ciało ludzkie - teologia ciała

107

Ciało ludzkie - teologia

CiaiO 1 (gr. „sarks", „soma"; lac. corpus") - konstytutywny element czło­wieka, poprzez który wyraża on sie-bie, uczestniczy w życiu świata i społe-czenstwa. Zarówno w tradycjach religij-nych. jak i wielu systemach filozoficz-nych ciało jest znakiem rozpoznawczym człowieczeństwa i przedmiotem głębo-kiej analizy.

Wojtyła rozpoczął refleksję nad

c.l. poszukując podstaw związku

doświadczenia i etyki. Refleksja ta

towarzyszyła analizie miłości ludz-

kiej (por. MiO) oraz rozważaniom

nad osobą (por. OiCz). Stanowiła ona

przedmiot dywagacji natury filozo-

fizycznej. Po wyborze na papieża, Jan Paweł II zainicjował cykl katechez środowych (MiN 1979-1980; 1981- -1983: 1984), w których wielokrotnie użył wyrażenia „t.c". Wyjaśnia

je następująco: jest to określenie

poniekąd robocze. Wprowadzenie

tego wyażenia oraz pojęcie „teolo-

gia ciała" było potrzebne, aby temat:

odkupienie ciała" - a sakramental-

ność małżeństwa oprzeć na szer-

szej podstawie. Rozważania na te-

mat sakramentalności małżeństwa

mogą się prawidłowo rozwijać, wy­chodząc z tego punktu, w którym światło Objawienia dotyka rzeczy­wistości ciała ludzkiego (czyli: na gruncie „teologii ciała") (MiN s. 6).

Chcąc więc zrozumieć t.c. Jana Pawła II, należy koniecznie zapo­znać się z filozofią cl. K. Wojtyły, zawartą w V rozdziale OiCz. Ujmuje on cl. w kontekście osoby wyrażają­cej się w czynie ludzkim. Człowiek--osoba działa, a poprzez to cała na­tura ludzka wyraża się jako przy­czyna działania. Dokładna analiza tej przyczyny pozwala Wojtyle odkryć jedność i tożsamość podmiotową osoby, zdolnej do zdumiewającej syntezy działania i dziania się tego, co cielesne i duchowe w człowieku. Samopanowanie osoby wyraża się tak samo aktywnością podmiotu, jak i pasywnością poddania się panowa­niu natury. W podmiotowości dzia­łającego człowieka dochodzi do inte­gracji natury i osoby ludzkiej.

Nie jest to jednak zwykłe złoże­nie dwu elementów. Klucz do zrozu­mienia psychosomatycznej jedności człowieka znajduje się w fenome-nologicznej analizie doświadczenia człowieka. Ludzkie ,ja" transcen­dentne integruj e wszystkie dyna-mizmy psychiczne i fizyczne czło­wieka o tyle, o ile wprowadza je w ro­zumny i wolny proces samorealizacji osoby. Cl. nie jest więc tylko ze­wnętrznie dostrzegalną rzeczywisto­ścią, ale wewnętrznie uporządko­wanym organizmem, którego dyna­mizm poddaje się samopanowaniu osobowemu. Nie znaczy to, że dy-namizmy somatyczne i psychiczne integrują się bezproblemowo z oso­bowymi. Możliwa jest niezdolność do panowania nad sobą czy też posia- dania siebie. Ma ona miejsce wtedy, gdy struktura cielesna funkcjonuje wedle praw niezgodnych z wartością personalistyczną i wartościami mo­ralnymi.

Zdolność do integracji jest swoista sprawnością, która zależy od woli i staje się drugą naturą człowieka. Sprawność wynikająca z integracji ukazuje, iż człowiek nie jest tylko swoim ciałem, ale „posiada" swoje ciało. Integracja cielesności w oso­bie nie może pominąć faktu, że z cl. związana jest somatyczna potencjal-ność oraz wynikająca stąd czysto cielesna żywotność. Wyrazem ży­wotności wegetatywnej są reakcje czysto instynktowe, czyli dokonu­jące się na sposób samej natury. Sprawiają one, że cl. jako organizm stanowi nie tylko podłoże, ale dy­namiczne źródło działania. Można mówić o własnej sprawczości cl., która „wbudowana" jest gruntow­nie w strukturę osobową człowieka. W momencie samostanowienia czło­wiek włącza się w reaktywny dyna­mizm swojego ciała oraz włącza go w swoje postępowanie. Wojtyła opi­suje owo złączenie poprzez analizę mocy ruchu, jaki wyzwala cl. Jeśli jest to ruch ściśle samorzutny, in­stynktowy, nazywa się odruchem. Jeśli w syntezę czynu i ruchu włącza się wola, która jest źródłem impul­sów ruchowych płynących z wnętrza osoby, wówczas mamy do czynie­nia ze sprawnościami człowieka. Na podstawie tego kryterium można od­różnić instynkt i popęd. O ile w in­stynkcie chodzi bardziej o odruchy, to popęd - według Wojtyły - wska­zuje na dynamiczną orientację na­tury ludzkiej. Autor wspomina szcze­gólnie o dwóch popędach: samoza-

chowawczym i seksualnym (rozrod­czym). Chociaż oba popędy korze­niami tkwią głęboko wcielę i jego naturalnej reaktywności, to ich zna­czenie pochodzi z obiektywnej war­tości celów, ku którym kierują czło­wieka. Dlatego pokierowanie popę­dem jest możliwe, Wojtyla zwrócił na to uwagę w MiO - w odniesieniu do popędu seksualnego.

T.c. Jana Pawła II powstała poprzez połączenie personalistycznego uję­cia cielesności ludzkiej z analizą bi­blijną. Punktem wyjścia dla niej była obrona tez zawartych w encyklice HV na temat odpowiedzialnego rodziciel­stwa. Jan Paweł II analizuje teksty biblijne, zwłaszcza Jezusowy dialog z faryzeuszami na temat nierozerwal­ności małżeństwa (por. Mt 19,3-8), w którym Pan Jezus odwołuje się do stworzenia człowieka. Cechą charak­terystyczną analiz biblijnych Papieża jest traktowanie doświadczenia czło­wieka jako środka interpretacji teo­logicznej. W interpretacji objawienia człowieka, a w szczególności obja­wienia ciała, ze zrozumiałych wzglę­dów musimy się odwołać do do­świadczenia, bowiem człowiek-ciało jest dany przede wszystkim w do­świadczeniu (MiN s. 22). W analizach Jana Pawła II biblijny zamysł Boga wobec człowieka zostaje zestawiony z ideałem tożsamości człowieka jako człowieka. Ciało uczestniczy w spo­sób istotny w podstawowych rela­cjach osobowych, płciowych i religij­nych. W kontekście analizy samot­ności, jedności i nagości człowieka, Papież ukazuje, iż cielesność jest nośnikiem jedności międzyosobowej, wstyd broni niewinności osobowej, a nagość odsłania oblubieńczy i ro­dzicielski etos daru ciała (MiN s. 23).

---