Encyklopedia Socjologiczna Kiciński „Moralność”
Historia refleksji nad moralnością jest starsza niż historia socjologii;
Platon - zasady moralne są narzucane słabszym przez silniejszych działających we własnym interesie;
Arystoteles - skutki jakie dla moralności wywołują rządy tyranów;
Polibiusz - w upadku moralności widział przyczynę upadków mocarstw
Ibn Chaldun - moralność ludzi miasta i wsi - społeczne uwarunkowania istniejących różnic
Machiavelli - wnikliwa analiza moralności, którą odróżniał od sfery zasad etycznych
Hobbes - utożsamiał prawa natury z prawami moralnymi - społeczne funkcje (rozładowywanie konfliktów międzyludzkich;
A. Smith, Mandeville (Bajka o pszczołach) - nacisk na konieczność odróżnienia indywidualnych motywacji od czynów ocenianych moralnie od ich społecznych konsekwencji;
Monteskiusz - prawo i moralność społecznie zdeterminowane przez zjawiska o innym charakterze - społ. jak i przyrodniczym
Marks - prawo i moralność - zjawiska należące do sfery świadomości społecznej uwarunkowanej interesami klasowymi;
Darwin - rozwój moralności polega na utrwaleniu się tych reguł moralnych, których przestrzeganie zwiększy szanse pomyślnej egzystencji grupy;
Twórcy socjologii moralności
Durkheim - „fizyka obyczajów”; moralność jest faktem społecznym - powinna być przedmiotem badań społecznych; Składające się na moralność reguły postępowania obowiązujące w danej zbiorowości stanowią jego zdaniem wytwór zbiorowości i odzwierciedlają jej specyficzne cechy - zwłaszcza typ więzi społecznej; Dlatego różne grupy mają różne typy zbiorowości mają różną moralność; taką, która zaspokaja potrzeby indywidualne i zbiorowe; Są narzucane jednostkom przez grupę w trakcie socjalizacji;
Charakteryzują się rozproszonymi sankcjami - karzące potępienie w przypadku ich łamania;
Levy Bruhl - program badania moralności; Chce stworzyć naukowe podstawy racjonalnego kunsztu moralnego; celem aby ludzi kierowali się zasadami, których społeczny sens potwierdzi nauka, odrzucając normy, które są przeżytkami;
M. Mauss - zmiana pór roku jako element wpływający na obyczajowość Eskimosów;
Początek XX - Hobhouse - sformułował wnikliwe dyrektywy metodologiczne dotyczące badań porównawczych nad moralnością traktowaną jako fakt niezwykle złożony i pozostający w skomplikowanych związkach z rzeczywistością społ - kulturową;
E. Westrmarck - analiza moralności różnych kultur; rozwój moralność zależy przede wszystkim z przystosowania obowiązujących w grupie reguł do wymogów życia społecznego;
M. Weber - badania porównawcze - stara się wyjaśnić powstanie kapitalizmu, rolą jaką religia protestancka i związane z nią normy i wartości etyczne odegrały w procesie kształtowania się ludzkich motywacji stanowiących siłę napędową gospodarki;
Spory o pojęcie moralności
W okresie międzywojennym - badania nad normami moralnymi, motywami postępowania, świadomość moralna, poczucie moralne; w Polsce także wzory osobowe;
Ścisłe zdefiniowanie zjawisk moralnych na gruncie dyscyplin zajmujących się nimi w sposób opisowy okazało się trudne:
- opis zakłada obiektywność i niewartościowanie, tymczasem rozstrzygnięcia definicyjne zakładają podejmowanie decyzji nieobojętnych z etycznego punktu widzenia;
- z moralnością nie są tak wyraźnie związane sformalizowane instytucje i role społeczne (inaczej w przypadku religii i prawa)
Możliwość ścisłego definiowania moralności - budzi spory także wśród specjalistów;
Ossowska - to niemożliwe bo różni badacze łączą z tym pojęciem nieidentyczne skojarzenia; to jest takie pojęcie, które Petryżycki nazywa „jarzyny” (ona nabiał) - odnoszących się do zjawisk złożonych z wielu elementów, które łączy nie tyle teoretycznie potwierdzona jednorodność, co raczej konwencja mająca źródło w praktyce życiowej;
Wyjście widzi w badaniu zjawisk moralnych w ich szerszym kontekście;
Ilja Lazari Pawłowska - zgadza się, ze nie można zbudować analitycznej definicji, proponuje żeby dla konkretnych przedsięwzięć badawczych tworzyć ścisłe definicje oparte na konkretnych kryteriach - socjologicznych (normy zbudowane ze względu na ich specyficzne funkcje społeczne, genezę, rodzaj sankcji itp.), psychologicznych (normy zbudowane ze względu na określony typ motywacji) itp.
Ze względu na te trudności wielu badaczy odwołuje się do intuicji potocznych;
Niektórzy próbują definiować tak aby uchwycić istotę zjawiska:
Dupreel - wszystkie czyny ludzkie oceniane w kategoriach moralnych dodatnio charakteryzują się dwiema cechami - są ofiarą, wyrzeczeniem, oraz podporządkowaniem się przez działającego regule obowiązującej w danej społeczności; Motywy mogą być różne ale nigdy nie korzyść własna działającego; Warunki te spełniają dwa rodzaje cnót moralnych - cnoty należące do kategorii dobroczynności (dobroczynne skutki społeczne) i honoru (ozdoba moralna); Kształtują się one w procesie życia społecznego
Gurvitch - istota zjawisk moralnych dana jest w intuicyjnym doświadczeniu społecznym;
Werbalizacja tego doświadczenia ujawnia, że czyn moralny musi spełnić trzy warunki:
- wysiłek jest godny bezinteresownej społecznej aprobaty
- pojawiają trudności w realizacji
- działający podejmuje walkę z tymi przeszkodami
Doświadczenie moralne wiąże się wiec z oporem rzeczywistości - charakterystyka ta jest podstawa najogólniejszej teorii moralności;
Ossowska - w sferze norm można wyróżnić dwa względnie autonomiczne pod względem aksjologicznym nurty:
- nakazujący liczenie z czyimś dobrem, cierpieniem, interesem
- obrona ludzkiej godności
Lazari Pawłowska - istotą zasad moralnych jest zawsze wgląd na cudze dobro, normy, zaś i wartości związane z godnością mogą ale nie muszą być włączone w zakres pojęcia moralności - zależy to od arbitralnej decyzji badacza.
Przegląd problematyki
1. Geneza moralności traktowanej jako swoiste zjawisko kształtujące w trakcie rozwoju społ.
- marksowska teoria materializmu hist.
- ewolucjonizm
2. Kulturowe zróżnicowanie moralności - głównie antropolodzy kulturowi; badana porównawcze - spór o uniwersalność norm moralnych; Badanie porównawcze moralności reprezentowanej przez różne kultury i zróżnicowanie moralności w społeczeństwie.
3. Zagadnienia zróżnicowania moralności w perspektywie historycznej. Np. starożytność - eksponowanie problematyki osobistego szczęścia; średniowiecze - perfekcjonizm (doskonałość osobista); Postmodernizm - relatywizm wobec norm etycznych;
4. Zagadnienia zróżnicowania moralności w społeczeństwie klasowym; Marksowska teoria moralności klasowej; Veblen - teoria klasy próżniaczej; Cztery najsilniej reprezentowane orientacje moralne reprezentowane w społ. polskim:
- orientacja prospołeczna - uzasadnienia odwołujące się do cudzego dobra;
- orientacja godnościowa - wartość uzasadniająca - godność własna działającego
- orientacja wzajemnościowa - wobec innych należy zachowywać się tak jakbyśmy chcieli żeby wobec nas
- orientacja tabuistyczna - sama norma jest wartością;
Problematyka etyk i etosów środowisk zawodowych i generowania przez te środowiska kodeksów etycznych; Relacja tych kodeksów z etyką ogólną; Odmienność Tych moralności nie tyle polega na rzeczywistej odmienności co na różnej hierarchizacji wartości;
5. Zagadnienie wpływu moralności na inne dziedziny życia społecznego. Weber - wpływ moralności (purytanizm) na rozwój kapitalizmu; Rozważania nad wpływem moralności na stabilność systemu demokratycznego;
6. Funkcje społeczne moralności w kategorii teorii ogólnych; Funkcjonalność norm moralnych; Malinowski - za każdą normą moralną kryją się jakieś istotne potrzeby społeczne; Parsons moralność jako zmienna w procesie integracji systemu społecznego; System norm i wartości dzięki socjalizacji wyznacza cele ludzkich działań i wpływa na układ interakcji społecznych;
7. Rozwój moralny jednostki - Piaget - jednostka pod wpływem funkcjonowania w grupach rówieśniczych przyswaja sobie moralność dobra, a w grupach dorosłych - moralność obowiązku; Kohlberger - szereg faz rozwojowych;
Moralność - przekonania i zachowania uznawane za moralne w danej grupie i społeczeństwie;
Etyka - uporządkowane systemy aksjonormatywne; system etyczny, doktryna etyczna