UKŁAD HORMONALNY

1. Układy kontrolne:

1. nerwowy (działanie szybkie, krótkotrwałe)

2. hormonalny (działanie powolne, długotrwałe)

2. Regulacja hormonalna to wpływ wywierany na komórki docelowe za pośrednictwem hormonów. Komórki docelowe mają receptory dla danego hormonu.

3. Hormony regulują intensywność i kierunki procesów już zachodzących przez wpływ na syntezę enzymów oraz białek i na aktywność już działających enzymów (nie zapoczątkowują reakcji biochemicznych - nie są enzymami).

4. Podział hormonów:

1. ze względu na budowę chemiczną:

• pochodne aminokwasów

• tyrozyny (tyroksyna, trójjodotyronina, adrenalina, noradrenalina)

• tryptofanu (melatonina)

• peptydowe:

• oligopeptydowe (wazopresyna, oksytocyna)

• polipeptydowe (sekretyna, adrenokortykotropina, glukagon, kalcytonina)

• białkowe (somatotropina, prolaktyna, tyreotropina, gonadotropiny, insulina)

• steroidowe (hormony kory nadnerczy, gonad, łożyska)

• pochodne kwasów tłuszczowych (prostaglandyny)

2. ze względu na mechanizm przekazu sygnału wewnątrz komórki:

• receptory w cytoplazmie → DNA → synteza określonych enzymów (tłuszczowe)

• hormon tłuszczowy jako cząstka sygnałowa wnika do każdej komórki i, w komórkach posiadających właściwy receptor w cytoplazmie, łączy się z nim tworząc kompleks

• powstały kompleks hormon-receptor wiąże się z właściwymi białkami chromatyny w jądrze, co pozwala na uaktywnienie lub hamowanie określonych rejonów DNA

• następuje synteza określonych enzymów

• receptory w błonie komórkowej → aktywacja określonych enzymów (białkowe)

• hormon peptydowy jako cząstka sygnałowa nie wnika do komórki, ale, w komórkach posiadających właściwy receptor w błonie komórkowej - białko G, łączy się z nim

• pod wpływem hormonu peptydowego w komórkach docelowych dochodzi do aktywacji cyklazy adenylowej, która przekształca ATP w cykliczny adenozynomonofosforan

• cAMP łączy się z białkiem nieaktywnej kinazy - kinaza rozpada się na podjednostki

• podjednostka katalityczna zostaje uwolniona i staje się aktywna, przemieszcza się do jądra komórkowego, gdzie:

• fosforyluje białko w jądrze komórkowym wpływające na aktywność całego zestawu genów (działanie wolne)

• fosforyluje już istniejące enzymy w cytoplazmie (działanie szybkie np. wpływ adrenaliny, która zwiększając poziom cAMP przyspiesza glikogenezę, rozpad trójglicerydów obojętnych, pracę serca)

• białkowy czynnik wzrostu

• białkowy czynnik wzrostu jako cząstka sygnałowa nie wnika do komórki, ale, w komórkach posiadających właściwy receptor w błonie komórkowej - białko aktywizujące RAS, łączy się z nim

• zapoczątkowanie rzędu reakcji, w których następuje przenoszenie reszt fosforanowych z ATP na kinazę nieaktywną - powstaje kinaza aktywna i ADP

• kinazy aktywne docierają do jądra komórkowego

• następuje aktywacja licznych genów odpowiedzialnych za namnażanie się komórek w miejscu gojenia się rany

3. ze względu na miejsce wytwarzania:

• gruczołowe

• 
  
  tkankowe

• neurohormony

• mediatory

5. Cechy hormonów:

• wydzielane do krwi i transportowane w formie związanej z białkami osocza (m.in. albuminy) lub rozpuszczone w osoczu

• działają w niskich stężeniach

• oprócz hormonów tkankowych nie działają w miejscu wytwarzania

• wielofunkcyjność (w różnych grupach komórek docelowych ten sam hormon może wywoływać różne reakcje)

6. Gruczoły układu hormonalnego:

• podwzgórze

• przysadka mózgowa

• szyszynka

• tarczyca

• przytarczyce

• grasica

• nadnercza

• trzustka

• gonady

• łożysko

7. Cechy gruczołów

• niepołączone ze sobą

• dobrze ukrwione

• brak przewodów wyprowadzających

8. Zasady działania układu hormonalnego:

1. nadrzędna rola podwzgórza, które wydziela hormony sterujące pracą przysadki mózgowej

• liberyny

• statyny

2. nadrzędna rola przysadki mózgowej, która wydziela hormony tropowe:

• tyreotropina

• adrenokortykotropina

• gonadotropina

3. ujemne sprzężenie zwrotne np. przez działanie antagonistyczne insuliny i glukagonu lub kalcytoniny i parathormonu

DZIAŁANIE ANTAGONISTYCZNE
insulina	glukagon
bodźcem do produkcji jest poposiłkowe zwiększenie stężenia glukozy we krwi pobudza syntezę glikogenu w wątrobie i mięśniach zwiększa wychwytywanie glukozy z krwi skutkiem zmniejszenie ilości glukozy we krwi	bodźcem do produkcji jest niski poziom glukozy we krwi pobudza rozkład glikogenu w wątrobie pobudza syntezę glukozy z innych związków organicznych skutkiem zwiększenie ilości glukozy we krwi
kalcytonina	parathormon
hamuje uwalnianie wapnia z tkanki kostnej skutkiem zmniejszenie ilości wapnia we krwi	powoduje uwalnianie wapnia z tkanki kostnej aktywizuje witaminę D skutkiem zwiększenie ilości wapnia we krwi

9. Hormony

GRUCZOŁ	HORMONY	DZIAŁANIE	NIEDOCZYNNOŚĆ	NADCZYNNOŚĆ
podwzgórze	wazopresyna oksytocyna liberyny, statyny	zmniejszenie ilości wody w moczu regularne skurcze macicy, produkcja mleka pobudzanie/hamowanie pracy przysadki	moczówka prosta	skąpomocz
przysadka mózgowa	somatotropina prolaktyna hormony tropowe	wzrost produkcja mleka, blokując FSH i LH zablokowuje menstruację pobudzanie do pracy narządów	karłowatość	gigantyzm (dzieci), akromegalia (dorośli)
szyszynka	melatonina	opóźnia dojrzewanie płciowe, sen, ubarwienie skóry	wcześniejsze dojrzewanie płciowe	późniejsze dojrzewanie płciowe
tarczyca	tyroksyna, trójjodotyronina kalcytonina	zwiększa tempo metabolizmu i stężenie O2 we krwi gospodarka wapniowa	u dorosłych wole i obrzęki, obrzęk śluzowaty, kretynizm	uczucie gorąca, nadmierna potliwość, choroba Basedowa
przytarczyce	parathormon	gospodarka wapniowa	hipokalcemia, tężyczka, pobudliwość nerwowa	hiperkalcemia, łamliwość kości
grasica	tymozyna	zwiększenie ilości limfocytów
trzustka komórki α komórki β	glukagon insulina	podnosi poziom cukru we krwi obniża poziom cukru we krwi	cukrzyca typu I	hipoglikemia
nadnercza kora rdzeń	glikokortykoidy (kortyzol) mineralokortykoidy (aldosteron) androgeny (dehydroepiandro-steron) adrenalina, noradrenalina	regulacja metabolizmu związków organicznych regulacja gospodarki wapnia, potasu i wodnej podobne do hormonów płciowych (ale wyraźnie słabsze - wydzielane u obu płci) podwyższenie ciśnienia, tempa metabolizmu, poziomu cukru we krwi	choroba Addisona	obniżenie odporności choroba Cushinga
jądra	androgeny (testosteron)	rozwój drugorzędowych cech płciowych, popęd płciowy	wysoki głos, niemęska budowa ciała, brak zarostu na twarzy, zaburzenia płodności
jajniki	estrogeny (estradiol) progesteron	rozwój cech płciowych, popęd płciowy, regulacja cykli menstruacyjnych podtrzymywanie ciąży	męska budowa ciała, zaburzenia popędu i płodności

inaczej tłuszczowe

rodzaj hormonów tkankowych

cAMP

zbudowana jest z podjednostki katalitycznej i regulatorowej

wydzielane przez gruczoły układu hormonalnego

wydzielane przez grupy wyspecjalizowanych komórek umieszczonych w narządach o innych funkcjach np. gastryna przez żołądek

wydzielane przez komórki układu nerwowego w procesie neurosekrecji np. hormony tropowe przez przysadkę mózgową, wazopresyna przez podwzgórze

inaczej neuroprzekaźniki; wydzielane do szczeliny synaptycznej np. acetyloholina

część międzymózgowia

część międzymózgowia; jej przedni płat wydziela hormony, zaś tylni magazynuje wazopresynę i oksytocynę

pobudzają przysadkę mózgową do produkcji hormonów tropowych

hamują przysadkę mózgową do produkcji hormonów tropowych

steruje pracą tarczycy

steruje pracą kory nadnerczy

steruje pracą gonad np. hormon folikulotropowy, luteinizujący

wysoki poziom hormonów gruczołowych działa hamująco na proces ich wytwarzania

inaczej hormon wzrostu

na jej pracę ma wpływ m.in. światło, które działa hamująco - dlatego w nocy chce nam się spać, a człowiek dojrzewa głównie w nocy

inaczej hormon snu; wpływa na ubarwienie skóry, a więc na melaninę - stąd jej nazwa

wytrzesz oczu, nerwowość, wysokie ciśnienie krwi

niski poziom wapnia we krwi

nadmierne skurcze mięśni

wysoki poziom wapnia we krwi

komórki rozsiane po trzustce w postaci tzw. wysp Langerhansa

inaczej cukrzyca insulinozależna

niski poziom cukru we krwi

inaczej hormon walki

chudnięcie, zahamowanie glukogenezy, zwiększona podatność na stres, utrata sodu i potasu

otyłość, obrzęk twarzy, wysoki poziom cukru we krwi, obniżona odporność

1

5

przekaźniki lokalne

---