Sklad atmosfery a)skladniki stale:azot 78% tlen 21% inne gazy 1% b)skladniki ziemne:dwutlenek wegla,para wodna,zanieczyszczenia budowa atmosfery a) troposfera siega do wysokosci 17 km nad rownikiem i do 8 km nad biegunami zawiera prawie cala wode zawarta w atmosferze ksztaltuja się warunki pogodowe nastepuje spadek cisnienia i temp z wysokoscia 11,5 hPa/100m 0,6stopni C/100m temp w gornej warstwie wynosi -55stopni C -tropopauza (warstwa przejsciowa) b) stratosfera siega do wysokosci ok. 50 km powyzej 25 km temp wzrasta do 0 stopni wystepuje tu warstwa ozonosfera -stratopauza c)mezosfera siega do wysokosci 80 km nastepuje spadek temp nawet do -110 stopni C -mezopauza d) termosfera wystepuje na wysokosci ok. 800 km wzrost temp do 1500 stopni C -termopauza e) egzosfera do 2000 km powyzej przechodzi w przestrzen kosmiczna temp stala -270 stopni C albedo jest to zdolnosc odbijania promieni slonecznych przez rozne powierzchnie wilgotnosc powietrza jest to procentowa zawartosc pary wodnej w atmosferze zalezy od temp szerokosci geogr. Wysokosci nad poziomem morza a) wilgotnosc bezwzgledna jest to mosa pary wodnej zawarta w jednostce objetosci b) wilgotnosc wzgledna jest to stosunek masy pary wodnej zawartej w powietrzu do masy nasycajacej to powietrze c) gdy para wodna osoaga stan nasycenia rozpoczyna się proces kondensacji (skroplanie) które prowadzi do powstawania chmur i opadow rodzaje chmur a) niskie 0-2km zaliczamy warstwowe (stratus) warstwowo deszczowe (nimbostratus) klebiasto warstwowe (strotokulumus) klebiaste (kumulusy) b) srednie 2-5km wystepuja srednio warstwowe (altostratus) srednio klebiaste (altokumulus) c) wysokie 5-10km klebiasto deszczowe (kumulonimbus) pierzaste (cirrus) pierzasto warstwowe (cirrostratus) pierzasto klebiaste (cirrokumulus) cisnienie atmosferyczne jest to sila z jaka powietrze naciska na jednostke powierzchni zalezy od wysokosci n.p.m od temp oraz zmieniajacych się osrodkow baryczu (wyz i niż) wyz sa to osrodki wysokiego cisnienia niż osrodki niskiego ciśnienia.Cyrkulacja pasatowa-to przemieszczanie się zimnych mas powietrza ze stref zwrotnikowych monsunowa kierunku rownika cyrkulacja monsumowa przemieszczanie się cieplych mas powietrza w dwoch kierunkach -zima znad ladu nad morze -latem znad morza nad ladem cyklony tropikalne sa to wirujace wielkie masy powietrza przemieszczajace się w strefie tropikalnej wieje z wielka sila przynosza bardzo obfite opady którym towarzyszy silne falowanie morza powstaja w wyniku gwaltownego obnizenia cisnienia odmianami regularnymi sa tajfun, huragan, willy,typy wiatrow- a) fen jest to suchy cieply nieraz bardzo gwaltowny wiatr wystepujacy na zawiecznej str gdy pojawia się po przejsciu wilgotnego powietrza nad lancuchem gorskim odmiana halny, sonda b)bora jest to chlodny i gwaltowny wiatr wystepujacy na wybrzezu dalmatynskim powstaje podobnie jak fen ale naplywa z okolic zimniejszych do cieplejszych c)mistral zimny silny wiatr wiejacy dolinami wystepuje zima i wiosna (francja dolina rodanu) d)bryza w dzien wieje z nad morza noca z nad ladu powstaje na wskutek szybszego rozgrzania się ladu bilans wodny jest to zestawienie przybytkow i strof wody na danym obszarze w okreslonym roku hydrologicznym P=H+E P=woda z opadow H=odplyw wody rzekami E=ilosc wody wyparowanej retencja jest chwilowo zatrzymania wody w zlewaniu opozniajacej jej odplyw a)powierzchniowa w postaci ladu pokrywa snieznej jeziora bagna b)podziemna (gruntowa) w postaci wod podziemnych Pływy są to okresowe wahania pozimu morza, powstające w wyniku przyciągania Ziemi przez Księżyc i Słońce. Na wody działa przede wszystkim siła przyciągania Księżyca i siła odśrodkowa układu Ziemia-Księżyc. W miejscu gdzie te siły mają największe wartości powstają przypływy. Pływy syzygijne powstają gdy Księżyc i Słońce ułożone są w jednej linii względem Ziemi, natomiast pływy kwadraturowe w sytuacji gdy Księżyc jest w pierwszej lub ostatniej kwadrze. Falowanie jest to ruch wody morskiej, wywołany przez uderzenia wiatru o pow wody. Fale osiągają wysokość 2-6 m na otwartym morzu .W jeziorach i morzach wewnętrznych powsają fale powierzchniowe, stojące - sejsze. Ich przyczyną są lokalne zmiany ciśnienia atmosferycznego lub słabe trzęsienia ziemi. Tsunami powstaje na skutek podmorskich trzęsień ziemi, erupcji wulkanicznych czy osuwisk. Na otwartym oceanie tsunami ma bardzo dużą długość i niewielką wysokość, Prędkość tej fali sięga 800km/h, przy brzegu spiętrza się, doprowadzając do kataklizmu. Prądy morskie przemieszczają duże masy wody na odległość wielu tysięcy kilometrów. Wyróżnia się wśród nich: prądy powierzchniowe, podpowierzchniowe, denne i wznoszące. Prądy powierzchniowe wynikają z różnic temperatur wód oceanicznych i kierunków wiatrów stałych. Prądy podpowierzchniowe nie płyną zgodnie z kierunkiem wiatru, a odchylają się wskutek siły Coriolisa. Kierunek płynięcia wód podpowierzchniowych obrazuje spirala Eckmana. Prądy denne tworzą się w wyniku różnic gęstości wód. Prąd wstępujący (upwelling) powoduje napływanie zimnych i bogatych w substancje odżywcze wód głębinowych w brzeżną strefę oceanu .Jeziora naturalny zbiornik wody nie majacy bezposerdniego polaczenia z morzem.Napowstawanie jezior wplywa:ukształtowanie powierzchni,budowa geologiczna,warunki kimatyczne. 2. Klasyfikacja ze względu na stosunek ciekow wodnych:wypływowe,przepływowe,wpływowe.
Klasyfikacja genetyczna jezior: a) endogeniczne powstale na skutek procesow działającej wewnątrz skorupy ziemskiej,b) tektoniczne-powstaja w rowach tektonicznych,bardzo głębokie np. Bajkał,Tanganika,c) wulkaniczne-powstale kraterach wygasłych wulkanow mala powierzchnia jeziora na obszarach powulkanicznych,d) egzogeniczne-utworzone na skutek działających procesow na zewnatrz skorupy ziemskiej-e) polodowcowe-morenowe charakteryzuja się duzą powierzchnia stosunkowo płytkie np. Śniardwy,mamry; f) rynnowe dlugie waskie np. goplo,hancza.4. oczka wytopiskowe-powstale z wytopienia bryl martwego lodu występują na pojezierzach,5. cyrki-(kary)sa bardzo głębokie gorskie powstaja w kotlach pod polami firmowymi,reliktowe-pozostalosci po dawnych morzach p morze kaspijskie,przybrzeżne-powstaja przez odciecie mierzeja np. lebsko,krasowe-powstaja w miejscu zapadania jaskin.Klasyfikacja biologiczna-a) mlode-(oligotroficzne)jest przezroczyste kolor niebieski slby rozwoj zycia organicznego,zawieraja duzo tlenu,b) dojrzale(eutroficzne)-mala przezroczystosc kolor brunatno zielony subst mineralne silny rozwoj zycia organicznego zmienna zawartość tlenu,c) stare(dystroficzne)mala przezroczystosc kolor brazowy duza zawartość humusu mala zawartość tlenu dominuje 1 typ roślinności.6. Rezim rzeczny-charakterystyczny rytmiczny przebieg zjawisk hydrologicznych hydrologicznych rzece w ciagu roku ustalony na podst. wieloletnich obserwacji na rezim rzeczny rzeczy składają się przebiegi:7. zasialania rzeki,stanow wody,przepływów zlodowacenia.zalezy glownie od klimatu danego terenu rzeźby powierzchni ziemi oraz budowy geologicznej zlewni.Typy wyróżniają się na podst.:stref klimatycznych np. rezim rzeczny klimatow zimnych suchych śródziemnomorski,rodzaju zasilania rzeki np. rezimy rzeczne lodowcowy deszczowy śnieżny równinny śnieżny gorski. Typy reżimów-a)deszczowy oceaniczny-wysokie stany wody zima spowodowane niskimi temp które zmiejszaja parowanie wody,b) śnieżny-zwieksza ilość wody wiosna z powodu topniecjacyh śniegów,c) lodowcowy-nadmiar wody spowodowany topnieniem lodowcow w letnich temp,d) deszczowo śnieżny-wzmozone opady jesienia i topniejące śniegi wiosna wpływają na znaczny przyrost wody,e) śródziemnomorski,rownikowy,monsunowy. Zrodlo jest to naturalny i skoncentrowany wyplyw wody podziemnej na powierzchnie ziemi pod wplywem ciezkosci lub cisnienia hydrostatycznego Typy zrodel a) warstwowe- tworza się w miejscu kontaktu warstwy wodonosnej z powierzchnia ziemi b) szczelinowe-powstaja w miejscu wyplywu wody szczelinami na powierzchnie ziemi c) uskokowe-tworza się w szczelinie uskoku d) krasowe- wyplywaja wody krasowe.Wody podziemne wystepuja w porach szczelinach skalnych stanowia ok. 4% zasobow wodnych hydrosfery. Pochodzenie wod podziemnych a) infiltracyjne-pochodza z wsiakania wod opadowych zalegaja plytko i wystepuje warstwa wodorosna w ktorej wystepuje strefa saturacji strefa aeracji w ktorej wystepuja wody higroskopijne-to cienka warstwa wody powstała w wyniku adsorpcji cząsteczek pary wodnej z powietrza na wolnej powierzchni ciała stałego. wody blonkowate -powstaje w strefie aeracji wokół pojedynczych ziaren skalnych, które już osiągnęły maksymalną higroskopijność. Jej grubość nie przekracza 0,5 μm.i kapilarne-to cały szereg zjawisk związanych z zachowaniem par i cieczy a pojawiajacych się dla wielu obiektów o małym wymiarze charakterystycznym b) kondensacyjne-powstaja ze skraplania pary wodnej wystepuja na obszarach o niskich opadach atmosferycznych i wysokich temp c) juwenille-pochodza z kondensacji pary wodnej wydzielonej z magmy wystepuja na terenach czynnego wulkanizmu d) reliktowe-sa to wody powstajace w dawnych epokach geologicznych Podzial wod ze wzgl na glebokosc zalegania a) zaskorne-mogą dochodzic do powierzchni gruntu ulegaja dobowym zmiana temp sa zanieczyszczone nienadajace się do spozycia b) gruntowe-zwierciadlo znajduje się co najmniej kilka m. pod powierzchnia niewielkie wahania temp wody najczesciej spozywane przez czlowieka c) wglebne-wystepuja pod warstwami nieprzepuszczalnymi zasikane wodami atmosferycznymi oraz wodami rzek i jezior d) glebinowe- sa to najczesciej wody reliktowe stanowia 90% wod podzielonych sa w duzym stopniu zmineralizowane 17.Klasyf wod ze wzgl na stopien mineralizacji a) mineralne-to takie które zawieraja wiecej niż 1g suchej subst w 1 litrze b) mineralizowane-0,5 w 1 g suchej subst w 1 litrze c) slodkie-mniej niż 0,5; 18. Klasyf ze wzgl na stezenie a) solanki-zawieraja rozpuszczona sol kamienna sodu i magnezu b) szczawy-zawieraja weglan wapnia i sodu c) siarkowe- zawieraja zwiazki siarki;Gleba- zewnętrzna, cienka warstwa litosfery składająca się z części mineralnych, organicznych, wody i tlenu umożliwiająca wzrost roślin; Proces glebotwórczy- proces stopniowej zmiany zwietrzeliny w glebe;Czynniki glebotwórcze: klimat, woda fauna i flora, rzeźba terenu, działalność człowieka; Gleby wykształcone- stare gleby, tworza się przez bardzo długi okres czasu. Nie przypominają skały macierzystej;Gleby nie wykształcone- młode, krótki czas tworzenia, podobne do skały macierzystej; Profil glebowy- przekrój pionowy przez glebe wskazujący ułożenie poszczególnych warstw od powierz gleby aż po skałe macierzysta; Wyróżniamy 4 poziomy: A- poziom próchnicy, B- poziom wymywania (eluwialny), C- poziom wmywania (iluwialny), D-skała macierzysta; Gleby strefowe- wykazują różny związek ze skała macierzysta i zalezą od warunków klimatycznych;Gleby astrefowe- zachowują własciowości skały macierzystej, na ich powstanie mają wpływ warunki lokalne; Typy gleb strefowych: a) tundrowe- wystepują na wieloletniej zmarzlinie w klimacie subpolarnym (Syberia, połnocna Europa, północna Kanada); b) bielicowe- tworza się w klimacie umiarkowanym chłodnym, na tych glebach występują lasy szpilkowe, uprawiane sa zboza ii rośliny pastewne (Europa północna i srodkowa, Kanada, USA), c) brunatne i płowe- klimat umiarkowany morski, lasy mieszane i liściaste, rośliny zbożowe, okopowe, przemysłowe (Europa zachodnia, Mandżuria, Korea, Japonia, Chile, Argentyna; d) czarnoziemy- tworza się na lessach w klimacie umiarkowanym, gleby bardzo żyzne, pszenica, buraki, bawełna (południowo-wschodnia Europa, Argentyna, Urugwaj, USA, w Polsce wyzyna lubelska); d) kasztanowe- gleby obszarów ciepłych i suchych, żyzne gleby. Pszenica, kukurydza ( Eurazja, USA, Argentyna, Mongolia)