PRAWO RODZINNE

I ZAGADNIENIA TEORETYCZNE

1. Ogólna charakterystyka prawa rodzinnego - wykład 10.03 2011

Prawo rodzinne to ta część polskiego systemu prawnego, która reguluje najważniejsze z wykształconych na danym etapie rozwoju społecznego i aprobowane przez prawodawcę więzi prawno rodzinne. W aktualnie obowiązującym polskim prawie rodzinnym chodzi o: małżeństwo, pokrewieństwo (również w jego formalnoprawnej, sztucznej postaci przysposobienia, czyli adopcji), powinowactwo, opiekę na małoletnimi i kuratelę dla dziecka poczętego. Stosunki te oparte są z reguły na silnych związkach uczuciowych. To właśnie duży ładunek emocjonalny leżący u ich podłoża sprawia, że ustawodawca reguluje je wyłącznie w niezbędnym zakresie i w specyficzny sposób. Wiele oczekiwanych przez legislatora zachowań podmiotów stosunków prawno rodzinnych regulowanych jest jedynie w postaci modelowej (postulatywnej), bez możliwości ich przymusowego wyegzekwowania (brak bezpośredniej sankcji). [J.S.]

2. Systematyka kodeksu rodzinnego i opiekuńczego s.25

Ustawodawca przyjął w KRO konsekwentnie metodę osobnego normowania poszczególnych więzi normatywnych. Ujął on je w 3 podstawowe części (tytuły), z których każdy eksponuje regulowane w nim stosunki prawne: I- małżeństwo, II-pokrewieństwo i powinowactwo, III-opieka i kuratela. Wynika z tego, że właśnie te więzi ustawodawca uznał za podstawowe. Większość z wymienionych stosunków normowana jest kompleksowo. Ustawodawca powiela pewien schemat, wykorzystuje w tym celu mniejsze jednostki systematyczne kodeksu (działy, rozdziały, a czasem nawet oddziały). W pierwszej kolejności normuje powstanie danego stosunku, następnie określa jego treść, a na koniec instrumenty zniesienia regulowanej więzi prawnej (ostatni element oczywiście nie występuje w przypadku pokrewieństwa, ponieważ nie można przekreślić uwarunkowań genetycznych).

Wyjątki od przedstawionej reguły: powinowactwo (jest więzią jednolitą, ale uregulowania, które go dotyczą mają charakter wybiórczy i są zamieszczone w różnych tytułach) oraz kuratela (występuje w licznych postaciach, umiejscowionych w wielu przepisach). [J.S.]

3. Źródła polskiego prawa rodzinnego w okresie powojennym s.21-25

Sytuacja polskiego ustawodawstwa rodzinnego po zakończeniu II wojny światowej była specyficzna. W okresie międzywojennym nie przeprowadzono w tym zakresie żadnych nowelizacji, przez co na różnych obszarach naszego kraju nadal obowiązywały akty normatywne doby porozbiorowej. Najważniejszym celem polskiego ustawodawcy po II wojnie światowej było więc ujednolicenie rozwiązań normatywnych w obrębie prawa rodzinnego. Pierwszy etap reformy objął lata 1945-1946, kiedy wydano 4 dekrety:

a) z dnia 25.09.1945 - prawo małżeńskie

b) z dnia 22.01.1946 - prawo rodzinne

c) z dnia 14.05.1946 - prawo opiekuńcze

d) z dnia 29.05.1946 - prawo małżeńskie majątkowe

Drugi etap reformy rozpoczęły polsko-czechosłowackie prace legislacyjne zakończone projektem kodeksu prawa rodzinnego. Został on przyjęty 27.05.1950. Jednak pomysł wprowadzenia prawie jednakowej regulacji w dwu krajach okazał się nietrafiony i rozpoczęto pracę nad jej nowelizacją. 25.02.1964r. Sejm uchwalił Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który wszedł w życie 1.01.1965r. i obowiązuje do dziś. [J.S.]

 

4. Normatywne ujęcie rodziny s.27-29

Określenie „rodzina” jest pojęciem wieloznacznym. W potocznym rozumieniu-wspólnota składająca się z osób spokrewnionych, spowinowaconych, a nawet przynależnych tylko do gospodarstwa domowego (małżonkowie, dzieci, dziadkowie, rodzeństwo, wnuki, krewni, coraz częściej także konkubinat). Wg socjologów: wspólnota złożona z rodziców i dzieci (rodzina mała, nuklearna; może być pełna-oboje rodziców albo niepełna- np. matka z dzieckiem) albo dodatkowo jeszcze inne osoby (rodzina duża, wielopokoleniowa).

[Ustawa z 1959 o zwalczaniu alkoholizmu: zaliczała do rodziny powinowatych, pupila i jego prawnego opiekuna, a nawet rozwiedzionych już małżonków. Ordynacja podatkowa: podatnik + jego zstępni, wstępni, rodzeństwo, małżonkowie zstępnych, przysposobiony lub konkubina. Ustawa o pomocy społecznej z 2004: osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące.

O treści normatywnego pojęcia „rodzina” przesądzają cele doraźne ustawodawcy . Możliwe jest analizowanie tego pojęcia na wielu płaszczyznach, np. socjologicznej (formy społeczne) lub psychologicznej (ważne więzy emocjonalne).]

W KRO nie ma legalnej definicji rodziny. Można ją zrekonstruować pośrednio na podstawie przepisów, z których jednoznacznie wynika jakie znaczenie nadał temu pojęciu ustawodawca- mowa jest o dobru rodziny założonej przez małżeństwo.

Rodzinę tworzą już sami małżonkowie, jest to więc sformalizowana wspólnota oparta na związku małżeńskim (konkubinat więc w tym znaczeniu rodziną nie jest). W skład rodziny zalicza się też dzieci małżonków (naturalne i przysposobione), pasierbowie także (wtedy rodzina zrekonstruowana), mała, tylko dwupokoleniowa rodzina.

Dzieci są członkami swojej rodziny przez cały czas wspólnego zamieszkiwania z rodzicami, także po osiągnięciu pełnoletniości, chyba, że zawrą małżeństwo (wtedy tworzą nową, własną rodzinę). Naturalne lub sztuczne zmniejszenie się składu rodziny zmienia ją w rodzinę niepełną. [J.S.]

5. Istota pokrewieństwa- pojęcie, rodzaje, linie i stopnie s.31-32

Pokrewieństwo oznacza istnienie między danymi osobami więzi genetycznych, wynikających albo z faktu pochodzenia jednej osoby od drugiej bezpośrednio (syna od ojca) lub pośrednio (wnuk od dziadka). Albo też z tego powodu, że posiadają co najmniej jednego wspólnego przodka (rodzeństwo). Pokrewieństwo może być w linii prostej lub bocznej. W linii prostej wyróżnia się wstępnych (wszyscy krewni, od których dana osobo pochodzi bezpośrednio lub pośrednio) i zstępnych (ci, którzy pochodzą pośrednio lub bezpośrednio od niej). Bliskość pokrewieństwa mierzy się stopniami, decyduje o nich liczba urodzin niezbędnych do powstania pokrewieństwa między danymi osobami. W linii prostej nie uwzględnia się przy liczeniu urodzenia pierwszej osoby, która występuje w badanej parze jako wstępny, np. babcia jest spokrewniona z wnuczką w drugim stopniu, bo liczy się urodzenie córki/syna i wnuczki. W linii bocznej pomija się fakt urodzenia się najbliższego wspólnego przodka osób, dla których się ustala stopień.

Pokrewieństwo w sensie biologicznym jest zjawiskiem obiektywnym (przekazanie materiału genetycznego). Same więzi genetyczne nie mają normatywnego znaczenia ta długo, dopóki nie zostaną prawnie potwierdzone. Np. przysposobienie- prawne skutki ustawodawca łączy ze sztucznym węzłem adopcji, zrywając więzi z naturalnymi krewnymi dziecka. [J.S.]

6. Powinowactwo-pojęcie, linie i stopnie s.32

Powinowactwo jest wyłącznie formalnoprawnym stosunkiem, jego podstawę stanowią więzi między każdym z małżonków a osobami bliskimi współmałżonka. Powstaje ono z chwilą zawarcia małżeństwa i łączy małżonka ze wszystkimi krewnymi drugiego małżonka. Powinowactwo trwa nawet jak ustanie węzeł małżeński, także po rozwodzie (tu krytyka), ustaje na skutek unieważnienia małżeństwa. Wyróżnia się linie (proste i boczne) i stopnie- stopień spokrewnienia określonej osoby z jednym małżonkiem będzie identyczny w stosunku do jego współmałżonka. Powinowactwo nie spełnia w prawie rodzinnym aż tak dużej roli jak pokrewieństwo, aczkolwiek w linii prostej stanowi przeszkodę do zawarcie małżeństwa, albo np. ojczym i pasierb mogą być zobowiązani alimentacyjnie wobec siebie. W niektórych przypadkach powinowactwo stanowi podstawę do wyłączenia sędziego lub pracownika organu. [J.S.]

7. Pojęcie i katalog tzw. Przewodnich zasad prawa rodzinnego s.40-43

Podstawowe założenia jakie legły u uregulowania prawa rodzinnego określa się najczęściej mianem przewodnich zasad. Katalog ten ustala się, analizując konkretne rozwiązania prawne i formułując na ich podstawie idee, jakie przyświecały ustawodawcy. Stanowią one dyrektywy wykładni, obligujące sądy i inne organy do ich uwzględniania w procesie. Są nimi:

• konstytucyjna zasada ochrony rodziny i opieki, jaką państwo zobowiązało się otaczać małżeństwo, rodzinę, macierzyństwo i rodzicielstwo

• zasada dobra dziecka

• zasada równouprawnienia dzieci niezależnie od ich pochodzenia

• zasada świeckości (laicyzacji) prawa rodzinnego

• zasada równej stopy życiowej członków małej rodziny

• zasada równouprawnienia kobiety i mężczyzny w stosunkach prawno rodzinnych

• zasada monogamii

• zasada trwałości małżeństwa [J.S.]

8. Zasada świeckości (laicyzacji) prawa rodzinnego-aktualny zakres s.41

Jej treścią jest uniezależnienie prawa rodzinnego od jakichkolwiek elementów wyznaniowych, które decydowałyby o powstaniu, zmianie lub ustaniu stosunków prawno rodzinnych oraz poddanie spraw rodzinnych wyłącznej kognicji organów świeckich. Zasada ta jest w pełni realizowana przez polskie prawo rodzinne, nawet po zmianie dotyczącej możliwości skutecznego zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej (wywołuje ono podwójne skutki, jedne podlegają prawu wewnętrznemu związku wyznaniowego, drugie prawu polskiemu. Rozdzielenie kognicji organów świeckich i kościelnych w sprawie skutków jest podkreślone w Konkordacie). Inne sprawy rodzinne są całkowicie niezależne od jakiegokolwiek elementu wyznaniowego, wyłączną właściwość mają w ich przypadku sądy powszechne i inne organy świeckie. [J.S.]

9. Istota i prawny wyraz zasady monogamii w KRO s.42

Monogamia to małżeństwo jednego mężczyzny i jednej kobiety (jednożeństwo). Zasada monogamii ma swoje odzwierciedlenie w art. 13 KRO- zakaz zawierania małżeństwa przez osobę, która pozostaje jeszcze w skutecznie zawartym wcześniej związku. Bigamia jest karalna- art. 206 KK, przepis ten przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2 tego, kto zawiera małżeństwo, mimo, że już pozostaje w związku małżeńskim. [J.S.]

10. Prawny wyraz równouprawnienia kobiety w stosunkach prawno rodzinnych s.42

Zasada ta jest refleksem ogólnej zasady równouprawnienia obu płci, która wynika z art. 33 Konstytucji RP. W KRO została ona podkreślona jednoznacznie w odniesieniu do małżonków w Art.23 wg którego mają oni równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Zasadę tę można także wyinterpretować z innych przepisów KRO, m.in. art.93- władza rodzicielska przysługuje OBOJGU rodzicom lub art. 115, który dopuszcza WSPÓLNĄ adopcję małżeńską, a także art.146- pełnienie funkcji opiekuna. [J.S.]

11. Trwałość małżeństwa a jego nierozerwalność s.43

KRO nie zawiera przepisu, który by stanowił, że małżeństwo jest związkiem trwałym i dozgonnym, stąd wątpliwość czy jest sens umieszczać trwałość w katalogu zasad przewodnich prawa rodzinnego, zwłaszcza, że polski ustawodawca dopuszcza rozwód. W proceduralnych przepisach rozwodowych odwołał się jednak wyraźnie do społecznego znaczenia trwałości małżeństwa.

Trwałość małżeństwa ma bez wątpienia znaczenie dla prawidłowej realizacji wszystkich funkcji założonej w ten sposób rodziny, zwłaszcza dla wykonania przez małżonków funkcji opiekuńczo-wychowawczej wobec ich potomstwa- z tego punktu widzenia najbardziej pożądane są stabilne związki. Nie zawsze jest to jednak możliwe, a martwe małżeństwo i tak nie spełni dobrze swoich funkcji, a czasem będzie wręcz przeszkodą. Dlatego prawdopodobnie ustawodawca nie utożsamia trwałości małżeństwa z nierozerwalnością związku. O tym, że mimo wszystko trwałość węzła małżeńskiego stanowi dla legislatora istotną wartość, świadczy pośrednio mała liczba przesłanek konstytutywnych, których zachowanie wystarcza do skutecznego zawarcia małżeństwa oraz numerus clausus przyczyn unieważnienia tego związku. [J.S.]

12. Ochrona dobra dziecka-istota zagadnienia i jego normatywne ujęcie s.41

W standardach międzynarodowych podkreśla się przede wszystkim konieczność ochrony praw dziecka, nie mniej ważna wydaje się jednak ochrona dziecka w każdym przypadku potencjalnego choćby zagrożenia jego dobra w stosunkach prawno rodzinnych. Tam gdzie ustawodawca przewiduje taką możliwość nakazuje wprost uwzględniać dobro dziecka (art.56§2 - rozwód a dobro dziecka, 95§3 - władza rodzicielska dla dobra dziecka, 109§1 - zagrożenie dobra dziecka obliguje sąd do wydania zarządzenia, i 114§1 - przysposobienie małoletniego tylko dla jego dobra KRO). Dyrektywa ochrony praw dziecka powinna być stosowana zawsze, ilekroć w sprawę uwikłany jest los dziecka. Zasada ochrony dobra dziecka dotyczy małoletniego, osoba pełnoletnia może już sama zadbać o swoje prawa. [J.S.]

13. Równouprawnienie dzieci niezależnie od ich pochodzenia s.41

Zasada ta jest ostatnio często pomijania w konstruowanym katalogu przewodnich zasad prawa rodzinnego, zapewne ze względu na jej oczywistość. Dawniej, jeszcze w przepisach dekretu z 1946 r. można było zaobserwować nierówności wynikające z pochodzenia dziecka (pozamałżeńskie i małżeńskie). W obecnym stanie prawnym o równouprawnieniu wszystkich dzieci świadczy m.in. pominięcie przez ustawodawcę tego typu instytucji. Gwarancję równych praw stanowi przede wszystkim dopuszczenie możliwości przymusowego, sądowego ustalenia macierzyństwa i ojcostwa (niezależnie od sposobu stwierdzenia, dziecko nabywa pełne prawa wobec rodziców, a oni obowiązki wobec niego). Równe traktowanie przez ustawodawcę wszystkich dzieci nie może jednak zapewnić dzieciom pozamałżeńskim ochrony przed szykanami ze strony otoczenia, np. rówieśników. [J.S.]

14. Postulat równej stopy życiowej członków rodziny s.42

Zasada równej stopy życiowej rodziców i dzieci jest wymieniana w katalogu przewodnich zasad prawa rodzinnego dopiero w ostatnim okresie, na kanwie zwrócenia szczególnej uwagi na prawa dziecka. Sformułowano na tej podstawie regułę, że dziecko ma prawo do zaspokajania swoich potrzeb na takim samym poziomie jak jego rodzice i to niezależnie od tego czy mieszka wspólnie z nimi. Normatywne przejawy tej zasady- art.27 i 91 KRO, obowiązek partycypowania w zaspokajaniu potrzeb rodziny wszystkich jej członków, art.103-możliwośc przeznaczania czystego dochodu z majątku dziecka na uzasadnione potrzeby rodziny i przede wszystkim art.132§2-obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie (uzależnienie od niedostatku dziecka). [J.S.]

II PRAWO MAŁŻEŃSKIE

15. Pojęcie przesłanek zawarcia małżeństwa i ich stratyfikacja wykład 17.03.1011

Rozliczne wymogi prawne tyczące zawarcia małżeństwa trzeba podzielić na 3 grupy, uwzględniając kryterium sankcji jakie przewidział sam ustawodawca formułując te przesłanki:

Pierwszą, najważniejszą grupą przesłanek są tzw. Przesłanki konstytutywne, uregulowane w art.1 KRO (I TYLKO TAM!!), tzn. te wymogi, których zachowanie jest niezbędne, ale i wystarczające do skutecznego normatywnie zawarcia małżeństwa. Wynika to stąd, że na wypadek niezachowania tych przesłanek, ustawodawca przewiduje w art.2 sankcję nieistnienia małżeństwa (matrimonium non existens). Drugą grupę przesłanek zawarł legislator w przepisach art.10-16 KRO, także w postaci wykazu taksatywnego (numerus clausus). Stanowią one katalog zakazów zawarcia małżeństwa (przeszkód małżeńskich). W Art. 17 ustawodawca przewiduje jednoznacznie sankcję wzruszalności na wypadek ich niezachowania. Trzecią grupę tworzą wszystkie inne wymogi prawne zawarcia małżeństwa, zamieszczone w KRO lub PASC, które ustawodawca nie obwarował żadną sankcją. Są to tzw. przesłanki formalnoprawne (porządkowe, proceduralne), obowiązek zachowania których formułowany jest pod adresem organu odbierającego oświadczenia o zawarciu małżeństwa. W razie niezachowania którejkolwiek przesłanki z grupy 3, odpowiedzialność za to spadnie na ów organ, bez żadnych jednak negatywnych konsekwencji dla samego zawartego w ten sposób małżeństwa.

Rola przesłanek tej ostatniej grupy polega na wskazaniu doniosłości faktu zawierania małżeństwa, a także na stworzeniu instrumentów umożliwiających kierownikowi USC ujawnienie okoliczności wyłączających małżeństwo danej pary nupturientów. [J.S.]

16. Przesłanki konstytuujące małżeństwo cywilne (także zawierane w trybie wyznaniowym- tzw. małżeństwo o podwójnym skutku) s.67-85

Przesłanki konstytutywne, uregulowane w art.1 KRO (I TYLKO TAM!!), tzn. te wymogi, których zachowanie jest niezbędne, ale i wystarczające do skutecznego normatywnie zawarcia małżeństwa. Wynika to stąd, że na wypadek niezachowania tych przesłanek, ustawodawca przewiduje w art.2 sankcję nieistnienia małżeństwa (matrimonium non existens).

Przesłanki konstytutywne dzielimy na 2 podgrupy, w zależności od tego w jakim trybie (świeckim lub wyznaniowym) zawierane jest małżeństwo aprobowane przez polskiego ustawodawcę:

-przed celebransem świeckim

-przed przedstawicielem związku wyznaniowego

• Przesłanki uniwersalne (podstawowe)-muszą być spełnione w każdym przypadku zawierania małżeństwa (różnica płci nupturientów, ich jednoczesna obecność [wyjątek-art.6, pełnomocnik, znać ten art. NA PAMIĘĆ - 6 KRO: „§ 1. Z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 § 2 zostało złożone przez pełnomocnika. § 2. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte.” ], udział uprawnionego celebransa, złożenie zgodnych oświadczeń obojga nupturientów, że zawierają ze sobą małżeństwo)

• Przesłanki uzupełniające (dodatkowe)-stosowane są wyłącznie w przypadku zawierania małżeństwa cywilnego w ramach ceremoniału wyznaniowego (1. przyznanie takiego uprawnienia kościołom lub związkom wyznaniowym przez państwo polskie w akcie prawnym rangi umowy, umowy międzynarodowej lub ustawy, 2. złożenie przez nupturientów w trakcie wyznaniowego ceremoniału zawarcia małżeństwa drugiej pary zgodnych oświadczeń, że chcą oboje, aby ich małżeństwo wyznaniowe podlegało jednocześnie polskiemu prawu, 3. sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika USC)

Ewentualne naruszenie przesłanki różnicy płci może nastąpić na skutek obojnactwa lub transseksualizmu. [J.S.]

17. Tryb zawierania i cywilnoprawna skuteczność małżeństw wyznaniowych s.75-85

Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła lub związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu.

Nie każdy związek wyznaniowy może wywołać skutki prawne w obrębie prawa polskiego, tylko te, które mają normatywnie uregulowane stosunki z państwem przez ratyfikowaną umowę międzynarodową (Konkordat) lub ustawę. Cel: eliminacja sekt.

Aktowi małżeństwa sporządzanemu w wypadku zawarcia związku wyznaniowego ze skutkami cywilnoprawnymi nadano nieco inne znaczenie niż aktowi małżeństwa zawieranemu przed świeckim urzędnikiem- brak sporządzenia po ślubie wyznaniowym aktu małżeństwa przez kierownika USC sprawia, że nie wywoła ono żadnych skutków prawnych, natomiast w przypadku zawierania ślubu przed świeckim organem sporządzenie aktu małżeństwa nie stanowi przesłanki konstytutywnej (art.1§1 i 2)

• Niezależnie od trybu zawarcia małżeństwa wg art. 3 osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo powinny złożyć lub przedstawić kierownikowi urzędu USC niezbędne dokumenty (art.54 PASC)

• Dokumenty te, w przypadku małżeństwa zawieranego w trybie wyznaniowym, powinny być złożone w USC miejsca zamieszkania jednej ze stron!! (inaczej niż przy ceremoniale świeckim, art.12.1 PASC)

• Kierownik USC może dojść do wniosku, że małżeństwo jest niedopuszczalne i odmówić wydania zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wykluczających taki związek uzasadniając pisemnie swoją decyzję. Zainteresowani mogą złożyć wniosek do sądu rejonowego o rozstrzygnięcie, czy okoliczności podane przez kierownika USC uzasadniają odmowę. Wyrok sądu jest wiążący.

• Kierownik USC może powziąć wątpliwości, czy istnieje przeszkoda wykluczająca zawarcie małżeństwa i wtedy sam powinien zwrócić się do sądu o rozstrzygniecie tej kwestii. Wyrok sądu jest wiążący.

• Kierownik USC może także stwierdzić brak przeciwwskazań do zawarcia małżeństwa i dokończyć czynności przygotowawcze - wyjaśnienie nupturientom doniosłości tego związku, poinformowanie o sensie i znaczeniu przepisów regulujących prawa i obowiązki małżonków, nazwiska małżonków i ich dzieci. W tym miejscu osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo w trybie wyznaniowym składają oświadczenia o ich własnych nazwiskach i o nazwiskach dzieci zrodzonych z tego związku. Jeśli tego nie zrobią pozostaną przy swoich nazwiskach.

• Kierownik USC wydaje zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa (z art. 4¹ KRO) oraz potwierdzającego datę i treść ich oświadczeń dotyczących nazwisk. Sporządza się je w 4 egzemplarzach. Jeden zostaje w USC, 3 otrzymują nupturienci w celu przełożenia ich duchownemu. Zaświadczenie traci moc po upływie 3 miesięcy od jego wydania.

• Duchowny ma zakaz odbierania od nupturientów oświadczeń, bez uprzedniego przedstawienia mu zaświadczeń z art. 4¹. Duchowny powinien poinformować strony o treści podstawowych przepisów prawa polskiego dotyczących zawarcia małżeństwa u jego skutków.

• Małżeństwo w tym trybie mające skutkować także w obrębie p. cywilnego, powinno być zawierane w formie określonej przez p. wewnętrzne kościoła/związku wyznaniowego. Powinno w nim uczestniczyć co najmniej 2 pełnoletnich świadków. Każdy z nupturientów składa aż 2 oświadczenia woli. Jedno o tym, że zawierają oni ze sobą małżeństwo sakramentalne, drugie wyrażające zgodną wolę stron jednoczesnego zawarcia przez nich małżeństwa podlegającego prawu polskiemu.

• Małżeństwo sakramentalne podlega rejestracji w sposób zgodny z prawem wyznaniowym danego kościoła/związku wyznaniowego. Małżeństwo cywilne w postaci sporządzenia aktu małżeństwa. Duchowny zobowiązany jest do sporządzenia - niezwłocznie po odebraniu oświadczeń - zaświadczenia potwierdzającego tę okoliczność. Wypełnia on odwrotne strony 3 egzemplarzy zaświadczeń wydanych przez kierownika USC. Podpisuje je razem z małżonkami i świadkami. Jeden egzemplarz przeznaczony jest dla kierownika USC, drugi dla małżonków, a trzeci pozostaje w aktach kościoła. Na przekazanie zaświadczeń do USC duchowny ma 5 dni (nie liczą się dni ustawowo wolne). Bieg terminu rozpoczyna się z początkiem następnego dnia po dniu zawarcia małżeństwa.

• Terminowe otrzymanie zaświadczeń obliguje kierownika USC do niezwłocznego sporządzenia aktu małżeństwa cywilnego. Niezachowanie terminu spowoduje odmowę sporządzenia tego aktu i doprowadzi do związania małżonków jedynie więzią sakramentalną. [J.S.]

18. Małżeństwo nieistniejące (matrimonium non existens) i jego stwierdzenie s.81

W wypadku gdy oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński zostały złożone bez zachowania art.1§1 (przesłanki konstytutywne)małżeństwo nie jest zawarte. Jeśli jednak sporządzony został akt małżeństwa, ustalenie nieistnienia małżeństwa może nastąpić jedynie na mocy wyroku sądowego, powództwo w tym wypadku może wytoczyć każdy, kto w ma w tym interes prawny.

3 możliwe sytuacje:

1) gdyby doszło do samego ceremoniału zawarcia małżeństwa, jednak z naruszeniem art. 1 i został sporządzony akt małżeństwa, do stwierdzenia małżeństwa nieistniejącego może dojść wyłącznie w wyroku sądu powszechnego ustalającego ten fakt w trybie postępowania procesowego wszczętego na podstawie art. 2 KRO

2) gdyby ceremoniał zawierania małżeństwa w ogóle nie miał miejsca, a mimo to został sporządzony akt małżeństwa, to tak sporządzony akt, jako stwierdzający ewidentnie zdarzenie niezgodne z prawdą eliminuje się z obrotu postanowieniem sądu stwierdzającym jego nieważność w postępowaniu nieprocesowym na podstawie art. 33, w związku z art. 30 PASC.

3) jeśli natomiast nie została zachowana którakolwiek z przesłanek art. 1 i w związku z tym nie został sporządzony akt małżeństwa, to faktu nieistnienia małżeństwa nie trzeba w żaden sformalizowany sposób dokumentować. [J.S.]

 

19. Formalnoprawno (proceduralne) przesłanki zawarcia małżeństwa i ich rola

Trzecia grupa przesłanek, tworzą ją wszystkie te wymogi prawne zawarcia małżeństwa, zamieszczone w KRO lub PASC, których ustawodawca nie obwarował żadną sankcją. Jest to najliczniejsza grupa przesłanek. Obowiązek ich zachowania formułowany jest pod adresem organu odbierającego oświadczenia o zawarciu małżeństwa (kierownik USC).W razie niezachowania którejkolwiek przesłanki z grupy 3, odpowiedzialność za to spadnie na tego adresata, bez żadnych jednak negatywnych konsekwencji dla samego zawartego w ten sposób małżeństwa (także w przyszłości). Przykład: zawarcie małżeństwa przez nupturientów bez złożenia zapewnień o tym, że nie wiedzą o żadnej okoliczności wyłączającej małżeństwo między nimi.

Rola przesłanek tej ostatniej grupy polega na wskazaniu doniosłości faktu zawierania małżeństwa, a także na stworzeniu instrumentów umożliwiających kierownikowi USC ujawnienie okoliczności wyłączających małżeństwo danej pary nupturientów. [J.S.]

20. Katalog zakazów zawarcia małżeństwa (przeszkód małżeńskich) i skutki ich naruszenia s.85-92
W artykule 17 stwierdzono, że unieważnienie małżeństwa może być dokonane tylko „z przyczyn przewidzianych w przepisach działu niniejszego”. Są to tzw. przeszkody małżeńskie wymienione w artykułach od 10 do 15 i zaliczane do grupy drugiej przesłanek. Inne przepisy nie mogą decydować o unieważnieniu małżeństwa.
Tak więc do okoliczności, z którymi w prawie polskim związany jest zakaz zawarcia małżeństwa przez jednego lub oboje nupturientów należą te związane z: wiekiem, całkowitym ubezwłasnowolnieniem, chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym, bigamią, pokrewieństwem, powinowactwem, przysposobieniem.
(uwaga podaję model odpowiedzi na pytanie egzaminacyjne dotyczące którejś z przesłanek grupy drugiej, podany przez Strzebińczyka:
1. Precyzyjne określenie danej przesłanki oraz stwierdzenie, czy jest to zakaz bezwzględny czy względny.
2. Kazus egzaminacyjny: kwestia dopuszczalności małżeństwa krewnych, odpowiedź: krewni mają zakaz zawierania małżeństwa w pawie polskim. Egzaminator powiedział: i tak i nie: masz 2. Patrz: art. 14 - zakaz dot. krewni w linii prostej i bracia z linii bocznej, z bratanicą można brać ślub.
3. Konsekwencje naruszenia danej przesłanki - UWAGA! (tak pisać) STRZEBIŃCZYK OCZEKUJE ZAWSZE TEJ SAMEJ ODPOWIEDZI - MAŁŻEŃSTWO JEST SKUTECZNIE ZAWARTE, ALE WZRUSZALNE BO PODLEGA UNIEWAŻNIENIU
4. PROBLEM LEGITYMACJI CZYNNEJ (KTO MOŻE WYSTĄPIĆ Z POWÓDZTWEM) oraz legitymacji biernej (kogo ma pozwać).
5. Problem konwalidacji: wyjaśnić istotę konwalidacji (ze związku wzruszalnego staje się związkiem niewzruszalnym), oraz jaki jest mechanizm konwalidacji i czy w ogóle jest (brat nie przestanie być bratem swej siostry).
6. Poruszyć problem dopuszczalności unieważnienia małżeństwa mimo jego ustania, mając na uwadze, że w KRO jest nie tylko art. 18, ale także ART. 19.:
Nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu, ale w art. 19. istnieje od tego wyjątek - jeśli powództwo o unieważnienie zostało wytoczone za życia pozwanego małżonka, wtedy na jego miejsce w procesie wkracza wyznaczony przez sąd kurator albo jeśli po wytoczeniu powództwa zemrze powód, wtedy unieważnienia żądać mogą jego zstępni)
Skutkiem naruszenia tych zakazów może być unieważnienie małżeństwa, czego konsekwencje przewidziane są w art. 21 - w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami stosuje się przepisy o rozwodzie. Małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze* traktowany jest jak małżonek winny rozkładowi pożycia małżeńskiego.
*zła wiara - art. 20 p. 2 - świadomość okoliczności będących podstawą unieważnienia małżeństwa. [E.S.]

21. Zawarcie małżeństwa przez „pełnomocnika” oraz unieważnienie tak zawartego związku
Odnosi się do tego zagadnienia art. 6 Pełnomocnictwo i art. 16 Wadliwe pełnomocnictwo -
W art. 6 : „Z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie, o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 par. 2 (małżeństwo wyznaniowe ze skutkami cywilnymi) zostało złożone przez pełnomocnika.” (par 2) „Pełnomocnictwo powinno być udzielane na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte”.
W art. 16 wskazane są sytuacje kiedy małżeństwo zawarte przez pełnomocnika może zostać unieważnione. Jest więc to zakaz względny. Małżeństwo jest skutecznie zawarte, ale podlega unieważnieniu jeśli:
a) Brak było zezwolenia sądu
b) Pełnomocnictwo było nieważne
c) Pełnomocnictwo zostało skutecznie odwołane
Legitymację do wnioskowania o unieważnienie ma: mocodawca pełnomocnictwa oraz prokurator (jest więc to legitymacja czynna ograniczona). Prokurator pozywa oboje małżonków, jeden z małżonków współmałżonka. Konwalidacja następuje jeśli małżonkowie podjęli wspólne pożycie (w wymiarze ekonomicznym lub nawet tylko fizycznym: seks;)) [E.S.]

22. Znaczenie wieku dla zawarcia małżeństwa

Wiek - art. 10 - Nie może zawrzeć małżeństwa osoba, która nie ukończyła lat osiemnastu. Jest to zakaz względny, bo z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Małżeństwo jest skutecznie zawarte, ale podlega unieważnieniu. Może żądać go każdy z małżonków pozywając współmałżonka oraz prokurator (art. 22) pozywając oboje małżonków - legitymacja podstawowa. Konwalidacja następuje, gdy przed wytoczeniem powództwa małżonek osiągnął ten wiek. Wyjątkiem jest sytuacja kobiety, która nie osiągnęła wymaganego wieku (czyli sąd wydał zezwolenie mimo, że nie ukończyła lat 16, albo bez zezwolenia sądu, gdy była w wieku 16-18 lat), ale zaszła w ciążę, wtedy jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu wieku. Ponadto jeśli dojdzie do unieważnienia małżeństwa osoba niepełnoletni, która przez to małżeństwo zyskała pełnoletniość, nie traci jej. [E.S.]

23. Problem małżeństwa osoby ubezwłasnowolnionej

Ubezwłasnowolnienie całkowite - art. 11 - nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie (ale wynika z tego, że częściowo może) - zakaz jest bezwzględny. Małżeństwo jest skutecznie zawarte, ale podlega unieważnieniu, jeżeli zostanie wykazane, że przed zawarciem małżeństwa doszło do ubezwłasnowolnienia całkowitego nupturienta. Unieważnienia może żądać każdy z małżonków i prokurator (legitymacja podstawowa). Konwalidacja następuje, gdy uchylone zostanie postanowienie sądu, o całkowitym ubezwłasnowolnieniu. [E.S.]

24. Choroba psychiczna a zawarcie małżeństwa

(→ pyt. 25) [E.S.]

25. Niedorozwój umysłowy a zawarcie małżeństwa

Unieważnieniu podlega również małżeństwo zawarte w stanie choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego (art. 12), niezależnie od tego, czy jest ubezwłasnowolniona. Jest to zakaz względny, ponieważ „jeśli stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa” - oceny stanu zdrowia dokonuje biegły. Małżeństwo jest skutecznie zawarte, ale podlega unieważnieniu, którego żądać może każdy z małżonków i prokurator (art. 22) - legitymacja podstawowa. Konwalidacja następuje tylko w przypadku choroby psychicznej, gdy ona ustanie. Niedorozwoju umysłowego nie można konwalidować. [E.S.]

26. Zagadnienie zdolności do zawarcia małżeństwa

Zdolność do skutecznego zawarcia małżeństwa związana jest z brakiem istnienia przesłanek uniemożliwiających jego zawarcie:
a) Przesłanki konstytutywne uregulowane w art. 1 KRO - płeć - małżeństwo musi zostać zawarte pomiędzy mężczyzną i kobietą. Transseksualista może skutecznie zawrzeć małżeństw dopiero kiedy przejdzie cały cykl terapii, razem z korektą ciała. Obojnak może zawrzeć małżeństwo, kiedy stwierdzone zostanie jakiej płci cechy u niego przeważają.
b) Nie wyłączenie zdolności do czynności prawnych z powodu:
- wieku - art. 10 KRO - nie może zawrzeć małżeństwa osoba poniżej 18 roku życia, chyba, że kobieta, która ukończyła lat 16, a której sąd opiekuńczy wydał na to zezwolenie.
- ubezwłasnowolnienia całkowitego - art. 11 KRO
- choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego
c) Żeby zawrzeć skutecznie kolejne małżeństwo nie można pozostawać w innym związku małżeńskim, który nie został unieważniony lub nie ustało - art. 13 KRO
d) Nie jest możliwe małżeństwo pomiędzy krewnymi (w linii prostej i rodzeństwem) - art. 14 KRO - oraz powinowatymi w linii prostej
e) Nie może zawrzeć małżeństwa przysposabiający i przysposobiony - art. 15 KRO
* Nie jestem pewna tej odp., bo nie było konkretnie tego zagadnienia w podręczniku [E.S.]

27. Prawnorodzinna i prawnokarna problematyka bigamii

Problem bigamii uregulowany jest w artykule 13 KRO, który stanowi, że: „nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim. Jest to zakaz bezwzględny, ponieważ nie jest usuwalny przez wydanie stosownego zezwolenia ze strony sądu. Małżeństwo jest skutecznie zawarte, ale podlega unieważnieniu, jeżeli zostanie wykazane, że przed zawarciem małżeństwa jeden z małżonków pozostawał w związku małżeńskim, który nie ustał albo nie został unieważniony. Ta konwalidacja, zawarta w art. 13 p. 3 jednak nie następuje, gdy „ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponowne małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim”. Unieważnienia małżeństwa bigamicznego może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny (legitymacja czynna rozszerzona) - oboje małżonkowie, prokurator i każdy, kto wykaże w tym interes, czyli np. były małżonek bigamisty.
Problematyka bigamii jest również uregulowana w gałęzi prawa karnego. Monogamia jako pożądany stan jest chroniona na podstawie art. 206 kodeksu karnego, który stanowi, że: „kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. Konwalidacja przewidziana na podstawie art. 13 p.3 KRO nie eliminuje fakty popełnienia przestępstwa, może jedynie być potraktowana jako okoliczność łagodząca. [E.S.]

28. Kwestia dopuszczalności małżeństwa krewnych

Kwestia ta została uregulowana na podstawie art. 14 KRO, który mówi, że nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej oraz rodzeństwo. W dalszych stopniach linii bocznej małżeństwo jest dopuszczalne (czyli nie można napisać na egzaminie tylko, że w prawie polskim jest niedopuszczalne!). Jest to zakaz bezwzględny, który ma swoje uzasadnienie w tym, że zbyt bliski stosunek pokrewieństwa może wpływać na zaburzenia genetyczne przyszłego potomstwa. Małżeństwo między krewnymi jest skutecznie zawarte, ale podlega unieważnieniu, którego żądać może każdy, kto ma w tym interes prawny - tzn. oboje małżonkowie, prokurator na podstawie art. 22 i każdy, kto wykaże swój interes (legitymacja czynna rozszerzona). Konwalidacja tak zawartego małżeństwa nie jest możliwa - brat nigdy nie przestanie być bratem swojej siostry. [E.S.]

29. Więź powinowactwa a zawarcie związku małżeńskiego

Na podstawie art. 618 p. 1 KRO powinowactwo powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa i łączy małżonka ze wszystkimi krewnymi drugiego małżonka. Stopień spokrewnienia określonej osoby z jednym małżonkiem przesądza o identycznym stopniu spowinowacenia tej osoby z drugim małżonkiem.
Według przepisów polskiego prawa (art. 14 KRO) małżeństwo między powinowatymi w linii prostej nie jest możliwa (czyli np. z teściową), natomiast nie ma takiego zakazu, co do powinowatych w linii bocznej (np. z bratem lub siostrą współmałżonka). Zakaz ma ten charakter względny, z ważnych powodów sąd może bowiem zezwolić na takie małżeństwo - art. 14 p. 1. Małżeństwo jest skutecznie zawarte, ale podlega unieważnieniu, którego żądać może każdy z małżonków i prokurator na podstawie art. 22 (legitymacja podstawowa), wykazując więź powinowactwa pomiędzy małżonkami. [E.S.]

30. Małżeństwo w kręgu osób związanych węzłem przysposobienia

Art. 15 KRO stanowi, że nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony, czyli osoby związane prawnym tylko węzłem pokrewieństwa w ramach adopcji. Nie istnieje jednak taki zakaz wobec innych osób związanych z przysposobionym dzieckiem stosunkiem prawnego pokrewieństwa. Zakaz ten jest bezwzględny. Małżeństwo jest skutecznie zawarte, ale podlega unieważnieniu, którego żądać może każdy z małżonków oraz prokurator na podstawie art. 22 (legitymacja podstawowa). Konwalidacja takiego małżeństwa następuje jeśli stosunek przysposobienia ustał. W praktyce jedyną podstawą sanowania jest prawomocne postanowienie sądu rozwiązujące przysposobienie. [E.S.]

31. Katalog wad oświadczeń o zawarciu małżeństwa i ich normatywne następstwa

Zgodnie z art. 151 p. 1 KRO małżeństwo może być unieważnione, jeśli okaże się, że oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie wyrażające wolę zawarcia jednocześnie ze związkiem sakramentalnym, małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, zostało złożone:
a) Przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażanie woli
b) Pod wpływem błędu, co do tożsamości drugiej strony
c) Pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie, grozi poważne niebezpieczeństwo.
Małżeństwo jest skutecznie zawarte, ale podlega unieważnieniu, którego żądać może małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą (art. 151 p. 2) oraz prokurator na podstawie art. 22 (legitymacja czynna ograniczona). Konwalidacja tak zawartego małżeństwa następuje po przekroczeniu terminów określonych w art. 151 p. 3 - „nie można żądać unieważnienia małżeństwa upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą - a w każdym wypadku po upływie trzech lat od zawarcia małżeństwa”. Są to terminy mające charakter prekluzyjny, tzn. są nieprzekraczalne i nieprzywracane. Z chwilą upływu któregokolwiek z nich małżeństwo zawarte na podstawie wadliwych - w rozumieniu art. 151p.1 - oświadczeń staje się już związkiem niewzruszalnym. [E.S.]

32. Istota i przypadki konwalidacji małżeństw zawartych mimo istniejących zakazów

Zawarcie małżeństwa mimo istniejących zakazów, w poszczególnych przypadkach nie musi zawsze prowadzić do jego unieważnienia. Bowiem przynajmniej niektóre ze związków małżeńskich zawartych wbrew zakazowi mogą być pozbawione cechy wzruszalności. Stan ten określa się jednomyślnie mianem konwalidacji. Generalnie należy stwierdzić, że mechanizm konwalidacji wadliwie zawartych małżeństw działa identycznie w każdym dopuszczonym przez ustawodawcę przypadku. Małżeństwa takiego nie można już unieważnić, jeśli wcześniej ustała okoliczność stanowiąca podstawę ustanowienia zakazu. Ma to miejsce w przypadku:
a) Uchylenia całkowitego ubezwłasnowolnienia w momencie uprawomocnienia się orzeczenia uchylającego to ubezwłasnowolnienie (art. 11 p.3)
b) Ustania choroby psychicznej (art. 12 p. 3) stwierdzony przez biegłych
c) Ustanie stosunku prawnego pokrewieństwa w ramach adopcji poprzez prawomocne orzeczenie sądu rozwiązujące przysposobienie
d) Osiągnięcia przez małżonka wymaganego wieku przed wytoczeniem powództwa
e) Zajście przez kobietę w ciążę - przez czas ciąży jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa (mimo, że nie osiągnęła ona przypisanego wieku)
f) Ustanie (śmierć albo rozwód), unieważnienie lub ustalenie nieistnienia wcześniej zawartego małżeństwa konwaliduje związek zawarty jako bigamiczny. [E.S.]

33. Kwestie proceduralne postępowania o unieważnienie małżeństwa (tryb i właściwość rzeczowa sądu, problem legitymacji, dopuszczalność unieważnienia małżeństwa po jego ustaniu)

Sprawy o unieważnienie małżeństwa należą do właściwości sądów okręgowych i są rozpoznawane w trybie procesowym, choć w postępowaniu odrębnym. Jeśli chodzi, o problem legitymacji, to ustawodawca przewiduje aż trzy możliwości:
a) Za podstawową należy uznać zasadę, że uprawnionymi do wytoczenia powództwa są oboje małżonkowie oraz prokurator na podstawie art. 22 KRO
b) W przypadkach zawarcia małżeństwa wbrew zakazowi bigamii i pokrewieństwa krąg osób został poszerzony, o każdą osobę, która wykaże w unieważnieniu tego związku swój interes prawny
c) W wypadku naruszenia przepisów dotyczących wieku, wad oświadczeń woli oraz zawarciu małżeństwa przez pełnomocnika, krąg legitymowanych osób został ograniczony do jednego tylko z małżonków (plus prokurator na podstawie art. 22)
Unieważnienie małżeństwa po jego ustaniu (czyli wskutek śmierci jednego z małżonków lub rozwodu) nie jest na podstawie art. 18 KRO, możliwe. Wyjątkiem jest sytuacja pokrewieństwa między małżonkami lub bigamii. Jednak art. 19 wprowadza zasadę, że jeśli śmierć małżonka pozwanego w sprawie o unieważnienie nastąpiła po wytoczeniu powództwa, to na jego miejsce w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd. Natomiast jeśli to powód umrze po wytoczeniu powództwa to unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni. [E.S.]

34. Prawne konsekwencje unieważnienia małżeństwa

W art. 21 KRO ustawodawca wskazał prawne konsekwencje unieważnienia małżeństwa stwierdzając, że „do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, przy czym małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze, traktowany jest tak jak małżonek winny rozkładowi pożycia małżeńskiego”.
Zła wiara została zdefiniowana w art. 20 p. 2 KRO - „za będącego w złej wierze uważa się małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział, o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia”.
Odnosząc się do przepisu art. 21 zachodzi więc konieczność uregulowania:
a) Kwestii władzy rodzicielskiej i jej wykonywania, kontaktów rodziców z dzieckiem, obowiązek alimentacyjny
b) Majątkowe stosunki między samymi małżonkami, czyli rozstrzygnięcie kwestii mieszkaniowej, podział wspólnego majątku, ewentualne przesądzenie o obowiązku dostarczania byłemu współmałżonkowi środków utrzymania.
Natomiast prawomocne orzeczenie sądu o unieważnieniu małżeństwa niweczy wszystkie inne prawa i obowiązki składające się na treść stosunku małżeństwa. Wyjątkiem jest zasada domniemania z art. 62 p. 1 KRO, że dzieci urodzone w ciągu 300 dni od daty unieważnienia małżeństwa są dziećmi małżeńskimi. Oprócz tego małoletni, który uzyskał pełnoletniość przez małżeństwo nie traci jej po jego unieważnieniu. [E.S.]

35. Problem zaręczyn w aktualnym stanie normatywnym

W polskim prawie instytucja ta ostatni raz była wspomniana w dekrecie z 1945 roku, o prawie małżeńskim. Współcześnie instytucja ta podlega raczej regulacjom wyznaniowym, np. w kodeksie prawa kanonicznego stanowi „przyrzeczenie małżeństwa”. Obecnie nie istnieje jednak możliwość konstruowania bezwzględnego obowiązku zawarcia małżeństwa jako prawnej konsekwencji zaręczyn.

W szczególności nie można traktować zaręczyn jako umowy przedwstępnej, o której mowa w art. 389 KC, ponieważ zmierzałoby to do obejścia podstawowego założenia o pełnej swobodzie stron w podejmowaniu decyzji o zawarciu małżeństwa, wyrażonej wprost w artykułach 151 i 3 KRO, gdyż spowodowałoby to unieważnienie tak zawartej umowy przedwstępnej, biorąc pod uwagę art. 58 p.1 KC. Umowa przedwstępna i tak nie mogłaby wywrzeć silniejszego skutku, który polega na możliwości przymusowego dochodzenia zawarcia umowy. Należy również wykluczyć możliwość zastrzeżenia przez narzeczonych kary umownej na wypadek zerwania zaręczyn.

Natomiast w razie zaistnienia takiej sytuacji, która pociągałaby za sobą uszczerbek dla jednej ze stron, dopuszczalne byłoby wystąpienie z żądaniem naprawienia wynikłej stąd szkody (art. 415 KC - poszkodowany będzie zobowiązany do udowodnienia winy drugiej strony), zarówno w postaci zwrotu poniesionych już kosztów przygotowania do zawarcia małżeństwa, jak i zwrotu podarków zaręczynowych (art. 410 p. 2 KC - zerwanie zaręczyn uniemożliwia osiągnięcie celu dokonanej darowizny). [E.S.]

36. Pojęcie i prawne skutki konkubinatu

Konkubinat to naturalny, faktyczny stan trwałego pożycia kobiety i mężczyzny, niesformalizowany przez zawarcie małżeństwa. W Polsce obecnie nie istnieje możliwość rejestracji konkubinatu.

Do skutków konkubinatu nie można stosować przepisów regulujących konsekwencje zawarcia małżeństwa. Konkubinat ma jednak pewne znaczenie normatywne:

- W odniesieniu do dziecka urodzonego w przez kobietę żyjącą w konkubinacie nie działa domniemanie z art. 62 KRO, więc jej partner powinien uznać ojcostwo. Można też wykorzystać sądowe ustalenie ojcostwa. Stwierdzenie pochodzenia dziecka od konkubentów uruchomi wszystkie obowiązki i uprawnienia przewidywane w sferze prawno rodzinnych stosunków między rodzicami, a dziećmi.

- Ograniczenia wynikające z pozostawania w konkubinacie uniemożliwiają wspólne przysposobienie dziecka czy wspólne sprawowanie funkcji opiekuna

- Osoba „która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu” z najemcą, stale mieszkając z nim do chwili śmierci wstępuje z mocy prawa w stosunek najmu lokalu mieszkaniowego

- „Osoba pozostająca we wspólnym pożyciu” została zaliczona w art. 115 p.11 KK do kategorii osób najbliższych, co uprawnia ją np. do odmowy zeznań w sprawie toczonej przeciwko konkubentowi

- Osoba „pozostająca z podatnikiem w faktycznym pożyciu” może odpowiadać wespół z nim, solidarnie, za zaległości podatkowe

- SN uważa, że konkubenci mogą także uzyskać rentę po sobie, a także uzyskać roszczenie o przyjęcie do spółdzielni przysługujące wcześniej drugiemu konkubentowi.

- Współwłasność majątkowa konkubentów może powstać na ogólnych zasadach prawa cywilnego (umowy konkubenckie). Konkubenci mogą wykorzystać cywilnoprawne instrumenty współwłasności w częściach ułamkowych lub umowę spółki cywilnej w celu doprowadzenia do powstania ich wspólnego majątku. [E.S.]

37. Normatywne prawa i obowiązki małżonków w ogólności-specyfika uregulowania

Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje więź normatywna, której treść regulują głównie przepisy 23-54 KRO. Można je podzielić na dwie grupy - majątkowe i niemajątkowe.

Z art. 23 KRO wynika jednoznacznie, że małżonkowie równe prawa i obowiązki, niezależenie od ich charakteru.

Do niemajątkowych obowiązków małżonków należy:

- Obowiązek wspólnego pożycia

- Obowiązek wzajemnej pomocy

- Obowiązek wierności

Ich wykonanie nie jest obwarowane żadną bezpośrednią sankcją.

Do niemajątkowych uprawnień należą:

- Prawo do wspólnego rozstrzygania przez małżonków o istotnych sprawach rodziny (art. 24)

- Prawo do decydowania o kształcie własnego nazwiska, jakie będą nosić po zawarciu małżeństwa (art. 25)

Do majątkowych obowiązków małżonków należy:

- art. 23 KRO „współdziałanie dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli”. Rozwinięcie tego obowiązku znajduje się w art. 27 wedle, którego: „Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, n osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym”.

Z przepisu tego wynika, że zaspokajanie potrzeb rodziny może przybrać dwie formy - świadczenia materialnego na utrzymanie jej członków lub starań o wychowanie dzieci i pracy we wspólnym gosp. domowym. Jeżeli któryś z małżonków nie wykonuje dobrowolnie tego obowiązku istnieje możliwość przymuszenia go przynajmniej do ponoszenia ciężarów materialnych. Natomiast jeśli chodzi, o drugą formę to należy traktować to jedynie jako obowiązek o charakterze naturalnym.

- Art. 30 §1 stanowi, że: „Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny”

Do majątkowych uprawnień małżonków należy natomiast:

- Uprawnienie do korzystania z mieszkania współmałżonka - art. 281

- Reprezentowanie małżonka w zarządzaniu jego majątkiem - art. 29 [E.S.]

38. Decydowanie małżonków o sprawach rodziny

Art. 24 wskazuje, że obojgu małżonków przysługuje także takie samo prawo współdecydowania o istotnych sprawach dotyczących całej rodziny. W braku porozumienia co do kierunku i sposobu załatwienia istotnej dla rodziny sprawy każdy z małżonków może żądać w tym zakresie rozstrzygnięcia sądu rejonowego, którego orzeczenie nie ma jednak charakteru bezwzględnie wiążącego. Małżonkowie mogą bowiem zgodnie wybrać inny wariant załatwienia tej sprawy. [E.S.]

39. Zawarcie, unieważnienia i ustanie małżeństwa a nazwisko małżonków

Kształtowanie nazwiska w związku z małżeństwem - prawo niemajątkowe. Oświadczenia o nazwisku/-ach małżonków: 1. dla trybu wyznaniowego przed sporządzeniem przez kierownika USC zaświadczenia z 4¹ KRO (warunkowo, tj. ważne po zawarciu m. wyznaniowego), 2. dla trybu świeckiego bezpośrednio po zawarciu małżeństwa.

Zawarcie małżeństwa skutkuje (25 KRO):

1. przy braku oświadczeń, małżonkowie zachowują dotychczasowe nazwiska,

2. mogą połączyć swoje nazwisko z nazwiskiem współmałżonka (efekt: n. dwuczłonowe; większa ilość członów niż 2 wykluczona - przy łączeniu nazwisk już dwuczłonowych należy wybrać człony mające utworzyć nowe, wspólne; człony mogą być w tej samej lub innej kolejności, tj. A X-Y i B X-Y, lub A X-Y i B Y-X),

3. małżonek może przybrać nazwisko drugiego (efekt: oboje mają takie samo).

Unieważnienie małżeństwa skutkuje: inaczej niż dla rozwodu i dot. go 59 KRO (który jest wyjątkiem od 21 KRO - analogia z 21 dotyczy tlyko stosunków do dzieci i majatkowych) - małżonkowie po unieważnieniu małżeństwa (co ma moc wsteczną, ex tunc ← stanowisko doktryny i judykatury, brak przepisów), ex lege wracają do poprzedniego nazwiska - nie jest to możliwość, lecz mus.

Ustanie małżeństwa skutkuje:

1. dla śmierci małżonka - stan cywilny zmarłego (w tym jego nazwisko) nie może podlegać zmianie, żyjący małżonek może zmienić nazwisko w drodze administracyjnej lub ponownie wstępując w nowy związek małżeński,

2. dla rozwodu - brak automatycznego skutku, możliwość powrotu do poprzedniego nazwiska (59 KRO) w ciągu 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie (o ile nazwisko zmieniło się w efekcie małżeństwa; powrót w drodze oświadczenia przed kierownikiem dowolnego USC, wg doktryny ustnie do protokołu; uprawnienie dyskrecjonalne - kierownik USC jest nim związany i nie ocenia go; decyzja ściśle osobista, drugi małżonek (ani organy państwowe) nie może niczego żądać; upływ terminu skutkuje wygaśnięciem uprawnienia - wówczas pozostaje droga w trybie ustawy z 2008 u.z.i.n.); uwaga! - 59 KRO nie dotyczy dzieci z rozwiązanego rozwodem małżeństwa - dziecko zachowuje dotychczasowe nazwisko, choćby rodzic wrócił do przed-małżeńskiego. [ninja (`Д´)ﾉ☼]

40. Obowiązek zaspokajania przez małżonków potrzeb ich rodziny i jego przymusowa realizacja

27 KRO: „Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.”

Potrzeby - zindywidualizowane (np. odzież) i zaspokajane wspólnie (np. energia).

Rodzina - wszyscy jej członkowie (małżonkowie, ich dzieci, wg niektórych również pasierbowie).

Zaspokajanie - 1. świadczenia materialne (zarobki, majątek; typ dare), 2. starania o wychowanie dzieci i praca w gospodarstwie (typ facere). Obejmuje to klasyczne obowiązki alimentacyjne wewnątrz rodziny, których granice są naturalnie zatarte a ich realizacja jest zwykle połączona (tj dochodów nie dzieli się na części, lecz gromadzi we wspólnym „funduszu” i z niego realizuje potrzeby wspólnoty). Zakres obowiązku wyznaczają nie tylko faktyczne dochody, ale też ich potencjalna wielkość -oraz- potrzeby uprawnionego (zależne od wieku, stanu zdrowia itp.) -oraz- uwzględnienie zasady równej stopy życiowej wszystkich członków rodziny.

Przymusowa realizacja obowiązku - możliwe wobec materialnych ciężarów; starania o wychowanie i praca w gospodarstwie to obowiązki naturalne, nie do wymuszenia przez organy państwowe.

- nakazanie wypłacenia wynagrodzenia za pracę do rąk współmałżonka -

28 KRO: „§ 1. Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu [choćby wspólne zamieszkiwanie] nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd [rejonowy; postępowanie nieprocesowe; wniosek jednego z małżonków] może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę lub inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka.  

§ 2. Nakaz, o którym mowa w paragrafie poprzedzającym, zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.”

- zasądzenie stosownej renty - w razie separacji; małżonków nadal obowiązuje 27 KRO - na jego podstawie można wytoczyć powództwo o zasądzenie renty na utrzymanie rodziny pozostającej we wspólnym gosp. domowym; powództwo zostanie oddalone tylko, gdy małżonkowie nie maja dzieci, a powód posiada środki utrzymania nie mniejsze niż pozwany.

- uzupełniający obowiązek dziecka - 91 KRO: „§ 1. Dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców. § 2. Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie.”

- zasada równej stopy życiowej wszystkich członków rodziny nuklearnej - przyjmowana właśnie na podstawie 27 i 91 KRO [ninja (`Д´)ﾉ☼]

41. Problem alimentowania się małżonków

Alimenty to regularne, obligatoryjne świadczenia na rzecz osób fizycznych, do których zobowiązywane są inne os. fiz.

1. w czasie trwania małżeństwa:

27 KRO: „Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.”

Potrzeby - zindywidualizowane (np. odzież) i zaspokajane wspólnie (np. energia).

Rodzina - wszyscy jej członkowie (małżonkowie, ich dzieci, wg niektórych również pasierbowie).

Zaspokajanie - 1. świadczenia materialne (zarobki, majątek; typ dare), 2. starania o wychowanie dzieci i praca w gospodarstwie (typ facere). Obejmuje to klasyczne obowiązki alimentacyjne wewnątrz rodziny, których granice są naturalnie zatarte a ich realizacja jest zwykle połączona (tj dochodów nie dzieli się na części, lecz gromadzi we wspólnym „funduszu” i z niego realizuje potrzeby wspólnoty). Zakres obowiązku wyznaczają nie tylko faktyczne dochody, ale też ich potencjalna wielkość -oraz- potrzeby uprawnionego (zależne od wieku, stanu zdrowia itp.) -oraz- uwzględnienie zasady równej stopy życiowej wszystkich członków rodziny.

2. po rozwodzie: (+ pyt. 68)

Nie dotyczy ich już 27 KRO dający podstawę alimentowania się małżonków w czasie trwania małżeństwa, ale:

60 KRO: „§ 1. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego [tj 2 winni lub 0 winnych lub bez orzekania o winie] rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.  

§ 2. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku [cel: wyrównanie stopy życiowej niewinnego, jakby nadal był w małżeństwie; działa choćby bez niedostatku, ale z pogorszeniem sytuacji życiowej; brak ograniczenia w czasie - tj do śmierci lub zawarcia nowego małżeństwa przez niewinnego].  

§ 3. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został [!] uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu [więc gdy jest wyłącznie winny, nie wygasa po 5 latach], chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.”

3. podczas separacji: (+ pyt. 68)

Nie dotyczy ich już 27 KRO dający podstawę alimentowania się małżonków w czasie trwania małżeństwa, ale:

61⁴ KRO: „§4. Do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków pozostających w separacji drugiemu stosuje się odpowiednio przepisy art. 60, z wyjątkiem § 3.”

- uchylanie się od ciążącego obowiązku alimentacji i narażenie przez to osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych jest przestępstwem (209 KK). [ninja (`Д´)ﾉ☼]

42. Uprawnienie małżonka do korzystania z lokalu, do którego tytuł przysługuje wyłącznie współmałżonkowi

28¹ KRO: „Jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Przepis ten stosuje się odpowiednio do przedmiotów urządzenia domowego.” 

Dotyczy to więc sytuacji, gdy prawo do lokalu i urządzeń znajduje się w majątku osobistym jednego małżonka. Uprawnienie dotyczy tylko jednego lokalu - tego, w którym wspólnie zaspokaja potrzeby mieszkaniowe cała rodzina (nie dotyczy zaś ewentualnych innych lokali).

Uprawnienie aktualne tylko do czasu ustania/unieważnienia/separowania małżeństwa, o ile do tego czasu zamieszkują wspólnie. Dla rozwodu/unieważnienia/separacji kwestię korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania (wspólnie do tej pory i ewentualnie nadal) rozwiązuje sąd na podstawie 58§2 zd1 w związku z 21 i 61³ §1 KRO.

Po śmierci małżonka z wyłącznym tytułem do mieszkania, żyjący małżonek będzie chroniony w granicach 923 KC (tj. małżonek i bliscy mieszkający ze zmarłym do śmierci mają 3 miesiące od otwarcia spadku z mieszkania i urządzeń na ich korzystanie jak dotychczas) [ninja (`Д´)ﾉ☼]

43. Zagadnienie reprezentowania się małżonków

29 KRO „W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu [stan rozłączenia wyklucza to uprawnienie], drugi małżonek może [uprawnienie, nie obowiązek] za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności [jest to rodzaj przedstawicielstwa ustawowego], chyba że [wyłączenie reprezentacji:] sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, [tylko] jeżeli był im wiadomy [o sprzeciwie powinien również wiedzieć współmałżonek]” 

Z reguły dysponowanie majątkiem osobistym należy do danego małżonka. Aby 29 KRO miał zastosowanie, łącznie spełnione muszą zostać wszystkie zawarte w nim przesłanki. Jeśli przeszkoda jest trwała (i utrudnia lub uniemożliwia zarząd swoim majątkiem) nie upoważnia to do reprezentowania - tu konieczne już pełnomocnictwo; reprezentacja obejmuje tylko sprawy o mniejszym ciężarze gatunkowym. Jeśli małżonek skorzysta z uprawnienia z 29 KRO, powinien je wykonać z dołożeniem należytej staranności.

Skutki przekroczenia granic umocowania - odpowiednio stosowane przepisy o tzw. rzekomym pełnomocnictwie (103 i 104 KC) + w zakresie odpowiedzialności między małżonkami - przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (752-757 KC).

Wszystkie te okoliczności decydują o znikomym, lecz w sumie praktycznym znaczeniu opisanego mechanizmu. [ninja (`Д´)ﾉ☼]

44. Wpływ zawarcia małżeństwa na majątkowe stosunki małżonków

Skuteczne zawarcie małżeństwa skutkuje określoną więzią normatywną; jej treść regulują przede wszystkim 23-54 KRO. Oboje małżonkowie mają (na podstawie tych przepisów) równe prawa i obowiązki (zasada egalitaryzmu), które to dzielą się na:

1. niemajątkowe

2. majątkowe

2.1. niezależne od ustroju istniejącego między małżonkami (→ pyt. 40., 42., 43., 51.), regulowane przepisami 23-30; obowiązują one niezależnie od woli małżonków.

2.2. zależne od ustroju istniejącego między małżonkami:

- zakres majątku osobistego każdego z małżonków (→ pyt. 48)

- zakres zarządzania majątkiem wspólnym przez małżonków (→ pyt. 49)

- zakres odpowiedzialności małżonków za zobowiązania (→ pyt. 50) [ninja (`Д´)ﾉ☼]

45. Pojęcie majątkowego ustroju małżeńskiego i jego rodzaje

Między małżonkami zawsze istnieje jakiś ustrój majątkowy. {wykład: Dwa znaczenia ustroju majątkowego - zespół norm prawnych lub ustrój obowiązujący w konkretnym małżeństwie. Ustrój majątkowy małżeński to zespół norm prawnych, który wyznacza zakres majątków małżonków, zasady zarządzania tymi majątkami i korzystania z nich, zasady odpowiedzialności za zobowiązania z poszczególnych majątków, a także zasady zmiany i ustania danego ustroju. Zasada swobody wyboru ustroju - nie jest całkowita, małżonkowie mogą wybierać tylko spośród ustrojów uregulowanych w ustawie (numerus clausus ustrojów majątkowych). Jeżeli małżonkowie nie dokonają wyboru przed zawarciem małżeństwa, obowiązuje ich ustrój ustawowy: wspólność. Jednolitość ustroju majątkowego - w każdym małżeństwie istnieje jeden typ ustroju majątkowego (nie ma możliwości wprowadzenia modelu mieszanego).} Majątkowy ustrój małżeński - kategoria abstrakcyjna: zespół zasad z przepisów lub z małżeńskiej umowy majątkowej, które to zasady określają pozycję każdego małżonka względem poszczególnych mas majątkowych (majątek przed-małżeński i zdobyty w trakcie małżeństwa; wspólny i osobisty żony i osobisty męża). W istocie ustroju majątkowego (wbrew doktrynie, a zgodnie z systematyką KRO) mieszczą się też reguły odpowiedzialności małżonków za zobowiązania. Od idealnej kategorii „ustroju” należy odróżnić majątek funkcjonujący w jego ramach (złożony z realnych przedmiotów majątkowych). | Ustrój majątkowy można w każdej chwili w czasie trwania małżeństwa zmienić albo rozwiązać. Gdy strony postanowią rozwiązać ustrój umowny, to automatycznie powstaje między nimi ustrój ustawowy, chyba że strony inaczej postanowiły. Można powoływać się względem innych osób na umowny ustrój majątkowy tylko wtedy, gdy jego zawarcie oraz jego rodzaj był tym osobom wiadomy.

Podstawowe typy ustrojów majątkowych - podział wg źródła:

- ustawowy - przepisy względnie obowiązujące (stosowane w braku odmiennego uregulowania w małżeńskiej umowie majątkowej - intercyzie, a nie mają zastosowania też ustroje przymusowe). 31 KRO: „§ 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa [kodeksowa]) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.”  Obecnie występuje w większości polskich małżeństw. Wspólność majątkowa trwa przez cały okres zawarcia małżeństwa, lub do zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej, wystąpienia przymusowego ustroju lub zakończenie małżeństwa. Nawet całkowita faktyczna separacja małżonków nie zakańcza wspólności majątkowej, potrzebne jest konstytutywne orzeczenie sądu.

- przymusowy (od 2004) - przepisy bezwzględnie obowiązujące (wprowadzają przymusowy ustrój majątkowy danego typu)

- przymusowa rozdzielność majątkowa - jedyny typ ustroju przymusowego regulowany przez KRO (52, 53, 54 KRO). | Występuje w 4 sytuacjach: a) ustanowienie przez sąd, na wniosek małżonka (ważne powody {wykład: - na pewno nie egzekucja z majątku wspólnego (choć tak było kiedyś), ale faktyczna separacja małżonków, nieracjonalne zachowania jednego z małżonków do majątku wspólnego, lecz trzeba uważać na interes wierzycieli.}) lub wierzyciela jednego z małżonków (jeśli podział majątku wymaga zaspokojenia wierzytelności), choć sądowe ustanowienie rozdzielności nie wyłącza zawarcia intercyzy (! choć to sprzeczne z „przymusowym” charakterem), b) w wypadku ubezwłasnowolnienia (całkowitego, częściowego) małżonka, a uchylenie tegoż ex lege przywraca ustrój ustawowy, c) po ogłoszeniu upadłości małżonka, a uchylenie postępowania upadłościowego automatycznie przywraca ustrój ustawowy, d) po separacji sądowej, a po jej zniesieniu może być przywrócony ustrój ustawowy, chyba, że małżonkowie zgodnie wniosą o utrzymanie rozdzielności mimo zniesienia separacji. | Rozdzielność (przymusowa lub nieprzymusowa) - każdy małżonek zachowuje majątek nabyty przed małżeństwem oraz w okresie obowiązywania rozdzielności (majątek osobisty, którym każdy zarządza i rozporządza samodzielnie (KRO: 51. W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później.; 51¹. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.), z wyjątkiem sytuacji do których stosuje się 29 KRO tj reprezentowanie się małżonków → pyt. 43)

- przymusowa wspólność - w innych aktach normatywnych niektóre prawa majątkowe poddano reżimowi przymusowego ustroju wspólności. Dot. to zwłaszcza prawa najmu do lokalu, który ma służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny - jeśli najem takiego lokalu nawiązano w czasie małżeństwa, oboje małżonkowie stają się najemcami (niezależnie od stosunków majątkowych między nimi). Jeśli istnieje między nimi rozdzielność majątkowa (przymusowa lub nie) do wspólności najmu stosuje się przepisu o wspólności ustawowej. Z kolei ustanie wspólności ustawowej nie skutkuje automatycznym ustaniem wspólności najmu takiego lokalu (ale sąd z ważnych powodów może znieść taka wspólność na żądanie małżonka).

- umowny (może być zawarty przed małżeństwem)

{wykład: w drodze dokonania dwustronnej czynności prawnej w formie notarialnej, źródłem jest czynność prawna.| Umowa zawsze wywołuje skutki pomiędzy małżonkami, a wobec osób trzecich o ile wiedziały o jej zawarciu i rodzaju - muszą wiedzieć przed dokonaniem czynności o istnieniu ustroju umownego, w przeciwnym wypadku egzekucja jak w ustroju ustawowym}

- wspólność umowna

- rozszerzona wspólność ustawowa

- ograniczona wspólność ustawowa

- rozdzielność majątkowa

- rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków (od 2004 roku, dorobek ma inne znaczenie niż przed 2004) [ninja (`Д´)ﾉ☼]

46. Ogólna charakterystyka ustroju wspólności ustawowej (kodeksowej)

31 KRO: „§ 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa [kodeksowa]) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.”

We wspólności ustawowej występują trzy masy majątkowe: majątek wspólny, majątek osobisty męża i majątek osobisty żony. {wykład: Składniki majątku wspólnego są wspólne dla obu małżonków: współuprawnienie. Majątek wspólny nie ma osobowości ani podmiotowości prawnej. Nie ma działania w imieniu wspólności. Małżonkowie nie są swoimi przedstawicielami mimo pozostawania we wspólności.} Majątek wspólny obejmuje aktywa, nabyte zarówno przez jednego małżonka lub wspólnie, niezależnie od sposobu nabycia {wykład: także przy wyrządzeniu szkody, niezależnie od wiedzy i woli drugiego małżonka; jeśli wydarzenie trwa w czasie, np. zasiedzenie, decyduje ostatni moment, gdy wydarzenie się „spełnia”}, z wyłączeniem rozwiązań szczegółowych w 33 KRO („Do majątku osobistego każdego z małżonków należą...”) i 34 KRO („Przedmioty zwykłego urządzenia domowego... użytku obojga... wspólnością ustawową także… przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.”). Ogólną formułę uzupełniają też inne przepisy, m.in.:

- 31 KRO: „§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:  

1) pobrane [już pobrane, czyli nie wierzytelność o wypłacenie] wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,  

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, [wg orzecznictwa dotyczy to czystego dochodu]”

- a contrario z 33 pkt2 KRO - przedmioty majątkowe nabyte przez jednego małżonka w drodze dziedziczenia, zapisu, darowizny z dokonanym przez spadkodawcę/darczyńcę zastrzeżeniem, że mają stanowić przedmiot majątku wspólnego obu stron.

- 34 KRO: „Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.”

- 33 pkt 6 KRO - „... nie dotyczy to jednak [tzn. przynależność do majątku osobistego nie dotyczy:] renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,”, ponieważ to surogat za utracone wynagrodzenie za pracę lub inne dochody poszkodowanego małżonka, a wg 31§2 te są w majątku wspólnym.

- korzyści uzyskane przez jednego z małżonków z przysługujących mu praw autorskich i pokrewnych, p. własności przemysłowej oraz innych p. twórcy (41§2 i 3 KRO w związku z 33 pkt9 KRO (wskazane tam są tylko „prawa” a nie „korzyści z praw”).

Charakter prawny wspólności:

1. łączny charakter wspólności,

2. nie można żądać podziału majątku w trakcie trwania wspólności,

3. nie można rozporządzać udziałem w majątku wspólnym ani zobowiązywać się do tego,

4. wierzyciel nie może żądać zaspokojenia z udziału w majątku wspólnym,

5. nie ma określenia udziału małżonka w majątku wspólnym,

6. prawne, a nie gospodarcze wyróżnienie majątkowe wyróżnienie majątku wspólnego.

Dla istnienia małżeńskiej wspólności majątku niezbędne są: więź małżeństwa oraz przyjęty umownie (przez małżonków) lub narzucony prawem ustrój wspólności. Zakres majątku oraz stopień budowania go przez małżonków jest dynamiczny, stąd nie można ustalić udziałów w majątku wspólnym (niektórzy autorzy, że wspólność ustawowa jest wspólnością bezudziałową). | Skutki normatywne wg 35 KRO („W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.”) i z takiego hipotetycznego udziału nie może żądać zaspokojenia wierzyciel małżonka (42 KRO: „Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku”).

USTANIE → pyt. 55 [ninja (`Д´)ﾉ☼]

47. Wspólny majątek małżonków w ramach wspólności kodeksowej

(->pyt. 46) //We wspólności ustawowej występują trzy masy majątkowe: majątek wspólny, majątek osobisty męża i majątek osobisty żony. {wykład: Składniki majątku wspólnego są wspólne dla obu małżonków: współuprawnienie. Majątek wspólny nie ma osobowości ani podmiotowości prawnej. Nie ma działania w imieniu wspólności. Małżonkowie nie są swoimi przedstawicielami mimo pozostawania we wspólności.} Majątek wspólny (w ramach wspólności kodeksowej) obejmuje aktywa, nabyte zarówno przez jednego małżonka lub wspólnie, niezależnie od sposobu nabycia {wykład: także przy wyrządzeniu szkody, niezależnie od wiedzy i woli drugiego małżonka; jeśli wydarzenie trwa w czasie, np. zasiedzenie, decyduje ostatni moment, gdy wydarzenie się „spełnia”}, z wyłączeniem rozwiązań szczegółowych w 33 KRO („Do majątku osobistego każdego z małżonków należą...”) i 34 KRO („Przedmioty zwykłego urządzenia domowego... użytku obojga... wspólnością ustawową także… przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.”). Ogólną formułę uzupełniają też inne przepisy, m.in.:

- 31 KRO: „§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności [czyli przykładowo]:  

1) pobrane [już pobrane, czyli nie wierzytelność o wypłacenie] wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,  

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, [wg orzecznictwa dotyczy to czystego dochodu]

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków, 

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.)”

- a contrario z 33 pkt2 KRO - przedmioty majątkowe nabyte przez jednego małżonka w drodze dziedziczenia, zapisu, darowizny z dokonanym przez spadkodawcę/darczyńcę zastrzeżeniem, że mają stanowić przedmiot majątku wspólnego obu stron.

- 34 KRO: „Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.”

- 33 pkt 6 KRO - „... nie dotyczy to jednak [tzn. przynależność do majątku osobistego nie dotyczy:] renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,”, ponieważ to surogat za utracone wynagrodzenie za pracę lub inne dochody poszkodowanego małżonka, a wg 31§2 te są w majątku wspólnym.

- korzyści uzyskane przez jednego z małżonków z przysługujących mu praw autorskich i pokrewnych, p. własności przemysłowej oraz innych p. twórcy (41§2 i 3 KRO w związku z 33 pkt9 KRO (wskazane tam są tylko „prawa” a nie „korzyści z praw”).

Charakter prawny wspólności:

1. łączny charakter wspólności,

2. nie można żądać podziału majątku w trakcie trwania wspólności,

3. nie można rozporządzać udziałem w majątku wspólnym ani zobowiązywać się do tego,

4. wierzyciel nie może żądać zaspokojenia z udziału w majątku wspólnym,

5. nie ma określenia udziału małżonka w majątku wspólnym,

6. prawne, a nie gospodarcze wyróżnienie majątkowe wyróżnienie majątku wspólnego.// [ninja (`Д´)ﾉ☼]

48. Zakres majątku osobistego małżonków w ramach wspólności kodeksowej

Przedmioty nieobjęte wspólnością, a stanowiące odrębny majątek każdego z małżonków - wyczerpująco w

33 KRO: „Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:  

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej [nie z chwilą zawarcia małżeństwa, ponieważ mogą to być osobne w czasie zdarzenia],  

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił [wyjątek: 34 KRO - przedmioty zwykłego urządzenia domowego dla użytku obojga małżonków są objęte wspólnością!, chyba że spadkodawca/darczyńca postanowi inaczej],  

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,  

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków [a nie o więcej niż jednym przeznaczeniu, np. biżuteria jeśli jako m.in. lokata kapitału],  

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie [ale korzyści z tych praw już do majątku wspólnego!],  

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę [a także wierzytelności z tego tytułu wg argumentum a maiori ad minus]; nie dotyczy to jednak renty [!] należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,  

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków [tzn. niewymagalne albo wymagalne ale niezrealizowane; zaś wymagalne i zrealizowane do majątku wspólnego we wspólności kodeksowej] {wykład: Każda wierzytelność, którą nabywa małżonek wchodzi w majątek wspólny. Nawet jeśli kontrahent o tym nie wie.},  

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków [uzależnione od osobistych predyspozycji; stad nagrody naukowe, literackie itp. tak, ale już nie dodatki do wynagrodzenia zasadniczego - te do majątku wspólnego!],  

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy, [np. roszczenie o wynagrodzenie za utwór; jednak samo wynagrodzenie, tj. korzyść już do wspólnego majątku!]  

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego [zasada surogacji!!!], chyba że przepis szczególny stanowi inaczej [np. wynagrodzenie za pracę, jako realizacja wierzytelności o wypłatę wynagrodzenia (31§2pkt1 KRO), korzyści z praw w 33pkt9KRO].” 

[ninja (`Д´)ﾉ☼]

xx. Przesunięcia majątkowe między różnymi majątkami małżonków Pytania 39-57 odnoszą się w podręczniku do stron 114-162, z wyjątkiem (jedynie) tego zagadnienia (str. 125-126). Na wszelki wypadek zrobię tutaj skrót. Problem dopuszczalności dokonywania przez małżonków przesunięć przedmiotów między majątkiem osobistym a wspólnym, w ramach ustroju wspólności ustawowej (poprzez pojedyncze czynności prawne). Możliwe jest modyfikowanie ustroju kodeksowego poprzez intercyzę, wówczas jednak powstaje ustrój umowny, rozważany oddzielnie. - możliwe jest przeniesienie przedmiotów majątkowych z majątku osobistego do m. wspólnego. Nie dotyczy to jednak: przedmiotów nabytych w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny, jeśli spadkodawca/darczyńca zastrzegł, że nie wyjdą one do wspólności praw niezbywalnych; praw majątkowych, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; praw niezbywalnych które mogą przysługiwać tylko jednej osobie; wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju zdrowia (o ile nie wchodzą do wspólności ustawowej) lub z zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, oraz niewymagalnych jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków ← wobec tych przedmiotów majątkowych bezwzględny zakaz obejmowania ich nawet ustrojem umownej wspólności rozszerzonej. Stąd, dotyczące ich takie czynności - bezwzględnie nieważne; pozostałe zaś można uznać za dopuszczalne. - przesunięcie przedmiotów z majątku wspólnego do osobistego m. małżonka - dokonywane w drodze indywidualnych umów, mają zwolenników i przeciwników. Całkowity zakaz absurdalny - uniemożliwiłby skutecznego zawarcia umów darowizn (np. z okazji rocznicy ślubu, urodzin), których przedmiot zwykle nabywa się ze środków z majątku wspólnego. Z drugiej strony, np. ograniczona skuteczność intercyzy wobec osób trzecich, zakaz żądania podziału wspólnego majątku w czasie trwania wspólności - niektóre z czynności między małżonkami, jak np. przeniesienie przedmiotu o dużej wartości do majątku osobistego może naruszyć wspomniane przepisy. Ewentualne zmiany ustroju na umowny można by uznać za dokonane z obejściem ustawy (np. zakazu podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności) i żądać ich nieważności; ponadto wierzyciel jednego z małżonków może próbować wykorzystać sankcję względnej bezskuteczności wg przesłanek z KC. [ninja (`Д´)ﾉ☼]

49. Zarząd majątkiem wspólnym wg reguł ustroju wspólności kodeksowej

- zarząd - niektórzy, że wg 36§2 zd2 KRO (kontrowersje), tj „Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.” Poza zarządem pozostają czynności prowadzące jedynie do powstania zobowiązania po stronie małżonka dokonującego czynności; zarząd obejmuje wyłącznie przedmioty już należące do wspólnego majątku, a odpowiedzialność małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich uzależnione są m.in. od zgody współmałżonka. Przyjmuje się, że zarząd obejmuje ogół czynności: prawnych, procesowych, faktycznych (o ile te dotyczą już istniejących składników m. wspólnego; choć nawet wtedy wątpliwości ze względu na konsekwencje złamania zasad sprawowania zarządu). {wykład: Każde z małżonków może wypowiedzieć określony stosunek prawny, jeśli prawo wchodzi w zakres majątku wspólnego. Można samodzielnie rozporządzać prawami podmiotowymi wchodzącymi w zakres majątku wspólnego. Różnica z współwłasnością w częściach majątkowych: tam wymagana zgoda wszystkich współwłaścicieli. Samodzielne działanie podmiotu prawa cywilnego wywołuje skutek w sferze praw innego podmiotu. I nie musi tego ujawniać kontrahentowi.}

- podstawowe zasady zarządzania majątkiem wspólnym przez małżonków

- autonomia każdego małżonka - 36 KRO: „§ 2. Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej.”

- wyłączona, gdy:

1 - 36 KRO: „§ 3. Przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności.” - nie stosuje się gdy przedmiot służy obojgu małżonkom do wykonywania zawodu lub prowadzenia przez nich wspólnej działalności zarobkowej; nie mylić z 29 KRO!

2 - 361 KRO: „§ 1. Małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.  § 2. Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej. [ale nie musiało być „wiadome” jak w 30§3 KRO; w 361 mniejsza ochrona osoby trzeciej]”; sąd może udzielić zezwolenia na dokonanie czynności, jeśli wymaga tego dobro rodziny!

3 - wymagana jest zgoda drugiego małżonka - katalog zamknięty, wg 37 KRO: „§ 1. Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:  

1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,  

2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,

4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.  

§ 2. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.  

§ 3. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.  

§ 4. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.” 

- skutki czynności dokonanej bez wymaganej zgody współmałżonka - różne. Czynności jednostronne są bezwzględnie nieważne - zgoda na nie może być udzielona najpóźniej w samym momencie ich dokonywania. Umowy zawarte bez zgody mogą być skuteczne - 38 KRO daje ochronę kontrahenta, który z tej umowy nabył prawo lub zwolniono go z zobowiązania (odpowiednio przepisy dot. osób w dobrej wierze, tu: gdy nie wiedział, że osoba jest w związku małżeńskim lub ze dana rzecz ruchoma jest składnikiem majątku osobistego drugiego małżonka tej osoby). Jeśli te mechanizmy zawiodą, wówczas taka umowa jest czynnością kulejącą - kontrahent może wyznaczyć drugiemu małżonkowi termin do jej potwierdzenia, co pozwoli umowie wywoływać skutki (odmowa zgody lub upłynięcie terminu skutkuje definitywną nieważnością umowy).

- obowiązek współdziałania w zarządzie majątkiem wspólnym - 36 KRO: „§ 1. Oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.”

- rola sądu - 1. gdy: 39 KRO jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej dla niewadliwego dokonania czynności z 37§1, gdy porozumienie z nim napotyka trudne (niekoniecznie niemożliwe) do przezwyciężenia przeszkody (odległość, choroba psychiczna itp), gdy małżonek sprzeciwia się dokonaniu jakiejkolwiek czynności zarządu. Małżonek który chce dokonać czynności może zwrócić się do sądu rejonowego, który udziela zezwolenia (o ile dokonania czynności wymaga dobro rodziny) w post. nieprocesowym (zastępuje to brakującą zgodę lub niweczy sprzeciw). Zezwolenie nie równa się zgodzie udzielanej ex post w celu potwierdzenia już dokonanej czynności. 2. gdy: 40 KRO: „z ważnych powodów [lekkomyślność, nieudolność, celowe działanie małżonka, np. ciągłe nieudzielanie zgody na ważne dla rodziny czynności, lub zarząd bez zgody współmałżonka] sąd może [alternatywnie lub łącznie] na żądanie jednego z małżonków pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym [lub ograniczyć częściowo]; może również postanowić, że na dokonanie czynności wskazanych w art. 37 § 1 zamiast zgody małżonka będzie potrzebne zezwolenie sądu [dot. wszystkich czynności w danym okresie, zaś w 39 tylko danej czynności]. Postanowienia te mogą być uchylone w razie zmiany okoliczności.”  Nie odnosi się do tego 38 KRO - uzdrawiano by wówczas czynności o istotnym znaczeniu, a te mniejszej wagi pozostawałyby nieważne. | Małżonek pozbawiony uprawnienia do samodzielnego zarządu nadal ma prawo do wyrażania zgody współmałżonkowi, chyba, że zamiast zgody wymagane zezwolenie sądu. [ninja (`Д´)ﾉ☼]

50. Typy (rodzaje) odpowiedzialności małżonków za zobowiązania

- dług zaciągnięty przez małżonków wspólnie - wówczas przepisy KC dot. wielości dłużników, zwłaszcza solidarna odpowiedzialność osób, które zaciągnęły zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia, chyba, że strony umówiły się inaczej (wierzyciel może dochodzić roszczenia w całości od każdego z małżonków lub od obu łącznie i zaspokoić je ze wszystkich mas majątkowych, tj majątku wspólnego i majątków osobistych); ogólnie też 30 KRO (→ pyt. 51).

- dług zaciągnięty przez jednego z małżonków - wierzyciel może dochodzić wierzytelności tylko od niego, na pewno w majątku osobistym dłużnika i zarazem spod egzekucji na pewno wyłączony jest majątek osobisty drugiego małżonka; problem stanowi majątek wspólny, który „należy” też do dłużnika - tu dwie możliwości:

- zaspokojenie się wierzyciela jednego z małżonków z całego majątku wspólnego - możliwe, jeśli drugi małżonek zgodził się na zaciągnięcie takiego zobowiązania (dot. zarówno gdy zgoda obligatoryjna jak i gdy fakultatywna). Czas złozenia zgody jest dyskusyjny - może być i najpóźniej w chwili dokonania czynności-źródła zobowiązania, jak i (gdy zgoda nie jest konieczna), także post factum; forma nieuregulowana, ale z rozwiązań procesowych wynika, że powinna być forma pisemna (dla celów dowodowych). 41 KRO: „§ 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.”  

- zaspokojenie się wierzyciela jednego z małżonków z części majątku wspólnego - cztery wypadki, gdy substrat odpowiedzialności za zobowiązanie zaciągnięte przez jednego małżonka będą stanowić: majątek osobisty dłużnika -oraz- niektóre (dokładnie wskazane) przedmioty majątkowe ze wspólnego majątku małżonków:

41 KRO: „§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej [lecz np. z deliktu], wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, [dalej przedmioty, które dłużnik sam nabył do majątku wspólnego, inne już nie:] z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.  

§ 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, [dalej przedmioty, które dłużnik sam nabył do majątku wspólnego, inne już nie:] z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.”  

Do §2 i 3 nie stosuje się §1, tj. nie może być udzielona zgoda drugiego małżonka na zobowiązania niewynikłe z czynności prawnych, powstałych przed wspólnością lub dot. majątku osobistego drugiego małżonka (tj nie dłużnika). | Obecnie nie dopuszcza się w tym zakresie ingerencji sądu, co niekoniecznie jest dobre, skoro dług może wynikać nie z czynności prawnej a część wspólnego majątku i tak pozostaje zagrożona egzekucją (mimo np. braku zgody współmałżonka). | Zaspokojenie wierzytelności z majątku wspólnego lub jego części wymaga nadania tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciw dłużnikowi, klauzuli wykonalności też przeciw jego małżonkowi.

- odpowiedzialność małżonków za zobowiązania publicznoprawne - 1. odpowiedzialność za podatki i zaległości podatkowe wg ord.pod. Jeśli podatnik, płatnik, inkasent pozostaje w zw. małżeńskim, odpowiedzialność za podatki obejmuje jego m. osobisty i m. wspólny z małżonkiem. Normatywne skutki ewentualnego ograniczenia, zniesienia, wyłączenia, ustania wspólności m. nie odnoszą się do zobow. podatkowych, które powstały przed dniem: zawarcia umowy o ograniczeniu/ wyłączeniu ustawowej wspólności m., zniesienia wspólności, uprawomocnienia się orzeczenia sądu o zniesieniu wspólności m., orzeczenia o separacji lub o ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków. | Oboje małżonkowie odpowiadają solidarnie za zaległości podatkowe jednego małżonka prowadzącego działalność gosp. (wynikające z niej i powstałe w okresie, gdy drugi małżonek współdziałał z podatnikiem w tej działalności i osiągał z niej korzyści) - w zasadzie bez wyjątku, poza rozwodem/unieważnieniem małżeństwa, i wówczas współmałżonek podatnika ma odpowiedzialność ograniczoną do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym. 2. orzeczone w post. karnym grzywny, nawiązki i należności sądowe, dla jednego z małżonków we wspólności m., zaspokojenie wpierw z majątku osobistego skazanego, oraz z wynagrodzenia za pracę/inne usługi osobiste, z praw twórczych, a dopiero potem z majątku wspólnego (chyba, że współmałżonek był pokrzywdzonym tym przestępstwem, podobnie dla osób które skazany ma alimentować) - współmałżonek może żądać ograniczenia/wyłączenia egzekucji z m. wspólnego lub jego składników, jeśli skazany nie przyczynił się (lub nieznacznie) do powstania majątku/składników lub jeśli jest to niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Przy przepadku przedmiotów - przedmioty objęte egzekucją tracą char. składników majątku wspólnego, i stosuje się do nich przepisy o współwłasności w cz. ułamkowych (współwłaściciele to małżonek skazanego i Skarb Państwa).

[ninja (`Д´)ﾉ☼]

51. Zakres solidarnej odpowiedzialności małżonków za długi

30 KRO: „§ 1. Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego [a tym bardziej, gdy wspólnie] z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny [tj koniecznych do egzystencji rodziny, z uwzględnieniem standardu życia danej rodziny; 30 KRO nie dot. zobowiązań z czynu niedozwolonego].  

§ 2. Z ważnych powodów [m.in. lekkomyślność, rozrzutność, nieudolność w prowadzeniu spraw majątkowych, która godzi w dobro rodziny lub drugiego małżonka] sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić [w post. nieprocesowym; działanie jedynie na przyszłość tj ex nunc, nie wyłącza więc odp. solidarnej wobec wcześniej zaciągniętych zobowiązań], że za powyższe zobowiązania jest odpowiedzialny tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.  

§ 3. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome [nie zaś „mogły” się dowiedzieć!]”  

Wg KC, wierzyciel będzie mógł wówczas żądać wykonania zobowiązania, wg własnego uznania, od któregokolwiek z małżonków lub wspólnie od obojga, i to zarówno w ich majątkach osobistych, jak i w m. wspólnym; nie ma znaczenia istniejący między małżonkami ustrój majątkowy (ze względu na lokatę przepisu w KRO - przed, czyli poza działem o małżeńskich ustrojach majątkowych). [ninja (`Д´)ﾉ☼]

52. Odpowiedzialność majątkiem wspólnym za zobowiązania małżonków

(→ pyt. 50) i nic ponadto... [ninja (`Д´)ﾉ☼]

53. Intercyza - pojęcie, forma i skutki zawarcia

Intercyza jest to umowny ustrój małżeński. Jeśli nie jest konieczny ustrój przymusowy, małżonkowie mogą przez umowę (w formie aktu notarialnego, pod rygorem nieważności) wspólność ustawową: rozszerzyć, ograniczyć, albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków. Intercyzę można zawrzeć przed małżeństwem. Ustrój zawsze skuteczny wzajemnie między małżonkami. Ustrój skuteczny względem osób trzecich jeśli te wiedzą (a nie tylko „mogą” wiedzieć - a więc większa ochrona os3) o fakcie zawarcia intercyzy i jej rodzaju; jeśli nie wiedzą (ciężar dowodu przeciwnego na małżonkach) to względem tej os3 tak, jakby małżonkowie podlegali takiemu ustrojowi, jak gdyby intercyza nie istniała (a więc zwykle ustrój wspólności ustawowej) - jest to sankcja względnej bezskuteczności, ex lege. Małżonkowie mogą intercyzę zmieniać (ilekroć chcą), rozwiązać. Rozwiązanie intercyzy w czasie trwania małżeństwa - co do zasady, powstanie ustroju wspólności ustawowej; jeśli strony postanowią inaczej, tj wykluczą powstanie ustroju majątkowego, jest to raczej zmiana niż rozwiązanie i dotyczy rozwiązania drugiej i kolejnej w kolejności intercyzy, gdzie zastrzega się powrót do ustaleń jednej z wcześniejszych intercyz; jeśli intercyzę zawarto przed małżeństwem i przed jego zawarciem ja rozwiązano - wówczas oczywiście nie powstanie żaden ustrój małżeński.

1- wspólność umowna - Art. 48. Do ustanowionej umową wspólności majątkowej stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej, z zachowaniem przepisów niniejszego oddziału.  | Wobec przepisu 48 oraz 49-501 stosuje się przepisy: 341 -40, 45, 46 KRO; nieprecyzyjny jest zakres stosowania zasad z 31§2 i 33-34 KRO.

1.1- rozszerzona wspólność ustawowa - poprzez włączenie do majątku wspólnego przedmietów które wg wspólności ustawowej nalezą do majątku osobistego małżonków,

Art. 49. § 1. Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na: 

1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,  [bez względu na wolę spadkodawcy/ darczyńcy]

2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,  

3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,  

4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej [tzn pozostają w m. osobistym - 33 pkt6, do wspólności nie wchodzą: przedmioty z tytułu odszkodowania za krzywdę; renta już wchodzi], jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,  

5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.  

§ 2. W razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.  

Art. 50. Jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona [ochrona wierzyciela].  

Art. 501. W razie ustania wspólności, udziały małżonków są równe, chyba że umowa majątkowa małżeńska stanowi inaczej [tzn wolno określić w intercyzie wysokość udziałów małżonków w m. wspólnym w chwili ustania wspólności]. Przepis ten nie wyłącza zastosowania art. 43 § 2 i 3.  

1.2- ograniczona wspólność ustawowa - zaliczenie do majątku osobistego niektórych przedmiotów które wg ustroju ustawowego należałyby do m. wspólnego

2- rozdzielność majątkowa (nieraz określana jako „zwykła”)

W rozdzielności majątkowej nie występuje majątek wspólny małżonków, lecz jedynie dwa majątki osobiste (męża i żony). Są one odrębne od siebie w sensie prawnym. Każde z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Ustrój ten nie wyłącza jednak wspólnego nabywania przez małżonków różnego rodzaju praw (np. własności mieszkania, samochodu itp.). Przedmioty te należą wówczas do małżonków na zasadach współwłasności. Każde z małżonków ma prawo do określonego udziału w nabytej rzeczy. Wyraża się on w ułamku. Jego wysokość zależy tylko i wyłącznie od woli małżonków. Każde z małżonków może bez zgody drugiego swobodnie dysponować przysługującym mu udziałem w rzeczy wspólnej.
Rozdzielność majątkowa może powstać przed zawarciem małżeństwa (w drodze umowy, forma aktu notarialnego) lub po (umowa lub pozew do sądu).

3- rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków (od 2005 roku, dorobek ma inne znaczenie niż przed 2005)

- w drodze umowy w formie aktu notarialnego; podobna do rozdzielności majątkowej „zwykłej” - różnica w momencie ustania małżeństwa lub ustania rozdzielności m. (np. przez zawarcie umowy o wspólności) - wówczas można żądać wyrównania różnicy w dorobkach (tj przyroście wartości majątków; dawniej przedmioty majątkowe nabywane w trakcie trwania wspólności tworzyły jedną masę majątkową - wspólną, zaś obecnie małżonek nabywa je wyłącznie do masy osobistej). | Ustrój ten może być przydatny, gdy małżonek prowadzi działalność gospodarczą, co wymaga elastyczności jego decyzji - pozwala na to możliwość samodzielnego zarządu swoim majątkiem, a interes małżonka chroniony jest potencjalnym rozszerzeniem o wyrównanie dorobków.

Art. 512. Do rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosuje się przepisy o rozdzielności majątkowej [„zwykłej”], z zachowaniem przepisów niniejszego oddziału.  

Art. 513. § 1. Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej.  

§ 2. Jeżeli umowa majątkowa nie stanowi inaczej, przy obliczaniu dorobków pomija się przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej i wymienione w art. 33 pkt 2, 5-7, 9 oraz przedmioty nabyte w zamian za nie [tj wszystkie wcześniej wymienione; cała reszta aktywów jest już doliczana], natomiast dolicza się wartość:  

1) darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych [wyłączenie nie dotyczy nie-wspólnych, np. pasierbów] małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób,  

2) usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka,  

3) nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.  

§ 3. Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia [ius cogens].  

Art. 514. § 1. Po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek jest mniejszy [bo np. wychowywał dzieci albo chorował więc nie mógł osiągnąć wyższych dochodów] niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa.  

§ 2. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków.  

§ 3. W razie braku porozumienia [w drodze umowy] między stronami co do sposobu lub wysokości wyrównania, rozstrzyga sąd.  

Art. 515. § 1. W razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu.  

§ 2. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z żądaniem zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.  

[ninja (`Д´)ﾉ☼]

54. Rozdzielność majątkowa a rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

(→ pyt. 53 - pkt 2 i 3) i nic ponadto... [ninja (`Д´)ﾉ☼]

55. Przyczyny i skutki ustania małżeńskiej wspólności majątkowej

- przyczyny - wspólność ustawowa (a także umowna) ustaje:

- ex lege z chwilą:

- ustania małżeństwa (śmierć, rozwód)

- unieważnienia małżeństwa

- lub separowania małżeństwa (powstaje przymusowo rozdzielność → pyt. 45); zniesienie separacji skutkuje ustrojem ustawowym, chyba że na zgodny wniosek małżonków sąd orzeknie o utrzymaniu rozdzielności (wówczas już nie jest przymusowa - następnie małżonkowie mogą zmienić ją intercyzą).

- w czasie małżeństwa może być dodatkowo zniesiona przez:

- umowne wprowadzenie przez małżonków rozdzielności majątkowej,

- ubezwłasnowolnienie (częściowe lub całkowite) któregoś z małżonków (powstaje przymusowo rozdzielność → pyt. 45); wspólność ustaje ex lege!; ustanie przyczyny skutkuje powstaniem ustawowego ustroju

- ogłoszenie upadłości małżonka (powstaje przymusowo rozdzielność → pyt. 45); wspólność ustaje ex lege!; cel rozdzielności - aby ochroni przed egzekucją dobra nabywane przez drugiego małżonka (będą odtąd już w jego m. osobistym, nie wspólnym); ustanie przyczyny skutkuje powstaniem ustawowego ustroju

- sądowe ustanowienie rozdzielności na wniosek małżonka lub wierzyciela małżonka, ze względu na ważne powody; ustaje z dniem oznaczonym w wyroku, również (choć wyjątkowo) data wsteczna; (powstaje przymusowo rozdzielność → pyt. 45); sądowe ustanowienie rozdzielności nie wyklucza zawarcia intercyzy o innym ustroju, lecz jeśli rozdzielności żądał wierzyciel, intercyza możliwa dopiero po podziale majątku wspólnego i zabezpieczeniu/ zaspokojeniu roszczenia wierzyciela i zawsze nie wcześniej niż po 3 latach od sądowego ustanowienia rozdzielności

- skutki

- zmiana charakteru dotychczas zgromadzonego majątku - odesłanie do przepisów o dziale spadku i odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych; majątek wspólny nie zostaje więc automatycznie podzielony w momencie ustania wspólności - małżonkowie nadal są jego „współwłaścicielami” (tyle, że majątek z wspólności typu łącznego zmienia się we wspólność w cz. ułamkowych).

- jeśli wspólność ustaje podczas małżeństwa - zastępuje ja rozdzielność (patrz wyżej)

- konsekwencje szczególne:

- ustalenie wysokości udziałów w nadal wspólnym majątku małżonków; zasada, że udziały są równe (z ważnych powodów małżonek a także spadkobiercy o ile wystąpił za życia o unieważnienie/rozwód/separację, może żądać o ustalenie udziałów z uwzględnieniem stopnia do przyczynienia się do powstania majątku, w tym wychowanie dzieci i praca w gosp. domowym; muszą nastąpić łącznie i ważne powody i dysproporcja; ustalenie tego najpóźniej w toku nieprocesowego post. o podział m. wspólnego lub w osobnym postępowaniu).

- wysokość udziałów przesądzi o zakresie uprawnień i obowiązków małżonków w zarządzie m. wspólnym; każdy uzyskuje prawo do samodzielnego rozporządzania całym swoim udziałem oraz, już za zgoda współmałżonka, udziałem należącym do majątku wspólnego

- ustanie wspólności skutkuje zmianą zasad odpowiedzialności za zobow. powstałe w czasie wspólności; zwłaszcza, gdy dług zaciągnął jeden małżonek - wierzyciel będzie mógł żądać zaspokojenia z jego m. osobistego oraz jego udziału w m. wspólnym.

- możliwy jest podział, wg trybów i sposobów z przepisów KC o dziale spadku i współwłasności w cz. ułamkowych

- najpóźniej przy dokonywaniu podziału wspólnego, małżonkowie powinni zwrócić wydatki i nakłady dokonywane z majątku wspólnego na osobisty, mogą też żądać ich zwrotu gdy był dokonywane z osobistego na wspólny. Zasady te tez odpowiednio, gdy dług małżonka zaspokojono z m. wspólnego. Uważa się, że dotyczy to jedynie rozliczeń z okresu wspólności.

- sposób dokonywania rozliczeń - 1. wydatki z m. wspólnego na osobisty = wierzytelność wchodząca w skład m. wspólnego (jej wartość dodana do dzielonego m. wspólnego i zaliczona do tej części majątku, który otrzyma małżonek, na którego m. osobisty dokonano nakładów/ wydatków z m. wspólnego), 2. jeśli odwrotnie, tzn małżonek z m.osobistego dokonał nakładów/ wydatków na m. wspólny, najpierw otrzymuje zwrot ich równowartości z wspólnego, i pozostałą część wspólnego dzielona między małżonków stosowanie do ich udziałów, 3. małżonek, którego dług zaspokojono z m. wspólnego, powinien zwrócić współmałżonkowi część kwoty wydanej na ten cel, odpowiadającej wielkości udziału tegoż współmałżonka w majątku dorobkowym, 4. nie można żądać zwrotu nakładów i wydatków koniecznych z m. wspólnego na przedmioty w m. osobistym, które przynoszą dochód (dochód wchodzi do m. wspólnego, niejako wyrównując wydatki/nakłady, i nawet jeśli nie porywają ich w pełni), 5. nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba, ze zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. [ninja (`Д´)ﾉ☼]

56. Uznanie małżonka za zmarłego a problem ustania jego małżeństwa

- ustanie małżeństwa - śmierć jednego małżonka lub obojga (np. w katastrofie), a także za życia, orzeczeniem sądu lub innego uprawnionego organu. Unieważnienie niweczy małżeństwo, a skutki działają tylko na przyszłość, podobnie rozwód; różnica polega na podstawach - unieważnienie na pdst. ścisłych wad przy zawieraniu małżeństwa, zaś przyczyna rozwiązania w nieprawidłowym pożyciu stron (akt powstania związku bez zarzutu, lecz brak sensu kontynuowania związku); ponadto dla rozwodu istnieją koncepcje normatywne obiektywne (małżeństwo jest faktycznie związkiem martwym) lub subiektywne (naganna postawa małżonka) - w Polsce koncepcja mieszana (obiektywny wymóg „zupełnego i trwałego rozkładu pożycia” ale zarazem nie może zadąć rozwodu małżonek wyłącznie winny, chyba, że drugi się zgodzi albo wymagają tego zasady współżycia społecznego - zasada rekryminacji). | Wśród orzeczeń znoszących małżeństwo nie ma orzeczenia ustalającego nieistnienie tego związku - takie jest deklaratoryjne, potwierdza tylko, że związek w ogóle nie został zawarty.

- śmierć małżonków - brak unormowań w KRO, a więc ogólne zasady p. cywilnego - śmierć człowieka stanowi kres zdolności prawnej i znosi stosunki prawne łączące go z innymi podmiotami (również prawnorodzinną więź małżeństwa). Dowodem śmierci jest akt zgonu, który zarazem jest dowodem ustania małżeństwa (1. typowo sporządzany na podstawie karty zgonu lub stosownego zaświadczenia, 2. jeśli okoliczności zgonu były przedmiotem postępowania organów państwowych - zwykle dla ustalenia tożsamości, lub w związku z podejrzeniem samobójstwa lub zabójstwa - wówczas podstawą zgłoszenie dokonane przez dany organ).

- uznanie małżonka za zmarłego a ustanie małżeństwa - domniemanie, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego została oznaczona jako chwila jego śmierci. Obalenie domniemania śmierci i ustania małżeństwa poprzez uchylenia uznania za zmarłego wskutek dowodu, że uznany za zmarłego żyje; wobec udowodnienia innej chwili śmierci, sąd zastąpi postanowienie o uznaniu za zmarłego postanowieniem stwierdzającym zgon (co zmieni też moment ustania małżeństwa; może mieć to dalsze skutki, np. dot. domniemania pochodzenia dziecka z małżeństwa).

- gdy współmałżonek osoby uznanej za zmarłą zawrze ponowne małżeństwo - związek ten nie może być unieważniony z tego powodu, że uznany za zmarłego żyje lub jego śmierć nastąpiła w innej chwili (jeśli przed zawarciem - i tak bez wpływu na nowy związek). Zakaz nie obowiązuje, gdy obie strony zawierające nowy związek wiedziały przed zawarciem, że uznany za zmarłego żyje - wtedy tylko można żądać unieważnienia takiego nowego małżeństwa. Uzasadnione jest to tym, ze w razie późniejszej śmierci bigamiczny związek i tak zostałby konwalidowany; w razie zaś gdy uznany za zmarłego żyje, jego małżeństwo i tak ustaje z chwilą zawarcia przez współmałżonka drugiego związku, jeśli nie można go już unieważnić (jednak wówczas jednak-żyjący małżonek choć powinien, raczej nie może zawrzeć ponownego małżeństwa, bo nie ma dowodów na ustanie poprzedniego - akt zgonu skreślono, postanowienie o uznaniu za zmarłego uchylono, najwyżej może starać się uzyskać wyrok o nieistnieniu małżeństwa). Może też powstać inna komplikacja - niesłusznie uznany za zmarłego wykorzystując powyższe instrumenty zawrze legalne małżeństwo, zaś jego były małżonek ze swoim nowym małżonkiem następnie doprowadzą do unieważnienia małżeństwa dowodząc, że oboje wiedzieli że uznany za zmarłego żył - wówczas okazuje się, że niesłusznie uznany za zmarłego też zawarł małżeństwo bigamiczne, choć (być może) w dobrej wierze.

Art. 55. § 1. W razie uznania jednego z małżonków za zmarłego domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu tego małżonka za zmarłego została oznaczona jako chwila jego śmierci.  

§ 2. Jeżeli po uznaniu jednego z małżonków za zmarłego drugi małżonek zawarł nowy związek małżeński, związek ten nie może być unieważniony z tego powodu, że małżonek uznany za zmarłego żyje albo że jego śmierć nastąpiła w innej chwili aniżeli chwila oznaczona w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli w chwili zawarcia nowego związku małżeńskiego strony wiedziały, że małżonek uznany za zmarłego pozostaje przy życiu.  

[ninja (`Д´)ﾉ☼]

57. Przesłanki rozwodowe

- wprowadzenie - każdy z małżonków może żądać rozwodu, o ile spełnione są wszystkie normatywne wymogi (weryfikują to sądy powszechne); sprawy rozwodowe rozpatrują sądy okręgowe, w trybie procesowym, w postępowaniu odrębnym, a wzajemne powództwo jest niedopuszczalne, choć pozwany tez może żądać rozwodu. | Przesłanki rozwodowe - wszystkie normatywne okoliczności które sąd musi uwzględnić oceniając dopuszczalność powództwa rozwodowego; tradycyjny podział na pozytywne (uzasadniają rozwód) i negatywne (uniemożliwiają rozwód).

- przesłanki pozytywne

- zupełny i trwały rozkład pożycia - obie przesłanki łącznie! Zupełny, czyli zerwano wszystkie więzi typowe dla prawidłowego pożycia małżeńskiego (duchowe, fizyczne i ekonomiczne) i to nie z powodu przyczyn obiektywnych (np. choroby, pracą w innym kraju itd.); wyjątkowo dopuszcza się wspólne zamieszkiwanie o ile jest to jedyna pozostałość więzi i to wymuszona obiektywnym brakiem możliwości uzyskania drugiego mieszkania. Trwały, czyli nieodwracalny rozkład (oceniane dla każdego przypadku osobno), przy czym nie ma dokładnych wytycznych - choć zwykle im dłużnej trwa, tym bardziej wydaje się, że jest trwały, ale zdarzają się błędy (np. rozwodnicy pobierają się ponownie, albo oddalone powództwa niby z braku trwałości są po czasie ponawiane).

- ustawodawca zrezygnował obecnie z przesłanki „ważnych powodów” rozkładu (jak to było w poprzednich regulacjach). W prawie małżeńskim z 1945 wymieniano (przykładowo) jako przyczyny stałego rozkładu pożycia uzasadniające rozwód: cudzołóstwo, nastawnie na życie powoda lub jego dziecka, ciężkie znieważenie powoda, odmowa środków utrzymania rodziny, niezasadne opuszczenie wspólnego mieszkania, hańbiące przestępstwo, hulaszczy lub rozwiązły tryb życia, hańbiące zajęcie lub zyski z takiego, nałogowe pijaństwo lub narkomania, zaraźliwa choroba weneryczna, choroba psychiczna, niemoc płciowa przed 50 rokiem życia ← katalog ten wyeliminowano w 1950, poprzestając na dopuszczalności rozwodu „jeżeli między małżonkami nastąpił z ważnych powodów zupełny i trwały rozkład pożycia”. | Obecne rozwiązanie może sugerować, że przy ocenie zasadności powództwa rozwodowego liczy się głównie skutek (zupełny i trwały rozkład) a nie jego przyczyny, choć te sąd powinien jednak ustalić dla dokonania prawidłowej oceny okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia o rozwodzie (zwłaszcza wobec ustalenia przesłanek negatywnych).

- przesłanki negatywne - mimo istnienia zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, gdy:

-> miałoby wskutek tego ucierpieć dobro wspólnych małoletnich (wymóg spełnienia obu przesłanek łącznie!; małoletnie w czasie uprawomocnienia się wyroku, jeśli zaś w toku uzyska pełnoletniość, dobro takiego dziecka nie jest już przeszkodą; wspólne, tj. łączy je prawne pokrewieństwo z obu rozwodzącymi się, niezależnie od sposobu stwierdzenia pochodzenia, a także dziecko wspólnie przysposobione, albo biologiczne jednego a adoptowane przez drugiego; dobro dziecka jednej tylko strony nie jest przesłanką negatywną) dzieci rozwodzących się małżonków - prawie zawsze rozwód stwarza niekorzystne dla dziecka i jego rozwoju okoliczności, nieraz jednak dalsze utrzymywanie związku okazuje się rozwiązaniem gorszym i wtedy rozwód jest dopuszczalny jako korzystniejszy dla dziecka. Za każdym razem trzeba uwzględnić wszystkie okoliczności danego przypadku. Uwzględnia się da aspekty dobra dziecka: materialny i duchowy; dobro dziecka będzie przeszkodą, jeśli hipotetyczny stan po rozwodzie będzie gorszy od sytuacji aktualnej (należy brać pod uwagę środki ochrony majątkowych i niemajątkowych interesów dziecka, tj kwestii alimentowania, uregulowania władzy rodzicielskiej i kontaktowania się z dzieckiem; ponadto wiek dziecka tez ma wpływ - młodsze wymaga większej ochrony)

-> z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego - ocena moralna uelastycznia orzecznictwo; brak katalogu takich zasad, ale wg praktyki np.: rażąca krzywda doznana przez małżonka sprzeciwiającego się rozwodowi, poważne względy społeczno-wychowawcze nie zezwalające na usankcjonowanie rozwodem stanu faktycznego powstałego na tle złego/ złośliwego traktowania współmałżonka/dzieci lub innych przejawów lekceważenia małżeństwa, rodziny i obowiązków rodzinnych. | Czy można umieścić tu wzgląd na dobro pasierbów? Raczej nie, gdyż byłoby to nieuprawnione rozszerzenie wyżej umówionego przepisu (czego najwyraźniej ustawodawca nie chciał, tak go redagując). Klauzulę tę należy stosować ostrożnie, aby nie rozchwiać linii orzecznictwa.

-> żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba, ze współmałżonek zgodzi się na rozwód albo odmowa wyrażenia zgody jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego

- wina - brak regulacji w KRO, więc wg p. cywilnego; dwa elementy - subiektywny (brak staranności, naganne postępowanie, chyba, że powoduje to choroba psychiczna - choć i to sporne) i obiektywny (czyli bezprawność, tj niewykonywanie, choćby częściowe nałożonych powinności, zwłaszcza z tytułu I KRO).

- wina „wyłączna” - za wyłącznie winnego można uznać powoda jedynie, gdy tylko jego obciążają zawinione przyczyny rozkładu pożycia. Nie powinno się uwzględniać obiektywnych, niezawinionych okoliczności przyczyniających się do rozkładu pożycia - byłoby to niesprawiedliwe. Powoda nie można uznać za wyłącznie winnego tylko, gdy zawinione przyczyny obarczają obojga małżonków (niezależnie od stopnia ich zawinienia).

- wyłączenie przesłanki - wskutek zgody współmałżonka na rozwód lub oceny sądu, która wyklucza odmowę takiej zgody (ze względu na zasady współżycia społecznego, nie zezwalające np. na zemstę itp., lub gdy wyłącznie winny faktycznie żyje już z innym partnerem i dziećmi, co dałoby szansę ustabilizowania ich sytuacji - na co jednak nie ma pewności i takie uzasadnienia są dyskusyjne). Istnieje swoiste „domniemanie” zgodności odmowy wyrażenia zgody na rozwód przez niewinnego małżonka z zasadami współzycia; powód powinien zatem udowodnić odwrotną zależność.

- postulowane jest włączenie do przesłanek negatywnych bezwzględnego zakazu występowania z żadaniem rozowodwym przez męża w czasie ciąży żony; można by też rozszerzyć ewentualną nowelizację o np. zakaz wszczynania bez zgody ciężarnej postępowań o ustalenie nieistnienia małżeństwa i jego unieważnienie. [ninja (`Д´)ﾉ☼]

58. Problem tzw. „ważnych powodów” rozkładu pożycia małżeńskiego

(→ pyt. 57); wersja 2.:

Kiedyś w prawie rodzinnym jedną z przesłanek rozwodowych były „ważne powody rozkładu pożycia małżeńskiego”. W 1945 roku pojawiły się „akty prawa małżeńskiego”. Ustawodawca przykładowo wymieniał tam niektóre z owych ważnych powodów: cudzołóstwo, nastawanie na życie powoda lub jego dziecka, bezzasadne opuszczenie mieszkania, alkoholizm lub narkomania, zaraźliwe choroby weneryczne i choroba psychiczna czy tzw. niemoc płciowa w przypadku osób które nie osiągnęły 50 lat, czy też uprawianie hańbiącego zajęcia lub czerpanie z niego zysków.

Potem w 1950 r. pojawił się kodeks rodzinny. Tam zamiast wymieniania poszczególnych przykładów pojawiło się zdanie o dopuszczalności rozwodu, „jeżeli między małżonkami nastąpił z ważnych powodów zupełny i trwały rozkład pożycia.”

W obecnym kodeksie nie występuje przesłanka „ważnych powodów”. Oznacza to, przede wszystkim znaczenie mają skutki i sam rozpad pożycia, a nie jego przyczyny (powody). Mimo to, zwłaszcza biorąc pod uwagę orzeczenia SN sądy powinny brać pod uwagę przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego. Jest to ważne ze względu na prawidłową ocenę pozostałych przesłanek ( zarówno pozytywnych jak i negatywnych) i istnienia innych okoliczności. [F.R.]

59. Pojęcie separacji faktycznej i jej aktualne znaczenie

Obecnie wyróżniamy dwa rodzaje separacji. Faktyczną i sądową (instytucję prawną). Separacja faktyczna oznacza tyle co brak wspólnego pożycia małżeńskiego i życie w rozłączeniu. Sądowa istnieje od 1999 roku w kodeksie, jednakże już w pierwszej wersji k.r.o. z 1969 r. istniały przepisy które odnosiły się do separacji faktycznej (istnieją do dziś).Chodzi o:

- art 16 k.r.o - mówi on o unieważnieniu małżeństwa zawartego przy pomocy pełnomocnika. Chodzi o jego ostatnie zdanie. „Nie można z tego powodu żądać unieważnienia małżeństwa jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie”. Czyli dopóki pozostają w separacji faktycznej, ich małżeństwo może zostać unieważnione na podstawie art. 16 k.r.o.

- art 28 k.r.o. - To jest podchwytliwe. Chodzi o przekazywanie (części) wynagrodzenia małżonka na ręce partnera, jeżeli ten pierwszy nie przyczynia się do zaspokajania potrzeb rodziny. Artykułu tego nie można stosować gdy nie ma wspólnego pożycia. Ważny jednak jest tak naprawdę tutaj § 2 - Taki nakaz sądowy obowiązuje niezależnie od późniejszego zaistnienia separacji faktycznej, jednakże sąd może go na wniosek każdego z małżonków uchylić, lub zmienić.

- 28 ¹ k.r.o. - Ten działa podobnie jak powyższy. Mówi o korzystaniu z mieszkania i przedmiotów urządzenia domowego należących do współmałżonka w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Jak powyżej przy separacji nie można go stosować.

- 29 k.r.o. - Mówi o przedstawicielstwie ustawowym małżonka w sprawach zwykłego zarządu nad majątkiem. Znów nie można tego zastosować przy braku wspólnego pożycia.

- 107 k.r.o. - Chodzi o określenie sposobu wykonywania (§1) lub przekazanie(§2) władzy rodzicielskiej któremuś lub obojgu małżonków żyjących w rozłączeniu ( separacji).

- 113¹ k.r.o. - Odnosi się on od sytuacji w której dziecko mieszka u jednego z małżonków. W związku z tym aby móc go stosować muszą się oni znajdować przynajmniej w stanie separacji faktycznej.

Separacja faktyczna ma również znaczenie na gruncie prawa spadkowego. Chodzi o:

- 923 k.c. - W przypadku gdy współmałżonkowie nie mieszkali ze sobą do dnia śmierci jednego z nich, drugi nie otrzyma prawa do korzystania z mieszkania przez trzy miesiące ( o czym mówi art. 923).

- 939 k.c - mówi o zapisie naddziałowym. O tym, że małżonek ma prawo żądać ponad swoją część spadku również przedmiotów użytku domowego. § 2 mówi o tym, że przepisu nie stosuje się w przypadku ustania pożycia małżeńskiego. [F.R.]

60. Przesłanki orzeczenia separacji sądowej

Są dwa rodzaje przesłanek, podobnie jak w przypadku rozwodu: pozytywne i negatywne.

Pozytywna - Stan zupełnego rozkładu pożycia (art 61¹ § 1 k.r.o.) - W przeciwieństwie do rozwodu, małżonkowie nie muszą udowadniać trwałości tego stanu,,a jedynie jego zupełność ze względu na samą naturę separacji. Jest ona orzekana, gdy istnieje szansa na powrót małżonków do siebie i rozkład pożycia nie jest ostateczny w związku z tym. Natomiast musi on nastąpić we wszystkich trzech sferach i nie może mieć obiektywnego uzasadnienia takiego jak brak seksu z powodu choroby itp.

Negatywne:

- Gdy orzeczenie o separacji kłóci się z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków lub gdy jest to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.(art 61¹ § 2 k.r.o.)

Ważne jest, że w przeciwieństwie do rozwodu nie ma tutaj przesłanki dotyczącej wyłącznej winy małżonka. Nie oznacza to jednak, że nie należy szukać winy po którejś stronie, co jest niezbędne do późniejszego określenia wysokości ewentualnych świadczeń. Zastosowano od tego dwa wyjątki zawarte w art. 61³. Możliwość orzeczenia separacji na podstawie zgodnego żądania małżonków jak i możliwość zaniechania orzeczenia o winie któregoś z nich na żądanie obojga. Przyjmuje się wówczas fikcję prawną, że żadne z nich nie ponosi winy. [F.R.]

61. Zbieg żądania rozwodowego z żądaniem orzeczenia separacji

439 k.p.c: „§ 1. Powództwo wzajemne o rozwód lub o separację jest niedopuszczalne.

§ 2. W czasie trwania procesu o rozwód lub o separację nie może być wszczęta odrębna sprawa o rozwód albo o separację.

§ 3. Strona pozwana w sprawie o rozwód może jednak również żądać rozwodu albo separacji. Strona pozwana w sprawie o separację może również żądać separacji albo rozwodu.”

W przypadku zbiegu dwóch odmiennych żądań zgodnych z powyższym, bez względu na to kiedy, czy przez kogo zostały zgłoszone sąd ma obowiązek rozpatrzyć najpierw zasadność żądania rozwodowego jako dalej idącego. Dopiero jeżeli określi, że jest ono bezzasadne może zająć się żądaniem separacji. Jeżeli rozwód jest zasadny to orzeka go od razu. Orzekając jedno żądanie musi oddalić drugie. Działa to w oparciu o art 61² k.r.o. [F.R.]

62. Tryby orzekania w sprawach o separację

Są dwa tryby:

Procesowy - na podstawie żądania jednego z małżonków. Sprawa jest wtedy rozpatrywana w oparciu o przepisy o postępowaniach odrębnych zawarte w k.p.c. (436 i niektóre następne do 446) zgodnie z 61¹k.r.o.

Nieprocesowy - tylko na zgodny wniosek o orzeczenie separacji (który można złożyć tylko gdy nie posiadają wspólnych małolatów zgodnie z art 61¹ § 3 k.r.o.). Wtedy wszystko odbywa się w oparciu o 567¹ do 567 z indeksem 5 k.p.c.:). [F.R.]

63. Obligatoryjne i fakultatywne orzeczenia sądu w wyroku rozwiązującym małżeństwo przez rozwód

Podział na obligatoryjne i fakultatywne orzeczenia sądu opiera się na brzmieniu przepisów - tam gdzie występuje „sąd orzeka” są to obligatoryjne, a tam gdzie jest „sąd może” są fakultatywne. Fakultatywne dzielą się jeszcze na te które można orzec na wniosek jednego małżonka, lub obojga.

Obligatoryjne:

- Orzekanie o winie małżonków (57 k.r.o.)- w każdym postępowaniu sąd ma obowiązek orzec o winie rozkładu pożycia (lub jej braku) u któregoś lub obojga małżonków. Strzebinczyk rozróżnia trzy podstawowe rodzaje orzeczeń:

a) oboje małżonkowie zostają uznani winnymi (stopniuje się ich winę w uzasadnieniu)

b) zachodzi wyłączna wina jednego z nich (drugi zostaje uznany za niewinnego z automatu wtedy)

c) gdy zawinione przyczyny rozkładu leżą po stronie jednego z małżonków, drugi natomiast ma po swojej stronie niezawinione. Wtedy z jakiegoś powodu stosuje się „małżonek winny” i „niewinny” w uzasadnieniu. Podejście to jest jednak krytykowane przez doktrynę (i wykładowcę) powinno to być kwalifikowane jako wyłączna wina jednego z małżonków.

Istnieje jeszcze jedna opcja oparta o art 57 § 2 k.r.o. Na zgodne żądanie małżonków są zaniecha orzekania o czyjejkolwiek winie. Żądanie to jest dla sądu wiążące, przyjmuje się wtedy jakby nikt nie ponosił winy. Strzebin nazywa to „kulturalnym rozwodem”. Wyłącza to przesłankę negatywną dotyczącą wyłącznej winy małżonka i ma wpływ np. na alimentację.

- Orzekanie o władzy rodzicielskiej ( 58§1 i 1a oraz 112 k.r.o) - Są tutaj następujące sposoby rozstrzygania:

a) Powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu wraz z ograniczeniem władzy drugiego rodzica (58 § 1a k.r.o.). Często orzeka się gdy jeden z rodziców traci codzienny kontakt z dzieckiem. Ściśle wyznacza się wtedy w wyroku zakres obowiązków i uprawnień rodzica ograniczanego. Traci on natomiast ex lege pieczę nad majątkiem małoletniego. Z pozostałych rzeczy można mu jednak przyznać prawa do współdecydowania np. o kierunku kształcenia, miejscu zamieszkania, wakacjach i takich tam. Po takim katalogu pojawia się klauzula o tym w czym potrzebna jest zgoda drugiego rodzica. Ostatecznie ogranicza się również prawo do przedstawicielstwa ustawowego.

Pełnię władzy w tej sytuacji przyznaje się zwykle lepiej przygotowanemu rodzicowi w kwestii wychowania, więzi emocjonalnych, miejsca zamieszkania itp. Ważny jest przepis o zakazie rozdzielania rodzeństwa chyba, że wymaga tego dobro dziecka(art 58 § 1 pod koniec).

b) Pozostawienie pełnej władzy rodzicielskiej obojgu rodziców. Znów działa to na zasadzie art.58§1a. Są dwa warunki do spełnienia, żeby wydać takie orzeczenie. Przede wszystkim musi to być na zgodny wniosek obu stron które muszą okazać porozumienie o którym mowa w §1. Poza tym sąd musi mieć „zasadne oczekiwanie”, że będą oni współdziałać dla dobra dziecka.

c) Sąd może orzec o pozbawieniu lub zawieszeniu władzy rodzicielskiej w oparciu o art. 112 k.r.o

d) Strzebinczyk dopuszcza również wnioskując z większego na mniejsze zastosowanie środków przewidzianych w art. 109 k.r.o (jeżeli można pozbawić władzy rodzicielskiej, to również można ją ograniczyć wprowadzając kuratora lub wymagane zezwolenie sadu w pewnych sprawach)

- Orzekanie o kontaktach z dzieckiem (58 § 1 k.r.o.) - Są tutaj dwie opcje również. W normalnej sytuacji niezależnie czy obojgu rodzicom pozostawiono pełnię wykonywania władzy rodzicielskiej, przede wszystkim to rodzice powinni porozumieć się między sobą. Dopiero gdy tego nie zrobią sąd ma prawo ingerować ( w oparciu o art 58 § 1 oraz 113¹§1 k.r.o.). Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, samo dziecko jest zagrożone, lub złamano poprzednie porozumienie dotyczące kontaktowania się, sąd ma obowiązek ograniczyć(113² k.r.o.) lub zakazać kontaktów(113³ k.r.o.). Wszystkie te orzeczenia będą mogły być zmienione w przyszłości przez sąd opiekuńczy jeżeli będzie tego wymagać dobro dziecka (113 z indeksem 5 k.r.o.)

- Orzekanie o alimentach (58 § 1 k.r.o.) - „Sąd rozstrzyga […] w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów trzymania i wychowania dziecka”. Jako, że dzieci nie są stroną postępowania, sąd orzeka o tym z urzędu, niezależnie od wniosków stron. Chodzi tutaj wyłącznie o ochronę małoletnich, ponieważ pełnoletnie dziecko uzyskuje zdolność procesową i sądową (65 k.p.c) i może samo dochodzić swych roszczeń. W każdym wyroku rozwodowym musi pojawić się fragment o alimentach, jako że są one obligatoryjne. Można nie zasądzić żadnych, lub potwierdzić te z poprzednich orzeczeń, ale nie potwierdzenie może skutkować późniejszym uchyleniem wyroku.

Najczęstszą formą są raty miesięczne płatne do rąk drugiego rodzica jako przedstawiciela ustawowego. Inną formą są osobiste starania rodzica o utrzymanie i wychowanie dziecka (patrz art. 135§ 2) i zwykle dotyczą one drugiego rodzica (gdy pierwszy płaci powyższe raty). Bardzo rzadko się zdarza aby alimenty na rzecz dziecka były zasądzone dla obojga rodziców - tylko gdy oboje zostaną odseparowani od dziecka np. na podstawie art 109 k.r.o. lub pozbawieni władzy rodzicielskiej (111 k.r.o). Ostatnia rzeczą jest zasada równej stopy życiowej zawarta w wytycznych SN. Dziecko powinno otrzymywać takie alimenty, żeby móc żyć na tej samej stopie co rodzice.

- Kwestia mieszkaniowa (art. 58 § 2 k.r.o.) - Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie sąd orzeka o sposobie korzystania z niego. Ważne jest uwzględnienie § 4 - Sąd bierze pod uwagę przede wszystkim potrzeby dziecka i małżonka któremu powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej. Skutkuje to faktycznym podziałem korzystania z mieszkania zwykle.

Fakultatywne:

- Kwestii mieszkaniowej ciąg dalszy:

a)Sąd może orzec o eksmisji jednego z małżonków na wyłącznie na wniosek drugiego, jeżeli ten pierwszy swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie (art 58 § 2). Samo utrudnienie zamieszkania nie wchodzi więc w rachubę. Orzeczenia nie można również wydać gdy rażąco nagannemu współmałżonkowi przysługuje wyłączny tytuł prawny do zajmowania mieszkania ( nie można go pozbawić praw podmiotowych z niego wynikających). Gdy drugi ma tytuł, bądź oboje, bądź żadne z nich eksmisja jest możliwa.

b) Sąd może orzec na zgodny wniosek małżonków o podziale mieszkania na dwa lokale. Działa to tylko wtedy gdy oboje mają tytuł prawny do danego mieszkania. Poza tym sam podział musi być również możliwy pod względem warunków technicznych. Wtedy każdy z małżonków otrzymuje swój lokal z wyłącznym tytułem prawnym.

c) Sąd może orzec na zgodny wniosek stron o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi wyrazi zgodę na opuszczenie lokalu.

d) Na wniosek jednego z małżonków sąd może dokonać podziału majątku wspólnego. Warunek jest jeden - nie może to powodować nadmiernego opóźnienia w postępowaniu. Innymi słowy ta sytuacja zdarza się b. rzadko - gdy małżonkowie nie mają małoletnich dzieci, zażadali zaniechania orzekania o winie i przygotowali spis majątku itd.

- Obowiązek dostarczania byłemu współmałżonkowi środków utrzymania (art 60, 61 oraz 130 k.r.o). Małżonek może dochodzić alimentów na podstawie art 444 k.p.c. składając w trakcie rozprawy wniosek ustny w obecności współmałżonka lub pisemny. Do tej alimentacji mają zastosowanie przepisy o alimentacji krewnych ( patrz. Art 61 k.r.o). Na wstępie ważny jest art 130 który mówi, że obowiązek alimentacyjny na rzecz utrzymania drugiego małżonka wyprzedza alimenty krewnych tego małżonka. Obowiązki dostarczenia środków utrzymania na rzecz byłego współmałżonka mają dwie postaci:

a) Podstawową (art 60§1 k.r.o). Tutaj przesłanką skuteczności takiego żądania jest niedostatek w który popada małżonek. Z drugiej strony nie przysługuje mu to jeżeli jest on wyłącznie winny rozkładu pożycia. Wysokość kwoty zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego jak i możliwości zarobkowych i majątkowych jej współmałżonka. Usprawiedliwione potrzeby - wyjście z niedostatku.

b) Uprzywilejowaną( art 60§2 k.r.o.) Żądanie to przysługuje małżonkowi który jest niewinny rozkładu pożycia. Nie musi on popadać w niedostatek, a wystarczy jedynie, że rozkład małżeństwa pociąga za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej w porównaniu do sytuacji w małżeństwie. Wtedy małżonek wyłącznie winny ma się przyczynić do zaspokajania jego usprawiedliwionych potrzeb „w odpowiednim zakresie”. Nie pojawia się tutaj, żadna wzmianka o jego możliwościach zarobkowych i majątkowych. Usprawiedliwione potrzeby - zastosowanie zasady równej stopy życiowej, z uwzględnieniem okoliczności.

Uwaga!!! Strzebinczyk w tej kwestii jest outsiderem. W przeciwieństwie do większości doktryny nie uważa obowiązków z art 60 k.r.o. za obowiązki alimentacyjne sensu stricto. Uważa, że ustawodawca myśli tak samo i dlatego w art. 130 odmiennie używa nazw obowiązek dostarczenia środków utrzymania ( współmałżonkowi) i obowiązek alimentacyjny (względem krewnych), a w 60 nie użył sformułowania „alimenty”.

Obowiązek dostarczania środków utrzymania wygasa gdy uprawniony do ich otrzymywania zawrze kolejne małżeństwo. Wyjątkiem jest gdy płacący alimenty został uznany za niewinnego rozkładu pożycia - wtedy wygasa po 5 latach, chyba że sąd je przedłuży ze względu na wyjątkowe okoliczności na żądanie uprawnionego w odrębnym powództwie. [F.R.]

64. Skutki orzeczonej przez sąd separacji

Ogólnie rzecz biorąc separacja jest bardzo zbliżona do rozwodu jako instytucja. W związku z tym mamy jako podstawę art. 614§1 k.r.o. który mówi o tym, orzeczenie separacji ma takie skutki jak rozwód, chyba że ustawa twierdzi inaczej. Niektóre rzeczy mimo to uregulowano odrębnie.

- Zakres orzekania jest taki jak przy rozwodzie (patrz art. 61³§1): wina małżonków (z wyj. Art 61³§2) , władza rodzicielska, kontakty z małoletnimi, alimentowanie dzieci, dostarczanie środków utrzymania współmałżonkowi, kwestie mieszkaniowe czy też zmiana poprzednich orzeczeń (np. art 106 i 113 k.r.o.).

- Jest też kilka szczegółowych unormowań oddzielnych dla separacji w stosunku do rozwodu (choć podobnych w treści):

-art 62§1 - nie można domniemywać, że dziecko urodzone po upływie 300 dni od separacji pochodzi od ojca.

- Obowiązek dostarczania środków utrzymania separowanemu współmałżonkowi dalej wyprzedza alimenty krewnych jak to przewiduje art. 130

- art 935¹ k.c. wyklucza separowanego małżonka z dziedziczenia ustawowego.

- Również na podstawie art. 940 k.c. można wykluczyć małżonka ze spadku jeżeli zmarły jeszcze za życia wystąpił o orzeczenie separacji które było zasadne.

-Ważna jest również norma zawarta w art 54§1 wprowadzająca przymusową rozdzielność majątkową u separowanych małżonków. Nie mogą oni w żaden sposób wykluczyć tego skutku, co krytykuje Strzebinczyk, jako mało elastyczne.

- Unormowania różniące skutki separacji od rozwodu:

- Zakaz zawierania małżeństwa (zgodnie z art.614§2)

- Zakaz powrotu do poprzedniego nazwiska przy użyciu art. 59. k.r.o. (zgodnie z art.614§5 k.r.o.)

- Obowiązek wzajemnej pomocy jeżeli wymagają tego względy słuszności (zgodnie z art.614§3 k.r.o.)

- Wyłączenie stosowania art 60§3 k.r.o., przy pozostawieniu w mocy pozostałych przepisów tego artykułu. Innymi słowy, przy separacji obowiązek zapewnienia środków utrzymania nie wygasa. (Ani przez małżeństwo, ani po upływie 5 lat przy niewinności rozkładu pożycia)(art.614§4 k.r.o.)

- Wpływ separacji na inne uprawnienia i obowiązki:

- Separowani nie mogą dokonać wspólnej adopcji, ani wspólnie być rodzicami zastępczymi lub opiekunami.

- Przysposobienie dziecka przez jednego z nich nie wymaga zgody drugiego.

- Wyłącza stosowanie wspomnianych wyżej art. 923 i 939 k.c (korzystanie z mieszkania i zapis naddziałowy) oraz roszczeń o zachowek na podst. 991 k.c.

- od momentu orzeczenia separacji przestaje działać zawieszenie biegu terminu przedawnienia roszczeń pomiedzy separowanymi ( patrz art 121 pkt 3 k.c.).

- Sąd przekazuje orzeczenie o separacji do USC, które ma obowiązek umieścić o niej wzmiankę w akcie małżeństwa. [F.R.]

65. Znaczenie winy rozkładu pożycia w sprawach rozwodowych i w sprawach o separację

{Brak kompleksowego opisu w podręczniku; podstawa - poszczególne części.}

Wina ma zasadnicze znaczenie dla procesów rozwodowych i sprawach o separację (Patrz też zagadnienie 63). Ważne jest pojęcie „wyłącznej winy” jednego z małżonków. Wyłącznie winnym jest ten którego obciążają wszystkie zawinione przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego ( odpada np. choroba psychiczna). Część doktryny uważa, że niektóre niezawinione przyczyny po stronie współmałżonka uniemożliwiają przypisanie wyłącznej winy drugiej osobie, ale Strzebinczyk sądzi, że ze względu na brzmienie art. 56§3 nie można ich brać pod uwagę (więcej str 159-160 podr.).

Wpływ winy na postępowania rozwodowe i o separację:

- Zgodnie z art. 56§3 małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, nie może żądać rozwodu.( Separacji może)

- Wina rozkładu pożycia ma spore znaczenie w przypadku żądań o dostarczanie środków utrzymania małżonkowi zarówno przy rozwodzie jak i separacji (art.60 oraz 614§1 w związku z poprzednimi). Żądać środków utrzymania może jedynie małżonek który nie jest wyłącznie winny w przypadku popadnięcia w niedostatek(60§1), natomiast małżonek niewinny w przypadku pogorszenia sytuacji materialnej (60§2). Ważne jest również, że gdy zobowiązanym jest małżonek uznany za niewinnego „alimenty” wobec współmałżonka wygasają po 5 latach od zasądzenia w przypadku rozwodu. [F.R.]

66. Rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej w wyroku rozwodowym lub separującym małżonków

(→ pyt 63)

- Orzekanie o władzy rodzicielskiej ( 58§1 i 1a oraz 112 k.r.o) - Są tutaj następujące sposoby rozstrzygania:

a) Powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu wraz z ograniczeniem władzy drugiego rodzica (58 § 1a k.r.o.). Często orzeka się gdy jeden z rodziców traci codzienny kontakt z dzieckiem. Ściśle wyznacza się wtedy w wyroku zakres obowiązków i uprawnień rodzica ograniczanego. Traci on natomiast ex lege pieczę nad majątkiem małoletniego. Z pozostałych rzeczy można mu jednak przyznać prawa do współdecydowania np. o kierunku kształcenia, miejscu zamieszkania, wakacjach i takich tam. Po takim katalogu pojawia się klauzula o tym w czym potrzebna jest zgoda drugiego rodzica. Ostatecznie ogranicza się również prawo do przedstawicielstwa ustawowego.

Pełnię władzy w tej sytuacji przyznaje się zwykle lepiej przygotowanemu rodzicowi w kwestii wychowania, więzi emocjonalnych, miejsca zamieszkania itp. Ważny jest przepis o zakazie rozdzielania rodzeństwa chyba, że wymaga tego dobro dziecka(art 58 § 1 pod koniec).

b) Pozostawienie pełnej władzy rodzicielskiej obojgu rodziców. Znów działa to na zasadzie art.58§1a. Są dwa warunki do spełnienia, żeby wydać takie orzeczenie. Przede wszystkim musi to być na zgodny wniosek obu stron które muszą okazać porozumienie o którym mowa w §1. Poza tym sąd musi mieć „zasadne oczekiwanie”, że będą oni współdziałać dla dobra dziecka.

c) Sąd może orzec o pozbawieniu lub zawieszeniu władzy rodzicielskiej w oparciu o art. 112 k.r.o

d) Strzebinczyk dopuszcza również wnioskując z większego na mniejsze zastosowanie środków przewidzianych w art. 109 k.r.o (jeżeli można pozbawić władzy rodzicielskiej, to również można ją ograniczyć wprowadzając kuratora lub wymagane zezwolenie sadu w pewnych sprawach) [F.R.]

67. Możliwości rozstrzygnięcia kwestii mieszkaniowej w wyroku rozwodowym lub orzeczeniu o separacji

(→ pyt 63)

- Kwestia mieszkaniowa (58 § 2 k.r.o.) (orzeczenie obligatoryjne)

- Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie sąd orzeka o sposobie korzystania z niego. Ważne jest uwzględnienie §4 - sąd bierze pod uwagę przede wszystkim potrzeby dziecka i małżonka któremu powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej. Skutkuje to faktycznym podziałem korzystania z mieszkania zwykle.

- Kwestii mieszkaniowej ciąg dalszy (orzeczenia fakultatywne):

a)Sąd może orzec o eksmisji jednego z małżonków na wyłącznie na wniosek drugiego, jeżeli ten pierwszy swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie (art 58 § 2). Samo utrudnienie zamieszkania nie wchodzi więc w rachubę. Orzeczenia nie można również wydać gdy rażąco nagannemu współmałżonkowi przysługuje wyłączny tytuł prawny do zajmowania mieszkania ( nie można go pozbawić praw podmiotowych z niego wynikających). Gdy drugi ma tytuł, bądź oboje, bądź żadne z nich eksmisja jest możliwa.

b) Sąd może orzec na zgodny wniosek małżonków o podziale mieszkania na dwa lokale. Działa to tylko wtedy gdy oboje mają tytuł prawny do danego mieszkania. Poza tym sam podział musi być również możliwy pod względem warunków technicznych. Wtedy każdy z małżonków otrzymuje swój lokal z wyłącznym tytułem prawnym.

c) Sąd może orzec na zgodny wniosek stron o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi wyrazi zgodę na opuszczenie lokalu.

d) Na wniosek jednego z małżonków sąd może dokonać podziału majątku wspólnego. Warunek jest jeden - nie może to powodować nadmiernego opóźnienia w postępowaniu. Innymi słowy ta sytuacja zdarza się b. rzadko - gdy małżonkowie nie mają małoletnich dzieci, zażądali zaniechania orzekania o winie i przygotowali spis majątku itd. [F.R.]

68. Obowiązek dostarczania środków utrzymania byłemu małżonkowi lub małżonkowi separowanemu

(→ pyt 63 z zastrzeżeniami)

- Obowiązek dostarczania byłemu współmałżonkowi środków utrzymania ( 60, 61 oraz 130 k.r.o). Małżonek może dochodzić alimentów na podstawie art 444 k.p.c. składając w trakcie rozprawy wniosek ustny w obecności współmałżonka lub pisemny. Do tej alimentacji mają zastosowanie przepisy o alimentacji krewnych ( patrz. Art 61 k.r.o). Na wstępie ważny jest art 130 który mówi, że obowiązek alimentacyjny na rzecz utrzymania drugiego małżonka wyprzedza alimenty krewnych tego małżonka. Obowiązki dostarczenia środków utrzymania na rzecz byłego współmałżonka mają dwie postaci:

a) Podstawową (art 60§1 k.r.o). Tutaj przesłanką skuteczności takiego żądania jest niedostatek w który popada małżonek. Z drugiej strony nie przysługuje mu to jeżeli jest on wyłącznie winny rozkładu pożycia. Wysokość kwoty zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego jak i możliwości zarobkowych i majątkowych jej współmałżonka. Usprawiedliwione potrzeby - wyjście z niedostatku.

b) Uprzywilejowaną( art 60§2 k.r.o.) Żądanie to przysługuje małżonkowi który jest niewinny rozkładu pożycia. Nie musi on popadać w niedostatek, a wystarczy jedynie, że rozkład małżeństwa pociąga za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej w porównaniu do sytuacji w małżeństwie. Wtedy małżonek wyłącznie winny ma się przyczynić do zaspokajania jego usprawiedliwionych potrzeb „w odpowiednim zakresie”. Nie pojawia się tutaj, żadna wzmianka o jego możliwościach zarobkowych i majątkowych. Usprawiedliwione potrzeby - zastosowanie zasady równej stopy życiowej, z uwzględnieniem okoliczności.

{UWAGA!!! Strzebinczyk w tej kwestii jest outsiderem. W przeciwieństwie do większości doktryny nie uważa obowiązków z art 60 k.r.o. za obowiązki alimentacyjne sensu stricto. Uważa, że ustawodawca myśli tak samo i dlatego w art. 130 odmiennie używa nazw obowiązek dostarczenia środków utrzymania ( współmałżonkowi) i obowiązek alimentacyjny (względem krewnych), a w 60 nie użył sformułowania „alimenty”.}

Obowiązek dostarczania środków utrzymania wygasa gdy uprawniony do ich otrzymywania zawrze kolejne małżeństwo. Wyjątkiem jest gdy płacący alimenty został uznany za niewinnego rozkładu pożycia - wtedy wygasa po 5 latach, chyba że sąd je przedłuży ze względu na wyjątkowe okoliczności na żądanie uprawnionego w odrębnym powództwie (art 60§3)

{WAŻNE!!! Jak pisałem wcześniej w przypadku separacji w związku z art. 644§4 nie możemy stosować art 60§3. W związku z tym obowiązek dostarczania środków utrzymania trwa do czasu zniesienia separacji.} [F.R.]

69. Charakter orzeczenia rozwodowego oraz zakres dopuszczalności późniejszych zmian jego treści

Orzeczenie rozwodowe orzekane jest na podstawie art. 56 który mówi o zupełnym i trwałym rozkładzie pożycia małżeńskiego. W związku z tym orzeczenie rozwodowe musi stwierdzić przede wszystkim zaistnienie tej przesłanki w obu jej aspektach (trwałość i zupełność), jak i nieistnienie przesłanek negatywnych (patrz zag. 57). W związku z tym sąd może orzec rozwiązanie małżeństwa oraz uregulować w nim pozostałe skutki takie jak wina małżonków, władza rodzicielska, podział majątku, kontakty z małoletnimi itd.(opisane w zag. 63) poprzez orzeczenia dodatkowe.

W kwestii zmian orzeczeń rozwodowych.

- Przede wszystkim taka zmiana może nastąpić w trybie nadzoru instancyjnego (apelacja). Nie ma znaczenia czy uwzględnia ono, czy też oddala dane powództwo. Oddalenie takiego powództwa nie wyklucza możliwości ponownego żądania rozwodu w przyszłości.

- Należy jednak pamiętać o art. 400 k.p.c: „Niedopuszczalna jest skarga o wznowienie od wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po jego uprawomocnieniu się nowy związek małżeński.” Z drugiej jednak strony orzecznictwo SN daje do zrozumienia, że art. 400 nie stoi na przeszkodzie skargom dotyczącym orzeczeń dodatkowych zawartych w wyroku rozwodowym.

- Żądania zmian orzeczeń dodatkowych z wykorzystaniem normalnych trybów postępowania znajdują oparcie w art 106, 1135 oraz 138 k.r.o które dotyczą kolejno władzy rodzicielskiej, kontaktów z małoletnimi, ich alimentowania, oraz dostarczania środków utrzymania byłemu małżonków. Orzecznictwo poszerzyło ten katalog o zmianę orzeczeń: o sposobie korzystania z mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania po rozwodzie (611 i nast. k.p.c.), a także orzeczeń o eksmisji po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego.

- Strzebinczyk zwraca też uwagę na orzeczenia wydane po rozwodzie, ale uzupełniające problematykę jego skutków. Ma na myśli głównie podział wspólnego majątku małżonków. [F.R.]

70. Prawne instrumenty ochrony rodziny w toku postępowania rozwodowego lub w sprawie o separację

Podstawowym instrumentem ochrony integralności rodziny stosowanym przez ustawodawcę jest ten zawarty w art. 436 §1 k.p.c. (Jeżeli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa, sąd może skierować strony do mediacji. Skierowanie to jest możliwe także wtedy, gdy postępowanie zostało zawieszone). Jak wskazuje §2 tego art. celem tej mediacji powinna być próba pojednania małżonków. Małżonkowie sami mogą sobie wybrać mediatora, jeżeli jednak tego nie zrobią sąd wskaże im kuratora sądowego, albo mediatora posiadającego odpowiednią wiedzę teoretyczną ( psychologia, socjologia, prawo) i praktyczne umiejętności w zakresie mediacji w sprawach rodzinnych (art 436§4 k.p.c. w związku z art 183² k.p.c o osobie mediatora). Spore znaczenie w mediacji mają właśnie przepisy art. 183¹ do art. 18315 k.p.c. Strzebinczyk opisuje tylko:

- art. 1834§1 k.p.c (tajność postępowania mediacyjnego),

- 18310§1 k.p.c. (czas postępowania - z zasady miesiąc, chyba że małżonkowie chcą więcej)

- oraz 18312 k.p.c. (protokół z przebiegu mediacji).

Jeżeli mediacja spełni swoje zadanie, pojednanie stron doprowadzi do cofnięcia pozwu ( art. 203 k.p.c.)

Jeżeli po nieudanej mediacji sąd dalej dostrzega szansę utrzymania pożycia małżeńskiego może je zawiesić z urzędu. Po trzech miesiącach któraś ze stron może wysunąć wniosek o wznowienie postępowania. Jeżeli tego nie zrobi w ciągu roku od zawieszenia sąd umorzy je na podstawie art. 440 k.p.c. Podobnie jest kiedy powód nie stawi się na pierwszą rozprawę - wtedy umarza się z art. 428 k.p.c. [F.R.]

71. Orzeczenie incydentalne w toku postępowania rozwodowego lub w sprawie o separację

{UWAGA → „Orzeczenia zabezpieczające wydawane w czasie postępowania rozwodowego” - tak to nazwane jest u Strzebinczyka}

Orzeczenia incydentalne to takie orzeczenia które nie są bezpośrednio związane z głównym, ale są niezbędne do zabezpieczenia jego skutków lub doprowadzenia do jego wydania. Są wydawane w trakcie procesu. Takimi orzeczeniami są np. tymczasowy areszt przy sprawach karnych, albo alimentacja na czas procesu w rozwodowych.

Kiedyś było to regulowane przez 443 k.p.c., a teraz zajmują się tym bardziej szczegółowe „przepisy o postępowaniu zabezpieczającym” znajdujące się w k.p.c. Sąd może teraz:

- Nakazać jednemu z małżonków do zapłacenia uprawnionemu do alimentacji określonej sumy pieniężnej jednorazowo lub okresowo. (art. 753§1 k.p.c.)

- Nakazać roztoczenie pieczy nad małoletnimi na czas postępowania ( 755§1pkt4 k.p.c.)

- Nakazać wydanie wyprowadzającemu się z dotychczas wspólnego mieszkania małżonkowi potrzebnych mu przedmiotów (np. środki higieny małego dziecka z którym się wyprowadził)(756 k.p.c)

- Określić sposób korzystania ze wspólnego mieszkania (w oparciu o ogólny art. 755§1pkt1 k.p.c.)

Wydanie powyższych orzeczeń w żaden sposób definitywnie nie przesądza o kierunku ostatecznych rozstrzygnięć podjętych w wyroku rozwiązującym małżeństwo przez rozwód. Z drugiej jednak strony sąd powinien zachować pewną konsekwencję. Błędem z jego strony byłoby przyznanie tymczasowej opieki nad małoletnim na czas procesu jednemu z małżonków, podczas gdy dotychczasowy materiał dowodowy prowadzi do przekazania jej drugiemu na stałe w wyroku. [F.R.]

72. Zniesienie separacji

- Tryb i proces:

Instytucja zniesienia separacji opiera się na art. 616 k.r.o. Aby rozpocząć tą procedurę małżonkowie muszą złożyć wspólny zgodny wniosek o to do sądu okręgowego (art.616§1k.r.o. W zw. z art. 567¹ k.p.c.). Wniosek ten jest wiążący dla sądu, który musi znieść separację w trybie nieprocesowym. Cofnięcie wniosku lub wyrażenie braku zgody w inny sposób przez jednego małżonka zmusza sąd do umorzenia postępowania (art 567²§1 k.p.c). 567²§2 przewiduje również umorzenie postępowania w przypadku śmierci jednego z małżonków. Strzebin krytykuje to rozwiązanie, uzasadniając to tym iż po śmierci jednego z małżonków zniesienie separacji nie staje się bezprzedmiotowe np. na gruncie prawa spadkowego.

Ważne jest również to, że wszczęcie postępowania o zniesienie separacji zawiesza niektóre inne regulujące skutki tejże separacji. Chodzi tutaj w szczególności postępowania o eksmisję małżonka lub korzystanie ze wspólnego mieszkania. Z chwilą uprawomocnienia się wyroku o zniesieniu, powyższe ulegają umorzeniu z urzędu. Podjecie tych postępowań będzie mogło mieć miejsce jedynie w przypadku wycofania wniosku o zniesienie separacji.

- Skutki postanowienia zniesienia separacji:

Art 616 § 2 k.r.o. tworzy tutaj podstawową zasadę - wszystkie skutki separacji ustają z chwilą jej zniesienia. Innymi słowy mamy tutaj do czynienia ze skutkiem ex nunc (od chwili orzeczenia). Po drugie powoduje ono powrót do stanu prawnego sprzed orzeczenia separacji (z pewnymi wyjątkami) :

- Wygasa zasada określona w art. 130 k.r.o mówiąca o wyprzedzaniu alimentów krewnych przez obowiązek dostarczenia środków utrzymania.

-Odżywają obowiązki związane ze wspólnym pożyciem (patrz art. 23, 24 27 czy 30 k.r.o)

- Zaczyna działać domniemanie z art 62§1 k.r.o. o ojcowstwie, chyba że nie przestało w ogóle działać ( nie minęło 300 dni od orzeczenia separacji)

- Małżonkowie mogą znów wspólnie korzystać z adopcji, funkcji rodziców zastępczych. Zyskuja też uprawnienie do wyrażania zgody przy indywidualnym przysposobieniu dokonywanym przez współmałżonka.

- Ponieważ znieść separację można tylko za życia małżonków odzyskują oni wszystkie wzajemne prawa spadkowe które utracili w związku z nią (zapis naddziałowy, zachowek, dziedziczenie ustawowe. Również roszczenia o ubezpieczenie na wypadek śmierci współmałżonka ( ich zawieszenie i przywrócenie wynika z ogólnych warunków umów ubezpieczeniowych)

- Zawieszeniu znów ulega bieg nieprzedawnionych roszczeń przysługujących jednemu małżonkowi względem drugiego.

Ważne jest jednak to, że małżonkowie nie muszą w postępowaniu udowadniać, że podjęli wspólne pożycie, a co za tym idzie dalej mogą żyć w separacji faktycznej. Wtedy wyżej wymienione skutki doznają pewnych ograniczeń. Małżonkowie nadal nie będą mogli wykorzystywać np. uproszonego sposobu realizacji obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny (28 k.r.o) ani reprezentować współmałżonka na podstawie art. 29 k.r.o. W razie śmierci jednego z nich drugiemu wciąż nie będą przysługiwały uprawnienia wynikające z art 923 i 939 k.c.(korzystanie z mieszkania wspólnego i zapis naddziałowy).

Dalsze ograniczenia podstawowej zasady omówionej na początku wynikają z nieodwracalności niektórych skutków orzeczonej separacji. Chodzi tutaj zwłaszcza o skutki których podstawę stanowiły dodatkowe rozstrzygnięcia takie jak alimentacja małoletniego, dostarczanie środków utrzymania współmałżonkowi, przyznanie wspólnego mieszkania jednemu z małżonków jak również eksmisja lub podział mieszkania dokonany na tej podstawie.

Pomimo że skutki te nie wygasają, należy pamiętać o:

824§3 KPC: „ Z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o zniesieniu separacji nie jest dopuszczalne wszczęcie postępowania egzekucyjnego na podstawie tytułu egzekucyjnego wydanego w sprawach, o których mowa w art. 5675, oraz rozstrzygającego o zaspokojeniu potrzeb rodziny, o świadczeniach alimentacyjnych małżonka pozostającego w separacji względem drugiego małżonka lub względem wspólnego małoletniego dziecka małżonków co do świadczeń za okres po zniesieniu separacji. Wszczęte w tych sprawach postępowanie egzekucyjne umarza się z urzędu.”

Innymi wyjątkami przewidzianymi od podstawowej zasady są:

- 616§3 - Sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi małżonków. Sąd ma tutaj swobodę ograniczoną tylko i wyłącznie dobrem dziecka. Nie normuje się jednak kwestii kontaktów z dzieckiem co jest niekonsekwencją.

- 54§ 2 k.r.o.- Z chwilą zniesienia separacji, na wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu rozdzielności majątkowej. Jeżeli takie orzeczenie zapadnie należy pamiętać, że wprowadzona rozdzielność traci charakter przymusowy ( jeżeli takowy zyskała przy separacji) i małżonkowie będą mogli ją później zmienić na coś innego.

Oba przepisy są sformułowane kategorycznie, co oznacza że te orzeczenia muszą się znaleźć przy orzeczeniu zniesienia separacji - chyba że są bezprzedmiotowe ( nie ma dzieci lub wniosku).

Ostatnim skutkiem jest wysłanie orzeczenia do USC gdzie w akcie małżeństwa wpisuje się koleją wzmiankę, tym razem o zniesieniu separacji.

III POKREWIEŃSTWO

73. Zagadnienie ustalenia i zaprzeczenia macierzyństwa

Regulują to przepisy - 619 do 6116 k.r.o.

Podstawą tutaj jest art. 619 - matką dziecka jest kobieta która je urodziła. W związku z tym działa art. 38 ust.1 p.a.s.c. - o zobowiązaniu do dokonaniu zgłoszenia faktu urodzenia. Obowiązek taki mają - ojciec, położna, lekarz, albo inna osoba na miejscu zdarzenia (konduktor jeżeli w pociągu) oraz matka o ile jej stan na to pozwoli. Jeżeli urodzenie dziecka nastąpiło w szpitali lub innym zakładzie na podst. art 39 p.a.s.c. Szpital lub ten zakład również ma obowiązek zawiadomienia w USC właściwym dla miejsca urodzenia dziecka. Przesądzenie macierzyństwa dokonuje się w tym wypadku gdy kierownik USC po otrzymaniu nie budzącej wątpliwości informacji wpisze kobietę do aktu urodzenia jako matkę.

Jeżeli nie wiadomo która kobieta urodziła dziecko sąd sporządza akt urodzenia w trybie art. 52 p.a.s.c. Jeżeli nie da się nic ustalić, to wpisuje miejsce znalezienia dziecka w miejscu urodzenia, nadaje mu imię i nazwisko, po czym wpisuje fikcyjne imiona i nazwiska rodziców.

Sądowe ustalenie macierzyństwa.

Ustalenie to jest dopuszczone w dwóch wypadkach - kiedy sporządzono akt urodzenia dziecka rodziców nieznanych, oraz gdy macierzyństwo kobiety widniejącej w akcie urodzenia zostało skutecznie zaprzeczone. Powodami w takich sprawach mogą być dziecko i matka (kobieta która twierdzi, że jest matką) zgodnie z art. 6110§ 2 i 3 k.r.o. Matka traci swoje uprawnienie po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości (61¹¹ w związku z art 10 k.c.). Uprawnienie to także posiada prokurator jeżeli wymaga tego dobro dziecka, lub interes społeczny - art. 6116 k.r.o. Matka pozywa dziecko, dziecko pozywa matką lub kuratora jeżeli ona nie żyje, a prokurator matkę w imieniu dziecka. Ustalenie macierzyństwa jest dopuszczalne jeżeli dziecko żyje. Jedynym wyjątkiem jest gdy za życia wytoczyło powództwo, które mogą wtedy kontynuować jego zstępni. Jeżeli tego nie uczynią, albo powództwo będzie wytoczone przez prokuratora lub matkę postępowanie podlega umorzeniu ( 456 k.p.c.).

Zaprzeczenie macierzyństwa także dokonuje się na drodze sądowej. Można go żądać tylko gdy kobieta figurująca jako matka, w rzeczywistości nią nie jest (6112 k.r.o.). Powództwo przysługuje dziecku, kobiecie która twierdzi że jest prawdziwą matką, kobiecie widniejącej w akcie urodzenia jako matka, oraz mężczyźnie którego ojcostwo pochodzi od niej. Oczywiście również prokurator jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub interes społeczny (6116). Dziecko wytacza powództwo przeciwko kobiecie z aktu, lub kuratorowi jeżeli ta nie żyje. Matka albo mężczyzna powinni pozwać dziecko oraz kobietę z aktu urodzenia (jeżeli nie żyje to tylko dziecko). Kobieta z aktu pozywa dziecko. Prokurator pozywa kobietę z aktu oraz ojca którego ojcostwo stwierdzono na podstawie błędnego aktu (art. 454¹§1k.p.c).

Terminy - Matka oraz kobieta z aktu mają sześć miesięcy od dnia sporządzenia aktu. Mężczyzna ma sześć miesięcy od kiedy się dowiedział, że kobieta z aktu nie jest matką nie. Dzieciak w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletniości (art. 6113 i art.6114). Stosuje się tutaj odpowiednio art. 64 i 65 k.r.o. - które wstrzymują rozpoczęcie biegu powyższych terminów przy chorobach psychicznych.. Pełnoletniość dziecka wyklucza wszystkie pozostałe powództwa poza prokuratorskim. Śmierć dziecka wyklucza wszystkie postępowania i umarza już istniejące.

Wyrok o zaprzeczeniu macierzyństwa ma charakter deklaratoryjny, erga omnes i działa wstecz. Zaprzeczenie macierzyństwa również wyklucza ojcostwo. [F.R.]

74. Normatywne sposoby ustalenia ojcostwa i ich wzajemna relacja

{Zag. Wykładowe, na tej podstawie pisane - opiszę tylko podstawy konkrety są w kolejnych zagadnieniach}

Warunkiem koniecznym ustalenia ojcostwa jest zawsze ustalenie macierzyństwa. Istnieją trzy(3) wzajemnie wykluczające się normatywne sposoby ustalenia ojcostwa:

a) domniemanie że ojcem dziecka jest aktualny lub były mąż kobiety która to dziecko urodziła. (Domniemanie do 300 dni zawarte w art. 62 k.r.o.)

b) Dobrowolne uznanie (potwierdzenie) ojcostwa przez ojca dziecka przed uprawnionym do tego organem (zwykle kierownik któregokolwiek USC lub sąd opiekuńczy). Wymaga potwierdzenia matki. Oświadczenia w formie ustnej protokołowanej. Reguluje to art. 72§1 k.r.o.

c) Sądowe ustalenie ojcostwa - jest to przymusowy sposób ustalenia ojcostwa na podstawie wyroku sądu. Z powództwem może wyjść ojciec, matka, dziecko i prokurator.(72§1 k.r.o)

Jak pisałem wcześniej wszystkie te sposoby wykluczają się. Najpierw działa domniemanie. Jeżeli mu zaprzeczono, lub nie znalazło zastosowania w grę wchodzi uznanie ojcostwa. Jeżeli nie uznano ojcostwa to wtedy można dochodzić sądowego jego ustalenia. Jeżeli toczy się postępowanie w tej sprawie, nie można uznać ojcostwa (72§2). [F.R.]

75. Pochodzenie dziecka od męża matki

Domniemanie to działa na podstawie art. 62 k.r.o. Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa lub przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Wyjątkiem jest gdy dziecko urodzi się po trzystu dniach od orzeczenia separacji. Omawiane domniemanie nie działa również jeżeli stwierdzono nieistnienie małżeństwa w sposób prawem przewidziany.

Zakres trzystu dni odpowiada czasowi trwania ciąży (280 dni,plus minus 20).

Kwestia osób uznanych za zmarłe sądowym stwierdzeniem zgonu.

Jeżeli żona uznana za zmarłą odnajdzie się żywa, domniemaniem będą również objęte wszystkie dzieci urodzone przez od zaginięcia do upływu 300 dni od zawarcia przez jej męża nowego małżeństwa którego nie można unieważnić z uwagi na art. 55§2 k.r.o. Jeżeli orzeczenie sądu natomiast zostanie zmienione wskutek odkrycia innej daty śmierci żony niż wcześniej ustalona domniemanie działa od chwili zaginięcia do chwili zgonu, chyba że umrze po upływie 300 dni od zawarcia przez jej męża nowego małżeństwa

Jeżeli okaże się, że uznany za zmarłego mąż zyje domniemanie to obejmie wszystkie dzieci do czasu zawarcia przez nią nowego małżeństwa na zasadach art. 55§2 k.r.o. to stosuje się zasadę z art. 62§2 k.r.o. - za ojca dzieci urodzonych w nowym związku uważany będzie drugi mąż. Natomiast ustalenie innej daty zgonu męża spowoduje przesunięcie 300 dniowego terminu, tak że obejmie on nowe dzieci, albo straci moc wobec innych.

Należy pamiętać że domniemanie działa od chwili urodzenia się dziecka ( odłączenia od organizmu matki) i nie obejmuje dzieci poczętych których sytuacja jest regulowana jedynie uznaniem na podstawie art. 75. Art. 75§2 k.r.o. wyłącza również stosowania domniemania z art. 62 jeżeli kobieta zawarła małżeństwo z innym mężczyzną niż ten który uznał ojcostwo. [F.R.]

76. Możliwe kolizje domniemań pochodzenia dziecka z małżeństwa

Kolizja jest wtedy gdy pokrywają się ze sobą zakresy dwóch lub więcej domniemań.

- Pierwszą możliwą kolizją jest gdy kobieta, jeszcze przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia poprzedniego małżeństwa, zawrze kolejne i urodzi dziecko. Kolizję tą rozstrzyga wspomniany art. 62§2 k.r.o. Należy wtedy domniemywać, że dziecko pochodzi z drugiego małżeństwa. Rozwiązanie takie wynika z praktyki.

- Drugą kolizją tym razem nie uregulowaną przez ustawodawcę jest urodzenie dziecka przez bigamistkę. Powszechnie postuluje się tutaj stosowanie art. 62§2 k.r.o. analogicznie, choć Strzebinczyk się nie zgadza uznając, że to rozwiązanie nie ma sensu. w przypadku świadomej bigamii. W przypadku bigamii świadomej, kierownik USC powinien według niego po odkryciu pożycia z oboma mężczyznami odmówić wpisania obu jako ojców do aktu urodzenia i czekać aż dojdzie do zaprzeczenia ojcostwa któregoś z nich (na podstawie art 7 ust. 4 p.a.s.c.). Później uzupełnić akt na podstawie art 36 p.a.s.c.

Gdyby nie ujawniono bigamii przed sporządzeniem aktu małżeństwa, jako ojciec dziecka zostanie wpisany ten który jako pierwszy przedłoży akt małżeństwa w celu zastosowania domniemania. Odmówiono by drugiemu, który musiałby zaprzeczyć ojcostwu pierwszego aby go wpisano.

77. Instytucja zaprzeczenia ojcostwa i jej znaczenie

Domniemania przewidziane w art. 62 § 1 (ojcem dziecka jest mąż matki) i 2 (za ojca dzieci urodzonych już w nowym związku będzie uważany drugi mąż matki) mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa (art. 62 § 3 k.r.o.). Jedynym sposobem obalenia domniemania jest przeprowadzanie postępowania sądowego w tej sprawie.

Niezależnie od sytuacji faktycznej, w jakiej funkcjonuje małżeństwo, mąż lub były mąż matki dziecka uchodzi w świetle prawa za ojca dziecka swojej żony, dopóki nie zapadnie prawomocny wyrok zaprzeczający ojcostwo. Sprawy te są rozpatrywane w procesie, w postępowaniu odrębnym i należą do właściwości sądów rejonowych. [podr. 205-206] [M.Sa.]

78. Zagadnienia proceduralne postępowania o zaprzeczenie ojcostwa (tryb i właściwość rzeczowa sądu, legitymacja, przesłanki i terminy)

Legitymacja:

Legitymowani czynnie: mąż matki, matka, dziecko (tj. art. 63 § 1, art. 69 § 1, art. 70§ 1 k.r.o.) oraz prokurator (art. 86 k.r.o.).

Udział w procesie wszystkich zainteresowanych. Z tego powodu mąż matki powinien wytoczyć powództwo przeciwko dziecku i matce, a jeśli nie żyje przeciwko samemu dziecku ( art. 66 k.r.o.). Z kolei matka występuje przeciwko mężowi i dziecku, a jeśli mąż nie żyje tylko przeciwko dziecku. Dziecko pozywa obojga rodziców. Jeśli jednak matka nie żyje to wytacza powództwo przeciwko ojcu, a jeżeli i on już zmarł - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. W podobnej sytuacji, co dziecko znajduje się prokurator.

Żaden proces o zaprzeczenie ojcostwa nie może się toczyć bez udziału dziecka. Po jego śmierci zaprzeczenie ojcostwa jest już zasadniczo niedopuszczalne ( art. 71 k.r.o.).

Po upływie wyznaczonych terminów zaprzeczenia może dochodzić tylko prokurator, który posiada uprawnienie w tym zakresie bezterminowe. Mąż matki dziecka powinien wytoczyć powództwo w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu przez żonę dziecka, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości (art. 63 k.r.o.), matka - 6 miesięcy od urodzenia dziecka (art. 69 § 1 k.r.o.), a ono samo - dopiero po osiągnięciu pełnoletniości, nie później jednak niż przed upływem trzech lat od tej daty (art. 70 § 1 k.r.o.). Ciężar udowodnienia faktu zachowania terminu w każdym wypadku spoczywa na powodzie. W przypadku dziecka i matki bieg terminów rozpoczyna się od kryteriów obiektywnych i łatwych do ustalenia. W przypadku ojca jest inaczej. Z orzeczeń wynika, że w rachubę wchodzi wyłącznie wiadomość mająca cechy wiarygodności, o której wiemy z pewnością, że dotarła do męża matki dziecka.

Jeżeli ojciec jest całkowicie ubezwłasnowolniony to 6 miesięczny termin liczony jest od dnia ustanowienia przedstawiciela, a jeśli ten powziął wiadomość o urodzeniu dziecka później - od dnia, w którym tę wiadomość powziął. Jeżeli przedstawiciel tego nie zrobił to termin ten jest liczony od daty uchylenia ubezwłasnowolnienia albo daty, kiedy się dowiedział. W przypadku częściowego ubezwłasnowolnienia 6 miesięczny termin jest liczony od daty powzięcia wiadomości przez męża, a nie przez jego przedstawiciela.

Przesłanki:

a) Negatywne:

1. Osiągnięcie przez dziecko pełnoletniości wyklucza czynną legitymację matki i mężczyzny, za którym przemawia domniemanie z art. 62 § 1 k.r.o.. Do zaprzeczenia ojcostwa może wtedy dojść wyłącznie po uwzględnieniu powództwa samego dziecka lub prokuratora.

2. śmierć dziecka (art. 71 k.r.o.).

b) pozytywne:

1. Chodzi o wykazanie w postępowaniu sądowym, że mąż matki nie jest ojcem dziecka - wykluczenie ojcostwa mężczyzny, za którym przemawiało do tej pory domniemanie z art. 62 § 1.

Ciężar udowodnienia nieprawdopodobieństwa spoczywa na powodzie: najczęściej stany faktycznego nieprawdopodobieństwa (brak kontaktów z żoną -> wyjazd zagraniczny), niemoc płciowa, niezdolność do zapłodnienia kobiety lub dowody biologiczne. Inne dowody nie wystarczą do skutecznego zaprzeczenia ojcostwa. W myśl art. 86 k.r.o. za żądaniem zaprzeczenia ojcostwa przez prokuratora powinno dodatkowo przemawiać dobro dziecka (lub ochrona interesu społecznego).

Skutki:

-wyrok znosi prawno rodzinny stosunek pokrewieństwa między dzieckiem a mężem jego matki i stanowi podstawę do stosownej wzmianki dodatkowej w akcie urodzenia dziecka. Upadają też: wzajemny obowiązek szacunki i wspierania się ojca i dziecka, obowiązek alimentowania przez te podmioty. Dziecko uzyskuje ex lege nazwisko matki, a ojciec traci władzę rodzicielską oraz prawo do kontaktowania się z dzieckiem. Odpada też możliwość dziedziczenia.

Wyrok zaprzeczający ojcostwo ma wyłącznie deklaratoryjny charakter, potwierdzający jedynie rzeczywisty stan, istniejący już od momentu poczęcia dziecka (wg. Autora podręcznika). Wywołuje, zatem skutki wsteczne. Natomiast w kwestii działanych w okresie działania domniemania czynności nie można uznać za bezskuteczne po zaprzeczeniu ojcostwa. Wykluczenie roszczeń regresowych. [podr 206- 210] [M.Sa.]

79. Ustalenie pochodzenia dziecka w wypadku zawarcia małżeństwa przez jego biologicznych rodziców dopiero po urodzeniu się dziecka

Pochodzenie dziecka od matki - 619KRO: „Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła.” Ona też jest wpisywana na tej podstaiwe do aktu urodzenia dziecka jako jego matka.

Pochodzenie dziecka od ojca - domniemanie, iż ojcem dziecka jest mąż matki dziecka; tutaj jednak biologiczny ojciec dziecka staje się mężem matki dopiero po urodzeniu się dziecka! //NIE działa więc: 62 KRO: „§ 1. Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji.”// Wobec tego można zastosować przepis: 85 KRO: ”§1. Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka.” Ojciec biologiczny („od którego dziecko pochodzi” - 73§1 KRO) może tez uznać dziecko (i to już wtedy, gdy jest ono poczęte; uznanie stosuje się, gdy nie można domniemywać pochodzenia dziecka od męża matki, tj. nie istnieje małżeństwo lub obalono to domniemanie) i - „jeżeli ojciec, który uznał dziecko, zawiera małżeństwo z jego matką po urodzeniu się dziecka, ale przed sporządzeniem aktu urodzenia - akt ten sporządza się jak dla dziecka urodzonego z małżeństwa. Moim zdaniem [tj dra Strzebinczyka] podobnie należy postąpić w wypadku zawarcia małżeństwa przez biologicznych rodziców po urodzeniu się dziecka (nie działa domniemanie z 62§1 KRO), lecz przed sporządzeniem aktu jego urodzenia, jeśli do czasu sporządzenia takiego aktu mąż uzna dziecko. W sytuacji 3, tj gdy biologiczni rodzice zawierają małżeństwo po urodzeniu się dziecka, dla którego już sporządzono akt urodzenia, do takiego aktu wpisuje się wzmiankę dodatkową o zawarciu małżeństwa oraz o wynikającej z tego, stosownie do 88 KRO (dot. nazwiska dziecka), zmianie nazwiska dziecka. Jeśli jednak w chwili zgłoszenia wniosku o wpisanie takiej wzmianki ojcostwo męża matki nie było jeszcze ustalone, wniosek taki można zgłosć z jednoczesnym uznaniem dziecka, a także przy sporządzaniu aktu małżeństwa (str 215)” [ninja (`Д´)ﾉ☼]

80. Istota uznania ojcostwa

Uznanie ojcostwa jest jednym z dwóch sposobów określania ojcostwa pozamałżeńskiego. Wchodzi w rachubę, gdy domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo, gdy domniemanie takie zostały obalone. Dopuszczalność uznania została wyłączona w okresie, gdy toczy się postępowanie o sądowe ustalenie ojcostwa (art. 72 k.r.o.).

Uznanie należy zaliczyć przede wszystkim do kategorii oświadczeń woli, gdyż kreuje normatywny stosunek pokrewieństwa między dzieckiem a mężczyzną, od którego pochodzi. Oprócz oświadczenia(jednostronna czynność prawna) pozostałe składniki uznania: udział podmiotu właściwego do odbioru oświadczenia o uznaniu oraz potwierdzenie ojcostwa przez matkę dziecka.

Oświadczenie o uznaniu ojcostwa powinno być złożone osobiście.

Istnieje możliwość odmowy przyjęcia oświadczenia o uznaniu w wypadku powzięcia wątpliwości, co do pochodzenia dziecka. Ustawodawca podzielił pogląd, że oświadczenie o uznaniu dziecka zawiera także element wiedzy uznającego mężczyzny, że jest on rzeczywiście biologicznym ojcem dziecka.

Jedynie w art. 74 k.r.o., przepisie traktującym o składaniu oświadczeń koniecznych do skutecznego uznania w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub uznającego mężczyzny, mowa o formie ustnej tych oświadczeń składanych do protokołu. Wydaje się, że zasada takiej właśnie formy obowiązuje w każdym przypadku uznania ojcostwa. Protokół obejmuje treść złożonego oświadczenia. Jest podpisywany przez osobę przyjmującą oświadczenie w przedmiocie uznania i składającego to oświadczenie. Dokument powinien być dostarczony do urzędu stanu cywilnego, który jest właściwy do sporządzenia aktu urodzenia uznawanego dziecka. [s. 210-211] [M.Sa.]

81. Podmiot uznający i uznawany

Podmiot uznający: Mężczyzna zmierzający uznać ojcostwo musi mieć ukończone, co najmniej szesnaście lat, przy braku podstaw do jego całkowitego ubezwłasnowolnienia. Drugim wymogiem dotyczącym uznającego jest objęcie treścią składanego przezeń oświadczenia informacji, że jest ojcem dziecka, którego ojcostwo uznaje.

Dziecko uznawane: dziecko można uznać od jego poczęcia aż do osiągnięcia przez nie pełnoletniości, a w tym okresie jedynie wyjątkowo po jego śmierci. Chodzi o sytuację, gdy dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletniości. Uznanie ojcostwa może w tym wypadku nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletniość.

Do skuteczności każdego uznania jest wymagane potwierdzenie przez matkę, że uznający mężczyzna jest ojcem dziecka, w wyznaczonych ramach czasowych powinny być złożone dwa oświadczenia: mężczyzny (o uznaniu ojcostwa) i matki dziecka (potwierdzające ojcostwo uznającego). Po drugie po uzyskaniu przez dziecko pełnoletniości uznanie jest już niedopuszczalne. [M.Sa.]

82. Forma uznania dziecka

Uznanie jest dokonywane w kraju może nastąpić przede wszystkim przed kierownikiem USC albo przed sądem opiekuńczym, a za granicą - przed polskim konsulem lub osoba wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego rodzice są obywatelami polskimi (art. 73 § 1 i 4 k.r.o.). W aprobowanej powszechnie praktyce, oświadczenia o uznaniu przyjmują również zastępcy kierownika USC. W jednej sytuacji przyjęcie oświadczenia o uznaniu ojcostwa należy do wyłącznej kompetencji sądu opiekuńczego. Chodzi o mężczyznę, który ukończył szesnaście lat, ale nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych. Sąd jest władny ocenić, czy w takich wypadkach nie zachodzi podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia, co wyłączałoby dopuszczalność uznania.

Z kolei w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, uznania można również dokonać przed innymi podmiotami: notariuszem albo wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta), starostą powiatowym, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy. [M.Sa.]

83. Kwestia potwierdzenia ojcostwa uznającego mężczyzny (podmiot potwierdzający, termin potwierdzenia, forma)

Według art. 73 § 1 k.r.o. uznanie ojcostwa następuje, gdy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że jest on ojcem dziecka. Do skutecznego uznania dziecka konieczne są dwa oświadczenia: uznającego mężczyzny oraz matki dziecka. Dopiero łącznie wywołają one skutki zamierzonego uznania. Konstrukcja potwierdzenia zapewnia udział matki w akcie uznania. Kto bowiem może wiedzieć lepiej od matki, kto jest ojcem jej dziecka.

Poza art. 73 § 1 k.r.o. w innych przepisach regulujących analizowaną instytucję ustawodawca używa jednego określenia „oświadczenie konieczne do uznania” obejmujące łącznie: oświadczenie uznającego swoje ojcostwo mężczyzny oraz potwierdzenie matki wszystkie postanowienia dotyczące podmiotu uznającego, uznawanego zachowują swoją aktualność. Chodzi tu o podstawowe wymogi materialno prawne (konieczność osiągnięcia przez matkę, co najmniej szesnastu lat przy braku podstaw do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, zakaz uznawania dziecka pełnoletniego), proceduralne (właściwość konkretnych podmiotów do przyjęcia oświadczenia potwierdzającego, w zależności od sytuacji itd), forma potwierdzenia (ustna do protokołu).

Termin: Oba oświadczenia konieczne do uznania mogą być złożone „jednocześnie” lub potwierdzenie ojcostwa uznającego przez matkę może być też dokonane dopiero po samym oświadczeniu mężczyzny, w ciągu trzech miesięcy (art. 73 § 1 k.r.o.).W tej drugiej sytuacji oba osobno sporządzone protokoły stwierdzające złożenie każdego z oświadczeń zostaną wykorzystane przez kierownika tego samego urzędu stanu cywilnego, do którego powinny być przesłane. [M.Sa.]

84. Właściwość organów przyjmujących oświadczenia konieczne dla uznania

Ustawodawca nie zakłada konieczności ścisłego przestrzegania właściwości miejscowej. Uznania ojcostwa można dokonać w każdym urzędzie stanu cywilnego, a także przed sądem opiekuńczym niewłaściwym według przepisów ogólnych. W wypadku uznania za granicą, akt ten zostanie zapewne dokonany przed konsulem pełniącym swoje funkcje najbliżej miejsca aktualnego pobytu zainteresowanych. To samo dotyczy wyboru notariusza w warunkach uznania dokonywanego na podstawie art. 74 § 1 k.r.o.

Niezależnie od sytuacji, każdy podmiot uprawniony do odbioru oświadczenia o uznaniu ojcostwa dziecka jest zobowiązany do wyjaśnienia zainteresowanym przepisów regulujących: obowiązki i prawa wynikające uznania, kwestię nazwiska dziecka, a także różnice między uznaniem ojcostwa dziecka a jego przysposobieniem. Powinien odmówić przyjęcia oświadczenia jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy poweźmie wątpliwość co do pochodzenia np. ze względu na zbyt małą różnicę wieku.

Uznanie ojcostwa musi znaleźć odzwierciedlenie w akcie urodzenia dziecka, którego sporządzenie będzie najczęściej należało do kompetencji urzędu stanu cywilnego miejsca urodzenia się dziecka. Jeżeli więc uznania dokonano przed kierownikiem innego urzędu stanu cywilnego albo przed sądem opiekuńczym, konsulem, notariuszem lub organem albo pracownikiem jednostki samorządu terytorialnego uprawnionym do odbioru takiego oświadczenia na podst. Art. 74 k.r.o. każdy z tych podmiotów zobowiązany jest przesłać sporządzony przy uznaniu protokół do urzędu właściwego do sporządzenia aktu urodzenia dziecka lub do naniesienia na akcie już sporządzonym wzmianki dodatkowej o uznaniu. [M.Sa.]

85. Stwierdzenie bezskuteczności a bezwzględna nieważność uznania ojcostwa

W art. 78-83 k.r.o. przewidziano wyraźnie jedynie możliwość wzruszenia uznania ojcostwa przez ustalenie jego bezskuteczności wyrokiem sądu rejonowego (art. 17 pkt 1 kpc). Po śmierci dziecka ustalenie takie nie jest już co do zasady dopuszczalne (art. 83 § 1 k.r.o.). Jedynie wówczas, gdy samo uznanie zostało dokonane po śmierci małoletniego dziecka, dopuszczalne jest ustalenie bezskuteczności takiego „pośmiertnego” uznania. Powództwo powinno być wytoczone nie później niż do dnia, w którym zmarłe dziecko osiągnęłoby pełnoletniość. Samo postępowanie, o którym tu mowa, może się już toczyć także po tej dacie.

Mężczyzna, który uznał ojcostwo wytacza powództwo, (jako legitymowany czynnie) przeciwko dziecku i matce, a jeśli ta nie żyje - przeciwko dziecku. Powinien to uczynić w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. W razie uznania ojcostwa przed urodzeniem się dziecka już poczętego, bieg wspomnianego terminu nie może się rozpocząć przed urodzeniem się dziecka.

Matka, (która potwierdziła wcześniej ojcostwo uznającego) powinna pozwać dziecko i mężczyznę, który uznał swoje ojcostwo, a jeśli on nie żyje to samo dziecko (art. 82 § 2 k.r.o.). Z odesłania przewidzianego w art. 79 k.r.o. zdaje się wynikać, że obowiązują ją identyczne ramy czasowe, jak w przypadku mężczyzny, o którym była mowa. Także tu termin 6 miesięczny jest liczony od powzięcia informacji o tym, że dziecko nie pochodzi od owego mężczyzny.

Mężczyzna, który uznał ojcostwo i matka dziecka tracą uprawnienie do wytoczenia powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania z chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości. Jeśli jednak zrobili wcześniej, samo postępowanie może się dalej toczyć także po upełnoletnieniu się dziecka.

Dziecko może żądać ustalenia bezskuteczności uznania wyłącznie w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletniości, dowodząc, że mężczyzna, który uznał jego ojcostwo nie jest jego ojcem (art. 81 k.r.o.). Powinno przy tym pozwać zarówno tego mężczyznę, jak i matkę. Jeżeli matka nie żyje powództwo wytaczane przeciwko samemu mężczyźnie, a gdy i on nie żyje - przeciwko kuratorowi wyznaczonemu przez sąd (art. 82 § 3 k.r.o.).

Analizowane powództwo może wytoczyć również prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego (art. 86 k.r.o.). Formalnie nie został on ograniczony żadnym terminem, nawet gdy dochodzi ustalenia bezskuteczności uznania dokonanego po śmierci niepełnoletniego dziecka (na podstawie 76 § 2 k.r.o.). Powinien jednak również wykazać, że mężczyzna, który uznał ojcostwo nie jest ojcem dziecka.

Bezwzględna nieważność uznania:

Wzruszenie uznania ojcostwa na podstawie art. 78-83 k.r.o. nie wyczerpuje zagadnienia. Powstaje pytanie o skutki uchybienia tym przepisom kodeksowym, w których zostały ustanowione przesłanki konieczne do uznania albo bezwzględnie obowiązującym przepisom ogólnym, których naruszenie jest obwarowane sankcją nieważności. Należy tu wymienić nast. Sytuacje:

a) uprzednie wykorzystanie innego sposobu ustalenia ojcostwa

b) brak oświadczenia mężczyzny o uznaniu (lub potwierdzenia matki) albo złożenie jednego z tych oświadczeń pod wpływem przymusu fizycznego

c) brak podmiotu uznawanego (np. uznanie dziecka poczętego w przypadku nieistniejącej w rzeczywistości ciąży)

d) złożenie oświadczeń koniecznych do uznania przez przedstawiciela ustawowego (pełnomocnika), a nie przez ojca dziecka (lub matkę osobiście),

e) przekroczenie terminu do potwierdzenia ojcostwa uznającego przez matkę

f) przyjęcie oświadczenia o uznaniu mimo ewidentnych wątpliwości, co do pochodzenia dziecka (np. drastycznie mała różnica wieku)

g) uznanie dokonane przed niewłaściwym podmiotem

h) przyjęcie oświadczeń koniecznych do uznania donoszących się do pełnoletniego dziecka

i) przyjęcie oświadczenia mimo braku zdolności do czynności prawnych po stronie uznającego (matki dziecka) lub istnienia podstaw do całkowitego ubezwłasnowolnienia którejś z tych osób,

j) pośmiertne uznanie ojcostwa wbrew zakazowi z art. 76 k.r.o.

k) złożenie oświadczenia koniecznego do uznania w stanie wyłączającym świadomość lub swobodę.

Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie przewidują wyraźnie żadnej sankcji na wypadek zaistnienia którejkolwiek z wymienionych sytuacji. Wypada się, zatem posiłkować ogólnymi konstrukcjami prawa cywilnego. Najbardziej odpowiednia wydaje się sankcja bezwzględnej nieważności, przewidziana w art. 58 § 1 k.c. w odniesieniu do czynności prawnych sprzecznych z ustawą lub mających na celu obejście ustawy. W odniesieniu do uznania ojcostwa sankcję tę należy stosować nie wprost, lecz odpowiednio. Zważywszy, że chodzi o pewność ustalenia stanu cywilnego człowieka, nie może ona działać z mocy samego prawa. Uruchomienie właściwego trybu postępowania zależy od rodzaju naruszenia prawa.

Ustalenie bezskuteczności uznania ma charakter deklaratywny w zakresie stanu cywilnego, wywołując skutki wsteczne, co nie pozbawia skuteczności czynności dokonanych przez mężczyznę reprezentującego dziecko przed ustaleniem bezskuteczności uznania ani też świadczonych w tym czasie przez niego świadczeń alimentacyjnych. [M.Sa.]

86. Sądowe ustalenie ojcostwa

Zdarza się, że rodzice dziecka pozamałżeńskiego nie chcą doprowadzić do dobrowolnego uznania jego ojcostwa. Zdarza się i tak, że matka świadomie blokuje możliwość ewentualnego uznania, odmawiając potwierdzenia ojcostwa mężczyzny, który zamierza dokonać uznania. Uwzględniając występowanie takich sytuacji ustawodawca przewidział możliwość zastosowania przymusowego środka ustalenia ojcostwa wyrokiem sądowym. Dopuszczenie takiego instrumentu jest najistotniejszym przejawem zasady równouprawnienia dzieci, niezależnie od ich pochodzenia. Bez przesądzenia kwestii ojcostwa niemożliwe jest uzyskanie przez dziecko jakichkolwiek normatywnych uprawnień wynikających z pokrewieństwa łączącego je z określonym mężczyzną (np. alimenty) ani też przypisanie temu ostatniemu prawnych obowiązków wobec dziecka.

(więcej do tego pytania jest zawarte w kolejnych podpunktach). [M.Sa.]

87. Zagadnienia proceduralne postępowania o ustalenie ojcostwa (tryb i właściwość rzeczowa sądu, legitymacja, termin)

Sprawy o sądowe ustalenie ojcostwa są rozpatrywane przez sądy rejonowe (art. 17 pkt 1 k.p.c.) w procesowym postępowaniu odrębnym (art. 453 - 458 kpc). Jednocześnie z ustalaniem ojcostwa można dochodzić związanych z tym roszczeń majątkowych (art. 458 § 2 kpc). Chodzi o roszczenia alimentacyjne przysługujące dziecku.

{wykład z 2008/09:} Domniemanie - 85KRO: „§ 1. Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w 300., a nie później niż w 181. dniu przed urodzeniem się dziecka. § 2. Okoliczność, że matka w tym okresie obcowała także z innym mężczyzną, może być podstawą do obalenia domniemania tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne.” Wykazanie, że między 300. a 181. dniem przed datą urodzenia dziecka mężczyzna choć raz obcował z matką dziecka, stanowi pozytywną przesłankę materialną. Udowodnienie (uwiarygodnienie) tego faktu uruchamia wobec tego mężczyzny domniemanie iż jest ojcem dziecka.

84 KRO: „§ 1. Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Jednakże matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności. 

§ 2. Dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. 

§ 3. Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje - przeciwko dziecku. 

§ 4. W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mogą dochodzić jego zstępni.”

Rozpatruje: sąd rejonowy w trybie procesowym.

Legitymacja czynna: matka, dziecko, domniemany ojciec dziecka, prokurator (86 KRO, „jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego”).

Legitymacja bierna:

- jeżeli pozywa matka lub dziecko, to pozwanym będzie domniemany ojciec (jeśli nie żyje - ustalony dla niego przez sąd kurator)

- jeżeli powodem jest domniemany ojciec, to pozwanym powinni być matka i dziecko (jeśli matka nie żyje - samo dziecko).

!!! Śmierć dziecka wyklucza dopuszczalność ustalenia ojcostwa z powództwa matki/ ojca, a ustalenie jest możliwe tylko, gdy samo dziecko wytoczyło za życia powództwo w sprawie, a po jego śmierci ustalenia ojcostwa hcą zstępni dziecka.

Terminy: powództwo o ustalenie ojcostwa nie jest obwarowane żadnymi terminami, ale oprócz śmierci dziecka trzeba pamiętać, iż z chwilą osiągnięcia przez nie pełnoletności tracą swoją legitymację czynną zarówno ojciec, jak i matka (ale prokurator nie! on i dziecko nadal posiadają legitymację czynną!). [M.Sa. + ninja (`Д´)ﾉ☼ ]

88. Możliwości obrony pozwanego w procesie o sądowe ustalenie ojcostwa

Możliwości obrony pozwanego w procesie o sądowe ustalenie ojcostwa:

a) Dowód z badań DNA dziecka, matki oraz pozwanego, wykorzystujący zjawisko dziedziczności cech genetycznych zawartych w cząstkach kwasu dezoksyrybonukleinowego. W wypadku wyniku mieszczącego się w granicach 99,0%-99,7% przyjmuje się, że ojcostwo jest wysoce prawdopodobne, w przedziale od 99,75-99,99 za praktycznie udowodnione. Dowód z Badań DNA nie znalazł wyraźnego odzwierciedlenia w naszym ustawodawstwie, cieszy się jednak coraz większym uznaniem praktyki.

b) Dowód z badania krwi.

Tradycyjny dowód z grupowego badania krwi matki, dziecka i domniemanego ojca, w trakcie którego badana jest zbieżność wielu układów (cech) grupowych krwi, może jedynie wykluczyć ojcostwo badanego mężczyzny. Badanie to nie jest już jednak w stanie pozytywnie ustalić ojcostwa. Mimo to jest to nadal jeden z podstawowych dowodów wykorzystywanych przez pozwanych. Istnieje konieczność wyrażenia zgody na zabieg przez każdą z osób, której krew ma być pobrana.

c) Dowód z niezdolności płciowej pozwanego: niezdolności do spółkowania (impotentia coeundi) oraz niezdolności do zapłodnienia kobiety (impotentia generandi).

d)Badania antropologiczne - porównuje się wiele układów morfologicznych dziecka, jego matki oraz pozwanego (m.in. barwę oczu, kształt nosa itd.),, rzadko prowadzą do jednoznacznego wyniku i konieczne jest przeprowadzenie dowodów uzupełniających.

e) Inne dowody jak np.: porównanie stopnia faktycznej dojrzałości dziecka w chwili jego urodzenia z czasem obcowania cielesnego stron. Przeprowadzona z tej perspektywy ekspertyza biegłego może jednak niekiedy wykluczyc ojcostwo pozwanego. Inne to np. pozwany stara się wykazać, że do obcowania stron doszło w czasie znikomej możliwości zapłodnienia lub stosowania środków antykoncepcyjnych, a także porównanie lini papilarnych, właściwości smakowych lub charakterystycznych cech śliny ludzkiej.

Dowody te mają uniwersalny charakter, tzn. mogą być wykorzystywane także w ramach postępowań sądowych o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa, o zaprzeczenie ojcostwa małżeńskiego oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa dziecka. [M.Sa.]

89. Aktualne znaczenie zarzutu plurium concubentium w sprawach o sądowe ustalenie ojcostwa

Roszczenia matki dziecka poza przypadkami, w których pozwanemu uda się wykluczyć swoje ojcostwo po przeprowadzeniu stosownego dowodu biologicznego będzie graniczyć z „niepodobieństwem”, zwłaszcza w aktualnym stanie prawnym, w ramach którego ów „inny mężczyzna” nie staje się automatycznie pozwanym. W tej sytuacji, udzielane przez Sąd Najwyższy oraz w piśmiennictwie wskazówki dotyczące sposobu praktycznego wykorzystania zarzutu plurium concubentium (zarzut współżycia matki dziecka w okresie koncepcyjnym z wieloma mężczyznami) zdają się mieć jedynie walor rozważań teoretycznych.

Można się w ogóle zastanawiać nad sensownością oparcia przez ustawodawcę wyniku sporu sądowego na kryterium „większego prawdopodobieństwa” jednego z mężczyzn. Znane są rozwiązania, w ramach, których omawiany zarzut działał na innej zasadzie. Udowodnienie jego prawdziwości, przy jednoczesnej obiektywnej niemożliwości wykluczenia ojcostwa co najmniej dwóch mężczyzn, prowadziło w konsekwencji do nieustalania ojcostwa, z jednoczesnym obciążeniem wszystkich tych mężczyzn obowiązkiem alimentowania dziecka. Taka koncepcja wcale nie służy ogrzej dobru dziecka. Ma przynajmniej zapewnione środki utrzymania i wychowania. W polskiej rzeczywistości obserwuje się za to zjawisko unikania za wszelką cenę odpowiedzialności alimentacyjnej przez mężczyznę ustalonego, jako ojciec wyrokiem sądowym, który wcale nie został przekonany o tym, że jest rzeczywiście ojcem dziecka i czuje się oszukany nałożeniem tylko na niego tego majątkowego ciężaru, chociaż ojcostwa innego mężczyzny wykluczyć wcale nie można. Wydaje się, że zarzut plurium concubentium straci wkrótce jakiekolwiek praktyczne znaczenie wobec pojawienia się dowodów biologicznych pozwalających przesądzić kwestię ojcostwa. [M.Sa.]

90. Normatywne skutki ustalenia pochodzenia dziecka

Jeżeli pozwanemu nie uda się obalić wskazującego na niego domniemania, ustanowionego w art. 85 § 1 k.r.o., sąd będzie zobowiązany ustalić jego ojcostwo, niezależnie od tego, czy jest on rzeczywiście biologicznym ojcem dziecka. Znajdzie to odzwierciedlenie w akcie urodzenia dziecka przez wpisanie wzmianki dodatkowej. Ewentualne wyeliminowanie działania domniemania spowoduje oddalenie powództwa, co stworzy z kolei możliwość pozwania innego mężczyzny, który również obcował z matką dziecka w okresie wskazanym w tym przepisie. [s. 224]

{wykład 2008/09:} Po noweli z czerwca 2009 każdy wykorzystany sposób, dzięki któremu ustalone zostało macierzyństwo/ ojcostwo powoduje, że między każdym z rodziców (w sensie prawnym) a ich dzieckiem zostają nawiazane wszystkie stosunki prawnorodzinne przewidziane w KRO regulujące te więzi między rodzicami a dziećmi.

Uwaga - nowela z 6.2009 nie przewiduje tu żadnych wyjątków lub odmienności niezaleznie od tego, który z omówionych sposobów ustalenia pochodzenia dziecka został w praktyce wykorzystany. Chodzi o następujące stosunki prawnorodzinne:

- powstaje obowiązek okazywania sobie wzajemnego szacunku i wspierania się rodziców i dziecka

- rodzice uzyskują prawo do ukształtowania imion i nazwiska dziecka

- dziecko zostaje również zobowiązane do przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny

- powstaje stosunek władzy rodzicielskiej

- powstaje osobne od władzy rodzicielskiej wprowadzenie rodziców i dzieci do osobistej ze sobą styczności (do wzajemnych kontaktów)

- rodzice i dzieci zobowiązani są alimentować się „wzajemnie” [M.Sa.+ ninja (`Д´)ﾉ☼]

91. Imię dziecka i dopuszczalność jego zmiany

Rodzice dziecka mogą w ciągu 6 miesięcy od daty sporządzenia aktu urodzenia złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego pisemne oświadczenie o zmianie imienia lub imion dziecka wpisanych uprzednio do tego dokumentu. Taką zmianę imienia (imion) wpisuje się do aktu urodzenia dziecka w formie dodatkowej wzmianki (art. 51 PrASC). Odmowa wpisania imienia dziecka podanego przez rodziców może być zaskarżona w trybie postępowania administracyjnego1.

Jeśli zaś chodzi o dopuszczalność zmiany imienia przysposobionego, kwestia ta wygląda następująco: W przypadku przysposobienia dziecka dopuszczalna jest zmiana jego imienia na wniosek przysposabiającego, jednakże, jeśli dziecko przysposobione ukończyło 13 lat, potrzebna jest jego zgoda (art. 122 § 3 Kodeks rodzinny i opiekuńczy ). [M.Sa.]

92. Nazwisko rodowe dziecka

Kształt nazwiska jest przede wszystkim automatyczną niejako konsekwencją pochodzenia dziecka od określonych osób.

Obowiązuje zasada, że dziecko, za którym przemawia domniemanie ojcostwa męża jego matki - a więc dziecko, które urodziło się w czasie trwania małżeństwa lub przed upływem trzystu dni od jego ustania, unieważnienia lub uprawomocnienia się orzeczenia o separacji - nosi nazwisko będące nazwiskiem obojga rodziców (art. 88 § 1 zdanie pierwsze k.r.o.). Chodzi o sytuację, gdy rodzice-małżonkowie noszą to samo („wspólne”) nazwisko. Jeżeli jest to nazwisko dwuczłonowe, omawiana reguła będzie dotyczyć jedynie tych przypadków, gdy kolejność członków nazwisk obojga małżonków jest identyczna.

W sytuacji, którą reguluje art. 88 § 1 zdanie pierwsze k.r.o., dziecku przypisane jest to samo nazwisko, które noszą także jego rodzice (małżonkowie), ex lege, od chwili urodzenia, bez możliwości odmiennego uregulowania tej kwestii na podstawie oświadczeń rodziców (oświadczenia byłby nieważne).

Jeżeli małżonkowie mają różne nazwiska (nawet inna kolejność członów np. Kowalski-Nowak i Nowak-Kowalska) obowiązują nast. zasady:

a) Małżonkowie są uprawnieni do określenia brzmienia nazwiska dziecka w zgodnych oświadczeniach. Mogą przy tym wskazać nazwisko jednego z nich (jako nazwisko dziecka) albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca.

Zgodne oświadczenia małżonków powinny być złożone jednocześnie z oświadczeniami o nazwiskach, które będą nosić sami małżonkowie. Gdyby nazwisko dziecka nie zostało wskazane przez małżonków wcześniej, mogą to jeszcze uczynić w momencie sporządzania aktu urodzenia pierwszego wspólnego dziecka, składając wtedy zgodne oświadczenia w tym przedmiocie przed kierownikiem USC. W tym samym momencie mogą też zmienić swoje pierwotne oświadczenia. Ta ich decyzja jest już ostateczna.

Przepis art. 62 ust. 2 p.a.s.c. przewiduje wymóg pisemnej formy dla rozważanych oświadczeń, choć w niektórych sytuacjach sporządzenie stosownego dokumentu poprzedza oświadczenie ustne.

b) Jeżeli rodzice nie wykorzystali żadnej ze wskazanych możliwości wyboru nazwiska dziecka, dziecko będzie nosić ex lege nazwisko składające się z nazwiska matki i „dołączonego” do niego nazwiska ojca. Kolejność została ściśle określona. Obowiązuje tu zasada dwuczłonowości nazwiska dziecka przewidziana w art. 901 k.r.o..

Przedstawione zasady znajdą zastosowanie do przypadków zawarcia małżeństwa przez rodziców dziecka po jego urodzeniu się (art. 88 § 4 k.r.o.). Zapis przepisu oznacza, zatem objęcie konsekwencjami oświadczeń małżonków o nazwisku nie tylko dzieci zrodzonych dopiero w przyszłości z ich związku, ale i urodzonych wcześniej, jeszcze przed zawarciem małżeństwa przez rodziców, o ile pochodzenie dziecka od męża i żony zostało ustalone.

Skutek ten następuje na zasadzie ex lege. Jeśli jednak miałoby to doprowadzić do zmiany nazwiska dziecka, które ukończyło już trzynaście lat, potrzebna jest jego osobista zgoda.

Istnieje zasada identyczności nazwisk wszystkich dzieci pochodzących od tych samych rodziców, niezależnie od tego, który z rozważonych sposobów został wykorzystany do ukształtowania nazwiska dziecka. Jedynym ograniczeniem jest, jeżeli skutkiem zastosowania tych sposobów miałaby być zmiana dotychczasowego nazwiska dziecka, które ukończyło już 13 lat, w pełni respektowana jest przede wszystkim jego wola.

2. Nazwisko dziecka pozamałżeńskiego

W przypadku ustalonego macierzyństwa, przy jednoczesnym braku ustalenia ojcostwa, dziecko nosi nazwisko matki (art. 89 § 3 k.r.o.).

3. W razie uznania ojcostwa dziecka nosi ono nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach woli jego rodziców, złożonych jednocześnie oświadczeniami koniecznymi do uznania. Zgodność dotyczy wyłącznie treści oświadczeń. Nie musi być zachowana czasowa tożsamość obu oświadczeń (matka ma 3 miesiące na potwierdzenie ojcostwa).

Rodzice mogą wskazać, jako nazwisko dziecka nazwisko jednego z rodziców albo nazwisko utworzone wskutek połączenia nazwiska matki i ojca (art. 89 § 1 k.r.o.). W obu przypadkach obowiązuje zasada dwuczłonowości według art. 901 k.r.o.. Przedstawione zasady są bardzo zbliżone do tych, które dotyczą kształtowania nazwiska dziecka małżeńskiego. Do zmiany nazwiska dziecka, które ukończyło już 13 lat potrzebna jest jego zgoda.

W przypadku sądowego ustalenia ojcostwa nazwisko nadaje dziecku sąd, ale respektując zasady kształtowania jego brzmienia identyczne jak w wypadku uznania ojcostwa dziecka (art. 89 § 2 k.r.o.). Treść orzeczenia zależy od woli samych rodziców. Dopiero, gdy oni nie dokonają zgodnego wyboru jednej z możliwości sąd orzeknie, że dziecko będzie nosić nazwisko utworzone przez dodanie nazwiska matki nazwiska ojca. [M.Sa.]

93. Nazwisko dziecka w rodzinie zrekonstruowanej

(zmiana art. 90 k.r.o.) Obecnie małżeństwo matki małoletniego dziecka z mężczyzną niebędącym jego ojcem (bądź odwrotnie - ojca dziecka z kobietą, która nie jest matką dziecka) stwarza możliwość nadania dziecku takiego samego nazwiska, jakie - stosownie do art. 88 k.r.o. - już noszą albo będą nosić wspólne dzieci małżonków. Omawiany przepis znajdzie zastosowanie (zdaniem autora podr) wyłącznie do tej zrekonstruowanej w ten sposób wspólnoty rodzinnej, w której małoletnie dziecko faktycznie pozostaje.

Zmiana jest dokonywana na podstawie zgodnych oświadczeń - odpowiednio - matki dziecka i jego ojczyma albo dziecka i jego macochy, składanych przed kierownikiem dowolnego USC. Chodzi o oświadczenia jedynie nazwiska samych pasierbów. Mogą być one, zatem złożone najwcześniej wespół z oświadczeniami odnoszącymi się do nazwiska dzieci zrodzonych z małżeństwa. Mogą być również złożone później aż do momentu osiągnięcia przez pasierba pełnoletniości, jeśli w momencie ich składania małżeństwo jego rodzica i ojczyma nadal trwa. Jeżeli oświadczenia te są składane po ukończeniu przez dziecko 13 lat, niezbędna jest ponadto jego osobiście udzielona zgoda, jeżeli wykorzystanie opisanego mechanizmu miałoby doprowadzić do zmiany jego dotychczas noszonego nazwiska.

Prawodawca zakazał stosowania art. 90 k.r.o. w odniesieniu do pasierba (pasierbicy), który nosi już nazwisko swojego drugiego rodzica albo nazwisko utworzone na podstawie zgodnych oświadczeń obojga naturalnych rodziców pasierba, przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka (art. 90 § 2 i 3 k.r.o.).

Ze względu na jego zredagowanie, przepis nie znajdzie w ogóle zastosowania w odniesieniu do dziecka nieznanych rodziców.

Może być wykorzystywany, w co najmniej trzech sytuacjach:

a) jeżeli matka dziecka zawrze małżeństwo z jego ojczymem, a ojcostwo dziecka nie zostało w ogóle ustalone (w tej sytuacji pasierb nosi nazwisko matki - art. 89 § 3);

b) jeżeli dziecko nosi nazwisko tego rodzica, który jest członkiem rodziny zrekonstruowanej;

c) gdy dziecko nosi nazwisko złożone, powstałe ex lege wskutek dodania do nazwiska matki nazwiska ojca (w tym przypadku chodzi przecież co prawda o nazwisko połączone, ale nie o nazwisko utworzone na podstawie zgodnych oświadczeń rodziców).

Zdaniem autora podr nadal przeciwwskazań do wielokrotnego wykorzystywania opisanego instrumentu, o ile są spełnione wszystkie przedstawione wymogi. [M.Sa.]

94. Akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców

W odniesieniu do dziecka nieznanych rodziców, wszystkie dane objęte zwykle treścią aktu urodzenia ustala postanowieniem sąd opiekuńczy (art. 52 pasc w związku z art. 89 § 4k.r.o.). W ramach tej kompetencji mieści się również nadanie dziecku imienia i nazwiska oraz określenie imion i nazwisk, które powinny być wpisane do aktu urodzenia dziecka jako imiona i nazwiska jego rodziców. Obowiązuje przy tym bezwzględna zasada, że nazwisko nadane dziecku jest wpisywane również, jako nazwisko obojga jego rodziców. Chodzi o utajnienie w ten sposób dla dobra dziecka faktu, że nie ma ono w rzeczywistości ustalonego pochodzenia od żądnego z rodziców. Dopiero na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu następuje sporządzenie aktu urodzenia dziecka nieznanych rodziców. [M.Sa.]

95. Dopuszczalność zmiany imion i nazwisk (dziecka...)

Przyjmuje się zasadę trwałości imienia i nazwiska. Zmiana tych elementów tożsamości, poza wypadkami związanymi z zawarciem małżeństwa, może nastąpić tylko z ważnych powodów w trybie postępowania administracyjnego.

Zmiany imienia lub nazwiska można dokonać wyłącznie z ważnych powodów, w szczególności, gdy dotyczą zmiany:

  1)   imienia lub nazwiska ośmieszającego albo nielicującego z godnością człowieka;

  2)   na imię lub nazwisko używane;

  3)   na imię lub nazwisko, które zostało bezprawnie zmienione;

  4)   na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada.

Zmiany nazwiska nie dokonuje się w przypadku ubiegania się o zmianę na nazwisko historyczne, wsławione w dziedzinie kultury, nauki, działalności politycznej, społecznej albo wojskowej, chyba że osoba ubiegająca się o zmianę nazwiska posiada członków rodziny o tym nazwisku. Zmiana nazwiska obojga rodziców rozciąga się na ich małoletnie dzieci, choć w wypadku dzieci, które ukończyły 13 lat, potrzebna jest ich zgoda.

Zmiana nazwiska obojga rodziców rozciąga się na małoletnie dzieci i na dzieci, które zrodzą się z tego małżeństwa.

2. Zmiana nazwiska jednego z rodziców rozciąga się na małoletnie dzieci pod warunkiem, że drugi z rodziców wyraził na to zgodę, chyba że nie ma on pełnej zdolności do czynności prawnych, nie żyje lub nie jest znany albo jest pozbawiony władzy rodzicielskiej. Jeżeli w chwili zmiany nazwiska dziecko ukończyło 13 lat, do zmiany nazwiska dziecka jest potrzebne także wyrażenie zgody przez dziecko.

3. W przypadku braku porozumienia między rodzicami dziecka, każde z nich może zwrócić się do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na zmianę nazwiska dziecka.

4. Zgoda dziecka oraz drugiego z rodziców na zmianę nazwiska dziecka powinna zostać wyrażona osobiście przed organami, o których mowa w art. 12, lub w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Osoby zamieszkałe za granicą mogą wyrazić zgodę za pośrednictwem konsula Rzeczypospolitej Polskiej.

Decyzję o wyrażeniu zgody na zmianę imienia lub nazwiska bądź o odmowie wyrażenia zgody na zmianę imienia lub nazwiska wydaje kierownik urzędu stanu cywilnego właściwy ze względu na miejsce pobytu stałego wnioskodawcy albo jego zastępca, a w przypadku braku takiego miejsca - kierownik urzędu stanu cywilnego właściwy ze względu na ostatnie miejsce pobytu stałego wnioskodawcy albo jego zastępca.

[proszę o uzupełnienie osoby, która ma coś na temat zawarcia małżeństwa i rozwodów {patrz niżej „wykład” - dop. ninja (`Д´)ﾉ☼ }]

W przypadku przysposobienia dziecka, uzyskuje ono nazwisko przysposabiającego, a jeśli zostało przysposobione wspólnie przez małżonków, albo, jeśli jeden z małżonków przysposabia dziecko drugiego małżonka - nazwisko, które noszą lub ewentualnie nosiłyby dzieci zrodzone z tego związku. Wspólne nazwisko czyni zadość zasadzie równouprawnienia wszystkich dzieci, bez względu na ich pochodzenie. Na żądanie przysposobionego i za zgodą przysposabiającego można sądownie postanowić, iż przysposobiony będzie nosił nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i z nazwiska przysposabiającego. Sytuacja ta nie dotyczy przysposobienia całkowitego, gdy sporządza się nowy akt urodzenia dla przysposobionego z wpisaniem przysposabiających, jako jego rodziców.

- - Jeśli zaś chodzi o dopuszczalność zmiany imienia przysposobionego, kwestia ta wygląda następująco: W przypadku przysposobienia dziecka dopuszczalna jest zmiana jego imienia na wniosek przysposabiającego, jednakże, jeśli dziecko przysposobione ukończyło 13 lat, potrzebna jest jego zgoda (art. 122 § 3 Kodeks rodzinny i opiekuńczy).

- - - - - - -

{wykład 2008/09:} Są trzy globalne możliwości zmiany pierwotnego nazwiska dziecka:

1 - gdy dochodzi do ustalenia pochodzenia dziecka dopiero po uzyskaniu przez dziecko pierwotnego nazwiska

2 - zachodzi przy uruchomieniu innych prawnorodzinnych instytucji, w ramach których taka możliwość została przewidziana (zawarcie małżeństwa lub rozwiązanie przez rozwód, lub unieważnienie własnego małżeństwa dziecka; zawarcie przez jednego z rodziców małoletniego dziecka małżeństwa z ojczymem lub macochą dla tego dziecka; dokonanie lub rozwiązanie węzła przysposobienia)

90 KRO: „§ 1. Jeżeli matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem tego dziecka, małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia, że dziecko będzie nosić takie samo nazwisko, jakie zgodnie z art. 88 nosi albo nosiłoby ich wspólne dziecko. Do zmiany nazwiska dziecka, które ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda. 

§ 2. Nadanie dziecku nazwiska, o którym mowa w § 1, nie jest dopuszczalne, jeżeli nosi ono nazwisko ojca albo nazwisko utworzone na podstawie zgodnych oświadczeń rodziców dziecka przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. 

§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio, gdy ojciec małoletniego dziecka zawarł małżeństwo z kobietą, która nie jest matką tego dziecka.”

Zakres zastosowania 90 KRO po noweli 6.2009 jest szerszy niż dotychczas; zmiana nazwiska w tym trybie co prawda nadal dotyczy dziecka małoletniego (przy czym gdyby miało już w tym momencie 13 lat, wymagana jest jego zgoda na taką zmianę), ale można dokonać analizowanej zmiany w każdym przypadku, gdy jeden z rodziców dziecka zawrze małżeństwo z ojczymem lub macochą dziecka.

Sam mechanizm zmiany nazwiska w tym trybie polega na możliwości złożenia przed kierownikiem USC oświadczenia, że dziecko to będzie nosić takie nazwisko, jakie nosić miałyby wszystkie dzieci urodzone w tym związku.

Przesłankami negatywnymi, które wyłączają zastosowanie omawianego trybu są:

- fakt posiadania przez dziecko nazwiska tego z rodziców, który zawarł takie małżeństwo lub

- posiadania nazwiska połączonego z nazwisk obojga jego rodziców rzeczywistych

Praktycznie oznacza to, że 90 KRO będzie mógł mieć zastosowanie tylko, gdy dziecko nosiło do tej pory jedynie nazwisko swojego drugiego rodzica (tj który nie zawiera małżeństwa z macochą/ojczymem dziecka).

Uwaga! 90 KRO ogranicza się wyłącznie do sfery zmiany nazwiska dziecka. Zmiana nazwiska nie powoduje natomiast dalszych konsekwencji, w szczególności w zakresie uzyskania przez ojczyma lub macochę praw i obowiązków wiązanych przez ustawodawcę wyłącznie z osobą rodzica dziecka.

3 - poza wymienionymi sposobami prawnorodzinnymi dziecko może skorzystać jak każdy obywatel z administracyjno-prawnej drogi zmiany nazwiska w trybie ustawy o zmianie imion i nazwisk. w tej sytuacji tryb zmiany nazwiska ma charakter decyzyjny, w ramach którego swoboda organów polega na ocenie czy za taką zmianą przemawiają ważne powody. [M.Sa. + ninja (`Д´)ﾉ☼]

96. Istota i funkcje władzy rodzicielskiej

Art. 95 + 96 K.R.O

Władza rodzicielska jest konsekwencją naturalnej niedojrzałości i niesamodzielności każdego człowieka w pierwszych etapach jego życia i rozwoju. Władza rodzicielska jest prawnym instrumentem umożliwiającym rodzicom kształtowanie dziecka i przygotowanie go do samodzielnego życia. Do funkcji należą:

1) art.96 par.1 - obowiązek troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka, oraz o jego wychowanie i kierowanie nim

2) art.96 par.1 i art. 95. par.3 - funkcja socjalizacyjna tj. przygotowanie dziecka do pracy dla dobra i na rzecz społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień

3) art. 95 par.3 - dbanie o osobę i interes dziecka ( w tym artykule ustawodawca zaznacza szeroko że chodzi o calkorztałt osobistych jak i majątkowych spraw dziecka wymagających załatwienia dal niego lub za niego w okresie jego niedojrzałości).

Strzebinczyk zaznacza jeszcze że wg niego najbardziej odpowiednim terminem nie jest: „władza rodzicielska” a „piecza rodzicielska” gdyś w sposób bardziej wyrazisty oddaje związek pomiędzy rodzicami a dziećmi. [M.Sk.]

97. Podmioty władzy rodzicielskiej oraz przesłanki jej przysługiwania

1) Podmioty którym władza rodzicielska przysługuję:

a) rodzice biologiczni (art. 93 par.1 )

b) przysposabiający (art. 121 par.1 w związku z art. 123 par.1)

Przesłankami do ustanowienia władzy rodzicielskiej są:

a) ustalenie macierzyństwa / ojcostwa

b) prawomocne orzeczenie sądu o przysposobieniu

2) podmioty poddane władzy rodzicielskiej:

(art. 92) Dziecko - pozostające pod władzą rodzicielską aż do uzyskania pełnoletniości ( jednak należy pamiętać, że w miarę wieku dochodzi do częściowych ograniczeń władzy rodzicielskiej nad dzieckiem np. w sprawach pracy / dysponowania swoim majątkiem / małżeństwa itp.)

Przyjmuje się też, że dziecko pozostaję pod władzą rodzicielską od momentu urodzenia (ale tutaj spór w doktrynie bo nigdzie nie jest to dokładnie opisane i trzeba sobie to dointerpretowywać)

3) podmioty uczestniczące lub mogące uczestniczyć w wykonywaniu władzy rodzicielskiej:

a) rodzina zastępcza lub placówka opiekuńczo - wychowawcza

b) sąd opiekuńczy - w formie udzielania pomocy lub rozstrzygania o istotnych dla dziecka sprawach, również w braku porozumienia rodziców co do dziecka.

c) Inne podmioty, co do których rodzice powierzyli im piecze nad dzieckiem np. dziadkowie, niania etc. [M.Sk.]

98. Obowiązek posłuszeństwa dziecka i jego zakres

(art. 95 par.2) Jednym z warunków prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej jest posłuszeństwo dziecka. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może decydować samodzielnie powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców, formułowanych dla jego dobra. Co ważne powinność owa jest jednak uzależniona od wieku i stopnia rozwoju dziecka, trudno przecież wymagać od niemowlęcia posłuchu dla rodziców. Tak więc jego zakres odnosi się do wszelkich dziedzin zastrzeżonych dla władzy rodzicielskiej, a w sprawach, w których dziecko może decydować samodzielnie powinno wysłuchać rady/ opinii rodziców. Problemem jest jednak możliwość realnego wymuszenia posłuchu - tak wiec powyższy przepis jest rozwiązaniem jedynie modelowym. [M.Sk.]

99. Treść prawna (atrybuty) władzy rodzicielskiej

(Art. 95 i 96 ) Na władzę rodzicielską składają się trzy elementy:

1) piecza nad osoba dziecka

a) działania czysto faktyczne i decyzje rodziców. Podejmowane w interesie dziecka i kształtujące przede wszystkim jego niemajątkową sytuację.

b) piecza w sferze edukacji i ochrony zdrowia

2) piecza nad majątkiem dziecka - tak nad jego aktywami, tak i nad jego pasywami. Wykonywana w formie zarządu, zgodnie z zasadą zaczerpnięta z K.C tj. „należytą starannością” ( zarząd nie obejmuje z czasem: zarobku dziecka, przedmiotów oddanych do swobodnego użytku, przedmiotów przypadających z tytułu darowizn lub testamentu jeśli tak w nich zaznaczono)

3) przedstawicielstwo - rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka / reprezentują je w czynnościach prawnych i procesowych. [M.Sk.]

100. Piecza nad osobą dziecka poddanego władzy rodzicielskiej oraz normatywne reguły jej wykonywania

Składa się z dwóch elementów:

1) Czynności faktyczne:

Np. decydowanie o miejscu zamieszkania, różne metody wychowania, decydowanie o miejscu pobytu dziecka, zabezpieczenie przed niebezpieczeństwami itp. Ograniczanie tej sfery pojawia się tylko w dwóch sferach:

a) edukacji dziecka - poprzez obowiązek szkolny i państwowy system oświaty

b) ochrony zdrowia dziecka - rodzice powierzając opiekę nad stanem zdrowia dziecka lekarzom.

2) Sformalizowane decyzje rodziców - kształtujące w istotny sposób jego sytuację niemajątkową.

a) kształtowanie imienia dziecka (art. 50 i 51 p.a.s.c)

b) decyzje wpływające na stan cywilny dziecka (np. zgoda na przerwanie ciąży u małoletniej)

c) udział w kreowaniu zastępczego środowiska opiekuńczo - wychowawczego tj. wniosek rodziców o piecze zastępczą dla dziecka (art. 100 par.1); zgoda na adopcje dziecka (chociaż tutaj przepisy są niejednorodne i jest bałagan zajrzeć do art. 119 i 124); wskazanie kandydata na opiekuna dla dziecka (art. 149 par.1); wpływa na pozostawanie małoletniego w stosunku pracy (rodzic może za zgodą sadu rozwiązać stosunek pracy dziecka jeśli pozostaje ona sprzeczna z dobrem dziecka). [M.Sk.]

101. Przedstawicielstwo ustawowe rodziców i jego zakres

(art. 98) Jest to atrybut służebny do pozostałych atrybutów władzy rodzicielskiej. Zawierają się w nim czynności prawne jak i proceduralne dokonywane w imieniu dziecka np. przed sądami czy urzędami . Każdy z rodziców może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy z zastrzeżeniem art.98 par.2 tj. przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod władza rodzicielską i przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem.

Jeżeli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władza rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. [M.Sk.]

102. Normatywne reguły wykonywania przez rodziców zarządu majątkiem dziecka

(art. 101 - do 105) Piecza nad majątkiem dziecka obejmuje zarówno pasywa jak i aktywa. Jej wykonywanie ma postać zarządu, a jego normalny zakres nie może być przekroczony bez zgody sądu. Zarządowi nie podlegają jednak:

a) zarobek dziecka

b) przedmioty oddane mu do swobodnego użytku

c) przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu, jeżeli zastrzeżenie takie wynika z powyższej czynności prawnej.

Czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka, oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, a dopiero nadwyżka na inne uzasadnione potrzeby rodziny.

Sąd może nakazać rodzicom sporządzenie inwentarza majątku dziecka i zażądać przedstawienia go sądowi, zwłaszcza gdy zachodzą poważne zmiany w jego stanie. Ponadto w uzasadnionych przypadkach sąd może ustalić górną granicę wartości rozporządzeń majątkiem.

Po ustaniu zarządu rodzice są zobowiązani oddać dziecku lub jego ustawowemu przedstawicielowi cały jego majątek. Na żądanie dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego (do roku od upływu zarządu) rodzice muszą złożyć rachunek z zarządu wyłączając jednak dochody pobrane z majątku dziecka w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej.. [M.Sk.]

103. Skutki ustania zarządu rodziców majątkiem dziecka

Po ustaniu zarządu rodzice są zobowiązani oddać dziecku lub jego ustawowemu przedstawicielowi cały jego majątek. Na żądanie dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego (do roku od upływu zarządu) rodzice muszą złożyć rachunek z zarządu, wyłączając jednak dochody pobrane z majątku dziecka w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej. [M.Sk.]

104. Kryteria należytego sprawowania władzy rodzicielskiej

(art. 95 §3) podstawowymi kryteriami sprawowania władzy rodzicielskiej jest: dobro dziecka i interes społeczny! + w kwestiach majątkowych należyta staranność (art. 101 §1)!

W kwestii wychowania kryterium powinno być też poszanowanie godności i praw dziecka!

Jeśli chodzi o dobro dziecka to oznacza to przede wszystkim zaspokajanie jego potrzeb i zabezpieczenie jego szeroko pojętych interesów, natomiast interes społeczny będzie wymagał takiego psycho - fizycznego ukształtowania dziecka, aby było ono zdolne do samodzielnego życia i funkcjonowania w społeczności.

Co ważne kryterium dobra dziecka jest akcentowane silniej np. samo zagrożenie dobra dziecka jest podstawą interwencji sądu opiekuńczego, natomiast takiego zapisu nie ma co do interesu społecznego.

Reasumując władza rodzicielska wykonywana zgodnie z dobrem dziecka jest jednocześnie wykonywana w interesie społecznym, , z kolei zaniedbania rodziców (patologie) mogą potencjalnie prowadzić do zagrożenia interesu społecznego. [M.Sk.]

105. Rola sądu opiekuńczego w świetle przepisów o władzy rodzicielskiej

• - Postanawia ze względu na dobro dziecka czy rodzice nie mający pełnej zdolności do czynności prawych mogą uczestniczyć w sprawowaniu bieżącej pieczy nad dzieckiem

• - Rozstrzyganie w braku porozumienia rodziców w istotnych dal dziecka sprawach

• - Ustanawianie kuratora, jeżeli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka

• - Pomoc rodzicom w należytym wykonywaniu władzy rodzicielskiej ( zwłaszcza: odebranie dziecka osobie nieuprawnionej, zapewnienie dziecku pieczy zastępczej)

Co do majątku:

• Udzielenie zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu na majątku dziecka oraz do wyrażania przez nich zgody na dokonanie takich czynności przez dziecko

• Ustanowienie kuratora do zarządu darowizną lub spadkiem przypadającym dziecku, jeżeli darczyńca lub spadkodawca wyraźnie to zaznaczył

• Może nakazać rodzicom sporządzenie inwentarza majątku dziecka i go kontrolować, może także ustalić wartość rozporządzeń dotyczących ruchomości, pieniędzy i papierów wartościowych, których rodzice lub dziecko mogą dokonywać bez zezwolenia sądu.

Co do władzy rodzicielskiej:

• Orzeczenia dotyczące władzy rodzicielskiej w razie rozwodu, separacji, uniewazaniających małżeństwo albo ustalających pochodzenie dziecka

• Wydawanie zarządzeń ograniczających władze rodzicielską

• Zawieszenie władzy rodzicielskiej

• Pozbawienie władzy rodzicielskiej

+ + +

• Postanowienia w sprawie bieżącej pieczy nad dzieckiem przebywającym w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo - wychowawczej [M.Sk.]

106. Władza rodzicielska rodziców żyjących w rozłączeniu

Sąd w wyroku orzekającym rozwód (Art. 58) rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga rodziców i o kontaktach rodziców z dzieckiem, oraz w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka, przy czym sąd uwzględnia porozumienie małżonków. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie. Sąd może pozostawić władze rodzicielską obojgu rodziców jeśli przedstawili ww. porozumienie i można oczekiwać, że będą współdziałać w sprawach dziecka.

! We wszystkich ww kwestiach podstawową przesłanką jest dobro dziecka!!!

+ (art. 107) jeżeli władza rodzicielska przysługuję rodzicom żyjącym w rozłączeniu to sąd może określić sposób jej wykonania.

+ (art. 106) w każdym momencie jeśli wymaga tego dobro dziecka sąd może zmienić orzeczenie dotyczące władzy rodzicielskiej [M.Sk.]

107.Tzw. „ograniczenie” władzy rodzicielskiej

(art. 109) Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone sąd opiekuńczy wydaję odpowiednie zarządzenie - mające charakter trwały lub doraźny, które ma przywróć stan optymalny dla dziecka. W szczególności może: ( nie ma katalogu zamkniętego!)

- zobowiązać rodziców małoletniego do określonego zachowania, lub skierować rodziców do odpowiedniej specjalistycznej poradni świadczącej pomoc + jednocześnie wskazuję sposób kontroli wykonania własnych zarządzeń.

- Określić jakie czynności nie mogą być dokonywane przez rodziców bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców ograniczeniom

- Podać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora

- Skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do sprawowania częściowej pieczy nad dzieckiem

- Zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo - wychowawczej

W tym ostatnim przypadku sąd zawiadamia o wydaniu orzeczenia właściwą jednostkę pomocy społecznej, która udziela rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy i składa sądowi sprawozdanie dotyczące sytuacji w rodzinie.

W przypadku umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo - wychowawczej sąd może ustanowić nadzór kuratora sądowego nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim

Sąd opiekuńczy może powierzyć kuratorowi zarząd majątkiem małoletniego.

Generalnie co do zasady w wypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej, obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad osobą dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo - wychowawczej, oraz dochodzenie świadczeń alimentacyjnych spada na ww podmioty. Pozostałe obowiązki i prawa pozostają przy rodzicach dziecka chyba że sąd postanowi inaczej. [M.Sk.]

108. Pojęcie rodziny zastępczej i jej rola w wykonywaniu władzy rodzicielskiej; typy rodzin zastępczych

Funkcje rodziny zastępczej można powierzyć tylko małżonkom, lub osobie nie pozostającej w zw. małżeńskim ( ustawodawca nie dopuszcza możliwości tworzenia rodziny zastępczej przez tlyko jedna osobę pozostającą w zw. małżeńskim). Są trzy rodzaje rodzin zastępczych:

- rodziny spokrewnione z dzieckiem - mają pierwszeństwo przy gwarancji poprawy sytuacji dziecka

- rodziny niespokrewnione z dzieckiem

- rodziny zawodowe / pełniące zadania pogotowia rodzinnego - otrzymujące wynagrodzenie z tytułu pełnionej funkcji i sprawowanie bieżącej pieczy nad dzieckiem.

Rodzina zastępcza kieruję się dobrem dziecka i poszanowaniem jego praw. Ma ona zapewnić dziecku właściwe warunki rozwoju i wychowanie odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku.

Przy wykonywaniu swoich zadań rodzina zastępcza współpracuje z sądem opiekuńczym, powiatowym centrum pomocy rodzinie, lub innym ośrodkiem adopcyjno - opiekuńczym. Każda taka rodzina otrzymuje od starosty obligatoryjną pomoc pieniężną na częściowe pokrycie kosztów utrzymania oraz fakultatywne świadczenia jednorazowe. Istnieje obowiązek świadczenia naturalnych rodziców na rzecz pobytu dziecka w rodzinie zastępczej. [M.Sk.]

109. Podstawowe typy placówek opiekuńczo-wychowawczych

Dzielimy je na publiczne (prowadzone przez gminy lub powiaty) oraz niepubliczne (prowadzone przez kościoły, zw. wyznaniowe, fundacje i stowarzyszenia).

Ze względu na specyfikę działalności dzielimy je na:

1) Wsparcia dziennego - pomoc wychowawcza, zagrożenie demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami, oraz w razie kryzysów szkolnych / rodzinnych itp.

2) Interwencyjne - przyjmują dzieci, które ukończyły co najmniej 7 lat w nagłych sytuacjach kryzysowych, zapewniając im całodobową, doraźna pomoc, pieczę i kształcenie na czas pobytu ( nie dłużej niż 3 miesiące). Ich celem jest odizolowanie dziecka na czas analizy sytuacji w rodzinie.

3) Rodzinne - zapewniają dziecku całodobową pieczę i wychowanie w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego, gdy nie mogą być one umieszczone w rodzinie zastępczej lub adopcyjnej.

4) Socjalizacyjne - dla dzieci którym nie udało się znaleźć rodzinnej opieki zastępczej. Gwarantują całodobową opiekę i wychowanie, oraz prowadząc zajęcia terapeutyczne.

5) Resocjalizacyjne - dla dzieci w wieku 13 / 18 lat służące zapewnieniu im pieczy i wychowania, oraz przeciwdziałania patologiom lub uzależnieniom.

Dzieci mogą przebywać w ww palcówkach do uzyskania pełnoletniości, lub po jej uzyskania do czasu ukończenia szkoły, w której nadal się uczą. [M.Sk.]

110. Piecza podzielona

Ma miejsce, gdy w wyniku umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub palcówce opiekuńczo - wychowawczej, dochodzi po orzeczeniu sądu opiekuńczego do podziału kompetencji we władzy rodzicielskiej. W wyniku jej ograniczenia obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad osobą dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo - wychowawczej, oraz dochodzenie świadczeń alimentacyjnych spada na ww podmioty. Natomiast pozostałe obowiązki i prawa pozostają przy naturalnych rodzicach dziecka (np. piecza nad majątkiem czy reprezentacja) chyba że sąd postanowi inaczej. [M.Sk.]

111. Zawieszenie władzy rodzicielskiej i zmiana orzeczenia w tym zakresie

Sąd opiekuńczy może orzec o zawieszeniu władzy rodzicielskiej w razie przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu (czasowej choroby, zatrzymania itp.). Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna ustanie. Zawieszenie władzy rodzicielskiej może być także orzeczone w wyroku orzekającym rozwód, separację, albo unieważnienie małżeństwa. [M.Sk.]

112. Pozbawienie i przywrócenie władzy rodzicielskiej

(art. 111) Sąd opiekuńczy pozbawia władzy rodzicielskiej jeżeli:

1) władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody, która nie ustanie przed uzyskanie płenoletności dziecka ( zaginiecie rodzica, długotrwała choroba, skazanie na karę pozbawienia wolności)

2) rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej (np. przekraczają granice karcenia dziecka, nakłanianie dziecka do niemoralnego prowadzenia się, wykorzystają je seksualnie)

3) rodzice w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka ( głodzenie dziecka, tolerowanie jego złego prowadzenia się, porzucenie dziecka)

4) nie ustały przyczyny umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo - wychowawczej ( choć tutaj sąd MOŻĘ a nie musi jak w 3 ww punktach, pozbawić władzy rodzicielskiej)

Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone w stosunku do jednego z rodziców. W razie ustania przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd może władze rodzicielską przywrócić. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone w wyrku dot. rozwodu, separacji albo unieważnienia małżeństwa.

Orzeczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej nie narusza uprawnień rodziców do osobistych kontaktów z dzieckiem!

Skutkiem ustania władzy rodzicielskiej jest utrata przez rodziców wszystkich jej atrybutów! Szczególnie tych związanych z majątkiem i reprezentowaniem dziecka! Rodzice muszą złożyć rachunek z zarządu nad majątkiem dziecka. [M.Sk.]

113. Istota i formy kontaktów z dzieckiem; podmiotowy zakres regulacji s.281-282

Istotą kontaktów jest chęć utrzymywania łączności z inną osobą, niezależnie od konkretnej formy, w jakiej jest możliwe kontaktowanie się przez zainteresowanych w określonej sytuacji faktycznej, w której się znajdują. Podstawową przyczyną utrzymywania kontaktów jest stosunek bliskości, więzi uczuciowych łączący zainteresowanych, niekoniecznie związanych stosunkiem sformalizowanym. Źródłem uprawnienia do kontaktowania się mogą być stosunki prawnorodzinne. Osoby, które pod względem prawnym są dla siebie obce, ale żywią względem siebie pozytywne uczucia również chcą utrzymywać ze sobą kontakt.　Prawna regulacja ma sens tylko wtedy, gdy konstruowanie normatywnego uprawnienia i obowiązku utrzymywania kontaktów jest konieczne ze względu na dobro jednej ze stron tych kontaktów.

Formy: 1. Przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) oraz 2. Porozumiewanie się z nim (bezpośrednio-rozmowy w mieszkaniu/na spacerze lub pośrednio- korespondencja, telefon). Nie jest to jednak katalog zamknięty, w rachubę wchodzą jakiekolwiek formy łączności między zainteresowanymi.

Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko maja prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. W rodzinie pełnej rodzice i dzieci mają okazję utrzymywania codziennego kontaktu. Jeżeli jednak dziecko przebywa stale u jednego tylko z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia. W przypadku braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy. Przepisy te stosuje się odpowiednio jeżeli dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub gdy zostało umieszczone w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Wszystkie przedstawione w KRO rozwiązania dotyczące kontaktów rodziców z dzieckiem stosuje się odpowiednio　do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę na dzieckiem (docenienie przez ustawodawcę wagi kontaktów dziecka z innymi bliskimi mu osobami). [J.S.]

114. Normatywny zakres decydowania przez rodziców o kontaktach z dzieckiem

W przypadku rodzin pełnych ustawodawca nie reguluje materii kontaktów z dzieckiem jeżeli przebywa ono u obojga rodziców uznając je za naturalne, niewymagające ingerencji z zewnątrz. W rzadkich przypadkach kiedy jeden rodziców, mimo wspólnego zamieszkiwania, utrudnia drugiemu kontakt z dzieckiem, może skorzystać ze środka przewidzianego w art. 113¹ k.r.o. żądając aby sąd opiekuńczy zobowiązał rodzica, który utrudnia kontakty z dzieckiem, do zaniechania swoich działań.

W rodzinach rozbitych, kiedy dziecko na stałe przebywa u jednego z rodziców, mają oni prawo do ukształtowania kontaktów z dzieckiem wspólnie, na zasadzie porozumienia uwzględniającego dobro dziecka i jego rozsądne życzenia. (art. 113¹ § 1 i art. 58 § 1 k.r.o.). Dopiero w przypadku braku takiego porozumienia, o kontaktach z dzieckiem rozstrzyga sąd opiekuńczy

Ustawodawca nakazał powyższe reguły stosować odpowiednio wtedy, gdy dziecko przebywa w zastępczym środowisku opiekuńczo-wychowawczym. Tak więc, w pierwszej kolejności kontakt z dzieckiem mają określić opiekun dziecka (np. rodzic zastępczy) i ów rodzic, uwzględniając dobro dziecka i jego rozsądne życzenia. Jeżeli w ten sposób nie uda się osiągnąc porozumienia, kwestię tę ureguluje sąd opiekuńczy. [K.R.]

115. Formy ingerencji sądu w kontakty z dzieckiem

Ograniczenie kontaktów- w myśl artykułu 113² § 1 k.r.o. jeżeli wymaga tego dobro dziecka sąd może ograniczyć kontakty jednego lub obojga rodziców z dzieckiem. Ograniczenie polega przede wszystkim na zakazaniu poszczególnych form łączności z dzieckiem (wymienione w §2 wspomnianego artykułu, np. zakaz spotykania się z dzieckiem, zaaz zabieraania go poza miejsce stałego pobytu, spotkania z dzieckiem tylko w obecności wyznaczonej osoby itp.). Wyznaczając ograniczenie sąd, powinien wybrać taką formę, która wyeliminuje stan dotychczasowej niezgodności kontaków i pozostawić rodzicowi co najmniej jedną z normatywnie wyróżnianych form.

Zakaz kontaktowania się- w szczególnych przypadkach, gdy jakiekolwiek kontakty rodzica zagrażają dobru dziecka lub je naruszają, sąd może ich zakaząć. Zakaz obejmuje wszelkie formy kontaktu.

Inne zarządzenia- w niektórych przypadkach, sąd może zobowiąząć rodziców do określonego postępowania, z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli działań nakazanych. Przykładem może być sytuacja, w której sąd nakazuje jednemu rodzicowi zaniechania czynności utrudniających kontakty z dzieckiem drugiego rodzica, wyznaczając kuratora jako środek kontrolny.

Sąd może również skierować rodziców do wyspecjalizowanych placówek zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem itp. Skierowanie rodziców do tego typu miejsc ma na celu wyeliminowanie z ich zachowania postaw wadliwych, szkodzących dobru dziecka. Skierowanie takie może być samodzielnym środkiem pomocy jak i środkiem towarzyszącym np. ograniczeniu bądź zakazowi kontaktów z dzieckiem.

Sąd może zmieniać swoje orzeczenia jeżeli uzna, że zaszły ku temu istotne przesłanki (np. poprawa sytuacji rodzinnej czy poprawa postawy rodzica) [K.R.]

116. Koncepcja prawna przysposobienia w KRO

Przysposobienie oznacza nawiązanie między przysposabiającym a przysposobionym stosunku prawnorodzinnego podobnego do stosunku między rodzicami, a dzieckiem. Podstawową funkcja społeczna, jaką spełnia obecnie przysposobienie dziecka jest zastąpienie brakującego środowiska rodzinnego.

Powstanie stosunku przysposobienia jest aktem formalnym i następuje na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego. Orzeczenie to ma charakter konstytutywny i skuteczne jest erga omnes. Model przysposobienie wg KRO oparty jest na 3 założeniach:

- niemajątkowym charakterze adopcji

- realizacji postulatu dobra dziecka

- równym traktowaniu dzieci przysposobionych i dzieci naturalnych [K.R.]

117. Rola ośrodków adopcyjno-opiekuńczych

O powodzeniu przysposobienia decyduje prawidłowy dobór jego stron i właściwe przygotowanie rodziców adopcyjnych. Zarówno dobór stron planowanego przysposobienia, jak i współpraca z nimi przed i po orzeczeniu przysposobienia najlepiej są wykonywane przez specjalistyczne placówki, o charakterze diagnostyczno-konsultacyjnym, czyli właśnie przez ośrodki adopcyjno-opiekuńcze. Korzystanie przez osoby pragnące przysposobić dziecko z pośrednictwa ośrodków adopcyjno-opiekuńczych nie jest koniecznym warunkiem rozpoznania przez sąd wniosku o przysposobienie, jednakże większość osób planujących adopcję korzysta z pomocy ośrodków. Działalność ośrodków opiera się na zasadzie współpracy ze środowiskiem lokalnym, w szczególności są to: jednostki organizacyjne pomocy społecznej, sądy i ich organy pomocnicze, instytucje oświatowe, zakłady opieki zdrowotnej, oraz kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje społeczne. Ośrodki prowadzą działalność diagnostyczno-konsultacyjną, której celem jest pozyskiwanie, szkolenie i kwalifikowanie osób zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka, przygotowują kandydatów na osoby przysposabiające oraz prowadzą procedurę przysposobienia. Wydaje się więc, że ich rola jest istotna, jednak szczegółowe lanie wody na ten temat pozostawiam już każdemu z osobna. W oparciu o informacje zawarte powyżej, myślę, że lanie wody nie będzie trudne. [K.R.]

118. Przesłanki przysposobienia

Przesłanki dotyczące przysposabiającego:

a) zgoda przysposabiającego na przysposobienie, która wyrażana jest przez złożenie wniosku o orzeczenie przysposobienia-art.117§1

b) istnienie między przysposabiającym a przysposobionym odpowiedniej różnicy wieku-art.114§2, powinna wynosić co najmniej tyle ile wynosi najmniejsza różnica miedzy wiekiem dziecka a wiekiem jego naturalnych rodziców tzn. około lat 18. Orzecznictwo przyjmuje, że nawet znaczna różnica wieku nie stanowi sama przez się przeszkody w dojściu przysposobienia do skutku, chyba że z okoliczności wynika, że w konkretnym wypadku przysposabiający nie zdołałby zapewnić przysposobionemu należytej pieczy

c) pełna zdolność przysposabiającego do czynności prawnych

d) pozostawanie przysposabiającego przy życiu-art.117§3-„ Orzeczenie nie może być wydane po śmierci przysposabiającego lub osoby, która ma być przysposobiona”

e) odpowiednie właściwości osobiste (prawy charakter, zdolności wychowawcze)-tzw. kwalifikacje podmiotowe przysposabiającego

f) możliwość wychowania przysposobionego przez przysposabiającego bez nadmiernego dla niego uszczerbku, zwłaszcza uszczerbku na zdrowiu

Przesłanki dotyczące przysposobionego:

a) przysposobić można osobę małoletnią-art.114§1. Przysposabiane powinny być przede wszystkim dzieci nie mające rodziców lub mające tylko jednego z nich, dzieci obce jak i spokrewnione

b) potrzebna jest zgoda przysposabianego jeżeli ukończył on lat 13-art.118§1

c) nie można orzec przysposobienia po śmierci przysposabianego-art.117§2

d) przysposobienie jest dopuszczalne tylko dla dobra przysposabianego-art.114§1 (żeby żyło mu się lepiej) [K.R.]

119. Preadopcja s.297

Sąd opiekuńczy nie jest uzależniony wyłącznie od efektów pracy ośrodka adopcyjno-opiekuńczego. Przysposobienie może być bowiem orzeczone także w odniesieniu do kandydatów, którzy w ogóle nie korzystali z pomocy ośrodka oraz dziecka niezarejestrowanego w wojewódzkim banku danych. Zwłaszcza w takich sytuacjach, w celu uzyskania pewności, że przysposobienie doprowadzi do pożądanych skutków, w szczególności zaś do wykształcenia się prawidłowych więzi między stronami tego stosunku, sąd może określić sposób i okres nadzorowanej, osobistej styczności dziecka z adoptującym, powierzając mu nawet sprawowanie bieżącej pieczy nad dzieckiem (art.1201§1,2 i 4 KRO). W tym ostatnim przypadku stosuje się odpowiednio przepisy o rodzinach zastępczych, z tym, że przysposabiający nie otrzymuje przewidzianej w tych przepisach pomocy materialnej, ponosząc całkowite koszty utrzymania. Jest to słuszne rozwiązanie, skoro po ewentualnym przysposobieniu będzie również do tego zobowiązany w ramach obowiązku alimentacyjnego. Nadzorując przebieg takiej faktycznej preadopcja sąd opiekuńczy może korzystać z pomocy kuratora sądowego lub ośrodka adopcyjno-opiekuńczego. [J.S.]

120. Zgoda rodziców na adopcję s.292-295

Ze zrozumiałych względów przysposobienie nie może nastąpić wbrew woli naturalnych rodziców dziecka. Dlatego też wymagana jest w zasadzie ich zgoda na adopcję (art.119 KRO). Ustawodawca wymienia wprost tylko 3 sytuacje, w których przesłanka ta jest obligatoryjnie pomijana:

• Rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej

• Rodzice są nieznani

• Porozumienie z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia problemy

Przypadki te należy odnosić do każdego z rodziców osobno (przyczyna wyłączenia obowiązku uzyskania przez sąd zgody na przysposobienie dziecka może dotyczyć tylko jednego z rodziców, zgoda drugiego nadal będzie wtedy jednak wymagana). A contrario: wymagana będzie zgoda rodzica, w stosunku do którego sąd opiekuńczy zastosował inną formę ingerencji, wydając np. jedno z zarządzeń ograniczających władzę rodzicielską (art.109 KRO) lub zawieszając władzę (art.110 KRO). W przypadku gdy rodzicom władza rodzicielska nie przysługuje, ponieważ nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych sprawa się nieco komplikuje. Chodzi przede wszystkim o rodziców całkowicie ubezwłasnowolnionych, lub osoby, które zostały rodzicami, a nie ukończyły jeszcze lat 13. W obu wymienionych przypadkach zgoda rodziców nie będzie wymagana, ponieważ nie jest możliwe złożenie przez nich prawnie skutecznego oświadczenia woli. Natomiast w kwestii małoletnich rodziców, którzy ukończyli 13 lat oraz ubezwłasnowolnionych częściowo sąd powinien zapytać ich o zgodę. Udzielona przez nich zgoda spowoduje w konsekwencji wypełnienie jednej z przesłanek adopcyjnych, natomiast ewentualna odmowa nie musi mieć w tych wypadkach decydującego znaczenia (sąd może orzec przysposobienie w imię dobra dziecka). Zgoda nie jest również wymagana, gdy rodzice przysposabianego są nieznani. Prawodawca odstąpił także od wymagania uzyskania zgody rodziców również we wszystkich przypadkach, w których napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody (skalę trudności ocenia sąd) [J.S.]

121. Wpływ samego adoptowanego na orzeczenie przysposobienia s.289

Niezbędne jest uzyskanie zgody dziecka na przysposobienie, o ile ukończyło już 13 lat (art.118§1 KRO). Wyrażenie zgody na własną adopcję jest osobistym uprawnieniem dziecka, co wyklucza możliwość zastąpienia go w tym zakresie przez przedstawiciela ustawowego. Oświadczenie zawierające zgodę lub odmawiające jej udzielenia powinno być złożone przed sądem, w toku postępowania adopcyjnego i ma charakter dyskrecjonalny, motywy którymi kieruje się dziecko nie podlegają zatem ocenie sądu opiekuńczego. Odmowa zgody na przysposobienie jest dla sądu wiążąca, natomiast zgoda nie musi przesądzać o orzeczeniu adopcji (sąd może oddalić wniosek jeśli przysposobienie miałoby być sprzeczne z dobrem dziecka.). Istnieje możliwość odwołania udzielone przez dziecko zgody , może to nastąpić do czasu uprawomocnienia się orzeczenia adopcyjnego.

Sąd opiekuńczy jest również zobowiązany do wysłuchania przysposabianego, który nie ukończył jeszcze 13 lat, jeżeli może on pojąć znaczenie adopcji (art.118§2 KRO).　W doktrynie wyrażono jednak zapatrywanie, że dziecko poniżej 7 roku życia nie będzie w stanie jej znaczenia. Wyrażenie ewentualnie przez dziecko zgody na adopcję lub odmowa jej udzielenia nie musi zatem wpływać na kierunek końcowego orzeczenia.

Sąd opiekuńczy może wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody dziecka lub bez jego wysłuchania, jeżeli nie jest ono zdolne do wyrażenia zgody, lub jeżeli z oceny stosunku między adoptującym a przysposabianym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a żądanie takiej zgody byłoby sprzeczne z dobrem małoletniego.

Negatywną przesłankę stanowi śmierć dziecka przed uprawomocnieniem się orzeczenia, przyjęta jest ogólna zasada niedopuszczalności zmiany stanu cywilnego dziecka po jego śmierci.

122. Przedmiotowe i podmiotowe rodzaje adopcji w KRO s.298-305

Przysposobienie nie jest instytucją wewnętrznie jednorodną. Prawodawca dokonał jej stratyfikacji zarówno z punktu widzenia kryterium podmiotowego (osoby adoptującej) jak i przedmiotowego, przewidując w tym ostatnim zakresie niejednolite skutki orzeczenia adopcyjnego. Oba kryteria mogą się wzajemnie krzyżowaćadalsze rozwarstwienie.

Podmiotowe typy adopcji:

• Adopcja singularna - dokonywana tylko prze jedna osobę. Adoptować może osoba samotna, ale też i pozostająca w związku małżeńskim. Szczególną postać ostatnio wymienionego przysposobienia stanowi adopcja biologicznego dziecka współmałżonka (także gdy ojczym/macocha adoptuje pasierba dopiero po śmierci współmałżonka), w tym wypadku nie ustają więzi normatywne łączące do tej pory dziecko z jego rodzicem i naturalnymi krewnymi.

• Wspólna adopcja małżeńska (art.115 KRO) - [nie mogą z niej korzystać małżonkowie formalnie separowani!] . Może być kreowana w jednym postępowaniu lub „na raty”, kiedy to samo dziecko jest najpierw przysposobione w dwóch osobnych postępowaniach adopcyjnych, najpierw przez jedną osobę, a następnie przez jej współmałżonka (art.115§2 KRO). Szczególny przypadek, kiedy sąd może orzec, że przysposobienie będzie miało skutki adopcji wspólnej- przysposobienie postmoralne (aktualnie przysposabiający był małżonkiem osoby, która wcześniej przysposobiła to samo dziecka, a małżeństwo ustało przez jej śmierć).

• Adopcja zagraniczna polskiego dziecka - powoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania dziecka w Polsce na miejsce zamieszkania w innym państwie, obywatelstwo przysposabiającego nie ma większego znaczenia, może nim być także Polak zamieszkały poza granicami naszego kraju

Przedmiotowe rodzaje przysposobienia:

• Adopcja pełna zwykła - stanowi podstawową, modelową postać adopcji. Wywołuje dwojakiego rodzaju następstwa: 1. Ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego naturalnych krewnych, jak równrównież prawa i obowiązki tych krewnych wobec dziecka. Nie ustaje sama więź biologicznego pokrewieństwa (ważne przy zakazach małżeńskich). 2. W miejscu wszystkich wymienionych relacji powstają stosunki łączące od tej pory dziecko (i jego zstępnych) z adoptującym i wszystkimi jego krewnymi, oraz zakaz wstępowania w związek małżeński przysposobionego z przysposabiającym.

• Przysposobienie całkowite - podstawę orzeczenia stanowi w tym wypadku zgoda rodziców udzielona na przysposobienie dziecka w przyszłości, w formie blankietowej, a więc bez wskazania osoby przysposabiającego. Oprócz podstawowych skutków, wymienionych przy adopcji pełnej zwykłej, ten rodzaj przysposobienia powoduje daleko idące konsekwencje szczegółowe. Niedopuszczalna jest przede wszystkim zmiana stanu cywilnego adoptowanego w tym trybie dziecka (art. 1241), przepis ten zakazuje bowiem sądowego ustalania lub zaprzeczania pochodzenia dziecka, a ponadto uznawania ojcostwa i ustalenia bezskuteczności wcześniej dokonanego uznania. Tego rodzaju przysposobienia nie można też rozwiązać. W przypadku przysposobienia całkowitego sporządza się zawsze　nowy akt urodzenia adoptowanego, podlegający utajnieniu.　Nie ma możliwości przysposobienia pasierba przez ojczyma/macochę w trybie adopcji całkowitej.

• Adopcja niepełna - na żądanie przysposabiającego i za zgodą wszystkich osób, których zgoda jest potrzebna do przysposobienia, sąd opiekuńczy orzeka, że skutki adopcji będą polegać wyłącznie na powstaniu stosunków między przysposabiającym a dzieckiem, z wyłączeniem innych krewnych adoptującego. 3 rodzaje konsekwencji: w zakresie racji między adoptowanym a adoptującym powstają identyczne więzi normatywne jak w wypadku adopcji pełnej zwykłej, dziecko nie uzyskuje natomiast żadnych praw względem krewnych adoptującego, a oni żadnych praw i obowiązków wobec dziecka, w kwestii stosunków prawnych łączących dziecko z biologicznymi krewnymi - niektóre ulegają zerwaniu (władza rodzicielska, obowiązki), inne tylko modyfikacji (alimenty, spadki).W akcie urodzenia dziecka przysposobionego w tym trybie czyni się również wyłącznie dodatkową wzmiankę o adopcji, a sąd opiekuńczy może również wyłączyć możliwość wymieniania adoptującego jako rodzica dziecka w odpisach skróconych tego aktu. [J.S.]

123. Adopcja zagraniczna polskiego dziecka s.299

Jest to adopcja powodująca zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania dziecka w Polsce na miejsce zamieszkania w innym państwie (ar.1142 KRO) , obywatelstwo przysposabiającego nie ma większego znaczenia, może nim być także Polak zamieszkały poza granicami naszego kraju. Zgodnie z wzorcami międzynarodowymi została pomyślana jako subsydiarna, może nastąpić wtedy, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne. Dziecko może być zakwalifikowane do adopcji zagranicznej wtedy, gdy żadnemu z ośrodków w kraju, nie wyłączają tych, które prowadzą wojewódzkie banki danych, nie udało się pozyskać w Polsce osób wyrażających gotowość przysposobienia tego dziecka. Ośrodki prowadzące wojewódzkie banki danych powinny przekazać stosowną informację o tym fakcie do ośrodka wyznaczonego do prowadzenia centralnego banku danych o dzieciach oczekujących na przysposobienie oraz ośrodków upoważnionych do współpracy z licencjonowanymi przez rządy innych państw organizacjami lub ośrodkami adopcyjnymi. Zasada subsydiarności nie obowiązuje, gdy o adopcję ubiega się zamieszkały za granicą krewny lub powinowaty dziecka albo osoba obca, która jednak przysposobiła już wcześniej siostrę lub brata przysposabianego. Adopcja zagraniczna nie może być orzeczona wcześniej niż po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności przysposabiającego w dotychczasowym miejscu zamieszkania dziecka lub w innej miejscowości w RP. Wyznaczając okres osobistej styczności między stronami na podstawie art.1201§3 KRO, sąd opiekuńczy powinien uwzględniać rozwiązania normatywne obowiązujące w państwie, gdzie dziecko ma zamieszkać po orzeczeniu przysposobienia. Wiele obcych ustawodawstw przewiduje bowiem obowiązkowa preadopcja i to w ściśle określonym, minimalnym czasie. [J.S.]

124. Skutki prawne zwykłego przysposobienia pełnego

Adopcja pełna zwykła - podstawowa, modelowa postać adopcji. Generalnie dwa następstwa: 1. ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego naturalnych krewnych i vice versa (wzajemny szacunek i wsparcie, przyczyniania się dziecka do zaspokajania potrzeb rodziny i pracy we wspólnym gosp. domowym, władzy rodzicielskiej, uprawnień i obowiązków alimentacyjnych między krewnymi, prawa do dziedziczenia na podstawie ustawy + wyjątki z 1211 KRO, patrz wyżej; NIE ustaje więź biologicznego pokrewieństwa więc nadal obowiazuje zakaz zawierania przez adoptowane dziecko małżeństwa z jego naturalnym krewnym z 14§1 KRO), 2. w to miejsce powstają stosunki łączące od tej pory dziecko (i jego zstępnych) z adoptującym oraz wszystkimi jego krewnymi:

121 KRO: „§ 1. Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi.  

§ 2. Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego.  

§ 3. Ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego.  

§ 4. Skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.”  

Oraz dodatkowo:

15 KRO: „§ 1. Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony. (...)” 

Kwestie nazwiska i imienia adoptowanego:

122 KRO: „§ 1. Przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego [podstawowa zasada], a jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka - nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa.  [Jeżeli po adopcji sporządza się nowy akt urodzenia dziecka i jako rodziców wpisuje się przysposabiających (co jest możliwe też przy zwykłej adopcji pełnej) reguła ta znajduje bezwzględne zastosowanie]

§ 2. Na żądanie osoby, która ma być przysposobiona [wydaje się, że tylko dziecko, które ukończyło 13 lat, a więc ze zdolnością do czynności prawnych], i za zgodą przysposabiającego sąd opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu postanawia, że przysposobiony nosić będzie nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego. Jeżeli przysposabiający albo przysposobiony nosi złożone nazwisko, sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w skład nazwiska przysposobionego [można sądzić, że dopuszczalne w pierwszej kolejności jest porozumienie stron ]. Przepisu tego nie stosuje się w razie sporządzenia nowego aktu urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego rodziców.  

§ 3. Na wniosek przysposabiającego sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył lat 13, może to nastąpić tylko za jego zgodą. Przepis art. 118 § 2 stosuje się odpowiednio [„Sąd opiekuńczy powinien wysłuchać przysposabianego, który nie ukończył lat trzynastu(...)”].”  

Akt urodzenia przysposobionego - zwykłe przysposobienie pełne w zasadzie skutkuje wpisaniem do aktu urodzenia dziecka stosownej wzmianki dodatkowej (lecz w odpisach skróconych jako rodziców podaje się przysposabiającego/-ych). Ale - na wniosek przysposabiającego i za zgodą adoptowanego który ukończył 13 lat (lub bez zgody, jeśli młodszy, ale powinien być wysłuchany), sąd może nakazać sporządzenie nowego aktu ur., gdzie przysposabiający będą wpisani jako rodzice; sąd może zaniechać pytania o zgodę małoletniego lub wysłuchania młodszego, jeśli dziecko uważa przysposabiającego za prawdziwego rodzica i żądanie takie byłoby sprzeczne z dobrem dziecka - celem utrzymanie faktu przysposobienia w tajemnicy. Dodatkowo więc dawny akt urodzenia ulega utajnieniu i nie wydaje się z niego odpisów (choć treść uzupełnia się wzmianką dodatkową o sporządzeniu nowego aktu) - ten pierwotny akt będzie dostępny tylko na żądanie sądu, zwłaszcza w związku z postępowaniem ws ustalenia pochodzenia przysposobionego (z 49ust2 PASC wynika wprost dopuszczalność ustalenia pochodzenia dziecka także po jego przysposobieniu w trybie zwykłej adopcji pełnej) lub rozwiązaniem stosunku przysposobienia, oraz na żądanie samego dziecka po osiągnięciu przez nie pełnoletności. [ninja (`Д´)ﾉ☼]

125. Skutki prawne przysposobienia niepełnego

Adopcja niepełna -

124 KRO: „§ 1. Na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna, sąd opiekuńczy orzeka, że skutki przysposobienia polegać będą wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym [tj nie obejmują krewnych adoptującego]. Jednakże i w tym wypadku skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego [jego przyszłe dzieci, wnuków itd].  

§ 2. Nie jest dopuszczalne ograniczenie skutków przysposobienia [tj orzeczenia adopcji niepełnej] w wypadku, gdy rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na przysposobienie dziecka bez wskazania osoby przysposabiającego [w formie zgody blankietowej - wówczas przysposobienie całkowite → pyt. 126].  

§ 3. Na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna, sąd opiekuńczy może w okresie małoletniości przysposobionego zmienić przysposobienie orzeczone stosownie do § 1 na przysposobienie, którego skutki podlegają przepisom art. 121-123 [czyli adopcję pełną zwykłą, która obejmie skutkami krewnych przysposabiającego].”  

Trzy rodzaje konsekwencji:

- w zakresie relacji między adoptowanym i adoptującym powstają identyczne więzi jak przy adopcji pełnej zwykłej (adoptujący zyskuje władzę rodzicielską, powstaje obowiązek wzajemnego szacunku i wspierania się, alimentowania, obowiązek dla dziecka z 91 KRO [pokrywanie kosztów/ praca w gosp.], uprawnienia do dziedziczenia po sobie z ustawy, a także nazwiska i imienia dziecka)

- relacje adoptowany a krewni adoptującego - brak więzi normatywnej, dziecko nie zyskuje żadnych praw i obowiązków, i vice versa

- stosunki adoptowany a jego biologiczni krewni - niektóre ulegają zerwaniu (władza rodzicielska, obowiązki z 87 [szacunek i wsparcie] i 91), inne są tylko modyfikowane (widać to wyraźnie w regulacjach alimentacyjnych - 131 KRO, oraz w przepisach spadkowych - 937 KC).

Kolejność obowiązku alimentacyjnego - zmiana polega na tym, że obowiązek przysposabiającego wyprzedza obowiązki wszystkich innych biologicznych wstępnych dziecka oraz rodzeństwo; gdyby zaś naturalni wstępni dziecka i jego rodzeństwo szukali alimentów, mogą ich żądać od przysposobionego w ostateczności, po wyczerpaniu możliwości uzyskania środków utrzymania od wszystkich innych osób zobowiązanych do ich alimentowania. Uwaga - adopcja niepełna nie wpływa na obowiązek alimentacyjny między adoptowanym a jego wszystkimi krewnymi jeśli adoptował go w tym trybie ojczym/ macocha! (131§2 KRO).

Problem dziedziczenia z ustawy - tylko rodzice biologiczni zostali wyłączeni od dziedziczenia z ustawy po swoim („byłym”) dziecku (124 KRO), a zmaiast nich dziedziczy adoptujacy. Poza tym adopcja niepełna nie narusza uprawnień wszystkich innych biologicznych krewnych adoptowanego; adoptowany może dziedziczyć po wszystkich krewnych biologicznych (w tym po rodzicach).

Rejestracja adopcji niepełnej - w akcie urodzenia dziecka przysposobionego w tym trybie czyni się jedynie dodatkową wzmiankę o adopcji, a sąd opiekuńczy może też wyłączyć możliwość wymieniania adoptującego jako rodzica dziecka w odpisach skróconych tego aktu (! czyli w akcie urodzenia jako rodzice wymienieni nadal biologiczni, i w skróconym również taka możliwość). [ninja (`Д´)ﾉ☼]

126. Przysposobienie całkowite (anonimowe, blankietowe) lub fikcja prawna tego typu adopcji i jego (jej) skutki szczególne

Przysposobienie całkowite/ anonimowe/ blankietowe - podstawę orzeczenia stanowi zgoda rodziców na przysposobienie dziecka w przyszłości, w formie blankietowej tj bez wskazania osoby przysposabiającego. W efekcie większe szanse utajnienia adopcji przed otoczeniem (rodzice naturalni i adopcyjni się nie znają), i - oprócz podstawowych skutków zwykłej adopcji pełnej - powstają dalsze konsekwencje.

- niedopuszczalność zmiany stanu cywilnego dziecka - 1241 KRO: „W wypadku gdy rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na jego przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego, nie jest dopuszczalne ustalenie pochodzenia przysposobionego przez uznanie ojcostwa, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia [dot. ojcostwa i macierzyństwa], ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.”  .

- nierozwiązywalność adopcji całkowitej - 1251 KRO: „§ 1. Nie jest dopuszczalne rozwiązanie przysposobienia, na które rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę bez wskazania osoby przysposabiającego. § 2. Takie przysposobienie nie stoi na przeszkodzie ponownemu przysposobieniu za życia przysposabiającego [w tym także w charakterze przysposobienia całkowitego].” Kontrowersje - w końcu nawet rodziny naturalne nie zawsze funkcjonują prawidłowo, a tym bardziej nie mogą tego gwarantować adopcyjne - stąd §2.

- sporządzenie nowego aktu urodzenia dziecka - zawsze, i to z urzędu; podlega utajnieniu na zasadach podobnych jak w pyt. 124 (adopcja zwykła pełna, do niej 49 PASC), wg 48 PASC. Odsyła on tez do 47 ust 4 i 5 PASC (tj. samotny przysposabiający jako rodzic, a jako drugi - „zmyślony”, i podobnie gdy adoptuje małżonek dziecko nie pochodzące od współmałżonka); pominięto zaś ust.3, co eliminuje możliwość przysposobienia pasierba przez ojczyma/macochę w trybie adopcji całkowitej - to tylko dla trybu adopcji pełnej zwykłej.  [ninja (`Д´)ﾉ☼]

127. Imię i nazwisko przysposobionego

- adopcja pełna zwykła - (→ pyt. 124)

// Kwestie nazwiska i imienia adoptowanego:

122 KRO: „§ 1. Przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego [podstawowa zasada], a jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka - nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa.  [Jeżeli po adopcji sporządza się nowy akt urodzenia dziecka i jako rodziców wpisuje się przysposabiających (co jest możliwe też przy zwykłej adopcji pełnej) reguła ta znajduje bezwzględne zastosowanie]

§ 2. Na żądanie osoby, która ma być przysposobiona [wydaje się, że tylko dziecko, które ukończyło 13 lat, a więc ze zdolnością do czynności prawnych], i za zgodą przysposabiającego sąd opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu postanawia, że przysposobiony nosić będzie nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego. Jeżeli przysposabiający albo przysposobiony nosi złożone nazwisko, sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w skład nazwiska przysposobionego [można sądzić, że dopuszczalne w pierwszej kolejności jest porozumienie stron ]. Przepisu tego nie stosuje się w razie sporządzenia nowego aktu urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego rodziców.  

§ 3. Na wniosek przysposabiającego sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył lat 13, może to nastąpić tylko za jego zgodą. Przepis art. 118 § 2 stosuje się odpowiednio [„Sąd opiekuńczy powinien wysłuchać przysposabianego, który nie ukończył lat trzynastu(...)”].”  //

- adopcja niepełna - (→ pyt 125)

- kwestia imienia i nazwiska adoptowanego - //„ w zakresie relacji między adoptowanym i adoptującym powstają identyczne więzi jak przy adopcji pełnej zwykłej”//

- po rozwiązaniu przysposobienia

- mimo rozwiązania adopcji, adoptowany zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie i otrzymane w związku z tym imię/ imiona. Ale - z ważnych powodów sąd może (na wniosek jednej ze stron dotychczasowego stosunku; wniosek nie zawsze zostanie uwzględniony) w orzeczeniu o rozwiązaniu przysposobienia (nie w osobnym) postanowić że adoptowany wraca do pierwotnego nazwiska. Zaś wyłącznie na wniosek adoptowanego [który ukończył 13 lat; wniosek z KC] sąd orzeka [wniosek jest wiążący] o powrocie do poprzedniego imienia (126§2 KRO). [ninja (`Д´)ﾉ☼]

128. Akt urodzenia przysposobionego

- adopcja pełna zwykła - (→ pyt 124)

//- Akt urodzenia przysposobionego - zwykłe przysposobienie pełne w zasadzie skutkuje wpisaniem do aktu urodzenia dziecka stosownej wzmianki dodatkowej (lecz w odpisach skróconych jako rodziców podaje się przysposabiającego/-ych). Ale - na wniosek przysposabiającego i za zgodą adoptowanego który ukończył 13 lat (lub bez zgody, jeśli młodszy, ale powinien być wysłuchany), sąd może nakazać sporządzenie nowego aktu ur., gdzie przysposabiający będą wpisani jako rodzice; sąd może zaniechać pytania o zgodę małoletniego lub wysłuchania młodszego, jeśli dziecko uważa przysposabiającego za prawdziwego rodzica i żądanie takie byłoby sprzeczne z dobrem dziecka - celem utrzymanie faktu przysposobienia w tajemnicy. Dodatkowo więc dawny akt urodzenia ulega utajnieniu i nie wydaje się z niego odpisów (choć treść uzupełnia się wzmianką dodatkową o sporządzeniu nowego aktu) - ten pierwotny akt będzie dostępny tylko na żądanie sądu, zwłaszcza w związku z postępowaniem ws ustalenia pochodzenia przysposobionego (z 49ust2 PASC wynika wprost dopuszczalność ustalenia pochodzenia dziecka także po jego przysposobieniu w trybie zwykłej adopcji pełnej) lub rozwiązaniem stosunku przysposobienia, oraz na żądanie samego dziecka po osiągnięciu przez nie pełnoletności. //

- adopcja niepełna - (→ pyt 125)

//- Rejestracja adopcji niepełnej - w akcie urodzenia dziecka przysposobionego w tym trybie czyni się jedynie dodatkową wzmiankę o adopcji, a sąd opiekuńczy może też wyłączyć możliwość wymieniania adoptującego jako rodzica dziecka w odpisach skróconych tego aktu (! czyli w akcie urodzenia jako rodzice wymienieni nadal biologiczni, i w skróconym również taka możliwość). //

- przysposobienie całkowite - (→ pyt 126)

//- sporządzenie nowego aktu urodzenia dziecka - zawsze, i to z urzędu; podlega utajnieniu na zasadach podobnych jak w pyt. 124 (adopcja zwykła pełna, do niej 49 PASC), wg 48 PASC. Odsyła on tez do 47 ust 4 i 5 PASC (tj. samotny przysposabiający jako rodzic, a jako drugi - „zmyślony”, i podobnie gdy adoptuje małżonek dziecko nie pochodzące od współmałżonka); pominięto zaś ust.3, co eliminuje możliwość przysposobienia pasierba przez ojczyma/macochę w trybie adopcji całkowitej - to tylko dla trybu adopcji pełnej zwykłej. //

- rozwiązanie adopcji - (→ pyt 129)

- rejestracja rozwiązania przysposobienia - w akcie urodzenia dziecka nanosi się wzmiankę dodatkową o rozwiązaniu adopcji. Na sądzie ciąży obowiązek przekazania do USC odpisu prawomocnego wyroku. W przypadku rozwiązania adopcji zwykłej pełnej, dla której sąd zarządził sporządzenie nowego aktu urodzenia adoptowanego, ten nowy akt oraz wzmiankę dodatkową o jego sporządzeniu (której dokonano w pierwotnym akcie ur. dziecka), sąd unieważnia w postępowaniu procesowym (49 ust 3 PASC). [ninja (`Д´)ﾉ☼]

129. Rozwiązanie przysposobienia - przesłanki i skutki

PRZESŁANKI

Wyłączną pozytywną przesłankę rozwiązania przysposobienia stanowią ważne powody. Przez to pojęcie rozumie się- stan zupełnego i trwałego rozkładu więzi między przysposabiającym a przysposobionym (stan ten musi jednak istnieć w momencie orzekania o rozwiązaniu przysposobienia). Praktyka orzecznicza wskazuje konkretne okoliczności:

a) które można uznać za ważne powody:

-konieczność usunięcia przeszkody do zawarcia małżeństwa przez strony stosunku adopcji

-potrzeba umożliwienia małoletniemu powrotu do rodziny naturalnej

-potrzeba pełnej asymilacji dziecka w nowej wspólnocie, powstałej po rozwodzie pierwotnych przysposabiających, wskutek zawarcia nowego małżeństwa przez tego z nich, u którego przebywa małoletni, co umożliwiłoby jego ponowne przysposobienie przez jego nowego ojczyma (macochę)

b) takie, które ważnego powodu nie stanowią:

-okoliczność, że dziecko nie osiągnęło należytego rozwoju umysłowego lub okazało się dzieckiem niedorozwiniętym (orzecznictwo SN nie jest w tym zakresi jednolite)

-urodzenie się przyspososabiającemu własnego dziecka

-niewłaściwe zachowanie się małoletniego jeszcze przysposabiającego, sprawiającego trudności wychowawcze

c) Z woli samego legislatora rozwiązanie przysposobienia jest niedopuszczalne w trzech sytuacjach:

-jeśli wskutek miałoby ucierpieć dobro małoletniego adoptowanego (pogorszenie sytuacji osobistej lub majątkowej dziecka)

-w wypadku przysposobienia powstałego na podstawie blankietowej zgody rodziców (

-po śmierci przysposobionego lub przysposabiającego, chyba że ten ostatni zmarł dopiero po wszczęciu sprawy o rozwiązanie adopcji (wtedy w miejsce zmarłego wstąpi do procesu kurator ustanowiony przez sąd

SKUTKI

- Z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu adopcji ustają - zasadniczo- jej skutki. Jeżeli rozwiązanie następiło dopiero po śmierci przysposabiającego, uważa się, że skutki przysposobienia ustały z chwila jego śmierci

- Mimo rozwiązania adopcji przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie oraz otrzymane w związku z tym przysposobieniem imię lub imiona. Z ważnych powodów sąd może jednak (na wniosek jednej ze stron) postanowić w orzeczniu o rozwiązaniu przysposobienia, że przysposobiony powraca do swojego pierwotnego nazwiska. Za to wyłącznie na wniosek przysposobionego sąd orzeka o jego powrocie do poprzednego imienia lub imion.

- Obowiązek alimentacyjny wygasa z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwiązującego przysposobienie. Sąd może jednak stosownie do okoliczności utrzymać w mocy wynikający z adopcji obowiązek alimentacyjny.

- Wskutek rozwiązania przysposobienia, „odżywa” władza rodzicielska biologicznych rodziców dziecka, jeśli tylko spełniają oni wszystkie normatywne przesłanki, od których zależy jej przysługiwanie. Decydującym argumentem wydaje się być, że władza rodzicielska przysługuje rodzicom z zasady ex lege.

- W akcie urodzenia nanosi się wzmiankę dodatkową o rozwiązaniu adopcji. Na sądzie ciąży w związku z tym obowiązek przekazania do urzędu stanu cywilnego odpisu prawomocnego wyroku. [K.R.]

130. Istota obowiązku alimentacyjnego i jego cechy charakterystyczne

Nie zawsze posiadane własne środki majątkowe wystarczają do pełnego samodzielnego zaspokojenia przez człowieka wszystkich jego potrzeb. W takich sytuacjach powstaje problem uruchomienia źródeł pomocy, które opierają się na świadczeniach państwowych albo na subsydiowaniu potrzebującego przez najbliższe mu osoby, przede wszystkim przez członków jego rodziny. W razie zbiegu tych dwóch form, pierwszeństwo ma obowiązek alimentacyjny. Pomoc społeczna ma jedynie znaczenie subsydiarne.

Pierwszeństwo obowiązku alimentacyjnego wśród możliwych form materialnego wsparcia podkreśla doniosłość tej instytucji. Realizacja obowiązku alimentacyjnego jest z jednej strony wyrazem odpowiedzialności za słabszych materialnie członków rodziny, z drugiej zaś sprzyja stabilizacji i utrwalaniu więzi rodzinnych

Istota alimentacji polega na „dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania”. Obowiązek alimentacyjny polega zatem na świadczeniach typu dare, także w wypadku środków niezbędnych do prawidłowego realizowania procesu wychowawczego dziecka (np. zakup książek).

Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.

Każdy stosunek alimentacyjno-prawny przyjmuje postać więzi zobowiązaniowej między konkretną osobą uprawnioną i równie ściśle oznaczonym podmiotem zobowiązanym. Uprawnionemu przysługuje roszczenie o alimenty (wierzytelność), a na zobowiązanym ciąży powinność spełnienia świadczenia alimentacyjnego (dług).Zarówno prawo, jak i obowiązek składające się na treść tego stosunku mają charakter majątkowy.

Uprawnienia i obowiązki alimentacyjne są niezbywalne. Ustawodawca nawiązał wyraźnie do takiego ich charakteru w art. 139 k.r.o., stanowiąc że obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego (podobnie jak roszczenie alimentacyjne) i wygasa wraz z jego śmiercią.

Ze względu na ekonomiczne znaczenie dla uprawnionego i związaną z tym konieczność zapewnienia im szczególnej ochrony, niemożliwe jest skuteczne zrzeczenie się roszczeń alimentacyjnych. Dopuszczenie takiej możliwości prowadziłoby bowiem w konsekwencji do przyjęcia funkcji wspomagania przez państwo osób, które nie są w stanie utrzymać się samodzielnie.

Obowiązek alimentacyjny służy przede wszystkim zaspokojeniu bieżących potrzeb uprawnionego. Z tego stwierdzenia wynika, że:

- prawo do żądania alimentów na przyszłość w ogóle się nie przedawnia. Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego aktualizuje się bowiem w każdym momencie, w którym istnieją wymagające zaspokojenia potrzeby uprawnionego i są spełnione wszystkie pozostałe przesłanki

- możliwość żądania i dochodzenia alimentów za okres wsteczny jest wyłączona na zasadzie pro praeterito non vivitur (nemo alitur)

Przepisy regulujące instytucję obowiązku alimentacyjnego mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Ewentualna umowa alimentacyjna zawarta między stronami, będzie miała znaczenie drugorzędne. Jej treść nie może pozostawać w opozycji do przepisów.

Ostatnią cechą charakterystyczną alimentacji jest wyznaczenie przez ustawodawcę ścisłego kręgu osób bliskich , które zostały uprawnione lub zobowiązane do świadczenia środków utrzymania. Cecha ta odróżnia świadczenia alimentacyjne od świadczeń znajdujących oparcie w w przepisach prawa cywilnego. [K.R.]

131. Podmiotowy zakres alimentacji ; kolejność poszczególnych obowiązków alimentacyjnych

- zakres podmiotowy - 1. małżonkowie (27 KRO; w czasie małżeństwa „naturalnie”, po separacji świadczenia pieniężne, po rozwiązaniu/unieważnieniu małżeństwa charakter quasi-alimentacyjny dostarczania środków utrzymania), 2. krewni w linii prostej i a w bocznej tylko rodzeństwo (128 KRO), 3. podobnie jak między naturalnymi krewnymi jest w wypadku przysposobienia (z wyjątkiem przysposobienia niepełnego, które dotyczy tyko adoptowanego-adoptującego z wyłączeniem krewnych), 4. pewne roszczenia posiada też matka dziecka pozamałżeńskiego wobec ojca dziecka (quasi-alimentacyjne, bo nie łączy ich żadna więź prawnorodzinna, a część uprawnień ma charakter odszkodowawczy), 5. źródłem jest też powinowactwo w określonym zakresie, tj. między pasierbem a małżonkiem rodzica dziecka niebędącym rodzicem biologicznym tegoż dziecka (tj między pasierbem a macochą/ ojczymem).

- kolejność obowiązków alimentacyjnych - zobowiązanych do alimentowania tej samej osoby może być kilka osób. 1. Uprawniony w pierwszej kolejności powinien dochodzić alimentów (środków utrzymania) od aktualnego lub byłego małżonka (tj nawet po unieważnieniu małżeństwa, separacji, rozwodzie), przy czym zawarcie nowego małżeństwa powoduje przejście obowiązku na aktualnego współmałżonka. 2. W dalszej kolejność zobowiązani są krewni w linii prostej (i tu najpierw zstępni - dzieci [mogące same się utrzymać], wnuki, a w dalszej kolejności wstępni - rodzice itd.; w obrębie wstępnych/zstępnych obowiązek wpierw ma ten, kto ma bliższy stopień pokrewieństwa z uprawnionym, tj prędzej dziecko, potem wnuk, zaś gdy kilka osób ma ten sam stopień pokrewieństwa, to są zobowiązane łącznie, ale odpowiadają każdy w stosownej części). 3. Identyczne zasady dotyczą osób związanych stosunkiem przysposobienia pełnego oraz adopcji całkowitej. Przy adopcji niepełnej tyczy to tylko relacji adoptującego z adoptowanym i w pewnym zakresie adoptowanego z jego naturalnymi krewnymi. 4. W wypadku powinowatych są trzy koncepcje - że ich obowiązki mają charakter subsydiarny i konkretyzują się na samym końcu, lub że powinno to być oceniane przez pryzmat zasad współżycia społecznego i „płynne”, lub że kolejność obowiązków alimentacyjnych między ojczymem/macochą a pasierbem powinna być jak dla rodziców z dzieckiem. | Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje, gdy: 1. nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności (np. nieznani rodzice lub śmierć takiej osoby), 2. osoba ta nie może spełnić swojego obowiązku (niedostateczne możliwości zarobkowe/majątkowe), 3. lub uzyskanie od niej środków utrzymania na czas jest niemożliwe albo nazbyt trudne (np. zobowiązany jest długo za granicą). | Judykatura wyklucza możliwość jednoczesnego pozwania o alimenty osób związanych w różnej kolejności (tylko rzadko w specjalnych sytuacjach), choć wg dra Strzebinczyka przepisy tego nie wykluczają, a „wspólne” postępowanie usprawniło by ocenianie i przyspieszyło cały proces. [ninja (`Д´)ﾉ☼]

132. Przesłanki obowiązku alimentacyjnego (z uwzględnieniem roli zasad współżycia społecznego) i jego zakres

- przesłanki:

- konieczne

- niedostatek uprawnionego - tj niemożność zaspokojenia potrzeb uprawnionego własnymi siłami i środkami; problem - określenie poziomu potrzeb (nie można odnosić się do „usprawiedliwionych potrzeb” gdyż to osobna przesłanka dla wszystkich szczególnych obowiązków alimentacji, nawet, jeśli nie wymagają one niedostatku). Można za to odnieść się do niezbędnych potrzeb, które mogą jednak zależeć od np. płci, wieku, zdrowia, a także czy ma środki lub możliwości na choć częściowe ich pokrycie. Przesłanka ta nie jest konieczna gdy roszczenie przysługuje dzieciom nie mogącym otrzymać się jeszcze samodzielnie (w imię zasady równej stopy życiowej rodziców i dzieci; nawet, jeśli dzieci nie podlegają już władzy rodzicielskiej ale ich przygotowanie zawodowe za które odpowiadają rodzice wymaga dokończenia nauki trwającej po 18. roku życia; alimentacyjny obowiązek rodziców znoszą cztery okoliczności: 1. dziecko posiada dostateczny majątek, 2. może już samo się utrzymać, 3. dziecko pełnoletnie, nie może się utrzymać, ale rodzice nie mogą alimentować ze względu na nadmierny uszczerbek jaki by ponieśli, 4. dziecko nie stara się uzyskać możności samodzielnego utrzymania, np. niesolidnie studiuje ← można to traktować jako dodatkowe negatywne przesłanki) -oraz- roszczeń między byłymi lub separowanymi małżonkami o dostarczenie środków utrzymania na podstawie 60§2 KRO (wyłączna wina jednego; cel - wyrównanie uszczerbku jaki poniósł małżonek niewinny/ w dobrej wierze, wskutek rozwodu, separacji, unieważnienia małżeństwa z wyłącznej winy/ złej wiary drugiego małżonka).

- usprawiedliwione potrzeby uprawnionego -oraz- zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego - brak uspr. potrzeb (których uprawniony nie mógłby/ nie miałby możliwości sam zaspokoić) wykluczają powstanie roszczenia i obowiązku alimentacyjnego. Jednak ich wystąpienie nie tylko aktualizuje obowiązek, ale i określa jego zakres. Trzy sytuacje: 1. jeśli obowiązek alimentacyjny zależy od „niedostatku”, to usprawiedliwione są tylko te potrzeby, które eliminują ten stan, 2. jeśli podstawą jest 133 KRO, to usprawiedliwione są te, które pozwolą dziecku osiągnąć równą stopę życiową z rodzicami, 3. a jeśli 60§2 KRO, to usprawiedliwione = wyrównujące uszczerbek małżonka niewinnego/ w dobrej wierze. | Ostatecznie o powstaniu w ogóle zobowiązania, decyduje zakres zarobkowych i majątkowych możliwości (i to wg 3 lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń, jeśli był już do nich zobligowany) zobowiązanego - jeśli sam jest w niedostatku lub jeśli alimentowanie do tego by doprowadziło, a jeśli obowiązek nie opiera się na niedostatku uprawnionego, lecz na 133 KRO, to nie może to zachwiać równej stopy życiowej, a jeśli na 60§2, to nie może zachwiać co najmniej zbliżonego poziomu obu osób.

- sprzeczność żądania alimentów z zasadami współżycia społecznego - pozwala na uchylenie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego; nie dotyczy to alimentowania małoletniego dziecka przez jego rodziców. Przykłady: wierzyciel alimentacyjny znalazł się w niedostatku z własnego nagannego postępowania (np. roztrwonił swoje zasoby), albo żąda alimentów, mimo że sam uchylał się od spełniania wobec obecnie zobowiązanego własnych obowiązków rodzinnych, lub naruszył inne jego prawa (np. do życia, zdrowia itd.). można by za takie uznać też 133§3 (potencjalny uszczerbek rodziców) i 60§2 (wyłączna wina/ zła wiara zobowiązanego), ale są to raczej lex specialis a nie przykłądy sprzeczności z zasadami wsp.społ.

- dodatkowe

- niektóre kategorie obowiązku alimentacyjnego powstaną tylko, gdy zaistnieją dodatkowe przesłanki - tak np. przy separacji lub rozwodzie (60§2, przesłanką taką jest zła wiara lub wyłączna wina); dodatkowe przesłanki negatywne przewiduje tez 133 KRO (o tym było wyżej). Dodatkowe przesłanki warunkują tez powstanie obowiązku alimentacyjnego:

- między rodzeństwem - przesłanka negatywna pozwalająca zwolnić się od obowiązku to 'powstanie nadmiernego uszczerbku po stronie zobowiązanego lub jego rodziny', i w konsekwencji obowiązek pozostaje tylko, gdy zobowiązany ma ewentualne środki, zbędne do zachowania dotychczasowego poziomu życia swojego i rodziny (i to rozumianej dość szeroko - głównie w zależności od faktu, kogo zobowiązany rzeczywiście utrzymuje).

- między powinowatymi - dodatkowe przesłanki konieczne dla obowiązków alimentacyjnych między ojczymem/macochą a pasierbem, tj: 1. roszczenie odpowiada zasadom wsp. społ., 2. jeśli uprawnionym jest ojczym/macocha, to musi wykazać, że „przyczyniał się do wychowania i utrzymania dziecka” (przynajmniej wykazanie więzi uczuciowych, jeśli utrzymywanie nie było już konieczne w danej sytuacji). Wystarczy też samo zawarcie małżeństwa między rodzicem a macochą/ojczymem, bez konieczności trwania małżeństwa - a więc obowiazek trwa po separowaniu/ustaniu małżeństwa, o ile inne przesłanki spełniono. Jedynie unieważnienie małżeństwa, znoszące powinowactwo i to z mocą wsteczną lub zawarcie nowego małżeństwa przez rodzica dziecka (będzie miało teraz nowego ojczyma/macochę) znoszą ten obowiązek. Jeśli oboje rodzice naturalni zawrą nowe małżeństwa (dziecko ma wówczas i macochę i ojczyma), to zobowiązany jest tylko ten „nowy” rodzic, z którym dziecko się wychowuje. Ponadto powinowatych dotyczy 144§3 o obow. aliment. krewnych, w zakresie przepisów o uspr. potrzebach uprawnionego i zarobkowych/ majątkowych możliwościach zobowiązanego; dyskusyjna jednak pozostaje kwestia kolejności obowiązków i przez to np. problem pasierba nie mogącego się utrzymać (→ pyt131)

- doprecyzowano przesłankę decydującą o zakresie alimentacji, przesądzając w 135§3, że pewne świdczenia ze środków publicznych nie wpływają na zakres alimentacyjny (świadczenia materialne z pomocy społecznej, z funduszu alimentacyjnego lub nalezne dziecku umieszczonemu w rodzinie zastępczej).

- roszczenie alimentacyjne można podnieść skutecznie w każdym momencie, o ile wystąpiły konieczne przesłanki; ich ustanie zaś upoważnia do żądania zmiany orzeczenia lub umownych ustaleń w tym zakresie. [ninja (`Д´)ﾉ☼]

133. Sposoby określania wysokości świadczeń alimentacyjnych oraz formy wykonywania obowiązku alimentacyjnego

{wykład 2008/09:}

// W uproszczeniu można przyjąć, że obowiązek alimentacyjny może być zrealizowany w 2 formach. Jedna polega na dare (dostarczanie środków utrzymania bądź wychowania), druga na facere (starania o dziecko, o uprawnionego i jego wychowaniu). Po noweli (2009) ta druga forma została przypisana do 2 postaci obowiązku alimentacyjnego - wobec małoletniego lub osoby niepełnosprawnej (oraz zastrzeżono, że w tych wypadkach świadczenie typu dare obciążają pozostałe podmioty zobowiązane, które nie sprawują tej pieczy nad dzieckiem lub niepełnosprawnym).

W sytuacji formy polegającej na dare w rachubę wchodzą 2 postacie: świadczenie alimentów w pieniądzu lub w naturze.

W praktyce sądowej obserwować można zjawisko uproszczenia zasądzania alimentów w postaci pieniężnej jako ułamek (procent) stałych dochodów uzyskiwanych przez zobowiązanego z ewentualnym, dodatkowym zastrzeżeniem, że w ten sposób świadczone alimenty nie mogą być niższe od pewnej kwoty określonej przez sąd (nominalnej).

Zauważmy, że taki sposób określania obowiązku alimentacyjnego uwzględnia co prawda kryterium możliwości zarobkowych zobowiązanego, ale już nie jego możliwości majątkowych, abstrahuje natomiast od innej przesłanki alimentacyjnej, tj od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. //

- dopuszczalna jest każda postać świadczenia alimentacyjnego

- ad w naturze - tj np. żywienie, ubranie, leczenie itd. (dot. zwłaszcza dobrze funkcjonujących rodzin; świadczenia pieniżęne jak kieszonkowe, są tylko uzupełnieniem), lub w niektórych środowiskach niejako zwyczajowo, np. na wsi (choćby uprawniony i zobowiązany żyli osobno).

- świadczenia pieniężne - ustalenie w ułamkowej części dochodów dopuszczalne tylko, gdy: 1. uprawniony ma prawo do równej stopy życiowej z zobowiązanym, więc głównie w razie alimentacji dziecka przez rodziców, 2. dochody są stałym źródłem utrzymania zobowiązanego, 3. system wynagrodzeń gwarantuje regularne, zbliżone do siebie dochody okresowe (zwykle miesięczne). [ninja (`Д´)ﾉ☼]

134. Alimentacyjny obowiązek rodziców wobec dziecka

133 KRO: „§ 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.  

§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. 

§ 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.”

Zasada równej stopy życiowej dzieci i ich rodziców (ten sam standard zaspokajania potrzeb).

(→ pyt 132)//Przesłanka ta [niedostatek uprawnionego] nie jest konieczna gdy roszczenie przysługuje dzieciom nie mogącym otrzymać się jeszcze samodzielnie (w imię zasady równej stopy życiowej rodziców i dzieci; nawet, jeśli dzieci nie podlegają już władzy rodzicielskiej ale ich przygotowanie zawodowe za które odpowiadają rodzice wymaga dokończenia nauki trwającej po 18. roku życia; alimentacyjny obowiązek rodziców znoszą cztery okoliczności: 1. dziecko posiada dostateczny majątek, 2. może już samo się utrzymać, 3. dziecko pełnoletnie, nie może się utrzymać, ale rodzice nie mogą alimentować ze względu na nadmierny uszczerbek jaki by ponieśli, 4. dziecko nie stara się uzyskać możności samodzielnego utrzymania, np. niesolidnie studiuje ← można to traktować jako dodatkowe negatywne przesłanki)//

{wykład 2008/09:} Nie ma sztywnej górnej granicy wiekowej, do której rodzice zobowiązani są alimentować dziecko. W szczególności nie obowiązuje granica pełnoletności dziecka ani przewidziana w przepisach ubezpieczenia społecznego (25, 26 lat). Podstawa w argumencie z 96 KRO, że na rodzicach ciąży obowiązek przygotowania dziecka do pracy stosowanie do jego uzdolnień. Stąd rodzice maja obowiązek alimentowania dziecka póki nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba, że ma dochody z własnego majątku.

Rodzice mogą skutecznie się uwolnić od obowiązku alimentowania pełnoletniego, lecz niesamodzielnego eokonomicznie dziecka, gdy: 1. spowodowałoby to ich nadmierny uszczerbek, 2. gdy dziecko nie wykorzystuje możliwości usamodzielnienia się ekonomicznego (niesolidnie studiuje). O istnieniu takich podstaw decyduje sąd opiekuńczy.

Póki trwa normatywny obowiązek rodziców względem dziecka (które nie może samodzielnie się utrzymać), nie obowiązuje przesłanka niedostatku uprawnionego dziecka, co oznacza, że może ono żądac alimentów od rodziców do poziomu zrównania własnej stopy życiowej z tą, na której oni zaspokajają swoje potrzeby.

jeśli natomiast dziecko osiągnie samodzielność ekonomiczną, nie wyklucza to możliwości powstania w przyszłości skutecznego roszczenia o alimenty względem rodziców, ale tylko po wykazaniu przez dziecko stanu niedostatku (niemożności zaspokojenia swoimi środkami niezbędnych potrzeb). Przesłanka niedostatku jest też konieczna zawsze, gdy z roszczeniem alimentacyjnym występuje rodzic w stosunku do usamodzielnionego dziecka. [ninja (`Д´)ﾉ☼]

135. Obowiązek alimentacyjny krewnych

art. 128 K.R.O „ obowiązek dostarczania środków utrzymania a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Istotne jest iż ustawodawca nie dokonał żadnych wyłączeń, choć wiadomo ze zważywszy na długość życia przeciętnego człowieka obowiązek ten obejmie 3-maxymalnie 4 pokolenia. Obciążenie wszystkich krewnych obowiązkiem alimentacyjnym jest zrozumiale, bo skoro każdy z nich powołał do życia bezpośrednio lub pośrednio- zstępnych, ci zaś choćby tylko z tego powodu powinni uczestniczyc w kosztach utrzymania wstępnych. Jeżeli chodzi o linie boczna to obowiązek alimentacyjny spoczywa jedynie na rodzeństwie, i jest osłabiony w stosunku do linii prostej. [Z.R.]

136. Obowiązek alimentacji w przypadku adopcji niepełnej

Przysposobienie niepełne kreuje powinność alimentacyjna jedynie miedzy przysposabiającym oraz przysposobionym i jego zstępnymi (wg kolejności przewidzianej w tym zakresie dla krewnych w linii prostej) korygując przy okazji- ale nie eliminując samej alimentacji- kolejność niektórych obowiązków alimentacyjnych miedzy adoptowanym dzieckiem a jego naturalnymi wstępnymi oraz rodzeństwem. [Z.R.]

137. Alimentowanie się powinowatych

Powinowactwo jest zrosłem obowiązku alimentacyjnego ale w ograniczonym zakresie podmiotowym. W art. 144(1) przewidziano obowiązek  alimentowania dziecka przez męża jego matki niebędącego jego ojcem oraz przez żonę ojca dziecka niebędąca  jego matka. Również pasierb może być zobligowany do świadczenia alimentów na rzecz ojczyma lub macochy. Nałożenie obowiązku prawnego na ojczyma/macochę jest efektem usankcjonowania jego pozycji- w tym zakresie- w zrekonstruowanej rodzinie pasierba. Zawarcie małżeństwa z matka dziecka pociąga bowiem za sobą niejako konieczność jednoczesnego podjęcia obowiązków wobec dziecka w zastępstwie jego drugiego rodzica. Przy takim założeniu pasierb nie może być w przyszłości z góry zwolniony od ewentualnej powinności wobec swojego ojczyma/macochy.

Trudno jednak przesądzić  właściwa kolejność obowiązku alimentacyjnego powinowatych wymienionych w 144 kro. W doktrynie prezentowane są 3 stanowiska:

a) obowiązki uregulowane w tym przepisie maja jedynie charakter subsydiarny, czyli konkretyzują sie dopiero na samym końcu, po bezskutecznym wyczerpaniu przez uprawnionego możliwości uzyskania alimentów od wszystkich pozostałych osób zobowiązanych do dostarczenia mu środków utrzymania

b) zmienna kolejność powinności alimentacyjnych, w każdym konkretnym przypadku powinno być oceniane przez pryzmat zasad współżycia społecznego, skoro taka dodatkowa przesłanka istnieje w przepisie

c) kolejność alimentacyjna między ojczymem/macochą a pasierbem powinna być identyczna jak obowiązki miedzy rodzicami a dziećmi

w związku z tym sporem art. 144 jest w zasadzie martwy w praktyce

autor skłania się ku traktowaniu tych powinności w sposób zgodny z a) czyli jako wyłącznie subsydiarne [Z.R.]

138. Roszczenia matki dziecka pozamałżeńskiego wobec jego ojca, związane z ciążą i porodem oraz ich charakter

Art. 141 ojciec niebędący mężem matki jest obowiązany przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów 3miesiecznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż 3 mies.(np. zły stan zdrowia). jeżeli matka poniosła inne konieczne wydatki tez może domagać się ich pokrycia. Wszystkie roszczenia są ważne również w wypadku gdyby dziecko urodziło się nieżywe!!! matka_ wierzyciel, ojciec- dłużnik. Pod pojęciem związanym z wydatkami w czasie ciąży rozumiemy lepsze odżywianie, specjalny ubiór, środki medyczne, opieka lekarska. Straty majątkowe matki to np. utrata pracy. Roszczenia wynikające z art. 141 przedawniają się z upływem 3 dni od dnia porodu. [Z.R.]

139. Przedawnienie roszczeń alimentacyjnych; regresy w prawie alimentacyjnym

Obowiązek alimentacyjny służy przede wszystkim zaspokojeniu bieżących potrzeb uprawnionego, prowadzi to do stwierdzenia, że prawo do żądania alimentów na przyszłość w ogolę się nie przedawnia. Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego aktualizuje się bowiem w każdym momencie, w którym istnieją wymagające zaspokojenia potrzeby uprawnionego i są spełnione wszystkie przesłanki. Druga istotna kwestia jest wyłączenie możliwości zadania i dochodzenia alimentów za okres wsteczny. Ma to przede wszystkim przeciwdziałać nieuzasadnionemu kapitalizowaniu alimentów, a w konsekwencji- przeznaczaniu ich na cele często nie mające wiele wspólnego z zabezpieczeniem potrzeb egzystencjalnych uprawnionego. Bezwzględne przestrzeganie tej zasady mogłoby niekiedy prowadzić do niepożądanych skutków w postaci premiowania niesolidnych dłużników alimentacyjnych. Dlatego tez ustawodawca przewiduje wyjątek. Stosownie do art. 137 świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem 3 lat!!! (chodzi oczywiście o świadczenia zaległe (zaległe raty)). Dokładnie rzecz ujmując chodzi o niezaspokojone potrzeby uprawnionego z 3letniego okresu przed wniesieniem powództwa alimentacyjnego. Ważne są również przepisy 117-125 z K.C o przedawnieniu. [Z.R.]

140. Ochrona świadczeń alimentacyjnych

- nieprzedawnialność samego prawa do zadania alimentów

- niedopuszczalność skutecznego zrzeczeni8a się roszczenia alimentacyjnego

- zakaz potrącania długów uprawnionego z uzyskanych świadczeń alimentacyjnych

- 138 KRO zapewniający uprawnionemu realna wartość świadczeń alimentacyjnych

- Znaczące są również ułatwienia proceduralne w dochodzeniu alimentów- chodzi o postępowanie, gdyż z powództwem nie musi koniecznie występować sam uprawniony (może prokurator/ organizacja społeczna), powództwo może być wytoczone również zgodnie z miejscem zamieszkania uprawnionego. Istnieje możliwość prowadzenia dochodzenia w celu ustalenia miejsca pobytu dłużnika. Powód korzysta tez z ustawowego zwolnienia od kosztów sadowych i to zarówno w postępowaniu rozpoznawczym jak i egzekucyjnym. Tez możliwość zgłoszenia wniosku o ustanowienie adwokata. Wszystko to uwzględniając trudna sytuacje materialna powoda. Wyrokowi zasadzającemu alimenty nadaje się z urzędu rygor natychmiastowej wykonalności

- W postępowaniu egzekucyjnym sytuacja osób alimentowanych doznaje dwojakiej ochrony. Z jednej strony, świadczenia alimentacyjne nie podlegają egzekucji na poczet długów uprawnionego, z drugiej zaś korzystają z ułatwień przewidzianych przepisami 1081-1083 kc oraz wysokiego pierwszeństwa egzekucji. Dalsze udogodnienia egzekucyjne przewidują przepisy kodeksu pracy, np. pracodawca może dokonać potraceń z wynagrodzenia za prace zobowiązanego do alimentacji.

- Instytucja gwarantująca wierzycielowi realna wypłatę świadczeń jest obecnie fundusz alimentacyjny , regulowany przepisami ustawy o pomocy uprawnionym do alimentów. Uprawnionymi do świadczeń z funduszu SA jedynie 2 kategorie osób: dzieci oraz bezterminowo osoby posiadające orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności,. Świadczenia przyznaje wójt, burmistrz lub prezydent miasta w trybie decyzyjnym, po rozpatrzeniu wniosku (musi być zaświadczenie o bezskuteczności egzekucji!!). wniosek składa się bezpośrednio w urzędzie gminy miejsca zamieszkania uprawnionego. Świadczenia przysługują w wysokości bieżących alimentów ustalonych przed sad, jednakże nie wyżej niż 500zl.. Przy7znajac świadczenia organ jest zobowiązany kierować się dochodem rodziny, który na 1 członka nie może przekraczać 725 zl. Świadczenia z funduszu SA przyznawane zasadniczo na okres 12 miesięcy i wypłacane miesięcznie. Istnieje problem z uzyskaniem alimentów od osób udających się/przebywających za granica- można wówczas

a) utrudnić wyjazd

b) zabezpieczenie świadczeń należnych od wyjeżdżającego za granice przez ustanowienie przez niego hipoteki, poręczenia os3,lub depozytu

c) zwykle postępowań sadowe

d) wg. przepisów 3 konwencji międzynarodowych

Celowa niealimentacja może wreszcie spowodować jako przestępstwo (209 KK) odp karna, choć skuteczność tego środka ochrony jest powszechnie podważana. [Z.R.]

IV OPIEKA I KURATELA

141. Kandydat na opiekuna

- typowanie kandydata na opiekuna:

1. Art.149 i 176 kro zawierają wskazania pomocne sądowi przy typowaniu kandydata (tylko pomocne! Sąd może je mieć w dupie!).

2.Jeśli dziecko zostało umieszczone w rodzinie zastępczej, to opiekę zazwyczaj sprawować będą rodzice zastępczy (status rodziców zastępczych łączy się ze statusem opiekuna, co nie jest aprobowane przez Strzebina, ale cóż).

3.Rodzice, którzy nie zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej (czyli MOGĄ: mieć ją zawieszoną, być małoletni, ubezwłasnowolnieni) mogą wskazać kandydata na opiekuna (np. testament). Wybór rodziców zostanie uwzględniony przez sąd, jeśli nie koliduje z dobrem dzieciaka. A w ogóle to sąd MUSI ocenić ich wybór, jeśli: każde z nich wybrało kogoś innego na kandydata oraz w razie wyrażenia prośby o ustanowienie opieki dla dziecka przez zmarłego rodzica, ponieważ drugi się nim nie interesuje (ale przysługuje mu władza rodzicielska).

3. Jeśli nie można skorzystać z reguły powyżej, sąd szuka kandydatów w kręgu krewnych lub innych bliskich osób małoletniego lub jego rodziców.

4. Jeśli brak, na żądanie sądu kandydata może wskazać właściwa jednostka organizacyjna pomocy społecznej (powiat. Centra pomocy rodzinie), organizacja społeczna, zakład poprawczy, schronisko dla nieletnich (w których dziecko przebywa)

5. Sąd może wysłuchać co dziecko ma do powiedzenia na temat kandydata.

6. Kandydat do opieki nad osobą ubezwłasnowolnioną: małżonek, matka i ojciec, a jak nie to reguły dotyczące małoletniego

- weryfikacja wytypowanego kandydata: 148kro (przesłanki negatywne) nie może być opiekunem osoba

1. niemająca pełnej zdolności do czynn, prawnych (reprezentacja)

2. pozbawiona praw publ

3. pozbawiona wł.rodzicielskiej

4. skazana za prz: przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności, z użyciem przemocy wobec osoby lub na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo wobec której orzeczono zakaz: prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi; kontaktowania się z określonymi osobami; opuszczania określonego miejsca albo obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach

5. co do której jest podejrzenie, że nie wywiąże się dobrze z obowiązków opiekuna

Wg Strzebina dyskwalifikujące kandydata jest również ujawnienie jakiejkolwiek ingerencji sądu w wykonywanie jego władzy rodzicielskiej nad własnymi dziećmi

- wydanie postanowienia o ustaleniu opieki: (niby należy to już do trybu, ale nie wiem do końca)

Po wydaniu orzeczenia przez sąd każdy jest OBOWIĄZNY podjąć opiekę (grzywna fakultatywnie, jak się pulta).

Ważne powody mogą zwolnić: pojęcie nieostre (mogą powodować luz decyzyjny), przeszkody faktyczne (pogorszenie stanu zdrowia, niespodziewany a niezbędny wyjazd za granicę), na wniosek osoby ustanowionej opiekunem, zgłoszony w ciągu tyg. Od doręcznia jej postanowienia. Jeśli przegapi termin, może być zwolniony jedynie na podstawie 169 kro (przeszkody faktyczne, prawne, nienależyte wykonywanie obowiązków). [O.R.]

142. Przypadki i tryb ustanawiania opieki

Przypadki opieki:
- Art. 145§1 mówi, że opiekę dla małoletniego ustanawia się w wypadkach przewidzianych w tytule II KRO

- Art. 94§3 mówi, że opiekę ustanawia się, gdy: żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska, albo są nieznani

- uwzględniając Art. 93§ 2 i art. 94 §1 podstawę opieki (w odniesieniu do sytuacji, gdzie rodzicom nie przysługuje władza rodzicielska) mogą również stanowić okoliczności zachodzące w stosunku do rodziców, takie jak:

A) śmierć rodzica

B) brak pełnej zdolności do czynn. Prawnych rodzica (małoletni, ubezwłasnowolniony)

C) pobawienie władzy rodzicielskiej

D) zawieszenie władzy rodzicielskiej

E) nieustalenie ojcostwa

- do sytuacji gdzie rodzice są nieznani należy uwzględnić sytuację, w której nie można ustalic macierzyństwa

- jeśli jednemu z rodziców przysługuje choćby ograniczona wł. Rodz. Nie ma podstaw do ustanowienia opieki!!!

- opieka to surogat wł. Rodz.

- jeśli chodzi o ubezwłasnowolnienie, to sąd okręgowy przesyła z urzędu sądowi opiekuńczemu odpis prawomocnego postanowienia. W przypadku całkowitego ubezwłasnowolnienia sąd op. Ustanawia opiekę, chyba, że orzecznie dotyczy małoletniego, który pozostaje wciąż pod władzą rodzicielską

Tryb ustanawiania opieki:

- nieprocesowe, z urzędu jak tylko sąd op. Dowie się o istnieniu powodu

- zasada powszechności opieki

- ustanowienie kuratora do czasu objęcia opieki, gdy niezbędna jest ochrona osoby lub jej majątku

- formy opieki: jednoosobowa, małżeństwo, jednej osobie można powierzyć kilku podopiecznych (rodzeństwo)

- etapy: typowanie kandydata (patrz 141), weryfikacja typowanego kandydata (patrz 141), wydanie postanowienia o ustanowieniu opieki: Po wydaniu orzeczenia przez sąd każdy jest OBOWIĄZNY podjąć opiekę (grzywna fakultatywnie, jak się pulta).

Ważne powody mogą zwolnić: pojęcie nieostre (mogą powodować luz decyzyjny), przeszkody faktyczne (pogorszenie stanu zdrowia, niespodziewany a niezbędny wyjazd za granicę), na wniosek osoby ustanowionej opiekunem, zgłoszony w ciągu tyg. Od doręcznia jej postanowienia. Jeśli przegapi termin, może być zwolniony jedynie na podstawie 169 kro (przeszkody faktyczne, prawne, nienależyte wykonywanie obowiązków).

Ostatni etap: złożenie przez opiekuna przyrzeczenia:

Objęcie opieki nastepuje z chwilą złożenia przyrzeczenia o treści: przyrzekam, że powierzone mi obowiązki opiekuna wykonam z całą sumiennością i zgodnie z interesem społecznym mając zawsze na względzie dobro osoby podlegającej mojej pieczy. Potem dostaje zaświadczenie i musi NIEZWŁOCZNIE podjąć obowiązki (153 kro) [O.R.]

143. Prawna treść (atrybuty) opieki

- Art.155§1 - opiekun sprawuje pieczę nad majątkiem i osobą podopiecznego

- opiekun jest przedstawicielem ustawowym podopiecznego (z wył. 159 kro)

- 3 podstawowe atrybuty:

1. piecza nad osobą pupila

- czynności faktyczne (wychowanie pupila, kierowanie, zdrowie, troska o rozwój fizyczny i duchowy, przygotowanie do pracy dla dobra społeczeństwa, pomoc medyczna)

- decyzje kształtujące sytuację prawną pupila (ewentualna zmiana imienia i nazwiska dokonywana trybie admin., przysposobienie dziecka, rozwiązanie stosunku pracy, nadanie nazwiska ojca ustalonego przez sąd)

- miejsce zamieszkanie = miejsce zamieszkania opiekuna

2. piecza nad majątkiem pupila

- nie obejmuje całego majątki pupila (wyłączenia: 161 kro, przepisy o wł. Rodzicielskiej)

- złożenie do depozytu sądowego niektórych przedmiotów (sąd orzeka fakultatywnie, kosztowności, papiery wartościowe, dokumenty)

- lokata gotówki w inst. Bankowej (dotyczy środków niepotrzebnych do zaspokajania uzasadnionych potrzeb pupila)

- sąd opiekuńczy zezwala na wybranie gotówki czy opróżnienie depozytu

- piecza nie obejmuje zarobku pupila i przedmiotów oddanych do codziennego użytku, darowizny i spadki (nimi zarządza zarządca ustalony przed darczyńcę lub spadkodawcę, a jak nie, to kurator)

3. jego reprezentowanie

- opiekun = ustawowy przedstawiciel, umożliwia reprezentowanie pupila w dokonywaniu czynnościach prawnych i procesowych

- wyłączenia - art. 159§1, 98§2, 159§2, czynności które może osobiście dokonać tylko sam pupil: małżeństwo z art.10, wyrażenie zgody na zmianę nazwiska lub na własne przysposobienie

- jeśli opiekę sprawują małżonkowie wspólnie każdy z nich może być przedstawicielem ustawowym pupila

+ odesłanie zawarte w art.155§2 [O.R.]

144. Normatywne reguły sprawowania opieki

1) Zasada nadzoru sądu opiekuńczego - w odróżnieniu od włądzy rodzicielskiej, nad działalnością opiekuna jest prowadzony nadzór sądu opiekuńczego.

- Sąd może żądać od opiekuna w każdym czasie wyjaśnień we wszystkich sprawach z zakresu opieki, oraz przedstawiania dokumentów związanych z jej sprawowaniem. Może przy tym korzystać z pomocy kuratora sądowego.
- Opiekun musi składać okresowe sprawozdania dotyczące pupila, z częstotliwością ustaloną przez sąd (nie rzadziej jednak niż raz w roku), wraz z rachunkami z zarządu majątkiem pupila (z czego może być zwolniony) oraz ogólnym sprawozdaniem dotyczącym zarządu majątkiem pupila. Sąd sprawdza sprawozdania i rachunki pod względem rzeczowym i rachunkowym w razie potrzeby zarządza ich sprostowanie i uzupełnienie. Następnie decyduje czy i w jakim zakresie je zatwierdza (nadzór akceptacyjny). Opiekun jest też zobowiązany do sporządzenia inwentarza majątku podopiecznego i aktualizowania go, oraz przedstawiania go sądowi opiekuńczemu (z czego może być zwolniony).
- W wypadku stwierdzenie nienależytego sprawowania opieki, sąd opiekuńczy wydaję odpowiednie zarządzenia określone w Art. 109 KRiO (patrz: władza rodzicielska) Sąd może również nakładać karę grzywny by wyegzekwować wykonanie zarządzeń (do tysiąca złotych), którą może też umorzyć, jeśli zarządzenie zostanie wykonane.

2) Zasady uzupełniające:

- Opieka ma być sprawowana zgodnie z należytą starannością jakiej wymaga dobro pupila oraz interes społeczny (podobnie do władzy rodzicielskiej).
- Opiekun potrzebuje zezwolenia sądu opiekuńczego we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku pupila: określenia miejsca pobytu pupila, kierunku kształcenia, zgody na zabieg lekarski, powództwa o ustalenie ojcostwa podopiecznego, zgody na przysposobienie osoby pozostającej pod opieką. W przypadku ważniejszych spraw dotyczących majątku, są to wszystkie działania wykraczające poza zwykły zarząd. Zezwolenia sąd opiekuńczy udziela na wniosek samego opiekuna.
- Opiekun ma obowiązek wysłuchania zdania pupila i w miarę możliwości uwzględnienia go. Ma również obowiązek informowania jego rodziców, o ważniejszych decyzjach dotyczących osoby lub majątku podopiecznego, jeśli ci uczestniczą w sprawowaniu bieżącej pieczy nad osobą dziecka i jego wychowaniem.
- Opiekun otrzymuje okresowe lub jednorazowe wynagrodzenie (wypłacane po dniu ustalania opieki). Wynagrodzenia nie przyznaje się gdy nakład pracy opiekuna był nieznaczny lub gdy sprawowanie opieki połączone jest z funkcją rodziny zastępczej, bądź gdy opieka czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Wynagrodzenie przyznawane jest z dochodów lub majątku pupila, a w przypadku ich braku, pokrywane jest ze środków publicznych.
- Opiekun ma prawo do roszczeń z tytułu nakładów i wydatków związanych ze sprawowaniem opieki. Zwrot wydatków i nakładów również dokonuje się z dochodów lub majątku pupila, bądź w przypadku ich braku z środków publicznych.
- Opiekun tak jak rodzice, ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez podopiecznego osobom trzecim, lub innym osobom pozostającym pod opieką tego samego opiekuna. [O.R.]

145. Prawne reguły zarządzania przez opiekuna majątkiem pupila

(→ pyt 144.) [O.R.]

146. Nadzór sądu opiekuńczego nad sprawowaniem opieki

(→ pyt 144. 1) ) [O.R.]

147. Zwolnienie opiekuna-przyczyny i skutki

- nie wolno utożsamiać z ustaniem opieki, ponieważ wygasa jedynie stosunek łączący konkretnego opiekuna z pupilem, a podstawa funkcjonowania opieki istnieje nadal

- art.169 kro

- sąd obligatoryjnie zwolni opiekuna, gdy: opiekun z powodów faktycznych lub prawnych nie jest w stanie sprawować pieczy (faktyczne: trwała przeszkoda uniemożliwiające wykonywanie wł. Rodzicielskiej, prawne: art.148kro), opiekun podejmuje działania lub zaniedbuje obowiązki na niekorzyść dobra pupila

- sąd fakultatywnie zwolni opiekuna, gdy: sam tego zażąda z ważnych powodów (są to powody mocno utrudniające sprawowanie opieki, nie uniemożliwiające, np. choroba, wiek)

- podstawą zwolnienia opiekuna- orzeczenie sądu opiekuńczego

- skutki: oddanie zaświadczenia, prowadzenie pilnych spraw do momentu ustanowienia nowego opiekuna, chyba że sąd postanowił inaczej np. ustanowił kuratora, ponieważ zaszły przesłanki obligatoryjne do zwolnienia opiekuna

- pozostałe skutki są tożsame ze skutkami ustania opieki -> pyt.148 [O.R.]

148. Ustanie opieki - przyczyny i skutki

- ustaje z mocą prawa z chwilą ustąpienia jej przyczyn

- przyczyny ustania opieki w związku z małoletnim:

- gdy osiągnie pełnoletność (+art.10kc)

- gdy przywrócona zostanie wł. Rodzicielska (art.170kro, wystarczy jednemu z rodziców i to nawet nie w pełnym wymiarze)

- ustalenie macierzyństwa

- stwierdzenie pochodzenia dziecka od ojca

- uzyskania (lub odzyskanie) przez rodzica pełnej zdolności do czynności prawnych z chwilą osiągniecia przez niego pełnoletniości lub uchylenia orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu

- uchylenia zawieszenia wł. Rodz. Na podstawie art.110par2.kro

- przywrócenie wł. Rodz., której wcześniej rodzic został pozbawiony art.111par2.

- przyczyny ustania opieki nad ubezwłasnowolnionym: w razie uchylenia tego ubezwłasnowolnienia lub zamiany na częściowe (jak na częściowe to kurator)

- śmierć pupila

Skutki ustania opieki:

- nie może wykonywać jej atrybutów opiekun (oprócz pilnych spraw, chyba że sąd postanowi inaczej)

- zwrot zaświadczenia

- skutki o charakterze majątkowym:

- wydanie zarządzanego majątku samemu pupilowi lub prz4dstawicielowi ustawowemu lub spadkobiercom

- w ciągu 3mscy od ustania opieki lub zwolnienia, opiekun musi złożyć rachunek końcowy z zarządu majątkiem pupila. Badanie rachunku końcowego może się odbywać przy pomocy pupila, jeśli ten ma zdolność do czynności prawnych (jak nie, to przedstawiciel ustawowy lub spadkobiercy). Sąd może zwolnić opiekuna od składania rachunku końcowego, gdy majątek jest nieznaczny lub sytuacja, w której dochody z majątku nie przekraczały kosztów utrzymania i wychowania.

- 3 lata na roszczenia opiekuna lub pupila z nakładów i wydatków poniesionych podczas sprawowania opieki oraz o naprawienie szkody pupilowi wyrządzonej nienależytym wykonywaniem opieki. Zatwierdzenie rachunku końcowego nie oznacza wyłączenia odpowiedzialności odszkodowawczej opiekuna. [O.R.]

149. Różnice w sytuacji prawnej rodziców i opiekuna

Opieka nad małoletnim jest subsydiarna do władzy rodzicielskiej. Opiekę ustanawia się tlyko, gdy żadnemu z rodziców nie przysługuje nawet cząstka władzy rodzicielskiej (nawet gdy dziecko jest w rodzinie zastępczej to nie ma opieki! lecz piecza podzielona!). Opieka od władzy rodzicielskiej najbardziej różni się tym, że sprawowana jest pod nadzorem sądu opiekuńczego!

165 KRO: „§ 1. Sąd opiekuńczy wykonywa nadzór nad sprawowaniem opieki, zaznajamiając się bieżąco z działalnością opiekuna oraz udzielając mu wskazówek i poleceń.  

§ 2. Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do zakresu opieki oraz przedstawiania dokumentów związanych z jej sprawowaniem.” 

166 KRO „§ 1. Opiekun obowiązany jest, w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku, składać temu sądowi sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz rachunki z zarządu jego majątkiem.”  

Ponadto:

155 KRO: „§ 1. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego.  

§ 2. Do sprawowania opieki stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej z zachowaniem przepisów poniższych.”  

156 KRO: „Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.”  [ mniejsza autonomia niż rodzice! ]

157 KRO: „Jeżeli opiekun doznaje przemijającej przeszkody w sprawowaniu opieki, sąd opiekuńczy może ustanowić kuratora.”  [ jeśli zaś władza rodzicielska dozna przemijającej przeszkody, to dla sprawowania pieczy nad dzieckiem wystarczy ustanowić rodzinę zastępczą, wybierając spośród grona bliskich dla dziecka osób, a zarząd majątkiem może sprawować kurator, który może też reprezentować dziecko w czynnościach prawnych i procesowych ]

158 KRO: „O decyzjach w ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego opiekun powinien informować jego rodziców, którzy uczestniczą w sprawowaniu bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w jego wychowaniu.”

160 KRO: „§ 1. Niezwłocznie po objęciu opieki opiekun obowiązany jest sporządzić inwentarz majątku osoby pozostającej pod opieką i przedstawić go sądowi opiekuńczemu. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w razie późniejszego nabycia majątku przez osobę pozostającą pod opieką.  [ 109 KRO - sąd może nakaż rodzicom sporządzenia inwentarza, ale nie muszą tego robić ex lege ] (...)”

161 KRO: „§ 1. Sąd opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego kosztowności, papierów wartościowych i innych dokumentów należących do pozostającego pod opieką. Przedmioty te nie mogą być odebrane bez zezwolenia sądu opiekuńczego.  (...)”

162 KRO: „„§ 1. Sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej. (...)”

163 KRO: „§ 1. Opiekun może żądać od pozostającego pod opieką zwrotu nakładów i wydatków związanych ze sprawowaniem opieki. Do roszczeń z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.  (...)”

[ninja (`Д´)ﾉ☼]

150. Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie

Prawodawca normuje zasady opieki nad małoletnim w Art.145-174, które jeśli spojrzymy na Art. 175 obejmują również zasady opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie.

Są tylko trzy różnice:

Art. 176 wybór kandydata - małżonek lub rodzice

Art. 177 sposób ustania - opieka ustaje z mocy prawa, gdy uchylone zostanie ubezwłasnowolnienie lub, gdy zostanie zmienione na częściowe

I powody dla których opieka jest ustanowiona: patrz pytanie 142

Czyli ktoś dostanie to pytanie, pisze to samo co u małoletniego oprócz tych dwóch zasad. [O.R.]

151. Przypadki kurateli przewidziane w KRO

Zgodnie z Art.178§1 kro kuratora ustanawia się w przypadkach w ustawie przewidzianych.

W KRO są cztery grupy owych przypadków:

I - wypadki uregulowane w przepisach ostatniego działu kodeksu: ubezwłasnowolnienie częściowe (181), dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nienarodzonego (182), dla osoby niepełnosprawnej(183) i dla osoby nieobecnej (184)

II - wypadki ustanawiania kuratora zastępującego w sprawach o prawa stanu nieżyjącą już stronę takiego postępowania: o unieważnienie małżeństwa w wypadku śmierci pozwanego (19§1), o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa, o zaprzeczenie ojcostwa, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa lub o sądowe ustalenie ojcostwa w razie wytoczenia powództwa przeciwko nieżyjącemu już, pozwanemu mężczyźnie oraz spraw o przysposobienie lub o jego rozwiązanie, jeżeli przysposabiający zmarł po rozpoczęciu postępowania. Postępowania o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, gdy któryś z małżonków zmarł (albo oboje), a także w wypadkach powództwa wytaczanego przez prokuratora w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa lub ojcostwa albo uznania bezskuteczności uznania ojcostwa (po śmierci mężczyzny).

III - ustanowienie kuratora ze względu na to, że osoba sprawująca pieczę nad dzieckiem, nie jest w stanie wykonywać jej należycie

IV - przypadki powierzenia kuratorowi zarządu części lub całego majątku dziecka

{I teraz nie wiem, czy opisywać wszystkie wypadki z grupy I, czy wcale nie. Uważam, że nie trzeba opisywać ich w całości, ale jednak dobrze by było wymienić choć przyczyny ustanowienia, czy coś takiego}

Ubezwłasnowolnienie częściowe:

- Art. 16§2 kc

- sąd zarządzający ubezwłasnowolnienie częściowe przesyła odpis postanowienia do sądu opiekuńczego, który z urzędu podejmuje postępowanie o ustanowienie kuratora

- kuratela dla częściowo ubezwłasnowolnionego ustanawiana jest, aby pomóc przede wszystkim w uczestniczeniu tej osoby w obrocie cywilnoprawnym

Dziecko poczęte:

- → pyt.152

Dla osoby niepełnosprawnej:

- os.niep. może żądać kuratora, jeżeli potrzebuje pomocy w prowadzeniu swoich spraw

- zakres obowiązków kuratora określa każdorazowo sąd opiekuńczy

- odwołanie również na wniosek os. Niep.

- sąd nie działa w tym wypadku z urzędu

Dla osoby nieobecnej:

- ustanawia się kuratora do prowadzenia spraw osoby nieobecnej, jeśli ta nie wyznaczyła pełnomocnika lub nie jest on w stanie wywiązać się ze swoich obowiązków lub wykonuje je nienależycie

- kurator musi dołożyć starań do znalezienia osoby nieobecnej i zawiadamiania jej o wszystkim

- jeśli pełnomocnik jest, ale do dupy, to kurator przejmuje jego obowiązki, jak nie ma pełnomocnika, to sąd ustala zakres obowiązków (i tak zawsze go precyzuje, nawet gdy jest pełnomocnik)

- ustanawiany na wniosek osoby nieobecnej lub os. Trzeciej, która ma w tym interes [O.R.]

152. Znaczenie kurateli ventris nomine

- Czyli kuratela dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nieurodzonego

- Cel: strzeżenie przyszłych praw dziecka

- ustanowienie może wystąpić również z urzędu

- ustaje z mocy prawa z chwilą urodzenia dziecka, od tego momentu pieczę przejmują rodzice w ramach władzy rodzicielskiej lub opiekun

- ochrona praw może dotyczyć spraw majątkowych i niemajątkowych (szeroka)

- przede wszystkim uprawnienia spadkowe dziecka poczętego (może być spadkobiercą, gdy w chwili otwarcia spadku jest już poczęte), jeśli urodzi się żywe (9kc - domniemanie, ze dziecko rodzi się żywe), może być mu przyznany zapis, zachowek ( i sposób ustalania jego wysokości np. doliczanie darowizn uczynionych przez wstępnych na rzecz osób trzecich na mniej niż 300 dni przed ur. Się dziecka).

- dochodzenie uprawnień rentowych, dla dziecka poczętego w momencie śmierci ojca, który zginął w nieszczęśliwym wypadku

- ewentualnie roszczenia odszkodowawcze, ze względu na szkodę jakie poniosło dziecko w czasie życia płodowego z art.446¹kc

- neguje się roszczenia z Art.142 kro, które matka podejmuje zanim urodzi dziecko

- kuratela obejmuje przede wszystkim umocowanie do reprezentowania takiego dziecka w czynnościach prawnych i procesowych

- rodzic może być kuratorem ventris [O.R.]

Prawo rodzinne 2010/11 zagadnienia -1-

---