:SOKRATES - 469 - 399 p.n.e.
nie pobierał opłat za edukację
uczył cnoty i rozumu
oskarżony o bezbożność i depraw. młodzieży
prowadził rozmowy z młodzieżą
uczył ich etyki i logiki
→ POGLĄDY ETYCZNE:
cnota dobrem bezwzględnym, to pożytek, szczęście
człowiek nie jest w stanie osiągnąć intelektualizmu etycznego, cnota opiera się na rozsądku
dobro NIE jest wrodzone, można jest zdobyć
cnota jest jedna
→ VIDEO MELIORA, PROBOQUE, DETERIORA SEQUOV (Oviolius Publius Naso) - Widzę i pochwalam to, co lepsze lecz wybieram gorsze
→ POGLĄDY LOGICZNE:
metoda dyskusji:
I część negatywna - uczyła jak usuwać fałszywe przekonania
II część pozytywna - jak zdobywać prawdziwe przek.
Posługiwał się ironią i wiedzą, że nic nie wie; wypytywał rozmówcę jakby chciał się czegoś nauczyć; wymagał definicji czegoś, aby w oparciu o zasadę racjonalnego dyskursu ujawnić błędy; doprowadzał do APORII - rozmówca odkrywał swoją niewiedzę
stawianie pytań, omijał przypuszczenia; wydobywał pewną wiedzę - metoda AKUSZERSKA
zajął się kwestią definiowania pojęć w etyce i logice
mistrz dialogu, dlatego znienawidzony
Obrona Sokratesa to zapis mowy, jaką Sokrates wygłosił podczas swojego procesu, po którym został skazany na śmierć. Platon, jego uczeń, towarzyszył swemu mistrzowi w czasie procesu i zapamiętał jego słowa, które ujął potem w ramy mowy obrończej. Sokrates odpiera kolejne zarzuty stawiane mu przez oskarżycieli, przede wszystkim Meletosa. Absurdem jest, że nie wierzy w bogów. Nie tylko wierzy, ale skrupulatnie wykonuje ich wolę, a tą wolą jest uświadamianie ludziom ich niewiedzy i skłanianie do refleksji na sobą i światem. Sokrates czuje się powołany do wyświetlania prawdy. Taką misję otrzymał w Delfach, kiedy to wyrocznia powiedziała, że z żyjących najmądrzejszy jest Sokrates. Świadkiem tego był jego przyjaciel Chajrefont, który niestety już nie żyje. Sokrates nie odebrał słów wyroczni powierzchownie, ale głęboko się nad nimi zastanowił i doszedł do wniosku, że powiedziała tak dlatego, że on wie, „że nic nie wie”. Zdaje sobie sprawę ze swojej niewiedzy i czuje potrzebę poszukiwania prawdy i demaskowania fałszywej wiedzy. Stąd przez całe swoje życie chodził po ulicach Aten i namawiał ludzi do refleksji nad ich własną niewiedzą.
Sokrates zdaje sobie sprawę z tego, że takie zachowanie musi razić obywateli przeświadczonych o swojej rozległej wiedzy, ale to nie jest dla niego powód zaprzestania działalności dydaktyczni-filozoficznej. Uważa, że „karą” za nią powinno być dożywotnie darmowe utrzymanie go przez miasto, którego mieszkańcom próbował otwierać oczy na prawdę.
Po ogłoszeniu wyroku śmierci Sokrates zachowuje spokój i godność. Przepowiada, że jego postać będzie znana przez wieki, a Ateńczycy będą się cieszyli niechlubną sławą za to, że skazali na śmierć jednego z najbardziej wartościowych mieszkańców swojego miasta.
PLATON - 427-347 p.n.e
filozof grecki
okres poznawczy fil - z Sokratesem
liczne podróże
389 p.n.e. wraca do Aten, by w gaju poświęconym Akademosowi, założyć szkołę; wzorowana na szk. pitagorejskiej, miała zarówno charakter naukowy, jak i religijny; realizowano zakres takich przedmiotów jak: filozofia, matematyka, astronomia, logika, medycyna
wybitny w dziedzinie: logiki, teorii państwa i prawa
→ NAUKI O :
1) ideach, o ich charakterze, relacjach pomiędzy ideami a rzeczami, o ich naturze.
2) duszy, jej funkcjach biologicznych, poznawczych, religijnych, o zależnościach między duszą i ciałem.
3) przyrodzie, o stwórcy demiurgu - boskim budowniczym świata, naturze i materii.
4) poznaniu (rozumowym i wrodzonym), stopniach i metodach poznania.
5) filozofii i jej charakterze, zadaniach i celach
.6) cnotach, czyli etykę, w tym: o istocie cnót i ich strukturze, o miłości.
7) państwie
8) pięknie, sztuce, twórczości, czyli estetykę.
Byt poznawalny przez zmysły, zniszczalny i zmienny
Byt poznawany przez pojęcia, wieczny i niezmienny
→ Dusza składa się z trzech części:
a) duszy rozumnej, znajdującej się w głowie,
b) popędliwej, będącej w piersiach,
c) pożądliwej, przebywającej w brzuchu.
Etyka nikomachejska Arystoteles
ARYSTOTELES - 384 - 322 p.n.e.
stagiryta ( ze Stagiry)
ród, w którym zawód lekarza był dziedziczny
mając 17 lat przybył do Aten, nauczał i sam się uczył w Akad.Platońskiej
podróże ( 347 → Assos, Lesbos, na dworze Filipa, wraca do Aten)
założył Szkołę Filozoficzną, tam nauczał 12 lat, założył tam ogrody botaniczne i zoologiczne
zostaje oskarżony o bezbożność, opuszcza szkołę, umiera
→ w 70 r. p.n.e. jego pisma ( p.ezoteryczne) wydał Andronikos z Rodos
◙ CORPUS ARISTOTELICAM ( VII pism)
I ) pisma logiczne - organon
kategorie - nauki o pojęciach bytu (10 kat.)
o wyrażaniu myśli - reguły tworzenia i wyrażania sądów
analityki pierwsze i a.wtóre
topiki - rozumowania dialektyczne, oparte na prawdzie, przeznaczone dla mówców
o fałszywych sofizmach
II ) przyrodnicze
fizyka - istota ruchu „O niebie”
III ) biologiczne
taksonomia org. Żywych, morfologia porównawcza, embriologia, fizjologia
IV) psychologia
„O duszy” - części duszy;
V ) 14 pism z tzw.filoz.pierwszej
metafizyka
VI ) praktyczne
etyka, polityka
VII ) retoryka i poetyka
sztuka jako naśladownictwo
tragedia, katharsis
→ POGLĄDY FILOZOFICZNE:
krytykował platońską teorię poznania, ponieważ nie negował on (A.) udziału zmysłów w tym procesie
aksjomaty - poznanie intuicyjne
zasada sprzeczności - ta sama rzecz nie może być i nie być jednocześnie
zas.włączonego środka - prawdziwe jest jedno lub drugie twierdzenie; nie istnieje trzecie w wypadku dwóch sprzecznych twierdzeń
→ 4 RODZJA PRZYCZYN, WSPÓLNY MIANOWNIK - DLACZEGO? GENEZA:
causa materialis - materiał ( np. posąg z brązu - brąz
causa formalis - forma formalna
causa efficiens - sprawca artysta
causa finalis - cel czemu ten posąg ma służyć)
→ SUBSTANCJA - byt właściwy, samodzielnie istniejący byt wraz z kategoriami:
I kategoria substancji - czym coś jest
II jakości
III ilości
IV relacji - stosunek człowieka do innych rzeczy
V miejsca - gdzie jest
VI położenia - jak jest położony
VII czasu
VIII posiadania - co ma
IX działania
X doznawania
→ KONCEPCJA - teologia - wszystko, co istnieje, ma strukturę celową
→ ZASADA HYLEMORFIZMU - wszystkie byty składają się z materii i formy, są to przyczyny jednostkowej rzeczy
KSIĘGA VIII „Potrzeba przyjaźni”
Przyjaźń jest cnotą, czymś najkonieczniejszym. Bez przyjaciół nikt nie mógłby pragnąć żyć. Im większa przyjaźń tym bardziej narażona jest na niebezpieczeństwo. Przyjaciele - jedyną ucieczką w trudach. Młodzieńcom pomaga w unikaniu błędów, starszych otacza opieką, ludzi w kwiecie wieku pobudza do większych czynów. Przyjaźń jest największą formą sprawiedliwości ludzkiej; jest moralnie piękna. By być przyjacielem trzeba: żywić wzajemną życzliwość; dobrze sobie życzyć; zdawać sobie z tego sprawę. Trzy rodzaje przyjaźni: a) z powodów korzyści, b) z przyjemności, c) z dzielności etycznej. Każdemu z nich przynależy miłość. Te (a) i (b) są często powodem zerwania przyjaźni. One nie wynikają z miłości. Do stosunków przyjacielskich zalicza się gościnność. Młodzieńcy są kochliwi (uczuciowi, żądni namiętności i chęci rozkoszy). Doskonałą przyjaźni jest (c); gdyż dobrze sobie życzą. Ich przyjaźń trwa dopóki obaj są dzielni, są sobie pożyteczni. Jednak rzadko się to zdarza. Taka przyjaźń wymaga czasu i przyzwyczajenia. Prawdziwymi przyjaciółmi są ludzie etycznie dzielni. Jeśli oparli ją na swych charakterach, to będzie długa trwała, jeśli nie - będzie gasła. Jeśli powodem przyjaźni będzie np. uroda to taka przyjaźń zgaśnie. Ludzie cnotliwi będą przyjaciółmi ze względu na osobę przyjaciela. Przyjaźń jest trwałą dyspozycją, nie ma względu na miejsce, odległość, czas. Przyjaźń między kolegami różni się od przyjaźni w koleżeństwie. Ludzie nie mogą wciąż ze sobą przebywać, jeśli nie mają tych samych upodobań. Nie można być przyjacielem dla wielu ludzi. Przyjaźń młodzieńcza polega na szukaniu przyjemności, cieszeniu się sobą. Przyjaźń ze względu na korzyści jest godna natury kupieckiej. Szczęśliwi potrzebują przyjaciół przyjemnych, nie pożytecznych. Piastujący wysokie stanowisko mają przyjaciół różnego rodzaju. Wyższe formy przyjaźni polegają na równości. W przyjaźni istnieje jednak nierówność - tj. wyższość jednej strony. Przyjaźń i sprawiedliwość dotyczą tych samych przedmiotów i zachodzą między tymi samymi osobami, bo w każdej wspólnocie jest jakaś forma sprawiedliwości i przyjaźni. Przyjaźń polega na wspólnocie „moje jest twoje”. Celem wspólnoty państwowej jest korzyść do końca życia. Trzy rodzaje ustrojów państwowych: a) królestwo, b) arystokracja, c) timokracja = politeja. Najlepsze królestwo (przeciwieństwo - tyrani). Przeciwstawieństwo arystokracji - oligarchia. Od timokracji droga prowadzi do demokracji. Miłość między mężem a żoną jest taka jak w ustroju arystokratycznym. Do formy timokratycznej podobna jest miłość braci do siebie. W ustroju despotycznym niema przyjaźni i sprawiedliwości. W demokracji przyjaźń i sprawiedliwość są w ścisłym kontakcie. Przyjaźń opiera się na wspólnocie. Stosunki łączące krewnych mają wiele form, ale wynikają z uczuć rodzicielskich. Z podobieństwa charakterów rodzi się koleżeństwo. Rodzice bardziej kochają dzieci niż one ich. Rodzeństwo łączy rodzinę. Miłość do rodziców jest wyższą miłością. Między małżonkami zachodzi miłość naturalna. W przyjaźni opartej na korzyści często zachodzą skargi i zarzuty. Jeśli przyjaźń ma charakter zobowiązania moralnego, to oferuje się coś przyjacielowi bez warunków. W przyjaźniach opartych na przewodzie jednej ze stron można odwdzięczyć się czcią. Przyjaźń żąda tego, co leży w czyjeś mocy, a nie tego, co proporcjonalne. `
Rozmyślania Marek Aureliusz
Marek Aureliusz Antoninus, Marek Anniusz Aureliusz Werus ur. 26 kwietnia121 w Rzymie, zm. 17 marca 180 w Vindobonie, (ob. Wiedeń) - cesarz rzymski, pisarz i filozof.
Marek Aureliusz jest znanym stoikiem. Nazywany jest filozofem na tronie. Jego dzieło Rozmyślania (taki tytuł przyjął się w tłumaczeniach, oryginał to: Do siebie samego), napisane w grece, przetrwało wieki i nadal jest źródłem inspiracji. Wyłania się zeń obraz władcy jako człowieka skromnego i ze wszech miar umiarkowanego. Ironią wydaje się więc fakt, że jego syn, a jednocześnie następca, Kommodus zapisał się w historii jako władca gwałtowny i okrutny (starożytne plotki głosiły zresztą, że Kommodus nie jest synem Marka Aureliusza, leczgladiatora).
Poglądy:
Uczył panowania nad emocjami. Uważał, iż nie należy dążyć do rozkoszy, sławy czy bogactwa. Spokój powinniśmy odnajdować w pracowitości oraz życzliwym, choć nieco sceptycznym stosunku do innych, a także sumiennym wypełnianiu własnych obowiązków.
Świat jest teatrem, ludzie aktorami wyznaczonymi do odegrania skromnej zazwyczaj roli. Nie należy buntować się i lękać się śmierci, która mieści się w naturalnym porządku świata
Analiza tekstu "Rozmyślań" Marka Aureliusza
"Rozmyślania" Marka Aureliusza dotyczą natury ludzkiego życia, które rządzi się innymi prawami niż cała reszty przyrody. W gruncie rzeczy życie jest dosyć monotonne, przynajmniej człowiek tak je odbiera. Wszystkie stworzenia żyją każdego dnia podobnie, zajmując się zdobywaniem pożywienia. Człowiek również na ogół powtarza każdego dnia ten sam schemat, a jego życie składa się głównie z pracy. Człowiek jako jedyna istota poczytuje sobie pracę za karę i bolesny wysiłek. Marek Aureliusz zauważa, ze praca jest konieczna, by, życie miało sens, by człowiek mógł się cieszyć odpoczynkiem.
Człowiek jest przewrotny, chciałby cały czas odpoczywać, jednak zapomina, ze wówczas ten odpoczynek raczej by mu ciążył, niż przynosił ulgę. Praca jest też konieczna dla zachowania równowagi w świecie. Cały mechanizm przyrody funkcjonuje sprawnie, każde stworzenie ma swoją rolę i ją stara się wypełniać przez cały czas, w nocy zaś wszystko odpoczywa. Człowiek burzy ten porządek rzeczy, dla niego bowiem odpoczynek i rozrywka są ważniejsze niż praca i obowiązek.
Człowiek potrafi włożyć wiele wysiłku w rzeczy nie związane z praca, często odpoczywa, dając z siebie więcej energii i wysiłku niż w czasie pracy. Człowiek jako jedyne stworzenie potrafi się bawić, robić cos dla czystej przyjemności. Autor oskarża człowieka o samolubność, o egoistyczne zapatrzenie w siebie z pominięciem potrzeb innych mieszkańców ziemi. Człowiek zachowuje się jakby świat istniał tylko dla niego. Pracę traktuje jako przykrą konieczność, niesprawiedliwy wymóg losu. Za to do rozrywki zawsze ma wiele sił, potrafi wykrzesać z siebie energię, by dobrze się bawić, dla zabawy i wypoczynku może nie spać w nocy.
Przesłaniem autora jest dostrzeganie złotego środka, umiejętność godzenia rozrywki z obowiązkiem. Człowiek nie może żyć samolubnie, skupiony tylko na swoich zachciankach. Trzeba mieć na względzie dobro wszystkich, całego świata, taka odpowiedzialność wiele kosztuje, ale tylko ona zapewnia prawdziwe szczęście i poczucie wolności na świecie. Człowiek musi żyć świadomie, wybierając to, co dobre, a nie tylko to, co dla niego wygodne przyjemne.
I.Wdzięczność, podziękowania ważnym personom z jego życiu. Dziekuje miedzy innymi za wykształcenie/
Za nabyte cech charakteru
Dziękuje bogom
( nie jest jasne czy pisał je sam czy je dyktował, rzeczywiście był żołnierzem i naprawdę żył bardzo prosto.)
Najczęściej rozmyślania powstawały w obozach wojskowych
sa to intymne rozmowy z samym sobą( wyznania)
II. liczy się chwila teraźniejsza, żyj teraz nie przeszłością czy przyszłością, Nikt mnie nie uwikła w brzydotę.
Świadomy świata i człowieka. Rozum wyjściem z sytuacji. Odpowiedzialność.
Element Ćwiczenia duchowego.
Pokazany rytm- rano przypomnienie + postanowienie, wieczorem podsumowanie. Uprawa życia wewnętrznego.
(Potworzenia sa celowe)
Rozstrzyganie kwestii Bóg czy Bogowie, tekst jest podatny pod interpretacje chrześcijańska.
Marek Aureliusz filozofem poszukującym.
Odwołania do innych ważnych osobistości filozofii świadczy o przygotowaniu pod względem wiedzy.
Koncepcja śmierci
dzieło natury- kto się boi jest dzieckiem ( wpływ filozofii greckiej klasycznej-ta mniej się boi śmierci niż filozofia chrześcijańska)
2. naukowe podejście- atomistyczna teoria rozpad ciała w atomy i przydatność światu
Oczekuj śmierci
Stoik umiera i jest przydatny naturze
Dusza wszechświata, Bogowie, Bog, Dusza wszechświata i Dusza istnienie
4. przejście w nicość
5 do innego świata innego wyższego życia (chrześcijańska koncepcja + platońska wędrówka dusz metempsychoza)
Spokój nie oznacza, niewrażliwości, czerpanie radości z pomocy innym
Aspekt pesymisty i optymisty, zdecydowanie praca nas doba, cieszyć się życiem, „ból i cierpienie” tylko przez chwile
Wniosek: nie budzą leku w nim, podchodzi do tego ze spokojem.
Dusza jest raz stworzona, związek doskonały- dana dusza i dane ciało.
Bogowie
Sa potęga,, kierują wszechświatem, decydują o ludziach (przytacza poglądy- dialog z samym sobą)
Ważne sa dobre czyny--- istnieje tylko chwila obecna
Gatunek literacki
Filozofia duchowym przewodnictwem, ważnym elementem to ćwiczenie medytacji. Zbiór różnych myśli- trudny, chaotyczny, luźna konstrukcja. Niesystematyczność, niedogmatycznosci(zaleta tekstu), duże pole do interpretacji, nie narzuca się.
Zarzutem pesymizm.
O zyciu szczesliwym, Aureliusz Augustyn z Hippony, w Kościele katolickim znany jako święty Augustyn (ur. 354 wTagaście, zm. 430 w Hipponie) - filozof, teolog, organizator życia kościelnego, święty Kościoła katolickiego, jeden z Ojców iDoktorów Kościoła, znany jako doctor gratiae (doktor łaski), pisarz. W Kościele prawosławnym jest on zazwyczaj nazywany błogosławionym Augustynem. Wielu protestantów uważa go również za duchowego przodka protestantyzmu, jako że jego pisma miały duży wpływ na naukiLutra i Kalwina.
Chociaż Augustyn był ponad wszystko teologiem, nauczycielem wiary chrześcijańskiej, dał początek niektórym ważnym koncepcjom używanym w refleksji filozoficznej. Jego ujęcia były przez ponad 700 lat najbardziej wpływową szkołą myślenia filozoficznego w Kościele katolickim..
Tekst powstał podczas 33 urodzin, był w posiadłości pod Mediolanem, dyskutuje(pozornie zorganizowana dysputa)
o szczęśliwym życiu o sposobie poszukiwania szczęścia.
Zasada Sczęściorodna- jak żyć, poznanie Boga i Duszy, trzeba się nawrócić-!(świeżo nawrócony na Chrześcijaństwo_
Natura:
Chrześcijański ideał szczęścia, dogmatycznie podporządkowane doktrynom chrześcijańskim. Pisał o zyciu szczesliwym już jako człowiek nawrócony.
Filozofia- bezpieczny portem do którego nie każdy dociera.
3 kategorie ludzi docierających do przystani
- ludzie dziedziny nauki- dążą po najprostszej linii
- ludzie o ciężkich doświadczeniach życiowych (zwieść urokom życia) - czeka ich długa droga, trudności
- pośrednia grupa-zagubieni- nie szukali filozofii, ale ja znaleźli( element biograficzny-on się nawrócił)
I dzień rozmowy
Rola matki: docenienie i dowartościowanie, ( dlatego ze przekazała mu wartości chrześcijańskie
Eksponuje matkę Monikę- mądra kobieta dziękuje jej.
Kobieta, bo- dowartościowanie kobiety, gdyz w starożytnej filozofii jej nie ma( uczta platonska-wyproszono flecistke)
Dysputa zabarwiona myślą teologiczna
Augustyn jako chrześcijanin walczy z tymi którymi się wcześniej interesował..
Postawa Chrześcijańska Jedyna słuszna Doktryna
Język: łatwy, przystępny
-wyjaśnienie terminów: tak, definiuje (dialog pozorny)
Rozmawia z prostymi ludźmi, czasami zawile mówi
Forma : pytanie-odopowiedź Rozmowa
Manipulacja, zalodzenie na początku i konkluzja zostali podłożone
Zna poziom rozmowoców- przyjmują to co on przekazuje.
Adagia Erazma z Rotterdamu
właściwie Gerrit Gerritszoon [Gerhard Gerhardson], urodzony prawdopodobnie 1469 roku w Rotterdamie, zmarł 1536 w Bazylei), holenderski filolog, filozof, pedagog, jeden z czołowych humanistów renesansu (książę humanistów), propagator kultury antycznej, pisarz, myśliciel chrześcijański, katolicki duchowny(oskarżony o herezję). Głosił, że człowiek z natury jest dobry, zło zaś pochodzi z niewiedzy[1].
Opublikowal Nowy testament 1517
Słynne Pochwala Głupoty.
Był uczonym gabinetowym, nie lubił pracy na uczelni , męczyła go. Preceptor- podróże, nie lubił ale podróżował.
Korespondował z Lutrem. Prekursor- wyprzedzał swoje czasy.
Klasycyzm z myślą chrześcijaństwa, umiłowanie pokoju.
Termin Adaggio mysli-sentencje, złote myśli
Treść różna; dłuższe, krótsza, traktaty, czasem biograficzne aspekty
Erudycja autora-odniesienie się do starożytnej, klasycznej z nowego testamentu, widać oczytanie, bogactwo wiedzy.
Umiejętność syntetyzowania
Walor edukacyjny: przydatność sentencji w zyciu w jego czasach, były pisane pod tamto społeczeństwo.
Człowiek otwarty, nie tylko doktryny chrześcijańskie, powrót do Antyku,
Reprezentuje Chrześcijaństwo Ewangeliczne (podobne do Lutra)
Addagium „przyjaciele maja wszystko wspólne” podobne: prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie
. Mądry głupiec po szkodzie
podobne Mądry Polak po szkodzie
idiota- uczta platanoska, Hezjod, kupiec odniesienie
Czy można się nauczyć na cudzych błędach?
Nie, trzeba uczy się te na swoich doświadczeniach
„Bicza z piasku nie ukręcisz” Zadanie, które w punkcie wyjścia jest niewykonalne, podjecie daremnych wysiłków./ Syzyfowe prace.
Miedzy ….. wszystko może się wydarzyć”
podobne: nie chwal dnia przed zachodem słońca, Jedyna pewna rzeza jest śmierć lub niepewność.
5. Jedna jaskółka nie czyni wiosny jeden FAT nie sprawia ze jest pewne, ze ktoś ./cos ocenić
Stan jest niedookreślony. Powstrzymujemy się od wydania opinii.
Boje się człowieka jednej książki- jedno za mało, o studiach- na dobre studia trudno się dosta, trudniej się utrzymać. Nie powinno się uogólniać.
6.Spiesz się powoli, działaj z rozwaga, nie za szybko, nie za wolno
7. Dwa razy daje, ten kto szybko daje- ale wszystko ma swój czas
8. Dla leniwych zawsze święto
9 trudy Herkulesa-0 nie ma zysku z tego co się zrobiło, ogromne nakłady pracy i energii
(watek biograficzny, Erazm się tu zali,- duża krytyka społeczeństwa, bo inni uczeni chcą zachować wiedze dla siebie, Erazm ja publikuje)
10. Mila wojna dla tych, którzy jej nie znają
traktat, mini wykład
on jest miłośnikiem pokoju- idealistyczne i chrześcijańskie podejście
woja dla niego niezgodna z postawa człowieka, wojna gwałtem na miłości, opisuje wielkie aspekty wojny, np. koszty.
Podsumowanie:
Język, przystępny, teksty produkcyjny, czasem poczucie nadmiary, autor przestaje się przejmować, Wartość niezbywalna. Objętościowo coraz większe rozważania, tworzą się traktaty, małe wykłady.