Celibat I pac. „caelebs" - bez-zenny, samotny, „caelibatus" - bez-żeństwo) - rezygnacja z małżeństwa Wymagana od duchownych w wielu religiach. W chrześcijaństwie wschod­nim c. wymagany jest od biskupów : zakonników. W Kościele rzymskokato­lickim c. obowiązuje biskupów, prezbi­terów i diakonów, przygotowujących się do kapłaństwa oraz świeckich, którzy dokonali takiego wyboru w instytutach życia konsekrowanego.

W Kościele pierwotnym, począwszy od synodu w Elwirze (305-306), nastą­piło przejście od dobrowolnej prakty­ki c. do obowiązku wstrzemięźliwości seksualnej nakazanej biskupom, pre­zbiterom, diakonom i wszystkim klery­kom służącym przy ołtarzu (określał to kan. 33). Nieposłusznych usuwano ze stanu duchownego. Prawo to potwier­dzali papieże: Innocenty I (401-417), Leon I Wielki, który objął tym obowiąz­kiem także subdiakonów (466), Grzegorz I Wielki (591), a także następni papieże i synody Kościoła.

W XX wieku obowiązek c. potwier­dził KPK (19.05.1918), który nakazał c. duchownym, a ich grzech przeciw czy­stości nazwał nawet świętokradztwem KPK 132 § 1). Święcenia wyższe sta­nowią przeszkodę do zawarcia małżeń­stwa (KPK 1072), od której nie ma dys­pensy (KPK 1043). Usiłowanie zawar­cia małżeństwa, nawet w formie cywil­nej, powoduje ekskomunikę zastrzeżoną Stolicy Apostolskiej (KPK 2388).

Jan Paweł II, powołując się na Tradycję Kościoła, na naukę Soboru Watykańskiego II, na encyklikę ..Sacerdotalis caelibatus" Pawia VI (1967), na biskupów, a także na do­kumenty Synodu Biskupów z 1971 roku, uważa, że prawo c. kaplań-

skiego dla duchownych Kościoła ła­cińskiego, mimo że jest ono przez niektórych duchownych i świeckich krytykowane, powinno być zacho­wane w całej rozciągłości jako wyraz radykalizmu ewangelicznego (por, PDV 28). Kościół zawsze bowiem uważał i nadal uważa, że celibat mieści się w logice konsekracji ka­płańskiej i związanej z nią całkowitej przynależności do Chrystusa, która zmierza do świadomej realizacji Jego nakazu życia duchowego i ewangeli­zacji (K 65). Papież szczególnie mocno podkreśla, że c. nie może być odbie­rany jako pomniejszanie lub odrzu­canie życia małżeńskiego. Istotny motyw c. zawiera się w prawdzie wy­powiedzianej przez Chrystusa o bez-żenności dla Królestwa niebieskiego, możliwej dla tych, którzy mogą to pojąć (Mt 19,12).

Powołując się na zachętę ojców synodalnych, Jan Paweł II pisze w adhortacji PDV o bogactwie du­chowym, biblijnym i teologicznym c. jako: drogocennym darze dla Kościoła, znaku Królestwa, które nie jest z tego świata, znaku miło­ści Bożej do świata, a także niepo­dzielnej miłości kapłana do Boga i do Jego ludu; z tej perspektywy c. winien być postrzegany jako pozy­tywna wartość wzbogacająca ka­płaństwo. Stąd wymaganie, by ce­libat był rozumiany i przeżywany nie jako rzeczywistość oderwana lub negatywna, lecz jedynie jako aspekt pozytywnego ukierunkowa­nia, właściwego kapłanowi i dla niego charakterystycznego, [...}jako szczególny udział w ojcostwie Boga i w płodności Kościoła (PDV 29).

C. kapłański nie może być trak­towany jedynie jako zwykła norma

prawna albo całkowicie zewnętrzny warunek dopuszczenia do święceń. Trzeba go uważać za szczególną ła­skę, za dar: Celibat kapłanów nadaje czystości pewne znamiona, dzięki którym kapłani, wyrzekając się życia małżeńskiego dla Królestwa, niebie­skiego (por. Mt 19,12), przystają do Pana miłością niepodzielną, głęboko odpowiadającą Nowemu Prawu, dają świadectwo zmartwychwsta­nia przyszłego wieku (por. Łk 20,36) i uzyskują najstosowniejszą pomoc do ustawicznego praktykowania tej doskonałej miłości, dzięki któ­rej mogą stać się w posłudze ka­płańskiej wszystkim dla wszyst­kich (PDV 50). C, jest wartością głę­boko związaną z sakramentem świę­ceń, upodobniającym do Chrystusa

- Dobrego Pasterza, jest wyborem
większej i niepodzielnej miłości do
Chrystusa i Jego Kościoła w pełnej
i radosnej gotowości serca do daru
z siebie dla Chrystusa i z Chrystu­
sem dla Królestwa Bożego.

Papież podkreśla dwa zasadnicze

- ściśle złączone ze sobą - aspekty
c, jego wymiar chrystologiczny
i eklezjalny: jest on darem z sie­
bie w Chrystusie i z Chrystusem
dla Jego Kościoła i wyraża posługę
kapłana dla Kościoła w Chrystusie
i z Chrystusem (PDV 29).

Chrystus wbrew oczekiwaniom starotestamentowej tradycji narodził się z Maryi. Ona to postawiła pod­czas Zwiastowania pytanie: jakże się to stanie, skoro męża nie znam? (Łk 1,34). Temu dziewiczemu ma­cierzyństwu Maryi towarzyszy dzie­wiczy Józef, który nie bał się przy­jąć Maryi [...], albowiem to, co się w niej poczęło, jest z Ducha Świętego (Mt 1,20). Maryja i Józef wbrew re-

igijnej i narodowej tradycji stali się Świadkami innej niż cielesna płod­ności z Ducha, a laska unii hiposta-tlycznej łączy się z pełnią nadprzyro­dzonej płodności w Duchu Świętym. Oderwanie się od tradycji, w której małżeństwo było stanem religijnie uprzywilejowanym, mogło się do­konać tylko w oparciu na wzorze samego Chrystusa. Pokazał On, że dla Królestwa niebieskiego posiada szczególne znaczenie duchowa i nad­przyrodzona płodność pochodząca od Ducha Świętego. Wybór takiej bezżenności musi być bardzo ważny i wartościowy, skoro sam Chrystus - go dokonał. Aby w tej bezżermości xłnaleźć duchową płodność, trzeba jej chcieć z powodu głębokiej i żywej wiary z jej wymiarem teraźniejszym i eschatologicznym, doświadczając piekna szczególnego podobieństwa do bezżennego Chrystusa, chcąc w ten sposób mieć udział w tajetn-nicy odkupienia ciała i w szczególny sposób pragnąc jej niejako dopełnić w swoim ciele (por. Koi 1,24).

W kontekście współczesnej sy-

tuacji społecznej i kulturowej Jan

Paweł II przejawia troskę o właści-

we przygotowanie kapłana do ży­cia w c: Aby seminarzysta mógł

podjąć wolną decyzję i przyjąć celi­bat kapłański dla Królestwa niebie-skiego, musi poznać chrześcijańską i prawdziwie ludzką naturę płcio-wości. a także jej cel w małżeństwie

I w celibacie (PDV 50). W semina­rium należy ukazywać wszystkie aspekty życia w c. tak, aby kandy-

dat do kapłaństwa mógł osiągnąć odpowiedni stopień dojrzałości psy-

chicznej i seksualnej, a poprzez kie-

rownictwo duchowe, otwartość na Ducha Świętego, słowo Boże i sa- kramenty, jak również przez forma­cję permanentną - mógł rozwinąć głębokie życie duchowe i moralne. Decyzja związana z życiem w c. po­winna być wolna i świadoma oraz oparta na dobrej znajomości doku­mentów Kościoła w tej dziedzinie. Wierność żyjących w c. ma przypo­minać małżonkom o ofiarnej miło­ści Chrystusa do Kościoła i powin­na być oparciem dla ich wierności.

Jan Paweł II: PDV 29; 44; 49-50; VC. K65; LK 1979.

Przemówienia: „Bezżenność dla Królestwa Niebieskiego a nadprzyrodzona płod­ność", Rzym, 24.03.1982; „Motywacja i celowość wyboru bezżenności", Rzym, 31.03.1982. MiO.

DFK 10; DZ 12; KDK 16; KK 42; KKK915; 1579nn; 1658; 2349; KPK 277; Paweł VI. Encyklika „Sacerdotalis caeli-batus". Watykan 1967; Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego. Przewodnik do formacji kapłańskiej o celibacie (11.04.1974).

S. Nowosad. Cnota czystości we współ­czesnym nauczaniu Kościoła. W: Kościół - na upadek i na powstanie wielu. Red. J. Misiurek, A. J. Nowak, W. Słomka. Homo meditans. T. 18. Lublin 1996; S. Mojek. Jaki jest sens celibatu kapłań­skiego? W: Problemy współczesne­go Kościoła. Red. M. Rusecki. Lublin 1997; E. Fert. Wychowanie do czystości w nauczaniu Jana Pawła II. Kielce 1998; J. Augustyn. Celibat. Aspekty pedago­giczne i duchowe. Kraków 1999; S. Heid. Celibat w Kościele pierwotnym. Tuchów 2000; A. Derdziuk. Aretologia konsekro­wana, czyli cnoty zakonne. Kraków 2003, ks. Stanisław MOJEK

---