Filozofia - skrypt.


1. Pojęcie, przedmiot i metoda filozofii
Filozofia jest greckim słowem, które znaczy dosłownie: miłość mądrości; filo - kocham, lubię, cenię, szanuję; sofia - mądrość
Pierwotnie filozof to ten, który chce poznać prawdę. Filozofia to całość rzeczywistości ujęta w możliwie najkrótszej teorii. To nauka, która daje pogląd na świat. Celem filozofii było poznanie prawdy dla niej samej (fil. zachodnie) lub poznanie prawdy w celu wyzwolenia przez prawdę (fil. wschodnie).
Przedmiotem filozofii jest nauka o tym, co najważniejsze i najcenniejsze. Ulegał on ciągłym przemianom w miarę jak rozszerzał się zakres znanych przedmiotów i ich ocena. Był okres, gdy tym przedmiotem była przyroda, normy moralne, Bóg i dusza, bo wtedy były ważne dla ludzkości.
Metody filozofii - potrzebne jest minimum, człowiek wolny, który ma zaspokojone podstawowe potrzeby, dystans do ujrzenia całości rzeczywistości -> szukanie zasady wszystkiego, czegoś co najogólniejsze.

2. Podział filozofii starożytnej i średniowiecznej na okresy
Filozofia starożytna była filozofią grecką. Początek to VII w.
- okres filozofii przyrody
- okres filozofii zagadnień humanistycznych
- okres filozofii klasycznej
- okres filozofii teorii etycznych
- okres filozofii zagadnień religijnych

Taki przebieg filozofii starożytnej pozwala podzielić jej dzieje na następujące okresy:
- okres powstania filozofii (VI - V w. p.n.e.)
- okres oświecenia starożytnego (tu przeważała humanistyczna) (V w. p.n.e.)
- okres systemów starożytnych - klasyczny (IV w. p.n.e.)
- okres szkół starożytnych (zagadnienia etyczne) (III - I w. p.n.e.)
- okres synkretyczny (zagadnienia religii) (I w. p.n.e. - V w. n.e.)

Filozofia średniowiecza - tu wyróżniamy następujące okresy:
- okres wczesnego średniowiecza do końca XII w.
- okres wypracowanych systemów XIII w.
- okres schyłkowy XIV w.

3. Pytanie o ARCHE, pierwszy filozoficzny problem
Pytanie o ARCHE to pytanie o początek świata, element z którego powstał świat, co było początkiem świata. W takim znaczeniu początek świata był pierwszym zagadnieniem filozofii. Tales uważał, że ARCHE to woda - świat powstał i istnieje dzięki wodzie. Bez wody świat istnieć nie może, wszystko przesiąknięte jest wodą. Uważał, że ziemia oparta jest na wodzie, unosi się na niej. Jako uzasadnienie swojego poglądu podawał obserwacje pewnych zjawisk: to co żywe, żyje wilgocią, martwe wysycha, zarodki wszystkiego są mokre, a pokarm soczysty. Wskazywało to, że woda jest życiodajna, że zawiera siłę produktywną, czyli posiada cechy, które są niezbędne i wystarczające, aby z niej rozwinęła się przyroda. Inni filozofowie mieli odmienne zdanie na temat ARCHE: Heraklit z Efezu uważał, że ARCHE to ogień, Anaksymenes z Miletu uważał, że ARCHE to powietrze, oddech to życie duszy, świat wypełniony jest powietrzem.

4. Tales z Miletu, pierwszy filozof
Żył na przełomie VII i VI w. - filozof, polityk, astronom, matematyk, kupiec. Teoria Talesa brzmiała: wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa. Przedmiotem dociekań Talesa była przyroda - jaki był jej początek, z czego się rozwinęła. Tales uważał, że woda była początkiem przyrody. Wszystko co żywe, żyje wilgocią, zarodki wszystkiego są mokre, woda jest życiodajna. Wg Talesa:
- ziemia unosi się na wodzie
- śmierć niczym nie różni się od życia
- jego hasło: poznaj samego siebie, jest to bardzo trudne
- ten szczęśliwy, co ma zdrowe ciało, bogatą duszę, naturę podatną do kształcenia

Grecy uważali Talesa za przywódcę swej filozofii. Zasługa Talesa to postawienie pytania: co było na początku świata, a nie odpowiedź, jakiej na to pytanie udzielił.

5. Pojęcie bezkresu jako zasady w myśli Anaksymandra
Anaksymander pochodził z Miletu. Napisał pierwsze w Grecji dzieło filozoficzne o przyrodzie. Anaksymander zaczął używać terminu "początek" (arche). Początek był dla Anaksymandra czymś więcej niż pierwszym momentem w rozwoju rzeczy, dlatego że był przekonany, że to co było na początku, nie przestaje istnieć, tylko przybiera inne kształty. ARCHE była dla niego nie tylko początkiem, ale "zasadą" rzeczy. Wyraz 'arche' zaczął oznaczać coś więcej niż początek - zasadę. Anaksymander przez zasadę rozumiał nie wodę ani żaden inny żywioł, lecz jakąś inną naturę bezgraniczną, z której powstają wszystkie niebiosa i światy - był to bezkres (apeiron) - coś nieskończonego albo nieograniczonego, brak granicy ilościowej i jakościowej, gdyż w bezkresie wszystko jest zmierzone. Z bezkresu przyroda ciągle powstaje. Bezkres istniał na początku i istnieje nadal. Zasada musi być bezgraniczna, gdyż inaczej wyczerpałaby się. Nieograniczony rozrost przyrody wskazywał mu, że i zasada przyrody musi być nieograniczona.

6. Rola powietrza w poglądach Anaksymenesa
Anaksymenes zachował zasadniczy pogląd swego poprzednika (Anaksymandra), że świat jest bezkresny i że ruch jest wieczny, lecz uważał, że ARCHE to powietrze. Dlaczego powietrze? - bo ono wśród materii wydawało się być nieskończone; wypełnia bezkres - łatwa zmienność powietrza pozwalająca wyobrazić sobie, że powstały z niego wszystkie przedmioty.
Anaksymenes rozumiał, że powietrze może mieć różną gęstość. Przez rozcieńczanie staje się ogniem, a przez kondensowanie wiatrem, chmurą, wodą, ziemią i nawet kamieniem. Anaksymenes zauważył związek między temperaturą, a stanem skupienia materii - ogień był dla niego ciałem najgorętszym i najrzadszym, kamień zaś najbardziej gęstym i najzimniejszym. Anaksymenes tłumaczył, że wiatry powstają, gdy zagęszczone powietrze wprowadzone jest w ruch, przy dalszej kondensacji powstają chmury i woda. Bez powietrza nie można żyć - skoro dusza (tchnienie) utrzymuje ciało przy życiu, to znaczy, że utrzymuje je przy użyciu powietrza.

7. Pitagorejska koncepcja liczby
Pitagoras założył związek etyczno-religijny, który stał się ośrodkiem badań naukowych. Nauka miała funkcję oczyszczającą, dusza ludzka na skutek win, grzechu znalazła się w ciele, teraz musiała się oczyścić.
Pitagorejczycy pierwsi zajęli się matematyką, zaczęli ją opracowywać naukowo. Dla pitagorejczyków ARCHE to liczba; liczba była zasadą, to źródło rzeczywistości; zjawiska obserwowane w przyrodzie można wyrazić poprzez liczbę; liczba jest boska, czcili zwłaszcza 10 i 4. Uważali, że liczbie świat zawdzięcza swój ład i kształt. Uważali, że badając liczbę można w niej wyróżnić element ograniczający i ograniczony. Każdą liczbę można określić jako parzystą - tu przeważa element nieograniczoności; nieparzystą - nieskończoności.
Elementy ograniczoności:
1. obrazowała czy przeważa liczba skończona lub nieskończona
2. linię
3. przedstawiała sobą płaszczyznę
4. bryła
5. wysoki poziom organizacji
6. spoczynek, ruch
7. to co proste, to co krzywe
8. światło i ciemność
9. dobro i zło
10. dzieli świat na to, co kwadratowe i podłużne.

Wg Pitagorejczyków "wszystko jest liczbą".

8. Pojęcie kosmosu i harmonii w poglądach pitagorejczyków
Pitagorejczycy opracowali pojęcie kosmosu - to świat w piękny sposób uporządkowany, zorganizowany, przeciwieństwo chaosu, jest proporcjonalny, bo oparty na liczbie. W świecie wszystko gra, planety krążące dookoła środka świata swoim ruchem wydają dźwięk. Dźwięk ten jest harmonijny, ponieważ odległości planet tworzą harmonijną proporcję, musi więc dźwięczeć w przestworzach "muzyka sfer", której nie słyszymy tylko dlatego, że działa stale i równomiernie. Tym twierdzeniem dawali wyraz swemu przekonaniu o doskonałej harmonijności świata. Ponieważ w liczbach widzieli właściwości i stosunki harmonijne, a ponieważ liczby zajmowały pierwsze miejsce w przyrodzie, więc przyjmowali, że cały świat jest harmonią i liczbą. Pitagorejczycy za ten porządek i harmonię dali światu nazwę kosmosu.

9. Ksenofanes z Kolofonu i krytyka politeizmu
Ksenofanes stanowił łącznik między szkołą jońską a elejską. Uważał ziemię za zasadę przyrody, ale przedmiotem jego zainteresowań było bóstwo. Nauczał, że bóstwo jest jedno. Zwalczał politeizm (wiara w istnienie wielu bogów) i antropomorfizm (przedstawianie pod postacią ludzką bóstw). Próbował orzec czym jest Bóg; mówił, że jest "cały patrzeniem, cały myśleniem, cały słuchaniem", że "zawsze pozostaje w tym samym miejscu, nie ruszając się nigdzie". Bóstwo rozumiał raczej jako czynnik wewnętrzny świata niż jako pozaświatową potęgę. Świat posiada boską siłę w sobie, która porusza go i kieruje nim, nie potrzebuje więc akcji bóstwa z zewnątrz. Z filozofii jończyków wysunął na czoło myśl o jedności.

10. Poglądy Parmenidesa z Elei na byt i poznanie
Parmenides pojęcie bytu uczynił przedmiotem swych rozważań. Oparł je na tezie, że tylko to, co jest, istnieje, bo byt jest, a niebytu nie ma. Byt nie ma początku, bo musiałby powstać z niebytu, a niebytu nie ma. Nie ma też końca, jest więc wieczny. Jest też ciągły, bo każda przerwa byłaby niebytem, jest nieruchomy, niezmienny i niepodzielny. Byt jest stały i jeden (gdyby był drugi, musiałaby być próżnia). Wg Parmenidesa byt jest ograniczony, zakończony we wszystkich kierunkach, podobny do kuli (nie ma początku). Parmenides utożsamiał byt z myślą, a mówił, żeby nie poddawać się wzrokowi, który nie umie patrzeć. Dokonał rozróżnienia poznania zmysłowego i myślowego.
"Zmysły dają wiedzę prawdopodobną, a rozum wiedzę prawdziwą."

11. Zenon z Elei, twórca argumentów przeciwko istnieniu ruchu
Zenon z Elei był najwybitniejszym i najbardziej samodzielnym z następców Parmenidesa. Jego dzieło "O przyrodzie" napisane jest w formie pytań i odpowiedzi. Zajmował się bronieniem prawd zdobytych i zwalczaniem przeciwników. Bronił eleackiej jedności i niezmienności bytu, atakował najprostszą formę zmiany - ruch. Argumenty Zenona przeciw ruchowi są 4:
1. Dychotomia - jakąkolwiek drogę ma przebyć przedmiot, zawsze musi przejść nieskończoną ilość odcinków, a tego w skończonym przeciągu czasu dokonać niepodobna, ruch więc jest niemożliwy
2. Achilles - najszybszy biegacz - nigdy nie dogoni najwolniejszego. Achilles nie dogoni żółwia, jeśli ten choć cokolwiek go wyprzedzi. Goniący musi dojść najpierw do miejsca, z którego wyszedł goniony, ten zaś posunął się naprzód, i tak będzie zawsze.
3. Strzała - lecąca strzała w danej chwili nie porusza się i nie przebiega żadnej przestrzeni, lecz spoczywa w powietrzu i tak samo w każdej innej chwili. Ale czas składa się z chwil, więc strzała nie może posuwać się naprzód w powietrzu, lecz spoczywa
4. Stadion - szybkość z jaką przedmioty poruszają się jest jednocześnie taka i inna, mniejsza i większa w zależności względem jakich przedmiotów jest rozważana; jeżeli ruch dokonuje się z szybkością, która jest taka i nie taka, to jest sprzeczny i nie może istnieć.

12Wyjaśnić sens maksymy Heraklita z Efezu: "Panta rei"
Heraklit uważał, że ARCHE to ogień. Ogień staje się morzem, powietrzem, ziemią i znów z powrotem ogniem - przemiany te odbywają się na dwóch drogach - "w dół" i "w górę". Heraklit rozważał nie tylko początek przyrody, ale i jej własności. Stwierdził, że zasadniczą jej własnością jest zmienność. Obrazem rzeczywistości jest rzeka. Wszystko płynie, nic nie trwa, PANTA REI, wszystko się zmienia, stała jest tylko zmiana. "Niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki, bo już inne napłynęły w nią wody i to nie jest już ta sama rzeka". Do tej samej rzeki wstępujemy i nie wstępujemy. Heraklit uważa, że prawdą jest tylko to, że się zmieniamy. Ta teoria powszechnej zmienności jest najbardziej znanym poglądem Heraklita i otrzymała nazwę heraklityzmu.

13. Rola ognia w filozofii Heraklita
Heraklit uważał, że ARCHE to ogień. Ogień staje się morzem, powietrzem, ziemią i znów z powrotem ogniem. Przemiany ognia odbywają się na dwóch drogach "w dół" i "w górę". Ogień spływając z górnych swych siedzib zmienia się w powietrze, ono znów opadając skrapla się w wodę, a woda spływa na ziemię i wsiąka w nią, ale ziemia znów paruje, wyziewy jej tworzą wodę, ta przetwarza się w chmury i wraca do górnej ojczyzny jako ogień .Kierunki są dwa, ale "droga w dół i w górę jest jedna". Ogień nie jest stałym składnikiem przyrody, lecz jest fazą wiecznej przemiany.

14. Anaksagorasa koncepcja zarodków oraz umysłu (NOUS)
Anaksagoras działał najdłużej w Atenach, żył w dobrowolnym ubóstwie, nie ceniąc innych dóbr niż umysłowe. Bardzo wykształcony - nic się nie rodzi i nie umiera, nie powstaje z niczego, nie przechodzi w nicość, to się tylko łączy, miesza, rozpada. Dla niego pryncypium (ARCHE) to nieskończona mieszanina nieskończonej ilości zarodków, z których każdy jest jakością odrębną. Te zarodki to homoiomeria - tj. ciała składające się z jednorodnych części. Za pomocą ruchu z tej mieszaniny wyłoniły się wszystkie rzeczy. Istniał umysł NOUS - uważał ją za siłę tworzącą kosmos. Powstałe rzeczy też są mieszaninami, ale w każdej rzeczy jest przewaga jakiejś jakości - wszystko jest we wszystkim. Każda rzecz jest inna, niepodobna do żadnej. Rzeczy rosną przez to, że się dzielą. Umysł dał impuls do powszechnego krążenia, najpierw był ruch wirowy. Krytykował poznanie zmysłowe, zmysły są słabe, istnieje granica percepcji (postrzegania).

15. Empedoklesa teoria czterech żywiołów oraz dwóch sił
Empedokles uważał, że nie może nic powstać z tego, czego nie ma, jak również niemożliwe jest, by to, co jest, zginęło. Empedokles przyjął cztery jakościowo różne składniki świata, czyli cztery rodzaje materii: wodę, powietrze, ogień i ziemię. Te cztery rodzaje nazwał "korzeniami wszechrzeczy", które później nazywano "żywiołami" i "pierwiastkami". Trzeba było szukać siły, która porusza bezwładną materię. Empedokles uznawał dwie siły: miłość i niezgodę (nienawiść) - były one przedtem i będą. Można powiedzieć, że cztery żywioły "poruszane przez dwie siły" to empedoklejski obraz świata, a ustrój świata zależy od tego, która z sił w danej chwili ma przewagę.
1) stan pierwotny, nie działa żadna siła - ład
2) okres działania niezgody
3) stan całkowitego rozmieszania żywiołów i chaosu
4) okres działania miłości, która łączy podobne, komasuje żywioły i doprowadza z powrotem do pierwotnego stanu

16. System filozoficzny Demokryta z Abdery
Demokryt z Abdery żył między 460 a 360r. p.n.e. Był atomistą, zyskał miano "ojca materializmu", a jego nauczycielem był Leucyp z Miletu. Dzieła Demokryta zostały zebrane w piętnaście tetralogii.
System filozoficzny Demokryta to atomistyczna teoria materii, zgodnie z którą materia składa się z atomów.
Teoria ta miała 4 tezy:
1) przyroda składa się wyłącznie z atomów, czyli niepodzielnych cząstek
2) atomy mają własności ilościowe, a nie jakościowe
3) własnością atomów jest ruch, polegający na zmianie miejsca w przestrzeni
4) atomy znajdują się i poruszają w próżni
Dla atomistów przyroda była różnorodna, ruchoma i nieciągła (tym różnili się od eleatów).
Na system filozoficzny Demokryta składa się również subiektywistyczna teoria rozszerzeń.
Teorię atomów Demokryt uzupełnił przez teorię natury negatywnej: atomy posiadają tylko własności matematyczne, nie posiadają natomiast jakości zmysłowych. "Naprawdę istnieją tylko atomy i próżnia, a słodycz i gorycz, ciepło i barwy są subiektywne".
Filozofia Demokryta opierała się również na przyczynowym wyjaśnianiu zjawisk. "Nic nie dzieje się bez przyczyny, lecz wszystko z jakiejś racji i konieczności". Przyczyn wg atomistów mogą być materialne i mechaniczne.
Istotą etyki Demokryta było to, że najwyższym dobrem jest zadowolenie, a środkiem do pozyskania go jest rozum. Zadowolenie to stan harmonii, ciszy, spokoju ducha, a osiąga się go przez umiar.


17. Pojęcie ARETE w nauczycielskiej działalności sofistów
Sofiści byli humanistami, z zawodu nauczycielami i wychowawcami. Pojęcie ARETE oznacza cnotę, sprawność, biegłość, doskonałość w jakiejś dziedzinie, umiejętność osiągania celu. Wg sofistów każdy człowiek ma dążyć do swojej własnej ARETE.
Sofiści uczyli mówić i działać. Kładli nacisk na wykształcenie, a nie na tężyznę duchową i fizyczną; na doskonałe wypełnianie powinności przynależnych wiekowi, pozycji społecznej, wykształceniu. Uczyli młodych ludzi jak osiągnąć władzę. Byli krytykowani przez arystokrację, dla której liczyło się tylko urodzenie, sofiści zaś uważali, że wszystko zależy od ARETE. Ponadto ich nauczycielska działalność zyskała krytykę z powodu pobierania przez nich pieniędzy za naukę, co arystokracja uważała za poniżanie pracy umysłowej.

18. Wyjaśnić sens "HOMO MENSURA" Protagorasa
Protagoras był inicjatorem teorii minimalistycznej. Był sensualistą, co doprowadziło go do relatywizmu. Według niego nie ma prawdy powszechnej, bo prawda jest dla każdego inna.
Relatywizm Protagorasa miał zabarwienie antropologiczne. Hasłem jego było: "Miarą wszystkich rzeczy jest człowiek; istniejących, że istnieją; nieistniejących, że nie istnieją". Znaczy to, że jaka w każdej sprawie odpowiedź jest trafna, to zależy od człowieka, który ją daje. Dlatego też w każdym przypadku może się zdarzyć, że będą o nim wypowiedziane zdania ze sobą sprzeczne, np. choroba jest zła i dobra; zła dla chorego, a dobra dla lekarza.
Prawda jednego człowieka ma wyższość nad prawdą drugiego, o ile posiada większą użyteczność praktyczną.

19. Gorgiasz i jego dzieło "O naturze, czyli o niebycie"
Gorgiasz z Leonitaj był jednym z sofistów. Żył i działał w V w. p.n.e. Przedmiotem jego zainteresowania była kultura, religia, osiąganie sukcesu, a nie ARCHE. Gorgiasz był reprezentantem etyki sytuacyjnej (obowiązki zmieniają się ze względu na wiek, sytuację społeczną, nie mają postawy jednoznacznej - jednemu coś wypada, drugiemu nie).
Gorgiasz stworzył teoretyczne podstawy retoryki (retoryka służy przekonywaniu kogoś do swoich argumentów; narzędziem perswazji - przekonywania - jest słowo).
W swoim dziele "O przyrodzie, czyli o niebycie" zebrał twierdzenia innych filozofów i stwierdził, że nic nie ma, nawet gdyby było, byłoby nierozpoznawalne, nie można by tego przekazać. Celem dzieła była myśl, że prawda nie istnieje. Rzeczy nie są słowami, więc nie można ich przekazać, a słowa nijak się mają do rzeczywistości, nie ma w tym żadnej prawdy. W dziele swym Gorgiasz udowadniał, że byt nie jest przedmiotem myśli.

20. Sofistyczna koncepcja państwa jako wyniku umowy społecznej
Dalszą konsekwencją relatywizmu był konwencjonalizm. To, że wśród względnych prawd niektóre są uważane przez ludzi za obowiązujące, może być tylko wynikiem umowy społecznej.
Likofron, uczeń Gorgiasza, uważał państwo za wynik umowy uczynionej dla zagwarantowania wzajemnego bezpieczeństwa, na rzecz którego jednostki rezygnują z części swych praw osobistych. Likofron występował np. przeciw dobrze urodzonym. System, który wprowadził, zaznaczał wyższość stosunków umownych nad naturalnymi, bo dzięki nim może zapanować sprawiedliwość społeczna.

21. Rozumienie prawa natury przez niektórych sofistów
Sofiści "prawa natury" pojmowali w swoisty sposób. Za prawo natury uważali na ogół tylko prawo silniejszego. Niektórzy z sofistów głosili hasło powrotu do natury, czyli do panowania siły.
Jedni z sofistów uważali konwencjonalne poglądy panujące wśród ludzi za wytworzone i narzucone przez silnych dla wyzyskania słabych, inni za chytry wymysł słabych dla obrony przed silnymi. Obie koncepcje łączył Krycjasz, który głosił, że prawo jest wytworem większości słabych, zaś religia jest wymysłem silnego władcy dla pohamowania tłumu.

22. Nowa koncepcja duszy autorstwa Sokratesa
Dla Sokratesa dusza to nie tylko źródło życia, ale przede wszystkim źródło świadomości własnego "ja". Dusza i umysł to jedno. W duszy funkcjonuje rozum, to miejsce najważniejszych wyborów i wewnętrznych dyskusji. Dusza jest ośrodkiem świadomości; tu podejmowane są decyzje. Dla Greków była to zjawa, coś cielesnego, ale z substancji delikatniejszej niż ciało; błąka się cierpiąc. Dla Orfików dusza jest duchem w człowieku, uwięzionym w ciele; po śmierci się wyzwala lub gdy człowiek śpi i jest nieświadomy.

23. Intelektualizm etyczny Sokratesa
Poglądy etyczne Sokratesa dadzą się sformułować w 3 tezach:
1) Cnota jest dobrem bezwzględnym
Sokrates wskazał na zalety, które są jedne dla całego rodu ludzkiego: sprawiedliwość, odwaga. Zalety te nazwał "cnotami", to specjalne zalety moralne spośród zalet człowieka. Prawa dotyczące cnoty moralnej wywodzą się z samej natury rzeczy, a nie z ustanowienia ludzkiego. Cechą cnoty jest jej powszechność. Człowiek powinien zabiegać o dobro najwyższe, dla dóbr moralnych powinien poświęcić dobro niższe.
2) Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem
Czyn ludzki jest niezawodnie dobry, gdy wypływa z niego pożytek. Szczęście jest również związane z cnotą; szczęśliwy jest bowiem ten, kto posiada największe dobra, a największym dobrem jest cnota.
3) Cnota jest wiedzą
Wszelkie zło pochodzi z nieświadomości. Wiedza jest warunkiem dostatecznym cnoty - jest tym samym co cnota. Można się jej nauczyć, gdyż jest wiedzą. Wielkie dobro, jakim jest cnota, nie jest wrodzone, można je nabyć - od nas więc zależy, czy to dobro posiadamy.

24. Dwa etapy sokratejskiej metody poznania
Metoda, jaką posługiwał się Sokrates dla poszukiwania wiedzy, była metodą dyskusji. Składała się z dwóch części: negatywnej i pozytywnej, inaczej "elenktycznej" i "maieutycznej".
1) metoda elenktyczna, czyli metoda zbijania, polegała na doprowadzeniu do absurdu. Fałszywą tezę przeciwnika Sokrates przyjmował poważnie (->ironia Sokratesa) i pytaniami zmuszał do wyciągania z tezy konsekwencji, aż doprowadzały do twierdzenia sprzecznego
2) metoda maieutyczna, czyli sztuka położnicza, uczyła zdobywać prawdziwe przekonania. Każdy człowiek nosi w sobie wiedzę prawdziwą, ale jej sobie nie uświadamia. Trzeba mu w tym pomóc poprzez stawianie pytań, na które są tylko proste odpowiedzi "tak" lub "nie".

25. Rola sokrateńskiej ironii w poszukiwaniu prawdy
Sokrates nie obiecywał, że nauczy uczniów prawdy, lecz że będzie razem z nimi jej szukać. Jego teoria wiedzy była teorią poszukiwania wiedzy.
Metody poszukiwania wiedzy składała się z dwóch części: negatywnej, "elenktycznej" i pozytywnej, "maieutycznej".
Metoda elenktyczna - polegała na zadawaniu serii pytań dla zbicia wszystkich argumentów. Zwano ją "ironią Sokratesa", ponieważ Sokrates przyjmował fałszywą tezę przeciwnika i pytaniami zmuszał go do twierdzenia sprzecznego z tezą pierwotną. Celem było zdemaskowanie tego, co jest pozorem i oczyszczenie zeń umysłu. Sokrates dążył do poznania prawdy absolutnej.
Metoda maieutyczna - zwana była też sztuką położnictwa, polegała na szukaniu prawdy razem ze swym rozmówcą. Prawda jest we wnętrzu każdego człowieka, musi ją tylko odnaleźć i wydobyć czyli "urodzić". Przeświadczenie, że wiedza jest wrodzona określano natywizmem. Człowiek ucząc się przypomina sobie tę prawdę, wiedzę, która jest w jego wnętrzu.

26. Pojęcie ARETE w filozofii Antystenesa z Aten
Wg filozofii Antystenesa cnota (ARETE) jest jedynym dobrem i celem życia, wobec tego wszystko inne jest obojętne, nawet wiedza. Poza cnotą wszystko inne jest niepotrzebne, bo ona sama wystarcza do szczęścia.
Tę filozofię cyników (Antystenes - założyciel szkoły cyników) można łatwo wytłumaczyć warunkami życiowymi. Twórcy cynizmu należeli do proletariatu pozbawionego majątku, stanowisk. Nic nie posiadali, pozostawała im tylko natura. I pozostawało to, co mieli w sobie samych - cnota. Sławili więc cnotę, a potępiali dobra zewnętrzne. Dobra te nie dały im zadowolenia, bo ich nie mieli. Tłumaczyli sobie, że nie dałyby nawet gdyby je mieli. Temu, czego nie posiadali, odmawiali wartości. Należy zobojętnieć na wszystko, co nie jest cnotą. Wtedy jest się prawdziwie wolnym i niezależnym. Cnota jest więc obojętnością dla pozornych dóbr i niezależnością wobec losu. Ludzi, którzy są całkowicie niezależni, nazywali mędrcami.
Uważali, że cnota jest jedna, taka sama dla wszystkich, wszystkich ludzi mieli za równych, nie uznawali granic państwowych, uważali się za obywateli świata, kosmopolitów.

27. Główna teza założyciela szkoły cyrenaików
Założycielem szkoły cyrenaików był Arystyp z Cyreny. Był on hedonistą, jego główną tezą było twierdzenie, że przyjemność jest jedynym dobrem, a przykrość jedynym złem. Należy tak korzystać z przyjemności, aby się nie uzależnić, wymaga to więc panowania nad sobą, aby to nie obróciło się przeciwko nam.
Kolejną tezą hedonizmu Arystypa było twierdzenie, że przyjemność jest stanem przelotnym, chwilowym. Tylko doznania uważał Arystyp za uchwytne, bodźce zaś za nieuchwytne, zaprzeczył więc istnieniu prawdy.
Pozostałymi tezami hedonizmu Arystypa były:
- przyjemność jest natury cielesnej
- przyjemność jest stanem pozytywnym
- przyjemności różnią się tylko intensywnością, natomiast nie różnią się między sobą jakością
"Przyjemność różni się od przyjemności tylko tym, że jedna od drugiej jest przyjemniejsza."

28. Platońska teoria idei
Platon w drugim etapie swojego życia stworzył teorię idei wiecznych. Jedynie idee istnieją, są bytem niematerialnym. Idei jest wiele. Istnieje rzeczywistość, którą tworzą idee, jest ona bardziej realna niż świat zmysłowy. Musi istnieć rzeczywistość idealna.
Idee są powiązane logicznymi związkami i tworzą hierarchię. Najwyższą w tej hierarchii ideą jest dobro.
Idea jest widzialna wewnętrznym okiem umysłu, wszystko inne jest zmienne (rzeczywistość, nasze zmysły). Wewnętrzny wzrok wymaga ćwiczeń umysłu przez dialogi, myślenie. Ale wzrok wewnętrzny jest lepszy od wzroku zmysłowego. Myślenie doprowadzi nas przez dialog do etapu Noezis - intuicji filozoficznej, widzenie istoty rzeczy. Drugi etap to intuicja platońska - maksimum umysłowe, myślenie na najwyższym poziomie.
Cechy idei: prawdziwość, niecielesność, niezmienność, samoistność (samowystarczalna), jedność, kompatybilność umysłu z ideami
Cztery aspekty relacji idei do świata zmysłowego: naśladownictwo, uczestnictwo, wspólnota, obecność.

29. Funkcja metafory jaskini w platońskiej teorii poznania
Rzeczy nie są bytem. Bytem są wieczne i niezniszczalne idee. Jedynie one istnieją, a o rzeczach można powiedzieć, że się stają. Rzeczy są jedynie przelotnymi zjawiskami.
Jesteśmy więc podobni do jeńców, uwięzionych w jaskini i zwróconych twarzami do jej wnętrza, którzy z tego co się dzieje na zewnątrz, mogą widzieć jedynie cienie. Znamy bowiem bezpośrednio rzeczy, te zaś są cieniami idei.
"Ci, którzy poznają tylko za pomocą zmysłów, są jak więźniowie w jaskini, tyłem do wyjścia. To obraz ludzi postrzegających za pomocą zmysłów; widzą oni tylko cienie, bo słońce świeci z tyłu. Jak zostaniemy uwolnieni z łańcucha zmysłów, uwolnimy się, będziemy postrzegać prawdziwy świat, świat umysłu."

30. Idealny ustrój państwowy wg Platona
1) Państwo najlepsze winno dążyć do zalet najwyższych i ku właściwym ideom. Państwo ma być zbudowane wg idei dobra i sprawiedliwości i jak organizm, każdy ma w nim "robić swoje".
2) Państwo musi być oparte na wiedzy. Poeci mieli być z państwa wygnani, bo grają na emocjach. Społeczeństwo w państwie ma być stanowe, hierarchiczne. Rządzić mają najmądrzejsi czyli filozofowie. Druga warstwa to obrońcy czyli stróże państwa, wojsko. Trzecia warstwa to producenci, rzemieślnicy, którzy mogą już posiadać jakąś własność, w przeciwieństwie do filozofów i obrońców, dla których zniesiona jest własność indywidualna (wspólne żony, dzieci).

31. Platońska teoria człowieka
Świat jest kosmosem, a człowiek mikrokosmosem. Człowiek to dusza władająca ciałem (istotą człowieka jest dusza, ciało jest narzędziem). Platon przedstawia to jako obraz woźnicy powożącego rydwanem. Mówi, że dusza jest rydwanem z czarnym koniem (zmysł), białym (męstwo), a woźnica to rozum i on musi panować nad całością.
Platon ujmował duszę jako niematerialną, co doprowadziło do ostrego przeciwstawienia jej ciału. Dusza jest doskonalsza od ciała. Z wyższości duszy nad ciałem wynika, że złączenie ich jest dla duszy niekorzystne. Byłaby lepsza i szczęśliwsza, gdyby była wolna od ciała. Ciało jest dla niej więzieniem i mogiłą. Ze śmiercią ciała zaczyna się prawdziwe życie duszy. Dusza jest nieśmiertelna. Można wyróżnić trzy przejawy aktywności duszy: rozumna, impulsywna, zmysłowa.
Człowiek to dusza władająca ciałem. Człowiek żyje, gdy posiada w sobie duszę; gdy ją traci - umiera. Dusza jest więc czynnikiem życia, bez którego ciało jest martwe. Platon przeciwstawiał duszę ciału. Dusza jest doskonalsza od ciała. Ciało jest dla niej więzieniem. Ze śmiercią ciała zaczyna się prawdziwe życie duszy - dusza jest nieśmiertelna.

32. Pisma Arystotelesa, jego klasyfikacja nauk
Pisma Arystotelesa dają się podzielić na trzy grupy:
1) wydane przez niego samego i przeznaczone dla szerszego ogółu; głównie dialogi
2) materiały naukowe o treści historycznej, literackiej i przyrodniczej
3) pisma zawierające opracowania naukowe, przeznaczone do użytku szkoły. Te przechowały się nawet w całości, uporządkowane i wydane zostały przez Andronikosa z Rodosu.
Pisma te tworzą pięć grup:
A) pisma logiczne zwane ORGANON
B) pisma przyrodnicze na temat fizyki, psychologii, historii naturalnej
C) metafizyka obejmująca "pierwszą filozofię" Arystotelesa
D) pisma praktyczne obejmujące etykę i politykę
E) pisma poetyczne
Pisma Arystotelesa możemy również podzielić na pisma
- egzoteryczne - przeznaczone do rozpowszechniania
- ezoteryczne - nie przeznaczone do publikacji; ukształtowane w liceum

Klasyfikacja nauk - podział filozofii:
1) Filozofia teoretyczna - zasady bytu, szukanie prawdy dla niej samej, fizyka, matematyka, filozofia pierwsza, czyli metafizyka
2) Filozofia praktyczna - poznanie zasad działania, postępowania, etyka, polityka
3) Filozofia poetyczna - teoria sztuki

33. Wymienić i omówić kategorie Arystotelesa
Świat jest wieczny, a zarazem przestrzennie ograniczony, gdyż materia, z której powstał, jest wieczna. W świecie odbywa się wszędzie jeden i ten sam proces: stopniowego formowania materii. Wszechświat stanowi więc jednolity łańcuch przyczynowości celowo powiązanych zdarzeń. Wszystkie ogniwa są tej samej natury z wyjątkiem pierwszego tzw. pierwszej przyczyny.
Pierwsza przyczyna posiada inne własności niż znane nam rzeczy. Jest bytem niezależnym, a jego własności to:
1. nieruchomy i niezmienny
2. niezłożony
3. niematerialny
4. jest istotą duchową
5. jest rozumem
6. jest celem świata
7. działaniem rozumu jest jedynie myślenie
8. jest tylko jeden
9. jest konieczny
10. jest doskonały

10 kategorii:
- substancja - materia i forma
- jakość - np. kolor
- ilość
- relacje
- działanie (sposób)
- doznawanie
- miejsce
- czas
- posiadanie
- położenie

34. Nauka Arystotelesa o czterech przyczynach (zasadach)
Wg Arystotelesa były cztery zasady (przyczyny) wyjaśniania własności rzeczy:
- forma
- materia
- przyczyna sprawcza
- cel
Forma i materia są składnikami rzeczy. Własności ogólne, gatunkowe nazwał formą, a pozostałe materią. Arystoteles wytworzył pojęcie formy pojęciowej. Materia objęła to, co w substancji nie jest formą (co z natury jest nieuformowane). Materia nie istnieje samodzielnie. Naprawdę istnieją konkretne zespoły materii i formy.
Przyczyna sprawcza leży w formie, która jest siłą i która działa i wytwarza skutki. Przyczyny działają, ale są zależne od celów. Cele leżą w samej rzeczy. Celem rozwoju rzeczy jest rozwinięcie ich cech, własności, czyli formy. Forma jest zatem też celem rozumu. Człowiek jest istotą nie tylko rozumną, ale i cielesną. Zaspokojenie potrzeb cielesnych wymaga jeszcze innych zewnętrznych warunków, które nie są w rękach człowieka. Sama więc cnota nie może zagwarantować eudajmonii, czyli najwyższego dobra, szczęścia.
ARETE dzieliła się na:
- cnoty moralne (etyczne) - nie są one wiedzą, ale sprawnością woli, np. sprawiedliwość, męstwo, przyjaźń, umiarkowanie
- cnoty intelektualne (dianoetyczne) - filozofia, nauka, inteligencja, technika, roztropność, mądrość, rozsądek
Cnót jest tyle, ile właściwych człowiekowi czynności, bo każda czynność ma swoją cnotę.

36. Koncepcja aktu i możności w filozofii Stagiryty
Koncepcja aktu i możności to najogólniejsza teoria metafizyki dotycząca zmiany. Akty to z łac. energia, a możność to potencja
Wg Arystotelesa istotę bytu stanowi energia, a potencja jest przeciwieństwem i uzupełnieniem energii. Akt jest tym, co w danym porządku bytowym stanowi doskonałość. Możność to coś, co jest do wykonania. Arystoteles za pomocą tej koncepcji tłumaczył proces stawania się i gotowe wytwory tego procesu, tworzące rzeczywistość. Nasiono ma możność, a rośnięcie rośliny jest aktem tej możności. Każda rzecz dochodzi do apogeum swoich możliwości (dojrzała roślina).

37. "Rozum bierny" i "rozum czynny" w filozofii Arystotelesa
Rozum jest najwyższą zdolnością duszy myślącej (Arystoteles rozróżniał duszę roślinną, zwierzęcą i myślącą - najwyższą w hierarchii).
Arystoteles rozróżniał dwojaki rozum: bierny i czynny.
Rozum bierny jest receptywny, operuje tylko materiałem, jaki przejmuje od zmysłów, ma funkcję poznawczą. Jest aparatem odbiorczym duszy.
Rozum czynny jest motorem rozumu biernego, wprawia go w ruch - jest to jego rola. Przez to jest pierwszą przyczyną samorzutnych poczynań duszy.

38. Poglądy Epikura na szczęście i przyjemność
Szczęście polega na doznawaniu przyjemności, a nieszczęście na doznawaniu cierpień. Podstawową myślą Epikura było, że do szczęścia wystarcza brak cierpienia. Jest to radość wrodzona, czyli stan naturalny człowieka, gdy nic dobrego i nic złego nas nie spotyka. Stąd carpe diem, czyli chwytaj dzień, ale z umiarem jako istota rozumna.
Dla Epikura nie było przyjemności niższych, wyższych, nie odróżniał fizycznych od duchowych, ale twierdził, że duchowe są najintensywniejsze.
Istnieją dwa rodzaje przyjemności. Przyjemności "negatywne", dla których odczuwania wystarcza brak cierpienia i brak potrzeb, oraz przyjemności "pozytywne", które wymagają działania pozytywnych przyczyn; dla ich osiągnięcia trzeba mieć potrzeby, które muszą być zaspokojone.
Epikur uważał, że najwięcej przyjemności ma ten, kto ma najmniej potrzeb (bo gdy są potrzeby, to jest ryzyko ich niezaspokojenia, co wiąże się z cierpieniem). Największe przyjemności to przyjaciele i kwiaty w ogrodzie.

39. Epikurejska teoria eliminowania strachu - rola fizyki
Wg Epikura są cztery rzeczy unieszczęśliwiające człowieka:
1) strach przed niemożnością osiągnięcia szczęścia
2) strach przed cierpieniem
3) lęk przed bogami
4) lęk przed śmiercią
Tylko to przeszkadza cieszyć się szczęściem. Lekarstwem na te lęki miała być filozofia Epikura. Dwa pierwsze lęki leczyła jego etyka, natomiast lęk przed bogami i śmiercią - fizyka.
Bogowie są materialni, ale mieszkają w międzyświatach, nie są groźni, bo żyją w innym świecie i nie interesują się światem ludzkim. Nie są więc groźni dla człowieka.
Dusza ludzka jest śmiertelna, ginie razem z ciałem, więc śmierć nie dotyka nas ani trochę, gdyż póki jesteśmy, nie ma śmierci, a odkąd jest śmierć, nie ma nas, więc nie trzeba bać się śmierci.

40. Szkoła stoików (miejsce, twórca, stoicki podział filozofii)Szkoła stoicka została założona przez Zenona z Kition na Cyprze ok. 300 r. p.n.e. i trwała bardzo długo, bo do II w. n.e. Mieściła się w ateńskiej bramie Malowanej, po grecku "Stoa Poikile" i od niej wzięła nazwę.
Szkoła stoików przeżywała trzy etapy:
1) stara Stoa, do której należeli Zenon, Kleantes z Assos, Chryzyp
2) średnia Stoa, do której należeli Panaitios i Poseidonios
3) młodsza szkoła, rozwijająca się w Rzymie, gdzie działał Seneka

Filozofię porównywali stoicy do jajka: skorupka to logika, białko to fizyka, czyli filozofia przyrody, żółtko to etyka, główna ich zdaniem część filozofii.

41.
Pneuma - duch u stoików oznacza tchnienie, jest to jednorodna mieszanina ognia i powietrza. Pneuma jest wszędzie jedna i ta sama. Pneuma jest przyczyną działającą nie na ślepo i mechanicznie lecz celowo.

42.
Wedle stoików natura jest rozumna, harmonijna i boska. Największą doskonałością dla człowieka jest dostosowanie się do tej harmonii.
Życie powinno być zgodne z naturą człowieka wtedy będzie ono zgodne z naturą w ogóle. Na tym życiu zgodnym z naturą polega cnota. Jest ona warunkiem szczęścia.
W tak pojętej cnocie widzieli stoicy największą doskonałość, życie cnotliwe jest życiem wolnym „ kto działa zgodnie z naturą ten jest wolny”

43.
Afekty są źródłem zła, silniejsze są one od rozumu. Istnieją 4 zasadnicze afekty: zawiść, pożądliwość, smutek i obawa. Są one dla duszy tym czy choroby dla ciała. Żaden afekt nie jest naturalny. I żaden nie służy dobru. Należy się ich wyzbyć - apatia. Stanowi cel życia moralnego.
Mędrzec to człowiek rozumny, cnotliwy który przez to jest szczęśliwy, wolny bo wyzbył się afektów.

44.
Izostenia czyli równosilność sądów: żaden sąd nie jest logicznie silniejszy, czyli pewniejszy od innych(ew. od poprzedniego). Metoda sceptyków polegała na tym że chcąc potępić jakieś twierdzenie przeciwstawiali mu inne, sprzeczne z nim ale „równie mocne”.

45.
Argumenty przeciw możności poznawania przez zmysły:
-te same rzeczy są różnie postrzegane przez różne gatunki istot (człowiek bowiem inaczej postrzega niż zwierzęta)
-te same rzeczy są różnie postrzegane przez różnych ludzi
-te same rzeczy są różnie postrzegane przez różne narządy zmysłowe
-te same rzeczy są różnie postrzegane, zależnie subiektywnych warunków postrzegania, przez to nawet jeden i ten sam zmysł postrzega jedną i tą samą rzecz w odmienny sposób.
-Ta sama rzecz jest różnie postrzegana w zależności od jej położenia i odległości od postrzegającego.
Argumenty przeciw możności poznania rzeczy przez pojęcia. Przemawia inny argument. Przedmiotem który mam poznawać przez pojęcie jest gatunek. Gatunek zaś obejmuje wszystkie popadające podeń jednostki albo ich nie obejmuje. Ostatecznie przypuszczenie jest niemożliwe, do przyjęcia, bo gdyby nie obejmował, nie byłby gatunkiem. Ale i pierwsze jest niemożliwe, obejmując wszystkie jednostki, musiałby zawierać własności ich wszystkich.


49.
Plotyn zakładał, że postacie bytu są mniej lub więcej doskonałe. Im byt jest doskonalszy tym ma większa moc twórczą. Byt pierwotny jako najdoskonalszy musi być wolny od jakich kolwiek mnogości i przeciwieństw. Jest źródłem wszystkiego co istnieje i wyłania z siebie coraz to nowe postacie bytu w procesie emanacji. Jest absolutem, z absolutu emanują inne postacie bytu, ale coraz mniej doskonałe. Postacie te nazwał Plotyn hipostazami. Jest ich 3:
a)pierwszą po absolucie jest świat ducha czyli świat idealny
b)świat psychiczny pojmowany jako jedna dusza świata
c)świat materii - stanowił kres procesu emanacyjnego.
Proces emanacji jest procesem koniecznym, nie jest dziełem woli ani przypadku.

50.
Filozofia Augustyna wyrosła na podłożu doktryn zarówno chrześcijańskich jak i starożytnej. Z filozofów starożytnych głównym jego źródłem był Platon. Augustyn znał filozofię Platona przeważnie w tym ujęciu jaką mu dali neoplatończycy, ale ich zasadniczy pogląd monizm i emanatyzm - odrzucił, przez to właśnie oddzielił filozofię chrześcijańską od współczesnej myśli pogańskiej.
Augustyn uważał że do szczęścia potrzebne jest poznanie Boga i duszy. Dusza wg niego jest nie materialną, jest doskonalsza od ciała, powinniśmy dbać o duszę. Dusza jest doskonalsza od ciała bo jest bliższa Bogu. Nie możemy oglądać Boga oczami ani innymi zmysłami lecz co najwyżej duszą.
Dla Augustyna świat był wolnym dziełem Boga, wykonanym wedle planu Boga, wykonanym wedle planu, w Bogu istnieje idealny wzór realnego świata. Tę teologiczno - metafizyczną naukę nazwano egzęplaryzmem.
Augustyn dowodził do uznania idealnego świata, ale uważał że świat idealny był złączony z Bogiem> Tylko Bóg jest wieczny więc prawdy wieczne istnieją w Bogu, są jego ideami. Jeśli więc dusza poznaję prawdę to dzięki temu, że to Bóg jej tą prawdę objawia. Wiedzy o którą próżno zabiegamy, Bóg udziela duszy drogą oświecenia. Tę teorię nazwano iluminizmem.

51.
Ludzie wg świętego Augustyna dzielą się na tych którzy dostąpili łaski i na tych którzy jej niedostąpili. Choć jedni i drudzy na nią nie zasłużyli, łaska jest tedy przyczyną że ludzkość dzieli się na ludzi zbawionych i na ludzi potępionych. Jedna część idzie z Bogiem druga przeciw niemu. Jedna stanowi „państwo boże”, druga państwo ziemskie. Zmagania obu państw stanowią dzieje świata.

52.
Jednym z najwybitniejszych filozofów żyjących na przełomie V i VI w był niepospolity Boecjusz. Zamierzał om przetłumaczyć na łacinę wszystkie pisma Platona, Arystotelesa, Neoplatończyków. Z jego planu wykonał tylko część, przetłumaczywszy niektóre pisma Arystotelesa i neoplatończyka Porfiriusza. Ale i to było dużym osiągnięciem ponieważ jego przekłady stały się na długie wieki jedynym źródłem znajomości filozofii arystotelesowskiej. Komentarzami i traktami teologicznymi jakie zaopatrywał swe przekłady dał wzór pracy scholastycznej. Pismem zaś De Consolatione Philosophiae uczył filozoficznej postawy wobec życia, wytrwajającej hart i spokój ducha, dającej pociechę w nieszczęściu, była to spuścizna starożytności którą Boecjusz przekazał średniowieczu.

53.
Proces emanacyjny w którym świat wyłonił się z Boga i do boga powróci Eriugena rozdzielił na etapy rozwoju:
-Natura tworząca a nie tworzona - Bóg ojciec jako Stwórca
-Natura tworząca a stworzona - to syn boży (logos)
-Natura stworzona nie tworząca - to świat rzeczywisty
-Natura nie stworzona i nie tworząca - to Bóg jako kres wszechświata
Według Gottschalka cnota jest tak samo przeznaczona jak grzech. Wybranym jest przeznaczone być dobrymi, mieć życie wieczne. A potępionym być złymi i zasłużyć na śmierć wieczną. Jednak ten filozof miał odmienne zdanie i uważał że Bóg jest jeden dlatego nie może być przyczyną rzeczy przeciwnych dobra i zła, zbawienia i potępienia. Istnieje łaska boża ale istnieje też wolność ludzka, bo jaki sens miałby sąd bez wolności.

54.
Według św Anzelma chrześcijanin powinien przez wiarę dojść do zrozumienia, a nie na odwrót. Wedle tej tezy dla poznania prawdy potrzebna jest wiara i rozum. Zdaniem(wiary) rozumowania nie jest sprawdzać lecz uzasadnić wiarę; nie dochodzić prawdy, lecz prawdę objawiona objaśniać.
Płętę poglądów Anzelm ujął w swej dewizie:
„Wiara poszukująca zrozumienia”. Jest to także dewiza całej dojrzałej scholastyki.

55.
Św. Anzelm dowód na istnienie Boga przeprowadził następująco: jeśli posiadamy pojęcie istoty najdoskonalszej, to istnieje ona w naszej myśli, ale czy istnieje ona tylko w naszej myśli, czy również w rzeczywistości? Bo jeśli ona istota istnieje w rzeczywistości to posiada własność, której pozbawiona by była (również) istota najdoskonalsza istniejąca tylko w naszej myśli. Ale istota najdoskonalsza gdyby istniała tylko w naszej myśli, nie byłaby najdoskonalszą, byłaby czymś sprzecznym. Zatem istota najdoskonalsza nie może istnieć tylko w myśli, lecz musi istnieć w rzeczywistości. Dowód ten jest nazywany dowodem ontologicznym.

---