że nie jest ona matką dziecka.

• Przesłanka materialnoprawna powództwa o ustalenie stosunku macierzyństwa brak w akcie urodzenia dziecka oznaczenia określonej kobiety jako jego matki [dziecko nieznanych rodziców]

• Ciężar dowodu art. 6 KC

• Powództwo o ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa można wnieść w każdym czasie, ponieważ dotyczy ono praw stanu.

• SN uznał za możliwe odstąpienie od respektowania zasady prawdy obiektywnej w drodze wyjątku [ze względu na konieczność ochrony interesu dziecka].

• Wyrok sądy ma charakter ustalający, ale nie kształtujący stosunek prawny. Jest skuteczny ex tunc i stanowi podstawę wpisu w akcie urodzenia. Ponadto wyrok taki jest skuteczny erga omnes.

• Prawomocne zaprzeczenie macierzyństwa „automatycznie” niweczy sądowe ustalenie ojcostwa oraz ojcostwo męża matki oparte na domniemaniu z art. 62 KRO.

40. Ustalenie ojcostwa dziecka małżeńskiego

• Dwa domniemania prawne :

• 
  w odniesieniu do dziecka małżeńskiego ojcem dziecka jest mąż matki.

• w odniesieniu do dziecka pozamałżeńskiego ojcostwo opiera się na fakcie współżycia cielesnego z matką dziecka w tzw. okresie koncepcyjnym.

• KRO przewiduje trzy sposoby ustalenia ojcostwa:

• domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki

• uznanie dziecka przez ojca

• sądowe ustalenie ojcostwa

• Ustalenia i zaprzeczenia ojcostwa można dochodzić w postępowaniu procesowym, przy czym legitymację procesową ma także prokurator.

• Najczęściej stosuje się dowód z badania grup krwi. Pobranie krwi dla celów dowodowych może nastąpić za zgodą tej osoby, a jeżeli nie osiągnęła wieku 13 lat, za zgodą jej przedstawiciela ustawowego.

• Dowód antropologiczny - badanie cech antropologicznych i morfologicznych dziecka, matki i domniemanego ojca.

• Niezdolność płciowa domniemanego ojca może zaistnieć jako niezdolność do spółkowania [impotentia coeundi] lub jako niezdolność do zapłodnienia [impotentia generali]. Stwierdzenie obu postaci niezdolności jest dowodem wyłączającym ojcostwo, jeżeli istniały one w chwili poczęcia.

• Możliwy jest również dowód z obcowania z matką dziecka w czasie znikomej możliwości zapłodnienia.

• Zgodnie z postanowieniami art. 62 par. 1 KRO domniemywa się, że mąż matki jest ojcem dziecka, jeżeli urodziło się ono w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia. Natomiast, jeżeli kobieta wyszła ponownie za mąż, przed upływem wspomnianych 300 dni i w tym czasie urodziło się dziecko, domniemywa się, że ojcem dziecka jest mąż matki.

• Jak już wyżej wspomniano możliwy jest proces o zaprzeczenie ojcostwa. Legitymacja czynna - mąż matki, matka dziecka, dziecko, prokurator.

• Mąż matki powinien wytoczyć powództwo w terminie 6 m-cy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę. Termin ten dotyczy również matki dziecka.

• Dziecko może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża swej matki w terminie 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości.

• Powództwo prokuratora nie jest ograniczone żadnym terminem.

• Przesłanki zaprzeczenia ojcostwa :

• niepodobieństwo ojcostwa [sąd nie może ograniczyć się do dowodu z przesłuchania stron, ani nie może opierać się tylko na dowodach przyrodniczych o charakterze pomocniczym i uzupełniającym]

• oświadczenie męża - tylko przed upływem 180 dni od zawarcia małżeństwa.

• Skutki wyroku:

• Wyrok obalający domniemanie ojcostwa męża matki ma charakter deklaratywny w zakresie stanu cywilnego.

• Z mocą wsteczną ustaje: władza rodzicielska nad dzieckiem, prawo do dziedziczenia, obowiązek alimentacyjny męża i pojawia się jego roszczenie zwrotne

• Dziecko uzyskuje nazwisko matki, jakie nosiła w czasie urodzenia dziecka.

• SN wyraził pogląd, iż świadczenia spełnione w czasie trwania domniemania były zgodne z ustawą i nie można żądać ich zwrotu.

41. Ustalenie ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego :

1. Wyróżnia się dwa sposoby ustalenia ojcostwa dziecka, co do którego nie ma domniemania, że pochodzi ono od małżonków. Jest to : uznanie dziecka i sądowe ustalenie ojcostwa.

2. Uznanie dziecka jest bezkonfliktowym ustaleniem ojcostwa.

• U z n a n i e d z i e c k a :

• Dokonuje się przez oświadczenie mężczyzny złożone w formie przewidzianej prawem i przed odpowiednim organem..

• Jest to jednostronna czynność prawna z zakresu prawa rodzinnego o dwojakim charakterze : oświadczenia woli oraz przyznania faktu - oświadczenia wiedzy.

• Przesłanki uznania :

• brak ustalenia ojcostwa innego mężczyzny

• uznać można zarówno dziecko małoletnie, jak i za jego zgodą - dziecko pełnoletnie, możliwe jest również uznanie nasciturusa

• po śmierci dziecka możliwość uznania ograniczona jest jedynie to przypadku, gdy pozostawia ono po sobie zstępnych

• uznać można dziecko, którego pochodzenie od oznaczonej kobiety jest prawnie ustalone

• dopuszczalne jest uznanie dziecka w razie jego przysposobienia

• uznający mężczyzna powinien mieć pełną zdolność do czynności prawnych [w razie ograniczonej zdolności może on uznać dziecko za zgodą swojego przedstawiciela ustawowego]

• akt uznania ma charakter wyłącznie osobisty [nie można dokonać go przez przedstawiciela]

• jedną z przesłanek uznania dziecka jest również przekonanie uznającego, że jest ojcem dziecka

• dla skuteczności uznania wymagana jest zgoda matki !!

[istnieją sytuacje, w których możliwe jest jej pominięcie],

ponadto zgoda matki jest potrzebna również do uznania dziecka pełnoletniego

• Wymagania formalne :

Oświadczenie składa się przed kierownikiem USC albo przed sądem opiekuńczym, może to również nastąpić przed polskim konsulem lub inną osobą uprawnioną do sprawowania tej funkcji. Oświadczenie może być złożone również przed notariuszem, ale tylko wtedy jeżeli życiu ojca grozi bezpośrednie niebezpieczeństwo [wymaga sporządzenia protokołu].

• Skutki uznania :

1. Ustala pochodzenie dziecka od określonego mężczyzny [ustala ich stan cywilny]

2. Dziecko nosi nazwisko ojca, chyba, że przy uznaniu postanowiono inaczej.

3. Ojcu przysługuje ex lege władza rodzicielska

4. Powstaje wzajemne prawo do dziedziczenia.

5. Powstaje obowiązek alimentacyjny.

• Unieważnienie uznania :

• Unieważnienie uznania z powodu wady oświadczenia woli uznającego ojca może nastąpić tylko w drodze sądowej, w wyroku.

• Z żądaniem unieważnienia uznania może wystąpić : ojciec dziecka, matka lub inna osoba, której zgoda jest wymagana do skuteczności uznania, oraz pełnoletnie dziecko.

• Uznający oraz osoby, których zgoda jest potrzebna, mogą wnieść stosowne powództwo w zawitym terminie 1 roku od daty uznania. Natomiast dziecko, które ojciec uznał w czasie małoletniości, może wnieść powództwo w terminie nie dłuższym niż 3 lata od osiągnięcia pełnoletniości.

• Mężczyzna, który uznał dziecko, może żądać unieważnienia tylko z powodu wady swojego oświadczenia woli [odpowiednio stosuje się przepisy o wadach oświadczeń woli z KC].

• Błąd w oświadczeniu woli może stanowić podstawę unieważnienia uznania, jeżeli był błędem co do stanu faktycznego będącego podstawą złożenia oświadczenia o uznaniu dziecka [przesłanek wnioskowania].

• Dziecko może żądać unieważnienia uznania dokonanego w okresie jego małoletniości z powodu braku więzi biologicznej z ojcem.

• Sprawy o unieważnienie uznania należą do0 właściwości sądu okręgowego, który rozpatruje je w postępowaniu odrębnym

• Bezwzględna nieważność uznania dziecka [ex lege] w razie niezachowania jednej z przesłanek:

1. Brak ustalenia ojcostwa innego mężczyzny.

2. Zachowanie przepisanej formy samego aktu uznania oraz wyrażenia zgody na uznanie.

3. Osobiste złożenie oświadczenia o uznaniu.

4. Zdolność do czynności prawnych uznającego.

5. Zgoda na uznanie dziecka.

6. Istnienie zstępnych dziecka uznanego po jego śmierci.

• Wyrok - prawomocny wyrok unieważniający uznanie dziecka na żądanie osoby legitymowanej wywiera skutki z mocą wsteczną, tj. od chwili uznania. Wyrok ma charakter konstytutywny i jest skuteczny erga omnes.

• S ą d o w e u s t a l e n i e o j c o s t w a :

• Ustalenie pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego, które nie zostało uznane przez ojca, może dokonać się na drodze procesu cywilnego. Ponadto może dokonać się ono w podobny sposób w stosunku do dziecka przysposobionego z wyjątkiem przysposobienia całkowitego.

• Przesłanki :

1. Domniemanie ojcostwa ojcem dziecka jest ten mężczyzna, który obcował z matką dziecka nie wcześniej niż w trzechsetnym i nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka [art. 85 KRO]

2. Obalenie domniemania istnienie przesłanki domniemania wykazać musi powód [dziecko, matka, ojciec, prokurator], dopiero po wykazaniu tego dopuszcza się przeciwdowód.

3. Exceptio plurium concumbentium obalenie domniemania może nastąpić również w przypadku udowodnienia faktu, że w okresie koncepcyjnym matka dziecka obcowała cieleśnie z innym jeszcze mężczyzną [jedynie wówczas, gdy ojcostwo drugiego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne]

4. Zdaniem prof. Smyczyńskiego, mężczyzna, który nie jest pozwany w sprawie, lecz obcował on z matką dziecka w okresie koncepcyjnym, może być wezwany do udziału w charakterze strony na podstawie art. 194 par. 1 KPC, ponieważ jest on też objęty domniemaniem z art. 85 par. 1 KRO.

• Legitymacja procesowa i tryb postępowania

• Dziecko może samodzielnie wytoczyć powództwo po uzyskaniu pełnoletniości. W imieniu dziecka małoletniego występuje jego przedstawiciel ustawowy.

• Matka może realizować własne uprawnienie i żądać ustalenia ojcostwa tylko co do dziecka małoletniego, przy czym może go dochodzić także po pozbawieniu jej władzy rodzicielskiej.

• Legitymacja procesowa przysługuje również domniemanemu ojcu dziecka.

• Prokurator może również wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa. Ponadto wyłącznie jemu przysługuje takie uprawnienie po śmierci dziecka pełnoletniego.

• O ustaleniu ojcostwa orzeka sąd rejonowy w procesie, w postępowaniu odrębnym.

• Charakter wyroku i jego skutki

Prawomocny wyrok ustalający ojcostwo stwierdza, że pozwany mężczyzna [albo powód] jest ojcem dziecka. Ustalenie pochodzenia dziecka jest stwierdzeniem biologicznego faktu [pokrewieństwa], co oznacza, że wyrok ma charakter deklaratywny, skuteczny wstecz od urodzenia się dziecka [ex tunc], a co do powołania do dziedziczenia - od momentu poczęcia.

• Roszczenia majątkowe związane z ustaleniem ojcostwa :

1. Alimenty na rzecz dziecka.

2. Udział ojca w kosztach utrzymania matki dziecka.

3. Wydatki matki i straty poniesione przez matkę dziecka

4. Zabezpieczenie roszczeń matki

• Pochodzenie dziecka poczętego w wyniku zabiegu medycznie wspomaganej prokreacji :

Wyróżnia się m.in. :

1. zapłodnienie pozaustrojowe

2. sztuczne unasiennienie [inseminatio]

Ze względu na źródło uzyskania nasienia wyróżnia się:

1. inseminację homologiczną [od męża kobiety]

2. inseminację heterologiczną [od obcego dawcy]

Matka dziecka jest kobieta, która dziecko urodziła.

W ł a d z a r o d z i c i e l s k a

1. Władza rodzicielska, to całokształt uprawnień i obowiązków rodziców względem małoletniego dziecka w celu zapewnienia pieczy nad jego osobą i majątkiem.

2. Podmioty :

• Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.

• W razie braku ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa władza rodzicielska przysługuje tylko temu z rodziców, którego stosunek rodzicielski jest pewny.

• W sytuacji, gdy jedno z rodziców albo oboje nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, zostali jej pozbawieni albo władza rodzicielska została zawieszona , władzę rodzicielską sprawuje odpowiednio - drugi rodzic albo ustanowiony opiekun.

42. Treść władzy rodzicielskiej :

• Główne elementy władzy rodzicielskiej:

-piecza nad osobą dziecka,

-piecza nad majątkiem dziecka,

-reprezentacja dziecka.

• P i e c z a n a d o s o b ą d z i e c k a :

• Rodzice mają prawo i obowiązek dziecko wychowywać i kierować nim [art. 96 KRO].

• Wychowywanie ma na celu kształtowanie osobowości dziecka, a w szczególności jego postaw emocjonalnych, światopoglądu i systemu wartości, obowiązkowości, umiejętności współżycia w rodzinie i poza nią, itd.

• Kierowanie dzieckiem dotyczy w większym stopniu troski o środowisko dziecka, oznacza regulowanie i nadzorowanie trybu życia dziecka, decydowanie o wyborze kierunku edukacji, o uczestnictwie w życiu pozarodzinnym.

• Ustawodawca nakazuje również rodzicom troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka.

• Miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce zamieszkania rodziców [domicilium necessarium].

• Rodzice mogą określić miejsce pobytu dziecka poza domem rodzicielskim na krótszy bądź dłuższy czas.

• Rodzice nadają dziecku imię, które wpisuje się do aktu urodzenia [kierownik USC może odmówić przyjęcia oświadczenia o wyborze imienia, jeżeli byłoby ono ośmieszające, nieprzyzwoite, w formie zdrobniałej, itd.]

• Rodzice mają prawo do rozwiązania umowy o pracę dziecka małoletniego.

• Rodzice są uprawnieni do wyrażenia zgody na przysposobienie dziecka.

• Rodzice mają prawo podjąć również decyzje dotyczące leczenia małoletniej ciężarnej córki, a zwłaszcza w sprawie przerwania ciąży.

• Rodzice są również uprawnieni do wyrażenia zgody na uznanie dziecka małoletniego ojca.

• Ustawodawca nakłada na dziecko obowiązek posłuszeństwa wobec rodziców.

• P i e c z a n a d m a j ą t k i e m d z i e c k a :

• Ochrona ta dotyczy wszelkich składników majątkowych, z których korzystanie ma wpływ na rozwój osobowości dziecka.

• Podstawową postacią ochrony interesów majątkowych dziecka jest zarząd jego majątkiem. W ramach tego zarządu rodzice dokonują : czynności faktycznych; czynności prawnych; czynności w postępowaniu przed sądami lub innymi organami państwowymi lub samorządowymi związanych z realizacją zarządu.

• Rodzice powinni zarządzać majątkiem dziecka z należytą starannością, tj. oboje są uprawnieni do sprawowania zarządu; ponadto wymaga się od nich tylko przeciętnej staranności i nie stawia się im wysokich wymagań.

• Zwykły zarząd majątkiem dziecka rodzice sprawują samodzielnie, a stosowne czynności w tym zakresie nie podlegają kontroli sądu.

• Czynności przekraczające zwykły zarząd - dla ich dokonania potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego, przy czym nie może być udzielone ex post.

• W razie braku porozumienia rodziców, każde z nich może zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie istotnej sprawy dziecka.

• Z zarządu majątkiem dziecka wyłączone są jednak niektóre składniki majątkowe.

• Nie podlegają zarządowi rodziców także składniki majątkowe, które darczyńca lub testator wyłączył w umowie lub testamencie.

• R e p r e z e n t a c j a d z i e c k a :

• KRO ustanawia rodziców przedstawicielami ustawowymi dziecka.

• Przedstawicielstwo obejmuje czynności prawne i czynności w postępowaniu przed sądami [art. 66 KPC] oraz przed innymi organami państwa, a w szczególności przed organami administracyjnymi [art. 30 KPA].

• Zakres uprawnień rodziców jako przedstawicieli ustawowych dziecka zależy od jego wieku.

• Rodzice nie mogą reprezentować żadnego z dzieci w sytuacji dokonywania czynności prawnych między samymi dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską.

• Ponadto rodzice nie mogą też reprezentować dzieci w sytuacji dokonywania czynności prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem. Przewidziano tu jednak dwa wyjątki :

• dopuszczalna jest bowiem reprezentacja dziecka przez jednego z rodziców, jeżeli czynność polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka;

• jeżeli czynność prawna dotyczy należnych dziecku środków utrzymania i wychowania.

43. Wykonywanie władzy rodzicielskiej i odpowiedzialność rodziców :

• Zgodnie z art. 95 par. 3 KRO władzę rodzicielską należy wykonywać dla dobra dziecka i interesu społecznego.

• Władza rodzicielska jest niezbywalna.

• Każde z rodziców samodzielnie wykonuje władzę rodzicielską, a dla skuteczności ich czynności w imieniu lub interesie dziecka wystarcza dokonanie jej przez jednego z rodziców [art. 98 par. 1 KRO].

• Wykonując władzę rodzicielską rodzice mogą:

1. Przekroczyć uprawnienia wynikające z reprezentacji dziecka lub dopuścić się zaniedbań wyrządzających szkodę na osobie dziecka.

Za ewentualną szkodę rodzice mogą ponieść względem dziecka odpowiedzialność ex contractu, tj. za nienależyte wykonanie obowiązków wynikających z łączącego ich z dzieckiem stosunku prawnego.

2. Wyrządzić dziecku szkodę czynem niedozwolonym.

3. Swym działaniem lub zaniechaniem dopuścić do wyrządzenia przez dziecko szkody osobom trzecim.

44. Ustanie władzy rodzicielskiej może zajść ze względu na:

• Zdarzenia [fakty] zaistniałe niezależnie od ich podmiotów, np. śmierć, osiągnięcie pełnoletności.

• Inne zdarzenia, a zwłaszcza orzeczenia sądowe:

• Orzeczenia zmieniające stan cywilny dziecka.

• Orzeczenie orzekające ubezwłasnowolnienie rodziców.

• Orzeczenia sądu bezpośrednio ingerującego we władzę rodzicielską.

• Pozbawienie władzy rodzicielskiej - sąd wydając takie orzeczenie powinien mieć na względzie zagrożone dobro dziecka. Przyczyny mogą być dwojakiego rodzaju:

1. Trwałe przeszkody.

2. Nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej

• Z m i a n y w z a k r e s i e w ł a d z y r o d z i c i e l s k i e j :

• Zawieszenie władzy rodzicielskiej sąd może orzec podobny środek w razie stwierdzenia przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej [art. 110 KRO]

• Ograniczenie władzy rodzicielskiej środek ten można uzasadnić dobrem dziecka [art. 109 KRO], jak również sytuacją, w której brak wspólności domowej dziecka z obojgiem rodziców, a zwłaszcza konflikt między nimi uzasadnia jakby prewencyjną interwencję ustawodawcy.

• Ingerując w sprawowanie władzy rodzicielskiej sąd powinien stosować środki łagodniejsze przed surowszymi, chyba że w danym wypadku konieczne jest bardziej zdecydowane działanie.

• Zarządzenie sądu na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich ustawa ma zastosowanie w stosunku do nieletnich, zagrożonych demoralizacją, a także do nieletnich sprawców czynów karalnych.

• Ograniczenie włazy rodzicielskiej ze względu na szczególną sytuacją faktyczną rodziców :

1. ze względu na rozłączenie rodziców:

• orzeczony rozwód [unieważnienie małżeństwa]

• separacja faktyczna

• obojgu, żyjącym w rozłączeniu rodzicom dziecka pozamałżeńskiego przysługuje władza rodzicielska

Orzeczenie sądu co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej jest obligatoryjne w razie rozwodu rodziców dziecka.

2. ze względu na zmniejszenie zaufania do rodziców:

• wskutek konkubenckiego (faktycznego) pożycia pozamałżeńskiego rodziców dziecka, którym przysługuje władza rodzicielska,

• w razie sprawowania władzy tylko przez jednego z rodziców

• wskutek całkowitego ubezwłasnowolnienia dziecka

• Piecza zastępcza umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej albo placówce opiekuńczo-wychowawczej jest środkiem zaradczym w razie braku należytej pieczy rodzicielskiej oraz może być sposobem na ograniczenie władzy rodzicielskiej.

Jeżeli w konkretnej sytuacji dziecka nie rozstrzygnięto inaczej, z mocy prawa osoba sprawująca bieżącą [codzienną] pieczę nad dzieckiem:

1. sprawuje bieżącą [codzienną] pieczę nad osobą dziecka

2. wychowuje dziecko

3. reprezentuje dziecko przy dochodzeniu świadczeń przyznanych na jego utrzymanie.

45. Stosunki między rodzicami, a dzieckiem niezależne od władzy rodzicielskiej:

• Nazwisko dziecka :

• ustalenie nazwiska wynika z więzi prawnych o charakterze rodzinnym i dokonuje się w zasadzie z mocy prawa z chwilą urodzenia, natomiast imię dziecka ustalają rodzice sprawujący władzę rodzicielską;

• nazwisko dziecka małżeńskiego dziecko urodzone w czasie trwania małżeństwa jego rodziców lub przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia uważa się za pochodzące od męża matki [art. 62 KRO] - dziecko to nosi nazwisko męża matki [art. 88 par. 1 KRO], jednakże, przy zawarciu małżeństwa, małżonkowie mogą oświadczyć, że dzieci zrodzone z ich związku będą nosić nazwisko żony

• jeżeli nazwisko dziecka, które ukończyło 13 lat, miałoby ulec zmianie, wymagana jest jego zgoda

• rozwód nie powoduje zmiany nazwiska dziecka, choćby jeden z małżonków złożył oświadczenie o powrocie do poprzedniego nazwiska

• nazwisko dziecka pozamałżeńskiego

• w razie uznania dziecka nabywa ono ex lege nazwisko ojca [po ukończeniu przez dziecko 13 roku życia, wymagana jest również jego zgoda]

• sądowe ustalenie ojcostwa nie podowduje jednoczesnego nadania dziecku nazwiska ojca [decyzję w tej sprawie pozostawiono samemu dziecku lub jego przedstawicielowi ustawowemu]

• dziecko o nieustalonym ojcostwie nosi nazwisko matki, jakie ta nosiła w chwili jego urodzenia

• dziecko nieznanych rodziców nazwisko nadaje mu sąd opiekuńczy.

• Imię dziecka :

• Nadanie imienia jest jednym z atrybutów władzy rodzicielskiej.

• Kwestię tą reguluje prawo o aktach stanu cywilnego.

• Imię wpisuje się do aktu urodzenia dziecka.

• Ewentualny spór, jako dotyczący istotnej sprawy dziecka, rozstrzyga sąd na wniosek jednego lub obojga rodziców [art. 97 par. 2 KRO]

• W razie braku wskazania co do imienia dziecka, kierownik USC wpisuje do aktu urodzenia jedno z imion zwykle w kraju używanych i czyni o tym wzmiankę dodatkową.

• Kierownik USC odmawia przyjęcia od rodziców oświadczenia o wyborze imienia, jeżeli Ci ostatni chcą nadać dziecku więcej niż dwa imiona, imię ośmieszające, nieprzyzwoite, w formie zdrobniałej oraz niepozwalającego odróżnić płeć dziecka [art. 50 ust. 1 PrASC]

• W ciągu 6 m-cy od daty sporządzenia aktu urodzenia rodzice mogą dokonać zmiany imienia dziecka, przez złożenie kierownikowi USC piesemnego oświadczenia.

• Płeć :

• W akcie urodzenia wpisuje się również płeć dziecka. Określa się ją na podstawie zaświadczenia lekarskiego.

• W razie błędu, akt urodzenia podlega sprostowaniu przez sąd

• Wzajemny obowiązek pomocy :

• Rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie.

• W sferze majątkowej KRO ustanawia odrębny obowiązek dostarczania środków utrzymania [alimentacyjny], a dla jego realizacji uprawniony ma roszczenie.

• Osobista styczność z dzieckiem :

• Należy do sfery stosunków faktycznych w rodzinie.

• W lit. mówi się o prawie rodziców do osobistej styczności z dzieckiem.

• Jest ono niezależne od władzy rodzicielskiej.

• Jednakże w razie zagrożenia dobra dziecka sąd może rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej zakazać nawet osobistej z nim styczności.

46. Przysposobienie :

• Przysposobienie [adoptio] oznacza nawiązanie między przysposabiającym a przysposobionym stosunku prawnorodzinnego podobnego do stosunku między rodzicami a dzieckiem [art. 121 par. 1 KRO].

• Przysposobienie nie jest jednolitą instytucją prawną.

• Przysposobić można tylko dziecko małoletnie i tylko dla jego dobra [art. 114 par. 1 KRO]

• Podstawową funkcją społeczną jest zastąpienie dziecku brakującego mu środowiska rodzinnego.

• Ma ono charakter prawnorodzinny. Ustanowienie ma charakter formalny i następuje na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego.

• Przysposobienie nie jest czynnością prawną. Orzeczenie ma charakter konstytutywny i jest skuteczne erga omnes.

• Adoptio naturam imitatur - równe traktowanie dzieci przysposobionych z dziećmi naturalnymi.

• Przesłanki po stronie przysposobionego :

• Małoletniość [art. 114 par. 1 KRO] - celem przysposobienia jest bowiem zapewnienie dziecku rodzinnych warunków wychowania i rozwoju [przesłanka jest spełniona, jeżeli dziecko jest małoletnie w dniu złożenia wniosku o jego przysposobienie]

• Życie

• Zgoda małoletniego - zgoda małoletniego, który ukończył lat 13, jest przesłanką konieczną dla orzeczenia o jego przysposobieniu [art. 118 par. 1 KRO]. Sąd ma poza tym obowiązek wysłuchania przysposabianego, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia [dziecko poniżej 13 roku życia] możliwy jest wyjątek.

Zgoda na przysposobienie jest uprawnieniem osobistym dziecka.

• Przesłanki po stronie przysposabiającego :

• Wyrażenie woli przysposobienia

• Różnica wieku - przyjmuje się że różnica taka między przysposabiającym, a przysposobionym powinna wynosić co najmniej 18 lat [możliwe są wyjątki]

• Pełna zdolność do czynności prawnych

• Kwalifikacje podmiotowe - cechy osobiste i poziom moralny osoby, które pozwalają przypuszczać, że dziecko znajdzie korzystne dla siebie środowisko rodzinne.

• Inne przesłanki :

• Zgoda rodziców dziecka - nie wymaga się jej w przypadku : pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej, w razie nie znania rodziców, gdy porozumienie z rodzicami napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, jak również w razie sądowego ustalenia ojcostwa bez przyznania ojcu władzy rodzicielskiej. [w przypadku przysposobienia pełnego możliwa jest również, tzw. zgoda blankietowa].

Zgodę na przysposobienie rodzice mogą wyrazić dopiero po upływie 6 tygodni od urodzenia się dziecka.

Zgoda taka jest aktem osobistym rodziców.

• Adopcja zagraniczna - wymagane jest ustalenie, że dziecku nie można zapewnić w Polsce odpowiedniego zastępczego środowiska rodzinnego. Nie dotyczy to sytuacji, w której przysposabiający jest osobą spokrewnioną lub spowinowaconą z dzieckiem lub w której przez przysposobienie nastąpi połączenie dziecka z rodzeństwem.

Wymagany jest również swoisty okres próbny - wyznaczony przez sąd obowiązkowy okres osobistej styczności kandydatów na przysposabiających z dzieckiem w miejscu jego dotychczasowego zamieszkania.

47. Rodzaje przysposobienia i ich skutki:

• Przysposobienie pełne, rozwiązywalne [adoptio plena] :

• W wyniku orzeczenia tego przysposobienia powstaje taki stosunek, jaki istniał między rodzicami a dziećmi [art. 121 par. 1 KRO].

• Przysposobiony ma takie same prawa i obowiązki, jakie wynikają ze stosunku pokrewieństwa.

• Powstanie stosunku rodzicielskiego między przysposobionym a przysposabiającym nie powoduje utraty dotychczasowego stanu cywilnego w zakresie pochodzenia dziecka - nadal możliwe jest dochodzenie naturalnego stanu cywilnego [np. ustalenie ojcostwa i macierzyństwa].

Jednakże nawet w razie ustalenia ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego nie można przyznać ojcu władzy rodzicielskiej ani nadać dziecku przysposobionemu nazwiska ojca.

W razie przysposobienia pasierba nie ustaje stosunek prawnorodzinny, ani nie ustają prawa i obowiązki względem rodziców naturalnych i ich krewnych.

• Imię i nazwisko - wskutek przysposobienia dziecko otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a w razie przysposobienia wspólnego przez obojga małżonków oraz w przypadku przysposobienia pasierba - nazwisko, jakie noszą lub nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa. Sąd może jednak na żądanie przysposobionego i za zgodą przysposabiającego orzec, iż przysposobiony będzie nosił nazwisko złożone, przy czym drugim członem jest nazwisko przysposabiającego.

Możliwa jest również zmiana imienia przysposobionego, jednak z żądaniem takim może wystąpić tylko przysposabiający [przysposobiony powyżej 13 roku życia, może wyrazić zgodę lub jej odmówić].

• Stan cywilny - do aktu urodzenia wpisuje się wzmiankę o przysposobieniu. Nowy akt urodzenia sporządza się tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi [na wniosek przysposabiającego, za zgodą przysposobionego, który ukończył 13 lat].

Natomiast w skróconym akcie urodzenia wymienia się jako rodziców - przysposabiających.

• Przysposobienie całkowite [adoptio plenissima] :

• Anonimowość i nierozwiązywalność - przesłanką orzeczenia tego typu przysposobienia jest uprzednie wyrażenie zgody przez rodziców dziecka na przysposobienie go w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego.

• Nowy stan cywilny - przysposobiony traci dotychczasowy stan cywilny i nabywa nowy, związany z włączeniem go do nowej rodziny - dlatego właśnie obligatoryjne jest w tym przypadku sporządzenie nowego aktu urodzenia [jako rodziców wpisuje się przysposabiających].

Stary akt urodzenia nie podlega skreśleniu, jednak nie podlega ujawnieniu i nie wydaje się z niego odpisów.

• Niedopuszczalność ustalenia naturalnego pochodzenia

• Zmiana nazwiska

• Zakaz przysposobienia pasierba

• Dziedziczenie - przysposobiony ma pełne uprawnienia do dziedziczenia po przysposabiających i ich krewnych, jakby był własnym ich dzieckiem.

• Przysposobienia niepełne [adoptio minus plena] :

• Przysposobiony pozostaje pod władzą rodzicielską przysposabiającego.

• Nie powstaje stosunek rodzinnoprawny między przysposobionym i jego zstępnymi a krewnymi przysposabiającego.

• Nie wygasają stosunki prawne przysposobionego z jego rodziną naturalną. Obowiązki alimentacyjne nie istnieją w czasie trwania przysposobienia ale odżywają w razie jego rozwiązania. Natomiast w zakresie dziedziczenia w miejsce rodziców przysposobionego wchodzi przysposabiający.

• W razie przysposobienia niepełnego przez jednego tylko z małżonków powstaje stosunek powinowactwa między przysposobionym a małżonkiem przysposabiającego.

• Sprawa nazwiska podobnie jak w przypadku przysposobienia pełnego.

• Tajemnica przysposobienia - ograniczony zasięg [dopuszczalne jest zachowanie dotychczasowej treści aktu urodzenia przysposobionego, o czym decyduje sąd opiekuńczy na wniosek przysposabiających i za zgodą osób, których zgoda jest potrzebna dla skuteczności przysposobienia].

• Sąd może orzec o przysposobieniu niepełnym tylko na wyraźne żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest wymagana.

48. Ustanie stosunku przysposobienia :

• U s t a n i e [wygaśnięcie] stosunku przysposobienia :

• brak przesłanek dla ustanowienia przysposobienia

• pojawienie się okoliczności powodujących bezskuteczność przysposobienia

• przysposobienie ustaje ex lege tylko w przypadku późniejszego ustalenia stosunku ojcostwa lub macierzyństwa osób, które dziecko przysposobiły

• R o z w i ą z a n i e przysposobienia :

• może nastąpić tylko w wyniku orzeczenia sądu opiekuńczego na żądanie zarówno przysposabiającego, jak i przysposobionego

• żądanie stron podlega ocenie sądu i tak KRO wymienia expressis verbis:

1. ważne powody istnieją wtedy, gdy mimo przysposobienia nie ma między stronami bliskiej rodzinnej więzi, jaka na ogół istnieje w naturalnej rodzinie między rodzicami a dziećmi

2. dobro dziecka przesłanka negatywna - rozwiązanie stosunku przysposobienia nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka [art. 125 par. 1 KRO]

• Nemo turpitudinem suam allegans audiatur - ten kto zawinił za rozkład więzi rodzinnej, nie może odnosić korzyści ze swojego nagannego zachowania.

• S k u t k i rozwiązania przysposobienia :

• Orzeczenie wywiera skutki ex nunc.

• Ustaje stan cywilny nabyty w rezultacie przysposobienia. Wyjątkiem od pełnego powrotu do uprzedniego stanu cywilnego jest zachowanie ex lege przez przysposobionego nazwiska i imienia nabytego w związku z przysposobieniem [możliwy jest jednakże powrót do dawnego imienia i nazwiska].

• Ustaje władza rodzicielska przysposabiającego, a reaktywuje się władza rodziców naturalnych.

• Ustają wzajemne uprawnienia obu stron rozwiązanego przysposobienia do dziedziczenia ustawowego.

• Ustaje wzajemny obowiązek alimentacyjny [sąd opiekuńczy może jednak, stosownie do okoliczności, utrzymać w mocy ten obowiązek]

49. Obowiązek alimentacyjny :

• Obowiązek alimentacyjny [alimentum - żywność] to instytucja prawna, która ma zapewnić środki utrzymania, a w razie potrzeby także środki wychowania, tym członkom rodziny, którzy nie są w stanie własnymi siłami zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb.

• Obowiązek ten i uprawnienia z niego wynikające dotyczą osób pozostających w stosunkach prawnorodzinnych [stosunek alimentacyjny / obowiązek alimentacji]

• Obowiązek alimentacyjny jest obowiązkiem wzajemnym. Jest on związany z osobą uprawnionego [wierzyciel], jak i z osobą zobowiązanego [dłużnik].

• Prawo do alimentów oraz obowiązek alimentacyjny jest niezbywalny. Powstaje on ex lege [niezależnie od woli stron].

• Ani prawo do alimentacji, ani poszczególne raty nie mogą być nawet za zgodą uprawnionego umorzone przez potrącenie. Nie podlegają również egzekucji.

• Prawo do alimentacji nie podlega przedawnieniu. Inaczej jest w stosunku do roszczeń dot. poszczególnych świadczeń [rat miesięcznych] - które takiemu przedawnieniu podlegają.

• Warto zwrócić również uwagę na postanowienia art. 209 kk.

• Zakres podmiotowy i kolejność obowiązków alimentacyjnych :

• Krewni - obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej i rodzeństwo [art. 128 KRO].

• Przysposobienie - w/w obowiązek wynika tu z faktu, iż przez przysposobienie powstaje taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi [art. 131 KRO - przysposobienie niepełne]

• Powinowaci - obowiązek alimentacji obciąża ojczyma i macochę względem pasierba i vice versa [art. 144 KRO].

• Małżonkowie - m.in. art. 27 KRO i art. 130 KRO.

• Inne osoby - obowiązek ojca dziecka pozamałżeńskiego względem jego matki

• K o l e j n o ś ć :

• Regulacja następuje ze względu na linię i stopień pokrewieństwa [art. 129 par. 1 KRO] i tak:

• w odniesieniu do krewnych :

• wg linii pokrewieństwa : krewni w linii prostej bez ograniczenia zstępnych przed wstępnymi dopiero w razie braku zstępnych i wstępnych lub w razie niemożności wykonania krewnych w linii bocznej, tj. rodzeństwo.

• wg stopnia pokrewieństwa : krewni bliżsi stopniem przed dalszymi

• w odniesieniu do dziecka przysposobionego w sposób niepełny: nadal trwa tu stosunek alimentacyjny między przysposobionym a jego naturalnymi krewnymi. Jednakże obowiązek przysposabiającego wyprzedza obowiązek alimentacyjny wstępnych i rodzeństwa przysposobionego dziecka. Podobnie własny obowiązek przysposobionego względem jego naturalnych krewnych obciąża go w ostatniej kolejności.

• w odniesieniu do ojczyma i macochy względem pasierba i vice versa : ocenia się w świetle jego zgodności z zasadami współżycia społecznego - jest to dodatkowa przesłanka, gdyż pojawia się on w normalnej kolejności dotyczącej rodziców i dzieci.

• Roszczenie alimentacyjne matki dziecka pozamałżeńskiego przeciwko jego ojcu wyprzedza wszelkie obowiązki alimentacyjne z art. 128 KRO.

50. Przesłanki i treść obowiązku alimentacyjnego :

• Przesłanki powstania roszczenia :

• Stan potrzeby - niedostatek - występuje wtedy, gdy uprawniony nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Zauważyć należy, że przy ocenie, czy uprawniony może zaspokoić swoje potrzeby własnymi siłami, należy brać pod uwagę nie rzeczywiste zarobki, lecz te, jakie wg swych sił i zdolności mógłby uzyskiwać.

• Możliwość wykonania - zobowiązany musi mieć możliwość wykonania obowiązku alimentacyjnego [tzn. ma ku temu możliwości zarobkowe lub majątkowe].

• Niezdolność dziecka do samodzielnego utrzymania się, choćby nie było w niedostatku.

• Przesłanki obowiązku między rodzeństwem - do ogólnych przesłanek dot. obowiązku alimentacji należy dodać jedną negatywną - zobowiązany może bowiem uchylić się od alimentowania brata lub siostry, jeżeli wskutek tego powstałby nadmierny uszczerbek dla niego samego lub dla jego najbliższej rodziny [art. 134 KRO]

• Przesłanki obowiązku między powinowatymi - do ogólnych przesłanek dot. obowiązku alimentacyjnego, jak : stan potrzeby uprawnionego oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego, dodać należy zgodę roszczenia o alimenty z zasadami współżycia społecznego

• Niezgodność alimentacji - żądanie oddalenia roszczenia przez zobowiązanego, który powołuje się na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego [art. 5 kc] może wynikać z:

• faktu zawinionego, rażącego niewłaściwego zachowania się względem zobowiązanego,

• zawinionego, lekkomyślnego postępowania, które spowodowało stan niedostatku.

• Treść i zakres obowiązku alimentacyjnego :

• Treść - w/w obowiązek polega na dostarczeniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby i wychowania [art. 128 KRO].

• Zakres - wyznaczają dwa czynniki : usprawiedliwione potrzeby uprawnionego i możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego.

• Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego i ochrona roszczeń :

• Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego :

• płatność w gotówce - możliwe jest oznaczenie kwotowe, albo też w postaci ułamka od dochodów zobowiązanego

• osobiste starania - świadczenie to polega przede wszystkim na facere [czynnościach związanych z utrzymaniem dziecka]

• obowiązek wspólny kilku zobowiązanych - osoby zobowiązane do alimentacji w tej samej kolejności powinny ponosić ciężar utrzymania swego krewnego w części stosownej do ich indywidualnych możliwości zarobkowych i majątkowych [wyłączona jest odpowiedzialność solidarna]

• osoby zobowiązane w różnym stopniu wykonują obowiązek stosownie do kolejności

• W umowie dotyczącej obowiązku alimentacyjnego można jedynie skonkretyzować postać świadczenia, terminy i miejsce wykonania świadczenia, a także, np. wysokość alimentów [nie stanowi ona przeszkody dla wniesienia powództwa o ustalenie alimentów przez sąd].

• Ochrona roszczeń alimentacyjnych :

• ochrona realnej wartości zasądzonych alimentów :

• zmiana stosunków gospodarczych - wierzyciel może wystąpić z żądaniem zmiany orzeczenia i podwyższenia renty alimentacyjnej

• zmiana stosunków - może także polegać na zwiększeniu/zmniejszeniu potrzeb uprawnionego

• zabezpieczenie niewykonania obowiązku :

• obawa niewykonania obowiązku - 3 sposoby [za SN] zabezpieczenia alimentów należnych dziecku :

1. złożenie sumy pieniężnej na książeczce oszczędnościowej PKO

2. zabezpieczenie na nieruchomości lub ruchomościach albo na wierzytelnościach i prawach dłużnika

3. umowa poręczenia

• normy proceduralne - w sprawach alimentacyjnych powództwo może wytoczyć uprawniony, pełnomocnik procesowy, prokurator, a także właściwa organizacja społeczna, jak również przedstawiciel ustawowy.

Strona dochodząca alimentów jest zwolniona z kosztów sądowych.

Należy również pamiętać o właściwości przemiennej sądów co do rozpatrzenia wniosku dot. alimentów.

• egzekucja alimentów :

1. wyrokowi zasądzającemu alimenty sąd nadaje z urzędu klauzulę wykonalności i doręcza się go wierzycielowi

2. wszczęcia egzekucji może domagać się nie tylko wierzyciel, ale i sąd I instancji z urzędu

3. komornik jest zobowiązany z urzędu przeprowadzić dochodzenie w celu ustalenia zarobków i majątku dłużnika oraz jego miejsca zamieszkania

4. roszczenia alimentacyjne korzystają z preferencji przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji

5. przeciwko dłużnikowi odbywającemu karę pozbawienia wolności tytuł wykonawczy można złożyć bezpośrednio naczelnikowi zakładu karnego.

• Wygaśnięcie obowiązku i przedawnienie roszczenia :

• Wygaśnięcie obowiązek-roszczenie może istnieć tak długo, jak długo istnieje stosunek rodzinnoprawny, którego elementem jest stosunek alimentacyjny. Wykonanie obowiązku zależy jednak od pojawienia się wymaganych przesłanek, dlatego też obowiązek taki wygasa, gdy przesłanki te ustaną.

Jeżeli jednak sytuacja życiowa stron zmieni się w przyszłości i stosowne przesłanki pokażą się na nowo, każda ze stron będzie mogła wystąpić z żądaniem zasądzenia alimentów, ich podwyższenia, zmniejszenia lub stwierdzenia wygaśnięcia obowiązku [art. 138 KRO].

• Przedawnienie przedawnienie dotyczy roszczeń, a nie prawa, z których te wynikają i tak stosunek [obowiązek] alimentacyjny nie przedawnia się, natomiast przedawnieniu ulegają roszczenia o poszczególne raty tych świadczeń [zgodnie z art. 137 KRO roszczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem 3 lat]

Za alimenty bieżące uważa się te, które są zasądzone od daty wniesienia powództwa.

• Bieg przedawnienia stosuje się odpowiednio przepisy KC dotyczące roszczeń majątkowych [art. 117 KC]

51. Opieka :

• To instytucja mająca na celu zapewnienie małoletnim, jak i osobom ubezwłasnowolnionym pieczę zabezpieczającą całokształt ich interesów życiowych.

• Cechy prawa opiekuńczego:

• powszechność ustanawia się ją dla każdej osoby, która wymaga pieczy prawnej;

• wyłączność sądu opiekuńczego dotyczy zarówno ustanowienia, jak i nadzoru opieki. Sąd podejmuje właściwe działania z urzędu;

• dobro osoby poddanej opiece jest to główny cel ustanowienia opieki i działań opiekuna.

• Organy opieki :

• Sąd opiekuńczy jest organem kreującym stosunek prawny opieki oraz organem nadzorującym jej sprawowanie.

• Opiekun wyznaczony przez sąd jest organem bezpośrednio wykonującym zadania z zakresu opieki, przy czym działa on samodzielnie.

• Organy pomocnicze : kuratorzy sądowi, kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą i rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne

• Opieka nad małoletnim :

• Przyczyny ustanowienia :

1. rodzice są nieznani [art. 94 par. 3 KRO]

2. oboje rodzice nie żyją

3. oboje rodzice są pozbawieni władzy rodzicielskiej, albo władza taka została im zawieszona

4. rodzice dziecka nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych

5. przy ustaleniu ojcostwa sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej, a matka również jej nie sprawuje

• Ustanowienie opiekuna

• wybór postaci opieki w rachubę wchodzi opieka powierzona jednej osobie oraz opieka sprawowana przez oboje małżonków, a także, tzw. opieka zakładowa

• wybór osoby opiekuna KRO wyznacza przeszkody, które eliminują bezwzględnie kandydatów na opiekuna [art. 148 par. 1 KRO] : brak pełnej zdolności do czynności prawnych, a także pozbawienie praw publicznych, rodzicielskich i opiekuńczych

• podstawowym kryterium wyboru opiekuna jest dobro dziecka

• przy wyborze opiekuna :

- należy wziąć pod uwagę osobę wskazaną przez ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej,

-z braku takiej osoby w rachubę wchodzą krewni lub inne osoby bliskie małoletniego lub jego rodziców,

-w razie ustanowienia opieki w rodzinie zastępczej, opiekunami ustanawia się rodziców zastępczych,

-w razie braku kandydatów w/w, sąd opiekuńczy zwraca się o wskazanie kandydata na opiekuna do organu gminy albo do odpowiedniej organizacji społecznej, a w odniesieniu do dziecka przebywającego w zakładzie wychowawczym - również do tego zakładu

• jedna osoba może być jednocześnie opiekunem kilku osób, jeżeli nie ma sprzeczności między ich interesami

• objęcie opieki obowiązek objęcia opieki przez ustanowionego opiekuna przewidziany jest w art. 152 KRO

• sąd może zwolnić od obowiązku objęcia opieki, jeżeli pojawiły się ważne powody [art. 152 KRO]

• Sprawowanie opieki - piecza opiekuna

• treść opieki nad małoletnim opiekun, podobnie jak rodzice, sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem dziecka, do opieki stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej [art. 155 KRO]

• piecza nad osobą dziecka dla realizacji obowiązków wynikających z instytucji opieki, opiekunowi przysługują kompetencje wobec małoletniego oraz osób trzecich. Przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach opiekun jest jednak obowiązany wysłuchać małoletniego i w miarę możliwości uwzględniać jego rozsądne życzenia[art. 158 KRO]

• wobec braku stosunku rodzinnego opiekun nie jest obowiązany do alimentacji małoletniego [chyba, że opiekunem została ustanowiona osoba, która równocześnie w dalszej kolejności jest obowiązana do alimentacji]

• piecza nad majątkiem obowiązki opiekuna w tym zakresie są podobne do obowiązków rodziców sprawujących władzę rodzicielską, jednakże piecza nie jest równoznaczna z pojęciem zarządu majątkiem. Piecza dotyczy troski o stosunki majątkowe dziecka mając na uwadze dobro jego osoby.

W porównaniu z pieczą rodzicielską samodzielność pieczy opiekuna doznaje pewnych ograniczeń:

1. Opiekun ma obowiązek sporządzić inwentarz majątku pupila niezwłocznie po objęciu opieki.

2. Opiekun może również zostać zobowiązany przez sąd opiekuńczy do złożenia do depozytu sądowego szczególnie cennych przedmiotów.

3. Opiekun jest obowiązany złożyć pieniądze należące do pupila w instytucji bankowej i nie może ich podjąć bez zezwolenia sądu opiekuńczego.

4. Opiekun powinien uzyskać zezwolenie we wszelkich ważniejszych sprawach dotyczących majątku małoletniego.

• reprezentacja opiekun jest przedstawicielem ustawowym osoby poddanej opiece, przy czym nie może on reprezentować :

• żadnego z małoletnich poddanych jego opiece przy czynnościach prawnych między nimi samymi,

• pupila - przy czynnościach prawnych między nim a opiekunem oraz jego małżonkiem, krewnymi w linii prostej i rodzeństwem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz reprezentowanego pupila [art. 159 par. 1 KRO]

• bezpłatność i osobiste sprawowanie opieki opiekę sprawuje się bez wynagrodzenia, jednakże, jeżeli zarząd majątkiem wymaga znacznego nakładu pracy, opiekun może otrzymać stosowne wynagrodzenie. Możliwe jest również żądanie zwrotu od pozostających pod opieką nakładów i wydatków związanych ze sprawowanie opieki.

Opiekun powinien sprawować opiekę osobiście i z należytą starannością.

• odpowiedzialność opiekuna w razie powstania szkody w majątku pupila w wyniku nienależytego wykonania zobowiązania, opiekun ponosi odpowiedzialność kontraktową, poza tym wchodzi w rachubę odpowiedzialność deliktowa, natomiast za winę w nadzorze opiekun odpowiada na podstawie art. 427 KC.

• Nadzór nad sprawowaniem opieki

• Opiekun podlega ex lege stałemu nadzorowi sądu opiekuńczego.

• Po stronie opiekuna istnieje obowiązek regularnego składania sprawozdań dotyczących osoby pupila i rachunków z zarządu jego majątkiem, przy czym z tych ostatnich opiekun może zostać zwolniony [sąd może poprzestać na ogólnym sprawozdaniu z zarządu majątkiem].

• W razie stwierdzenia uchybień sąd wydaje stosowne zarządzenia.

• W razie przemijającej przeszkody w sprawowaniu opieki sąd może ustanowić kuratora.

• Zwolnienie opiekuna pojawia się [art. 169 KRO]

• w razie żądania opiekuna uzasadnionego ważnymi powodami,

• w razie zaistnienia przeszkód faktycznych lub prawnych powodujących niezdolność sprawowania opieki

• gdy opiekun dopuścił się czynów lub zaniedbań naruszających dobro osoby pozostającej pod opieką

• Ustanie opieki

• KRO wskazuje dwa przypadki ustania opieki z mocy ustawy: osiągnięcie przez małoletniego pełnoletności , a także przywrócenia nad nim władzy rodzicielskiej.

• Skutki ustania opieki [zwolnienia opiekuna]

• zwrot majątku [roszczenie o wydanie majątku ulega przedawnieniu po upływie 10 lat]

• rachunek końcowy z zarządu majątkiem [składa go opiekun w terminie 3 m-cy od daty zwolnienia]\

• pilne sprawy [mimo ustania opieki opiekun nadal jest obowiązany prowadzić pilne sprawy związane z zarządem majątkiem, jeżeli ani były pupil, ani przedstawiciel ustawowy osoby pozostającej nadal pod opieką nie mogą natychmiast przejąć tego zarządu

• przedawnienie roszczeń - z upływem 3 lat od ustania opieki lub zwolnienia opiekuna przedawniają się roszczenia z tytułu wydatków i nakładów związanych ze sprawowaniem opieki.

• Opieka nad ubezwłasnowolnionym :

• Całkowite ubezwłasnowolnienie dotyczy nie tylko osoby pełnoletniej, lecz można je orzec co do małoletniego, który ukończył 13 lat [art. 13 par. 1 KC]. Jeżeli jednak małoletni pozostaje pod władzą rodzicielską, nie orzeka się opieki.

• Ustanie opieki opieka staje się zbędna w przypadku jego uchylenia albo zmiany na ubezwłasnowolnienie częściowe

52. Kuratela :

• Chroni interesy majątkowe osoby ułomnej, osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, nasciturusa.

• Pełni również funkcje doraźnej ochrony w określonej sprawie [np. kuratora powołuje się dla strony nieznanej z miejsca pobytu].

• Kuratela pełni też funkcje ochronne nie wprost w odniesieniu do osoby lecz do majątku, którego przynależność jest jeszcze niepewna.

• Typ kurateli trwałej, o znacznym zakresie pieczy :

• Kuratela dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej :

• zgodnie z postanowieniami art. 181 par. 1 KRO kurator jest powołany do reprezentacji i do zarządu majątkiem takiej osoby tylko w razie wyraźnego orzeczenia sądu w tej kwestii, w przeciwnym razie jest on tylko doradcą osoby częściowo ubezwłasnowolnionej

• kurator jest przedstawicielem ustawowym osoby częściowo ubezwłasnowolnionej

• Kuratela dla osoby ułomnej :

• ustanawia się ją dla osoby mającej pełną zdolność do czynności prawnych, jednak ze względu na swą ułomność potrzebuje ona pomocy do prowadzenia swoich wszystkich spraw [curator debilis]

• podstawą jego działania, oprócz wspomnianego już orzeczenia jest pełnomocnictwo osoby ułomnej

• Typ kurateli z ograniczonym zakresem pieczy :

• Kurator dla sprawowania zarządu majątkiem dziecka, pochodzącym z darowizny, dziedziczenia testamentowego, jeżeli darczyńca lub testator wyłączył go spod zarządu rodziców albo opiekuna.

• Kurator spadku nie objętego przez spadkobierców.

• Kurator majątku dziecka, w razie ograniczenia w tym zakresie władzy rodzicielskiej lub kompetencji opiekuna.

• Kurator ustanowiony dla umożliwienia prowadzenia postępowania sądowego, w tym postępowania egzekucyjnego.

• Ustanie kurateli :

Kuratela ustaje:

1. Wskutek orzeczenia sądu, gdy ustanie cel jej ustanowienia albo na wniosek osoby poddanej kurateli.

2. Z mocy prawa.

29

numerus

clausus

Praesumptio iuris tantum

---