Hormony aktywności cyklicznej
Jedna z form naszej cyklicznej aktywności jest aktywność dobowa, regulowana przez tzw. zegar biologiczny który zlokalizowany jest w podwzgórzu. Produkowany hormon melantolina odpowiedzialny jest za nasz dzienny wydatek energetyczny. Ranny spadek poziomu melantoliny, produkowany głównie w nocy związany jest z dziennym oświetleniem. Mózg reguluje wszystkie nasze zegary biologiczne za pomocą gruczołu zwanego przysadką mózgową. Każdego ranka przysadka stymuluje wydzielanie nadnerczy - hormonu kortizalu stanowiącego poranny zastrzyk wzmacniający. Aktywne po przebudzeniu są również hormony stresu: adrenalina i noradrenalina. Adrenalina to hormon strachu. Noradrenalina hormon gniewu i agresji. W stresie możemy odczuwać strach i gniew. Nadnercza wydzielają 4 cząsteczki strachu na jedną cząsteczkę gniewu. Noradrenalina pomaga również utrzymać stan pobudzenia, wzmaga koncentracje. Po ustani stresu zagrożenia poziom adrenaliny i noradrenaliny powraca do normy. Hormony jeszcze przed urodzeniem zaczynają kształtować nasze życie. Gdy dziecko posiada kod genetyczny chłopca jego jądra zaczynają wytwarzać testosteron. Odpowiedzialny za kształtowanie się męskich narządów płciowych. Po 15 tygodniu życia wytwarza hormon tyroksynę, zapewniający dziecku równomierny wzrost. U dorosłych hormon ten odpowiedzialny jest za przyrost tkanek. Tyroksyna określa w jakim tępię spalamy zapas tkanki tłuszczowej a także pozwala na utrzymanie stałej temperatury ciała. Jedynym składnikiem przyswajalnym przez mózg jest glukoza. Hormon produkowany przez trzustkę - insulina przechwyca zapas cukru we krwi, tworząc zapas energetyczny, który może być spożywany w czasie nagłego wysiłku. Wieczór to moment gdzie następuje zmiana równowagi miedzy wszystkimi hormonami. Faza nocna to sen, który wiąże się ze źródłem regeneracji. Przysadka rozpoczyna produkcję hormonu wzrostu odpowiedzialnego za odbudowe strat komórkowych poniesionych w czasie dnia. Hormon to więcej niż zegar biologiczny, chemiczne informacje. Hormony zawiadamiają naszym życiem. W chwilach spokoju czuwają by nasz organizm funkcjonował poprawnie. W chwilach zagrożenia przygotowują nasz organizm aby umiał przeżyć trudności. Hormony wytwarzały się w procesie ewolucji i dbają o nasze zdrowie i komfort psychiczny.
Budowa układów hormonalnego.
Hormony są substancjami aktywnymi biologicznie wytwarzanymi przez wyspecjalizowane gruczoły dokrewne. Hormony są wydzielane do krwi i wraz z nią dostarczane do komórek docelowych.
Do gruczołów dokrewnych zaliczamy:
przysadka mózgowa - jest położona u podstawy mózgu, wytwarza szereg hormonów, wśród nich:
Efekty działania adrenaliny:
rozszerzenie źrenicy oka,
zwiększenie częstotliwości skurczów serca,
podniesienie stężenie glukozy we krwi,
jajniki - wytwarzają żeńskie hormony płciowe:
estrogeny (estradiol, estriol, estrron),
UKŁAD HORMONALNY
Substancje kierujące rozwojem pojawiają się już w momencie zapłodnienia. W wyniku kolejnych podziałów substancje regulatorowe dyfundują swobodnie od jednej komórki do następnej. Wraz ze wzrostem organizmu i rozwojem układu krwionośnego substancje muszą być rozprowadzane po całym rozwijającym się ciele. Układ hormonalny płodu rozwija się odpowiednio do stosunków między układami hormonalnymi matki oraz łożyska. Rozwój układu hormonalnego jest ściśle związany z układem nerwowym, poszczególne gruczoły rozwijają się jednak nierównomiernie i dopiero na pewien czas przed urodzeniem układ endokrynalny zostaje zmuszony do działania [2]. Funkcja wielu gruczołów wydzielania wewnętrznego jest w okresie płodowym związana z działalnością łożyska [1]. Tylny płat przysadki powstaje z uwypuklenia się ektodermy pierwotnej jamy ustnej. Synteza hormonu adrenokortykotykotropowego rozpoczyna się już około 9 dnia życia zarodka. W okresie płodowym wydziela hormon wzrostu i prolaktynę, co można zaobserwować w 13-15 tygodniu życia. U płodu 2,5 miesięcznego można stwierdzić wydzielanie gonadotropin, LH, TSH [2]. Szybki rozwój charakteryzuje także szyszynkę. Jej wielkość u dzieci jest nawet większa niż u dorosłych. Do podstawowych hormonów wydzielanych przez ten gruczoł należy melatonina oraz kilka hormonów regulatorowych dla innych gruczołów [1]. Podstawową funkcją melatoniny jest regulacja snu, wpływa także na ciemnienie skóry i ostrość widzenia w ciemności [9]. Z wiekiem jej działalność słabnie na skutek odkładania się w niej pewnych substancji obniżających jej sprawność, powodując jednocześnie wzrost masy samego gruczołu [1].
Tarczyca wykazuje zdolność gromadzenia jodu już w 4 miesiącu rozwoju płodu, maksimum aktywności osiągając w 7 miesiącu. Do czasu narodzin aktywność gruczołu spada [2]. U dzieci okolice tarczycy są silniej unaczynione, mniejsze są rozmiary pęcherzyków budujących tarczycę. W okresie przedpokwitaniowym i pokwitania gruczoł rozrasta się, zwiększa się wielkość pęcherzyków. Z wiekiem tarczyca zaczyna przerastać tkanką łączną, Zmniejsza się również wrażliwość tkanek na produkowane przez tarczycę hormony , z których najważniejszym jest trójjodotyronina, wpływająca na przemianę materii [1].
Maksymalny rozwój przytarczyc przypada na wiek 4-6 lat. Później następuje powolny spadek ich aktywności, przerastają one tkanką tłuszczową. Wydzielają do krwi parathormon oraz kalcytoninę regulujące stężenie jonów wapnia w krwi [1]. Grasica osiąga pełny rozwój i maksymalną aktywność w pierwszych miesiącach i latach życia. Od okresu dojrzewania zaczyna się jej stopniowy zanik i przerastanie tkanką tłuszczową. Pełni funkcję centralnego narządu limfatycznego, jest miejscem dojrzewania limfocytów T. Poprzez produkowane hormony grasica wpływa na inne układy (nerwowy, hormonalny), decyduje o sprawności układu odpornościowego, rozpoznawanie obcych elementów (przeszczepy, nowotwory), pośrednio odpowiada za procesy wzrostu, metabolizmu i zdolności rozrodczych [1].
Nadnercza składają się z części rdzeniowej, związanej bezpośrednio z układem nerwowym, oraz części korowej. W czwartym miesiącu ich wielkość jest równa nerkom, stosunek ten jednak wkrótce maleje [2]. Powolny rozwój nadnerczy doprowadza do osiągnięcia maksimum ich wielkości w wieku 20 lat dla mężczyzn i 30 dla kobiet. W dzieciństwie przeważa część korowa, w okresie pokwitania szybko przyrasta część rdzeniowa. Rdzeń nadnerczy w odpowiedzi na czynniki stresowe wydziela do krwi „hormon walki” - adrenalinę (a także noradrenalinę) [1]. Adrenalina mobilizuje siły organizmu, zwiększa stężenie glukozy we krwi, zwiększa ciśnienie krwi. Część korowa odpowiada za wydzielanie kortykosteroidów, odpowiedzialnych za regulację gospodarki wodnej i stężenie jonów w organizmie, a także przemiany cukrów, tłuszczy i białek [9].
Trzustka kształtuje się z endodermy około 2 miesiąca życia. Funkcje wydzielnicze pełnią specjalne grupy komórek, zwane wysepkami trzustkowymi [2]. Komórki wysepek α produkują glukagon, a wysepek β insulinę [8]. Wraz z wiekiem rozmiary gruczołu zwiększają się, rośnie także liczba wysepek, ale ich ilość na jednostkę powierzchni gruczołu spada. Najsilniejszy rozwój wysepek odbywa się do 3 roku życia, w wieku 4 lat trzustka osiąga dojrzałość i traci zdolność do regeneracji. Wraz z rozwojem spada aktywność wydzielanej przez ten gruczoł insuliny obniżającej poziom cukru we krwi. Od wieku niemowlęcego do dorosłości aktywność hormonu obniża się blisko o połowę. Względnie wysoki poziom aktywności insuliny obserwuje się do 40-50 roku życia, następnie poziom aktywności wyraźnie spada, osiągając w wieku 70 lat połowę początkowej wartości. Powoduje to obniżenie u ludzi starych metabolizmu cukrów i ryzyko zachorowania na cukrzycę. Zjawisko to kompensowane jest jednocześnie spadkiem aktywności działającego antagonistycznie do insuliny glukagonu, powodującego obniżenie zawartości cukru we krwi, i wiązanie go w postaci glikogenu w wątrobie [1].
Gruczoły płciowe, obok roli związanej z rozmnażaniem pełnią ważne funkcje regulacyjne w organizmie. Na wczesnym etapie rozwoju zarodek jest przygotowany, aby rozwinąć się zarówno w płód męski lub żeński. Decyzja, w którym kierunku zajdzie dalszy rozwój zależy od genów sterujących procesem rozwoju. Gdy zarodek nie otrzyma żadnego sygnału rozwinie się w płeć żeńską, jednak gdy rozpocznie się produkcja testosteronu spowoduje on szereg zmian i w konsekwencji wykształcenie płci męskiej [2]. Tak więc już od bardzo wczesnego etapu hormony płciowe mają decydującą role w kontroli rozwoju zarodka. Po urodzeniu aktywność tych gruczołów jest bardzo niska. Zwiększenie produkcji hormonów następuje dopiero w okresie pokwitania. Pod wpływem wydzielanych hormonów płciowych dokonuje się przebudowa organizmu i rozwój trzeciorzędowych cech płciowych. Najważniejszym hormonem wydzielanym przez jądra jest testosteron. Stymuluje on produkcję plemników odpowiada za powstawanie typowo męskiej sylwetki. Do podstawowych hormonów żeńskich należą estrogeny wydzielane w trakcie cyklu miesięcznego przez pęcherzyk Graafa. Wpływającą na rozwój ściany macicy i zwrotnie na sam jajnik. Po owulacji tzw. ciałko żółte rozpoczyna wydzielanie progesteronu, przygotowującego macicę na ewentualne zagnieżdżenie się zarodka. Organizm kobiety również wytwarza niewielkie ilości testosteronu, jak również estrogeny produkowane są w ciele każdego mężczyzny. Z wiekiem sprawność gruczołów płciowych spada. U kobiet zahamowanie aktywności jajników jest zupełne, a cykl zmian, jakie towarzyszą temu zjawisku nosi nazwę menopauzy. Uważa się, że jest to zabezpieczenie organizmu przed niebezpieczną w tym wieku ciążą. U mężczyzn zjawisko takie nie występuje, ale stwierdza się obniżenie produkcji hormonów, co może niekiedy prowadzić do wykształcenia u starszych mężczyzn kobiecej sylwetki [1].