Tworzenie norm prawnych i wytwarzanie reguł moralnych
Podstawowe pytanie to, czym jest prawo a czym jest moralność? Istnieją różne definicje zależnie od przyjętych założeń filozoficznych i światopoglądowych.
Prawo: wg pozytywizmu prawniczego jest to ogół norm postępowania ustanowionych przez państwo (przez upoważnione do tego organy władzy państwowej w odpowiednim trybie) i zabezpieczonych przymusem państwowym (sankcją)
Moralność: jako fakt społeczny:
- oceny i normy moralne są wytworem jakiejś społecz,ności
- dotyczy przedmiotu ocen i norm moralnych. Nasze postępowanie dotyczy innych osób, z którymi znajdujemy się w grupie, z którymi mamy relacje, jesteśmy moralni bo żyjemy wśród innych ludzi
- oceny i normy moralne są faktem społecznym bo ich kształt jest zależny od warunków społecznych, maja charakter ewolucyjny
-każda ocena i norma społeczna ma swoje uzasadnienie
TWORZENIE
Normy prawne, moralne oraz inne systemy kontroli społecznej są
specyficznymi tworami ludzkiej natury, stanowią wynik różnorodnych
stosunków, zależności i więzi społecznych, które kształtują się między
ludźmi,
wytwarzane są w dwojaki sposób:
są rezultatem długotrwałych wzajemnych oddziaływań o charakterze werbalnym i niewerbalnym; proces niezamierzony: normy moralne
Są rezultatem jednorazowych aktów stanowienia przez organy państwowe; proces zaplanowany i celowo stymulowany przez instytucje polityczne: normy
prawne
NORMY MORALNE
Charakter niezinstytucjonalizowany; wytwarzane są nieświadomie i
Spontanicznie
Standardy ocenne, kryteria dobra nie mogą być, w przeciwieństwie do
norm prawnych, ustanawiane, uchylane lub zmieniane w drodze aktów
normotwórczych
Nie mogą być stanowione zarówno jednostronnie jak i dwu lub
wielostronnie (w drodze umowy, porozumienia) między dwoma podmiotami
lub większa ilością podmiotów.
Uznanie określonych zasad moralnych może być rezultatem umowy
Koncepcja kompetencji do stanowienia norm moralnych jest sprzeczna z
paradygmatem moralnosci, a jedynie istnieją kompetencje do
indywidualnych ocen i decyzji moralnych
Od stanowienia norm moralnych odróżnić należy działania
instytucjonalne mające związek z regułami moralnymi, nie będące
jednak stanowieniem tych norm:
Deklarowanie i ogłaszanie norm moralnych
Dokonywanie logicznych i quasi- logicznych operacji wnioskowania na
normach moralnych
Uznawania norm moralnych przez ich adresatów
Ustanawianie reguł drugiego stopnia odnoszących się do uznawania,
interpretowania norm moralnych
Ustanawianie reguł instytucjonalnych odsyłających do norm i zasad
moralnych
1) deklarowanie i ogłaszanie norm moralnych:
Wypowiadanie przez kogokolwiek nakazów lub zakazów w formie zdań
rozkazujących lub wypowiedzi normatywnych nie jest równoznaczne z
ustanawianiem norm postępowania
Wypowiadanie rozkazu ''nie zabijaj'' jest wezwaniem lub apelem do
określonego zachowania się i pełni funkcję perswazyjną
Wypowiedzenie normy postępowania ''Nie należy zabijać człowieka'' może
mieć słaby lub mocny sens normatywny, w znaczeniu słabym pełni funkcję
informacyjną, w mocnym znaczeniu normatywnym jest wypowiedzią
performatywną- stanowi rezultat decyzji ustanawiającej regułę
postępowania.
2) uznawanie norm moralnych przez ic h adresatów
Każdy podmiot może ustanowić dla siebie lub dla innych podmiotów normy
postępowania, nie może jednak mocą własnej decyzji ''ustanowić'' ich
kwalifikacji moralnej, która może zostać jedynie rozpozana lub stwierdzona
Podmiot może dokonywać wyboru reguł i zasad moralnych (spośród zasad
już istniejących w świadomości lub kulturze społecznej), może jedne z nich
uznawać, a inne odrzucać, może więc- w oparciu o zastane reguły i zasady
moralne- konstytuować własną indywidualna etykę (autonomia moralna
jednostki ludzkiej)
Podmiot może formułować zastane i funkcjonujące w kulturze zasady
moralne, może innym ludziom proponować wybór określonych wartości
moralnych oraz formułować wskazówki dotyczące sposobów rozumienia
lub realizowania norm i ideałów moralnych (autorytet w sprawach
moralnych)
3) ustanawianie reguł instytucjonalnych (reguł drugiego stopnia) odnoszących się do norm i zasad moralnych a dotyczących ich interpretacji, uznawania, przestrzegania lub stosowania.
- Akty instytucji religijnych i zawodowych ogłaszające i kodyfikujące normy i zasady moralne są regułami, aktami deklaratoryjnymi, a nie konstytutywnymi i zmierzają do wyraźniejszego sformułowania lub pewnego rozwinięcia obowiązujących i uznawanych dotąd zasad moralnych, nie nadają regułom postępowania kwalifikacji moralnej, lecz ustanawiają instytucjonalny obowiązek przestrzegania tych zasad przez określone kręgi adresatów Ustanawianie metanorm odnoszących się do norm moralnych lub ich przestrzegania nie jest identyczne z ustanawianiem norm moralnych
np. etyka lekarska: nie jest etyką wymyśloną i ustanowioną przez Światowe Stowarzyszenie Lekarskie, lecz jest zbiorem zasad już znanych, lecz dokładniej sprecyzowanych, uporządkowanych i ogłoszonych przez tę ninstytucję jako zbiór zasad moralnych, które powinny obowiązywać lekarzy w ich działalności zawodowej; Zbiory zasad deontologii lekarskich zawierają oprócz zasad w oprócz zasad w ścisłym słowa znaczeniu również dyrektywy określające techniczne i instytucjonalne sposoby i warunki stosowania tych zasad. Dyrektywy nie są normami moralnymi, lecz ustanowionymi regułami i wskazówkami posiadającymi zarówno etyczne jak i tetyczne uzasadnienie
4) Ustanawianie reguł instytucjonalnych odsyłajacych do norm i zasad moralnych
Klauzule generalne odsyłające do zasad współżycia społecznego nie są przepisami kompetencyjnymi przyznającymi sądom i organom prawo do stanowienia tych zasad, jakkolwiek orzeczenia sądowe, w szczególności orzeczenia Sądu Najwyższego wywierają faktycznie istotny wpływ na kształtowanie się tych zasad. Wywieranie wpływu na treść reguł moralnych przez określone instytucje nie jest jednak identyczne ze stanowieniem tych reguł ( w sensie normatywnym)
Cecha moralności polegająca na tym Normy moralne nie mogą być dowolnie ustanawiane i uchylane w drodze aktów normatywnych lub innych czynności konwencjonalnych, ta stwarza mylną sugestię, że normy moralne są niezmienne, oraz że ludzie nie mogą w sposób celowy i świadomy wpływać na zmianę treści moralnych
Ludzie mogą wpływać celowo na kształtowanie się zasad i standardów
moralnych poprzez następujące rodzaje działań:
Wykładnię zastanych norm i zasad moralnych
Manipulowanie przy pomocy decyzji instytucjonalnych językiem etyki i moralności
Zachowania się adresatów moralności odbiegające od powszechnie uznawanych wzorców moralnych. W szczególności powszechne i długotrwałe nieuznawanie lub nieprzestrzeganie zasad moralnych prowadzić może do ich stopniowego zamierania i wygasania w świadomości społecznej
Wdrażanie w drodze wychowania, nie akceptowanych w danej społeczności norm moralnych; tego typu oddziaływanie może doprowadzić do wygaśnięcia zastanych zasad moralnych i utrwalenia się norm nowej moralności.
Kształtowanie czynników cywilizacyjnych, społecznych, gospodarczych i instytucjonalnych determinujących rozwój określonej moralności i wywierających wpływ na treść zasad moralnych.
Wpływ środowiska fizycznego
Pośredni wpływ klimatu na rozwój moralnośći- poprzez pewnego typu
gospodarkę, sposób produkcji oraz bezpośredni wpływ klimatu.
Czynniki biologiczne:
Płeć: te same czyny mogą być oceniane rozmaicie w zależnosci od tego,
czy sprawcami są mężczyźni czy kobiety- np. pijaństwo, wierność w
małżeństwie
Czynniki demograficzne:
Gęstość zaludnienia, przyrost ludności, wiek
Czynniki ekonomiczne