l.Sokrateiska koncepcja państwa.

Założenia:

• ostra krytyka rządów tyranów i demokracji (krytyka demokracji wynika z przekonania,
  że rządy nieoświeconych, tworzone na podstawie przypadkowych wyników losowania, nie
  mogą być skuteczne;

• rządy w państwie muszą się opierać na władzy, a nie na pozorach czy przypadku;

• demokracja to ustrój oparty na pozorach, w tym pozorach wiedzy. Wg Sokratesa nie
  chodzi o zniesienie demokracji tylko należy ją zreformować. Naprawić ustrój ma praca
  ludzi nad własnym doskonaleniem moralnym;

• Sokrates zakwestionował wszystko to co powszechnie uznane w Atenach za podstawę
  ustroju;

• negatywna ocena losowania stanowisk (przypadkowość w obsadzie urzędów w
  państwie) oraz odpłatnego sprawowania funkcji publicznych;

• posługiwał się metodą elenktyczną właściwą dla demaskowania wiedzy pozornej,
  uświadamiania ludziom ich faktycznej niewiedzy i protetyką.

• sprawiedliwość zawiera się w znajomości dwu rodzajów praw: praw państwa i praw
  wyższych,

• prawa wyższe to prawa bogów, obowiązujące niezależnie od granic państwa i właściwe
  wszystkim ludziom;

• Sokrates wyraża poczucie istnienia wiecznych i bezwzględnie obowiązujących praw-
  praw wyższych od stanowionych. W imię tych praw człowiek powinien poddać się
  wyrokom, niedoskonałych praw i sądów ludzkich.

• treścią praw wyższych są wartości moralne

Najważniejsze dzieła Platona(425r. p.n.e. - 347r. p.n.e.): komunizm konsumpcyjny

I grupa: - Eutyfron, Laches, Charmides, Obrona Sokratesa

II grupa: - Fajdros, Fedon, Uczta, Teajtet, Państwo

III grupa: - Parmenides, Sofista, Polityk, Fileb

2. Filozoficzne podstawy platońskiej koncepcji państwa i prawa.

Koncepcja państwa jest logiczną konsekwencją nauki Platona o ideach, ich hierarchii, duszy i jej elementach składowych. Platońska nauka o duszy, jej częściach i cnotach oraz sprawiedliwości jest przeniesiona przez niego na jego naukę o państwie.

- Ontologią Platona jest idealizm obiektywny, który wyraża się w nauce o ideach. Byt w
tym ujęciu jest dwojaki:

• Prawdziwy, wieczny- to jest absolutny świat idei

• Nietrwały, złudny, nieprawdziwy, który narzuca się bezpośrednio
  naszym zmysłom, świat materialny;

- Poznanie ma dwoistą postać:

• Charakter rozumowy: dzięki rozumowi możemy zbliżyć się do
  prawdziwego człowieka świata idei. Istotne znaczenie ma dusza.
  Przebywając przed urodzeniem człowieka w świecie idei i powracając
  do niego po śmierci, jest ona niezbędna w procesie poznawania.

• Poznanie intuicyjne: wyższy rodzaj poznania niż rozumowe. Platon
  uważał, że badanie praktyki i poznanie umysłowe nie mogą dać wiedzy
  i są jedynie jej złudną namiastką. Uczą się jedynie mniemań, a nie
  prawdy;

• DUSZA- jest czymś innym od materii, jest substancją niematerialną, mającą zdolność
  samodzielnego działania, a więc czymś aktywnym;

• człowiek to ciało i nieśmiertelna dusza. Nieśmiertelna dusza włada śmiertelnym ciałem;

• twórca świata Demiurg zbudował go na wzór idei. Najniżej znajduje się materia,
  pierwiastek bezkształtny i bierny . Dusza wyprzedza materie.

• najpierw powstały dusze potem niedoskonałe ciała;

• Platon odrzucał relatywizm etyczny;

• złożony charakter duszy, z każdej jej części wywiedziona odpowiednia cnota: z części
  rozumnej- cnota mądrości, z impulsywnej- cnota męstwa, z części pożądliwej- cnota
  rozsądku. Wszystkie trzy łączy cnota sprawiedliwości.

• na szczycie stoi idealne dobro, czyli idea dobra- wartość absolutna. Dobro jest wieczne,
  stanowi początek i cel, przyczynę i zasadę sensu istnienia;

• Idea sprawiedliwości- w praktyce realizuje się wtedy gdy każdy z ludzi czyni to do czego
  jest przeznaczony.

• odrzucenie demokracji. Forma dekadencka, nieuchronnie prowadząca do Tyranii.

ROZWAŻANIA PLATONA NAD PAŃSTWEM:

Platon dokonuje rzetelnej analizy istniejących form ustrojowych i zgodnie ze swoim założeniem iż dominującą jest tendencja przechodzenia do coraz gorszych form ustrojowych. W przemianach form ustrojowych istotny jest czynnik świadomościowy. Każdemu ustrojowi odpowiada pewien typ psychiki dominującej w nim grupy społecznej. Za formy najlepsze uważał Platon monarchię i arystokrację. Bliżej zajmuję się formami gorszymi: timokracją, oligarchią, demokracją i tyranią. Kolejność jest istotna, gdyż obserwujemy przechodzenie z form lepszych do gorszych.

• TIMOKRACJĄ- ustrój oparty na odwadze, odwaga nie jest szlachetna, skażona jest
  kłótliwością i arogancją. Człowiek tej formy ustroju swe pretensje do władzy
  wywodziłby ze swoich zasług wojennych. Stopniowo pod wpływem gorszych ludzi
  zaczynają przeważać w jego charakterze inne cechy np. chciwość.

• OLIGARCHIA- Ustrój oparty na cenzusie majątkowym. W Oligarchii rządzą bogaci,
  ubodzy nie mają udziału w rzędach. Odwaga przestaje być w cenie. Podział
  społeczeństwa na dwie antagonistyczne grupy, dwa państwa w jednym: państwo
  bogatych i państwo biednych. Skupianie majątku w rękach coraz mniejszej grupy
  ludzi.

> DEMOKRACJA- Wszechobecna wolność. Prowadzi ona jednak do anarchii.
Obywatele robią co chcą i nic nie robią dobrze. Wolność i przywódcy prowadzą do
upadku tej formy. Z przywódcy rodzi się tyran. Lud popada z absolutnej wolności
w absolutną niewolę.

Platon podkreśla więź państwa i prawa. Dobry ustrój charakteryzuje się tworzeniem dobrego prawa albo posłuszeństwa wobec prawa. Stan bezprawia wynikać może z obowiązujących złych praw. Prawo dzieli się na pisane i niepisane. Prawo pisane określa obowiązki obywatelskie w państwie, prawo niepisane jest zwyczajem wprowadzającym powszechne reguły zachowania tam, gdzie prawo pisane nie określa nakazów bądź zakazów. Platon nie hierarchizuje tych praw.

3.Platońskie koncepcie Idealnego państwa

Platon proponował taką reformę państwa, która zbliżałaby się do stanu idealnego. Zreformowane państwo stałoby się rozumnie ukształtowanym tworem mędrców, kreatorów. Państwo jest tworem powstałym spontanicznie, bez dominującej w nim idei sprawiedliwości. Tę ideę mogą świadomie wprowadzić do państwa tylko filozofowie. Dwie Platońskie wizje idealnego państwa:

• koncepcja państwa pierwszego stopnia, przedstawiona w dziele Platona pt. „Państwo";

• koncepcja państwa praworządnego (koncepcja drugiego stopnia), przedstawiona w
  dziele „Prawo";

Idealne państwo polega na:

- podziale zadań - tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty, tak samo
powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa:

• stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i
  umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego
  życia;

• stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne
  bezpieczeństwo państwa

• stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra
  materialne.

Platon kładł ogromny nacisk na hierarchię społeczeństwa. Utożsamiał losy państwa z losem klasy rządzącej. Aby państwo było trwałe, potrzebna jest mu silna pozycja arystokracji. Osiągnąć ją należy przez swoisty kolektywizm. Jego istota polega na tym, że arystokraci muszą być względem siebie równi, aby nie zazdrościli sobie wzajemnie i nie dzielili się w ramach grupy. Każdy podział jest zmianą a tej oczywiście wg Platona należy unikać.

• Głosił tzw. mit o krwi i ziemi, według którego ludzie z poszczególnych grup społecznych
  posiadają w sobie pewien metal. I tak filozofowie - złoto, strażnicy - brąz, a żywiciele -
  żelazo. Platon uważa, że klasa najwyższa musi pozostać "czysta". Nie dopuszcza
  mieszania się różnych metali, ponieważ każda mieszanka jest zmianą i prowadzi do
  degeneracji.

• Państwem powinni rządzić najmądrzejsi, a więc filozofowie, ponieważ jedynie oni
  posiadają prawdziwą wiedzę. Tylko oni potrafią odtworzyć w umyśle wizję idealnego
  państwa, do którego realizacji będą dążyć. Warto tu zaznaczyć istotną różnicę między
  tym co przez miano filozofa rozumiał Sokrates i Platon. Dla Sokratesa filozof to osoba
  poszukująca wiedzy, dla Platona to dumny posiadacz wiedzy.

• Nadrzędną wartością dla Platona jest sprawiedliwość. Aczkolwiek pojęcie to jest
  rozumiane całkiem inaczej niż to przez nas obecnie. Dla Platona najważniejsze było
  państwo i jego dobro. Wszystko co prowadzi do dobra państwa jest dobre. Nawet
  kłamstwo rządzących jest pozytywne jeśli służy wyższemu celowi, czyli dobru państwa.
  Sprawiedliwe dla Platona jest to, aby każdy robił to co do niego należy. Każdy ma pewne
  zdolności i powinien je realizować

• dwie górne warstwy żyją w komunizmie konsumpcyjnym - nie mają rodzin, prywatnej
  własności - służyć to ma uzupełnieniu warstwy filozofów.

4.Platońska koncepcja państwa pierwszego stopnia

Państwo idealne ma być społecznie zróżnicowane; Oparte jest na hierarchii: na szczycie znajdują się filozofowie, później wojownicy. Na samym dole drabiny społecznej pozostają wytwórcy (tą grupą zasadniczo Platon się nie zajmował);

Filozofowie i wojownicy żyją w komunizmie konsumpcyjnym (konsumują dobra
wytworzone przez wytwórców np. wyżywienie, mieszkanie, odzież);

• Filozofowie i wojownicy nie posiadają rodzin i prywatnej własności. Służyć to ma
  uzupełnianiu warstwy filozofów bez nepotyzmu i przywilejów. Są to dla niego
  najważniejsze gwarancje jedności państwa.

• Model kształcenia przyszłych rządzących nastawiony przede wszystkim na połączenie
  wiedzy teoretycznej z umiejętnościami praktycznymi i miał trwać do osiągnięcia wieku 35
  lat;

• Rządzić mogą jedynie Ci, których poziom moralny jest najwyższy, cnota mądrości
  dominuje, a oni sami zbliżają się do idei miłości. Możliwe jest to dopiero po ukończeniu
  50 lat życia.

• Głosząc pochwałę rządów filozofów. Platon nie uważał iż mają oni prawo do dowolnego
  narzucania formy państwa.

5.Platońska koncepcją państwa praworządnego

W dziele „ Prawa" Platon daje pochwałę władzy totalitarnej, opartej na zasadach surowej dyscypliny obywatelskiej i wyizolowaniu się od innych państw. Poglądy wyrażone w „Prawach" Platona są pozbawione w znacznym stopniu elementów utopizmu. Autor kontynuuję ideę rządów elitarnych opartych na władzy filozofów, reformują jednak swe poglądy na gwarancję tych rządów.

• Podstawą państwa ma być: własność, rodzina, prawo i szczególny system organów;

• System organów centralnych i lokalnych szczegółowo regulujących życie obywateli;

• ORGANY CENTRALNE:

• 37 Strażników Praw- stoją na straży praw, sprawują nadzór nad wykazami
  mienia, karają tych którzy zatają swoje dochody.

• Rada- Składająca się z 360 członków, grupujących po 90 radnych, przedstawicieli
  czterech grup majątkowych. Stale ma urzędować jedna dwunasta ich składu,
  która przez miesiąc ma prowadzić politykę zagraniczną i zapobiegać ewentualnym
  przewrotom. Ma kompetencje zwoływania i rozwiązywania wszelkich zgromadzeń
  przewidzianych prawem jak i pojawiających się ad noc.

• Zgromadzenie- składające się z kapłanów.

• 10 najstarszych strażników praw, naczelny kierownik wychowania młodzieży i jego
  poprzednicy, oraz po jednej osobie towarzyszącej w wieku od 30- 40 lat, którą
  uzna za właściwą zabrać ze sobą.

• Organy wojskowe- z urzędem stratega na czele.

-ORGANY LOKALNE: ( w miastach)

• Straże pod nadzorem strategów, taksiarchów, naczelników konnych oddziałów
  poszczególnych fyl i partyzantów;

• Urzędy zarządców miasta, zarządców rynku i kapłanów;

• Strażnicy i zwierzchnicy obszarów wiejskich;

• Tworzenie organów państwa, poszczególnych jego urzędów miało następować
  drogą wyborów cenzusowych i być oparte na zasadzie kadencyjności.

Nowy Platoński ideał państwa to państwo zamknięte, które można opuszczać dopiero po ukończeniu 40 lat i wyłącznie w urzędowej sprawie, poddane rygorom cenzury co do swej historii, literatury, sztuki, oparte na surowym prawie. Jego zasadą ma być dyscyplina i sykonomia. Całość życia obywateli poddana jest jednemu celowi: jedności państwa. Czuwać nad tym ma zwłaszcza Zgromadzenie grupujące ludzi (oprócz zwykłych cnót obywatelskich pojmują pierwszeństwo i nieśmiertelność duszy oraz fakt istnienia bytującego wśród gwiazd i wszechogarniającego umysłu). To jedynie oni mogli pojąć tajniki wiedzy, tylko oni potrafią rozumowo uzasadnić to, co da się rozumowo uzasadnić. Nie może posiąść cnoty ten , który nie jest pełen bożego ducha i nie zabiega o poznanie praw boskich. Tylko ludzie którzy osiągnęli pełne wykształcenie, mogą czuwać nad bezpieczeństwem państwa.

Najważniejsze dzieła Arystotelesa (384r. p.n.e. - 322 r. p.n.e.):

Etyka nikomachejska

Polityka

Ustrój polityczny Aten

6.Arvstotelesowska koncepcja genezy państwa

Państwo jako zbiór indywidualności czyli połączenie jednostek;

Państwo składa się z rodziny i samo jest jakby rodziną. Rodzina składa się z: kobiety,
dzieci, niewolników i majątku. Własność jest zasadniczym składnikiem rodziny, bez
narzędzi jest jednak nieużyteczna , stąd niewolnictwo jest normalne i konieczne. Źródeł
powstania własności jest kilka: prawo, rolnictwo i grabież, dwa rodzaje wartości rzeczy:
użytkowa i wymienna. Niszczenie własności równa się zdradzaniem natury człowieka.
Żona i dzieci podlegają władzy ojca. To natura wprowadziła władzę męża i ojca rodziny.
Władza ojcowska jest wzorem pierwszych rządów;

• Państwo wyłoniło się z rodziny i jest urządzone na jej wzór. Następnie połączenie wielu
  rodzin utworzyło gminę. Pewna liczba gmin tworzy państwo. Wraz ze wzrostem
  zorganizowania wzrasta stopień autorki (samowystarczalności). Każde państwo powstaje
  w drodze naturalnego rozwoju,

podobnie jak pierwsze wspólnoty. Państwo należy do twórców natury bowiem człowiek z natury stworzony jest do życia w państwie. Tylko człowiek ma możliwość rozróżnienia dobra i zła, sprawiedliwości i niesprawiedliwości. Wspólnota istot zdolnych do pojęcia sprawiedliwości staje się podstawą rodziny i państwa. Państwo jest ważniejsze aniżeli rodziny i każdy człowiek z osobna. Całość musi być pierwsza w stosunku do jej części.

7.Filozoficzne podstawy arystotelesowskiej koncepcji państwa i prawa.

• podejście empiryczne i sensualistyczne;

• materia to trwałe, niezniszczalne tworzywo wszelkiej substancji. Z niej bierze się
  różnorodność wszelkich rzeczy, a formę tę różnorodność kształtuje i nadaje jej ruch.
  Forma kształtuje materię jako jej przyczyna i cel.

• Poznanie: zmysłowe i rozumowe. Poznanie zmysłowe wyprzedza rozumowe. Najpierw
  należy fakty gromadzić, potem porządkować i analizować , by w końcu formułować
  ostrożne wnioski, aby następnie sformułować konkluzję w postaci sądu teoretycznego.

• Arystoteles preferuje metodę indukcyjną. Badacz może analizować zarówno materię jak
  i formę,przyczynę i cel zjawiska.

• Homo politicus- określenie to jest przesłanką filozoficzną badań nad wszelkimi
  zjawiskami społecznymi.

• Polityka jest wiedzą zasadniczą, naczelną mającą na celu najwyższe dobro ludzkie tj.
  szczęście.

• Dobrem najwyższym jest szczęście (eudajmonia). Przedmiotem moralności jest zawsze
  najwyższe dobro człowieka.

• Materia to określone bierne, wieczne tworzywo. Działanie nadaje mu jakąś formę.
  Każda istota dąży do osiągnięcia doskonałości w dostępnej sobie formie, tej w której się
  spełni całkowicie.

• Szczęście na niższym i wyższym poziomie, niższe- moralna samorealizacja człowieka i
  wyższe- kontemplacyjne, zbliżone do boskiego.

• Bez działania nie ma szczęścia ani cnoty;

• Rozróżnienie przyjemności czystych i mieszanych;

• Paul Janet wyróżniał dwa podstawowe elementy Arystotelesowskiej teorii szczęścia:

• Wolna wola i odpowiedzialność osobista;

• Oddziaływanie, ćwiczenia i nawyknienia na rozwój cnót.

- Ten kto czyni właściwie po pierwsze: musi wiedzieć co czyni, po drugie musi chcieć tego
dla

samych czynów i nie traktować ich jako środka do innych celów, po trzecie musi działać z

przekonania nieczynienia nigdy inaczej. -Dwa rodzaje cnót intelektualne i moralne;

- Sprawiedliwość:

• Ogólna- polega na wykonywaniu obowiązującego prawa niezależnie od jego treści.

• Szczególna- przybiera postać formuły prostego egalitaryzmu: „każdemu po
  równo".

• Wyrównująca bądź wymierzalaca - to taka której formuła brzmi : „każdemu tyle
  ile mu się należy, stosownie do je jego wartości jednostkowej.

- Arystoteles wyróżniał:

• Prawo naturalne- bardziej konkretne niż stanowione. Głos wewnętrzny , poczucie
  słuszności są wyrazem prawa naturalnego. Arystoteles przyjmował nadrzędność
  prawa natury w stosunku do prawa państwa.

• Prawo stanowione- narzucane, jest czymś zewnętrznym tzn. heteronomicznym.
  Najczęściej składa się ono z przepisów pisanych o pewnym stopniu ogólności,
  systemem dynamicznym, zaopatrzonym sankcją. Nie wszyscy są wystarczająco
  rozumni, stąd potrzeba prawa stanowionego.

S.Arystotelesowska klasyfikacja form ustrojowych.

-W państwach demokratycznych rządzi lud, w oligarchii grupa ludzi, w monarchii jednostka;

- Wszystkie ustroje podzielić można na:

• Właściwe- To te, które sprawowane są dla dobra ogółu. ( królestwo, arystokracja,
  politeja);

• Niewłaściwe- To te które służą osiąganiu korzyści przez jednostki, grupy bądź
  tylko lud (tyrania, demokracja, oligarchia)

• We wszystkich państwach istnieją trzy grupy obywateli: bardzo bogaci, bardzo ubodzy i
  trzecia klasa pośrednia;

• Najlepszym ustrojem jest ten który zapewnia państwu najwięcej szczęścia. Obywatel
  nie może w nim prowadzić życia prostego człowieka, rolnika ani handlowca bo życie takie
  nie jest szlachetne;

• Jedyną miarą wartości obywatela jest cnota polityczna, czyli poświęcenia dla państwa.

• Definicja obywatela prowadzi do problemu zwierzchnictwa w państwie. Arystoteles
  analizował: zwierzchnictwo jednostki, zwierzchnictwo ludzi wybitnych, zw. biednych i zw.
  bogatych.

• Najlepszy ustrój to taki, w którym panują ludzie reprezentujący średnią własność,
  ponieważ stan średni najpełniej kieruje się rozumem. Bogaci łatwo popadają w pychę i
  przewrotność na wielką miarę , ubodzy podobnie lecz na małą miarę;

• Politeja jest najlepszą formą rządów ze względu na realizowaną przez nią zasadę
  złotego środka.

• Najczęściej spotykanymi formami rządów są oligarchia i demokracja( rządy ubogich).

• Arystoteles postrzegał: 4 arystokracje, 4 demokracje, 4 oligarchie.

• Władzę w państwie dzielił na: ustawodawcze, wykonawcze i sąd

9.Sof iści. Ogólna charakterystyka koncepcji filozoficznych oraz polityczno

prawnych.

• sofiści starsi w najszerszym zakresie realizowali postulat harmonijnego wykształcenia.
  Wiedza ich było głęboko osadzona w rzeczywistości, z niej bowiem wynikała i jej miała
  służyć.

• zerwali z elitarną koncepcją nauki, a ich uczniem mógł zostać każdy, kogo stać było na
  zapłacenie za nią.

• łączy ich zdecydowany pragmatyzm, relatywizm, w ujmowaniu zagadnień prawa, etyki,
  państwa. Działalności ich sprzeciwiali się najwybitniejsi filozofowie epoki Sokrates i
  Platon. Platon atakował Sofistów za koncepcje przedmiotu badań i brak metafizycznego
  uzasadnienia tez. Posługiwali się oni wg niego wiedzą pozorną. Nie mogąc w istocie
  dotrzeć do wartości dobra i sprawiedliwości zasługują jedynie na określenie „twórców
  mniemań", których działalność jest kramarską sprzedażą nauk i sztuką zwodzenia. Innym
  powodem niechęci do nich był pobieranie przez sofistów wynagrodzenia za pracę.
  Konwencjonalny charakter prawa, państwa, etyki nie musi jednak być w sprzeczności z
  

porządkiem naturalnym. Tak zdeterminowana refleksja nad najważniejszymi Swoje sympatie polityczne umieszczali po stronie rozmaitych reżimów politycznych. Byli wśród nich zwolennicy demokracji, byli również sympatycy monarchii, arystokracji czy też oligarchii.

• sofiści młodsi uważali państwo za twór umowny , którego celem jest zapewnienie
  ludziom wzajemnego bezpieczeństwa. W skutek tej umowy każdy częściowo rezygnuje ze
  swoich subiektywnych praw.

• pojawia się wśród sofistów młodszych przekonanie, że umownemu prawu można
  przeciwstawić niespisane prawo natury. Sofiści dostrzegają, że stosunki społeczne (w tym
  stosunek władcy) opierają się na nierówności, na prawie silniejszych. Wprawdzie to
  umowa kształtuje stosunki, ale stan taki nie musi być oceniany jako właściwy. Prawo
  naturalne bowiem to prawo równości, stąd pojawia się tendencja do krytyki nierówności
  społecznych.

13.Szkoły hellenistyczne ogólna charakterystyka

Wyróżniamy 3 główne nurty: epikureizm, cynizm oraz stoicyzm. Wszystkie 3 szkoły charakteryzuje:

• Położenie nacisku na problematykę etyczną;

• Pochwała postawy dystansu w stosunku do życia, zwłaszcza w jego politycznym
  wymiarze;

• Eklektyzm - łączenie różnych teorii, pojęć, koncepcji i tez w jedną całość;

• Brak pogłębionych rozważań w odniesieniu do problematyki państwa i prawa.
  Najczęściej traktowane są jako twory nienaturalne, sztuczne, a więc w
  konsekwencji złe;

• Odrzuca się współprace z państwem w ogóle bądź dopuszcza się ją w pewnych
  warunkach.

• Filozofia przestaje już być jedyną nauką, wyodrębniają się z niej: logika, fizyk i
  etyka.

14.Szkoła cyników. Analiza podstawowych założeń.

-pochwała świadomego egoizmu;

-człowiek jako naturalnie wolna jednostka mająca żyć zgodnie z naturą, jedyną potrzebną

do życia rzeczą jest cnota;

-ograniczanie przez jednostki potrzeb uznawanych przez nich za nienaturalne;

-minimalizm życiowy, prostota życia, wręcz asceza;

-szczęście - wyłącznie praktykowanie cnoty, która zależy od woli człowieka, wolny jest

ten, kto powstrzymuje swoje namiętności;

-głosili ideał społeczności ludzi wolnych - własności, pieniędzy, wojska i państwa;

-odrzucali prawo stanowione, zwyczaje, obyczaje;

-głosili idee skrajnego egalitaryzmu proponując zrównanie w prawach niewolników i

kobiet;

-ludzie z natury równi, miarą wartości człowieka jest praca;

-państwo zły i nienaturalny twór;

-człowiek obywatelem świata (świata);

-państwo stanowi utrudnienie w praktykowaniu cnoty;

-odrzucali małżeństwo, lubili szokować, a szokowali głosząc pochwałę kaziroctwa;

-szkoła, która pocieszała tych, którzy znaleźli się na marginesie społeczeństwa;

-krytykowali demokrację, gdyż lud łatwo ulega demagogom, szybko poddaje się

emocjom, pozostawiając rozsądek na uboczu.

I5.Stoicy. Ogólna charakterystyka szkoły

Stoicyzm datuje się pomiędzy 500 r.p.n.e a 200r.n.e (jest to czas upadku polis

greckiego).

-Wyróżnia się 3 okresy w funkcjonowaniu tej szkoły: klasyczny grecki, średni- przełom

republiki i cesarstwa w Rzymie, oraz najmłodszy-czasu wielkich szkół prawniczych w

Rzymie;

• Przedstawicielami i twórcami tego kierunku są: stoicy starsi (Zenon z Kition, Chryzyp
  z Cylicji, Kleantes), stoicy średni (Panajtios, Posejdonios), stoicy młodsi w
  republikańskim Rzymie (Panecjusz, Polibiusz, Cycero, Seneka, cesarza Marek Aureliusz);

• Filozofie stoicy dzielą na: logikę, etykę i fizykę.

• Logika- na nią składa się głównie teoria poznania. Poznanie wg Stoików ma
  charakter zmysłowy.

• Fizyka- poznaje problemy wszechświata, dotyczy miejsca człowieka w świecie,
  świat jest stworzony z materii, która składa się z Żelem: biernego tworzywa iaktywnej pneumy (czynnik ruchu i życia przenikającego świat). (Cały świat stworzony jest w sposób rozumny, istnieją 4 natury, hierarchia doskonałości: rośliny, zwierzęta, ludzie, bogowie). Wszystko jest wyrazem woli boskiej, mądrość to coś co łączy ludzi i bogów;

• Etyka- W centrum zainteresowania znalazł się człowiek i jego społeczne otoczenie.
Nie każdy człowiek jest mędrcem. Wszyscy ludzie posiadają potencję stania się
mądrymi. Cnota jest wartością absolutną, dla wszystkich jednakową, nie poddaje
się stopniowaniu. Cnota jest wiedzą, ludzie zatem są albo głupi, albo mądrzy

- poznanie ma charakter zmysłowy, na podstawie zmysłów rozum tworzy pojęcia ogólne;
-zwolennicy równości społecznej;

-triada praw: prawo wieczne, prawo naturalne, prawo ludzkie;

-idea cnoty - to wartość absolutna, niepodzielna i niestopniowana. Podział cnót:

• cnoty kardynalne: przezorność, dzielność, sprawiedliwość, umiarkowanie (wady
  kardynalne - głupota, tchórzostwo, niesprawiedliwość, rozwiązłość}.

• cnoty podporządkowane

-społeczeństwo - zbiór jednostek znajdujących się jednocześnie w pewnych grupach.

Człowiek - centrum rozchodzących się kręgów, kręgami są krewni, przyjaciele, naród i

ludzkość. Człowiek przeznaczony jest do życia w społeczeństwie ze swej natury. Idea

równości między ludźmi, których zrównuje prawo natury;

-udział w polityce uważali za coś złego, dopuszczali je jednak jeżeli państwo działało

zgodnie z programem stoików;

-propagowali edukację polityczną, władca musi posiadać zdolność rozróżniania dobra i

zła;

-żadna forma państwa nie jest idealna, opowiadali się za ustrojem mieszanym łączącym

elementy monarchii, arystokracji i demokracji;

-koncepcja państwa światowego (kosmopolis);

-pierwszorzędne znaczenie prawa. Prawo z natury stanowi element organizujący

społeczeństwo, potrzebne ze względu na społeczną naturę człowieka. Wyższość prawa

natury nad prawem pozytywnym wynika z uniwersalizmu prawa natury,

• podstawową ideą jest idea prawa naturalnego i jego naturalnej sprawiedliwości. Ma ono
  swą podstawę w samej istocie człowieka i jego pokrewieństwa z Bogiem

• wyższość prawa naturalnego wynika z faktu, że jest to prawo uniwersalne, z niego
  wynika społeczna natura człowieka nakazująca mu żyć w grupie

Stoicy wieku średniego;

-dominująca w Grecji teza samowystarczalności jednostki zastąpili hasłem aktywności

politycznej i ideałem służby państwu;

-państwo - wartość sama w sobie, służąca ludziom;

-stoicy rzymscy odrzucali sceptycyzm grecki;

-rozwija się diatryba ludowa;

-odrzucano postawę dystansu od spraw publicznych;

-głosili, że rozum jest czynnikiem, który wprowadza ład i prawo do zróżnicowanego

społeczeństwa ustalając właściwe miejsce, zarówno dla ludu, jak i optymatów

Najważniejsze dzieła Św. Augustyna (354r.-430r.): Koncepcja predestynacji

1. O obyczajach Kościoła katolickiego,

2. O obyczajach manichejczyków,

3. O nieśmiertelności duszy,

4. O wielkości duszy

19. Św. Augustyn. Założenia doktryny polityczno- prawnej -człowiek jest z natury dobry, jednak skażony grzechem pierworodnym; -dwojakie pojmowanie wolności:

>wolność formalna - możliwość działania zgodnego z własną świadomością - wyraz woli człowieka;

>wolność istotna - wolność moralna, wewnętrzna konieczność dobra, zależy od łaski bożej.

-siedmiostopniowy rozwój duchowości: bojaźń boża, poznanie woli Boga, wiedza, męstwo, rada oparta na miłosierdziu, poznanie Boga, mądrość;

-koncepqa predystynacji - Bóg z góry przesądza o tym czy człowiek będzie zbawiony czy potępiony, człowiek nie ma na to wpływu;

-Bóg dzieli ludzi na mieszkańców civitas dei (państwa bożego) i państwa ziemskiego (civitas terrena). Każdy z nas należy bądź do jednego bądź do drugiego, więc jest

obywatelem państwa ziemskiego (więcej str. 91);

-początkiem i podstawą państwa jest rodzina; Państwo to wspólnota obywateli zawarta ku wspólnemu pożytkowi, połączonych wspólnym prawem. Państwo istnieje wówczas gdy jest dobrze i sprawiedliwie rządzone przez króla, grupę optymatów bądź przez cały lud. Cele państwa:

• sprawiedliwość;

• zapewnienie pokoju;

• porządek.

-był zwolennikiem małych państw;

• władza jest to zbiór obowiązków; władza dobrych jest dobrodziejstwem dla ludzkości,
  władza złych przynosi szkodę przede wszystkim samym sprawującym władzę;

• Augustyn wyróżnia władców tyranów i władców opiekunów; władca Tyran jest
  dopustem bożym, karą dla ludzi za ich grzechy. Należy mu okazywać posłuszeństwo dla
  pokuty i osiągnięcia królestwa niebieskiego;

-hierarchia prawa:

I. prawo wieczne - jest boską wolą i rozumem, przenika cały wszechświat II. prawo naturalne - prawo intymne. Jest ono normą uniwersalną zapisaną przez Boga w duszy człowieka

III. prawo ludzkie, doczesne wywodzi się z prawa naturalnego

Najważniejsze dzieła św. Tomasza z Akwinu (1225r. - 1274r.): PAX i ORDO

1. Summa teologiczna

2. Summa filozoficzna

3. Dysputy akademickie

20. Św. Tomasz z Akwinu. Założenia doktryny polityczno- prawnej.

• Akwinata przyjmował za Arystotelesem główne idee dotyczące państwa. Podzielał on
  pogląd o społecznej naturze człowieka;

• zgodnie z naturą człowiek musi żyć w społeczeństwie;

• niebiosa rządzą całym wszechświatem, natomiast dusza ciałem, rozum panuje nad
  uczuciami i pożądaniem;

• państwo zapewnia wszystkim jedność zbiorowości (pokój) i porządek (hierarchię).
  Unitas ordinis- powstałe przez połączenie wielu ludzi do osiągnięcia wspólnego celu;

• podstawą i celem państwa jest: PAK, ordinis, iustitia. Społeczeństwo składa się z 3
  grup: optymaci świeccy i duchowni, ludzie honoru i ludzie biedni;

• władza pochodzi od Boga. Rządy mogą być sprawiedliwe bądź niesprawiedliwe ( gdy
  władza jest źle nabyta bądź gdy jest nadużywana);

• wystąpić przeciwko władcy można gdy występuje on przeciwko prawom bożym i
  podstawowym normom moralnym, przekracza granice swoich uprawnień;

• przychylał się Arystotelesowskiej koncepcji form państwa. Wyróżnia ustroje dobre (taki,
  w którym wolna społeczność kierowana jest przez panującego ku osiągnięciu wspólnego
  dobra) i złe ( nie dąży do osiągnięcia dobra wspólnego);

• Św. Tomasz był zwolennikiem monarchii. Najlepsze są rządy królewskie, najgorsze
  tyrańskie;

• przeciwieństwem Politem jest demokracja, natomiast arystokracji- oligarchia;

• władza sprawiedliwa jest skuteczniejsza im bardziej jest jednolita;

• władza nie sprawiedliwa jest szkodliwsza tym bardziej im bardziej zbliżone są do
  jedności;

• władza Tyrana jest najbardziej niesprawiedliwa;

• tyrania sprawowana jest w interesie panującego, oligarchia w interesie grupy,
  demokracja zaś to rządy niesprawiedliwe, sprawowane przez wielu i dla wielu;

• trzy rodzaje sprawiedliwości:

• Zmienna- określająca stosunki pomiędzy jednostkami;

• Rozdzielcza- to zespół praw i obowiązków pomiędzy społecznością a jednostką;

• Prawna- legalis, wyrażająca się stosunkiem jednostki do zbiorowości, inaczej
  wyraża się ona w obowiązkach jednostki wobec państwa.

• prawo jest dlań normą postępowania: regułą i miarą czynów, który każdy jest
  obowiązany zachować;

• Cechy prawa:

• Jest ono rozporządzeniem rozumu

• Ma na celu dobro powszechne

• Zostało ustanowione przez panującego suwerena

• Promulgował je panujący

• nieodłącznym elementem prawa jest sankcja, która jest oczywistym efektem złamania
  prawa. Prawo czyni ludzi dobrymi;

• podział prawa na per Se i per participationem;

• najwyższym rodzajem prawa jest prawo wieczne ( lex aeterna). Rozumiał przez nie
  normy boskiego rozumu odnoszące się do całego świata. Jest to prawo per Se. Normy
  wieczne to prawo najwyższe.

normy te decydują o ruchach i inklinacjach wszystkich istot. Trzecią kategorią inklinacji są te, które właściwe są tylko człowiekowi, jest to pragnienie poznania Boga oraz dążenia społeczne;

• lex naturalis- prawo naturalne- rodzaj prawa per partipationem. Prawo naturalne to
  intelektualne współuczestnictwo człowieka w prawie wiecznym. Wyraża ono inklinacje
  właściwe ludziom, wynikającej z rozumnej natury człowieka. Lex naturalis pozwala na
  odróżnienie dobra i zła;

• lex Humana-jest drugim prawem per partipationem. Wywodzi się ono z prawa
  wiecznego za pośrednictwem prawa naturalnego. Prawa ludzkie dzieli św. Tomasz na:
  prawo pozytywne narodów (ius gentium) i prawo cywilne (ius cuvile);

• prawa ludzkie występują w formie prawa pisanego, stanowionego lub zwyczaju;

• prawo boże (lex divina)- czwarty rodzaj prawa per partipationem. Człowiek musi się
  nim kierować jego cele wykraczają poza cele doczesne. Zawarte jest w piśmie świętym;

• Bóg jest jedynym właścicielem z punktu widzenia istoty własności, jednak z punktu
  widzenia użytku człowiek posiada naturalne władanie rzeczami;

• społeczeństwo winno opierać się na pracy ludzi. Praca powinna być sprawiedliwa,
  powinna gwarantować pracownikowi możliwość utrzymania siebie i rodziny, opierać się
  na umowie, a więc wolności i równości stron;

• wyróżniał pokój: doskonały, niedoskonały i niepełny.

Najważniejsze dzieła Marsyliusza z Padwy (1275r. - 1343r.): twórca prepozytywistycznej definicji prawa , prekursor koncepcji suwerenności ludu

1. Defensor pacis

2. Defensor minor

21. Marsyllusz z Padwy. Założenia doktryny polityczno - prawnej.

• filozof nie może zajmować się problemami wiary , nie mieszczą się one bowiem ani w
  doświadczeniu ani w nauce. Prawd wiary nie można dowodzić rozumowo, nie są one
  także oczywiste

• religia spełnia w państwie ważną funkcję - umacnia moralność

• Kościół to wspólnota wiernych wierzących w Chrystusa. Państwo może określać
  strukturę formalną Kościoła, powoływać kapłanów

• sprowadza istotę prawa wyłącznie do efektu prawotwórczej działalności suwerena w
  postaci aktu normatywnego zaopatrzonego w sankcję

• człowiek jest istotą społeczną ,a swoje potrzeby może zaspokoić jedynie w
  społeczeństwie

• celem państwa jest zabezpieczenie pokoju społecznego poprzez zapewnienie
  wewnętrznego ładu oraz harmonijne działanie

• powstanie rodzin wyprzedziło powstanie państwa

Rodzina-> Gmina(zapewnia obronę jednostek wobec egoizmu brutalniejszych jednostek)-> Państwo (połączenia gmin)

• państwo dla niego to regnum lub dvitas

• państwo to organizacja w której suwerenną władzą jest lud - ustawodawca, nie mający
  nad sobą zwierzchnika

• Społeczeństwo zorganizowane w państwo składa się z sześciu członów:

Chłopi

Rzemieślnicy

Wojskowi

Finansiści, czyli „ludzie pieniądza"

Duchowni

Sędziwie

- tyrania to rządy oparte na braku praw

• w rządach sprawiedliwych prawo wprowadza stabilność w rządzeniu poprzez
  ustanowienie porządku prawnego. Chroni poddanych przed decyzjami panujących
  wynikającymi z niewiedzy lub mylnej oceny sytuacji

• idea praworządności - podstawowa zasada funkcjonowania państwa , obowiązek
  przestrzegania własnego prawa przez rządzących

• ze względu na spełniane funkcje wyróżnia trzy rodzaje władzy, jednak jest
  zwolennikiem jednolitości władzy skupionej w rękach suwerena nie jej podziału

• lud - ustawodawca tworzy prawa, wybiera rząd, który jest jedynie władzą
  ustawodawczą. Egzekutywa powinna być silna, poddana kontroli ludu i przed nim
  odpowiedzialna. Rząd monopolistyczny powinien skupiać w swych rękach funkcje
  przymusu

• państwo równa się prawo. Prawo staje się jedynym i wyłącznym systemem
  normatywnym łączącym obywateli w byt polityczny jakim jest państwo

• obywatelami państwa są tylko Ci, którzy uczestniczą we władzy rządzącej, doradczej
  lub sędziowskiej

22. Suwerenność ludu w doktrynie Marsyliusza z Padwy Suwerenność ludu staje się jedną z podstawowych zasad organizacji nowoczesnego państwa. Marsyliusz wychodził z założenia społecznej natury człowieka skłaniającej jednostkę do życia w zbiorowości oraz skuteczniejszego zabezpieczenia przez zbiorowość indywidualnych praw poszczególnych jej członkom. Niebezpieczeństwem jednak w tym dążeniu do zapewnienia sobie dostatecznych warunków życia okazuje się egoizm mogący prowadzić do ogólniejszego chaosu i anarchii.

- władza państwowa powinna wspierać się na woli suwerennego ludu który winien być
prawodawcą (legislator). Jedynie w takim wypadku spodziewać się można spokojnego,
trwałego funkcjonowania państwa oraz poszanowania ustanowionych w nim praw
-suwerenność ludu oznacza udział wszystkich obywateli w powoływaniu organów
państwowych oraz stanowieniu praw. Przewaga rządów ludowych nad elitarnymi opiera
się także i na tym, iż "ilość mniej wykształconego ludu może być powiększona do takich
rozmiarów, iż zdolny jest on sądzić sprawy na równi, a nawet lepiej od tych, którzy są
bardziej uczeni".

-idea suwerenności ludu staje się gwarancją wolności obywatelskich. W rezultacie każdy podmiot opowiadający się przeciw ludowładztwu występuje przeciw wolności, niejako dobrowolnie popadając w jarzmo tyranii. Idea suwerenności pomyślana była na tyle szeroko, iż lud powinien wybierać hierarchię kościelną wraz z papieżem, -organizacja państwowa jest także dziełem woli ludu powstałym jednak w procesie nieco dłuższej ewolucji. Państwo staje się organizacją w najpełniejszy sposób gwarantującą suwerenność ludu, ponieważ lud może kontrolować wszystkie formy instytucjonalne.

Najważniejsze dzieła Jana z Salisbury (1120r. - 1180r.):

1. Policraticus

2. Metalogicon

23. Jan z Salisbury. Założenia doktryny polityczno - prawnej

• zastosował do polityki metodę scholastyczną - rycerstwo powołane jest dla obrony
  Kościoła i walki z herezją. Panujący - princeps spełnia zaledwie niższy urząd kapłański

• rozróżniał wiele form ustrojowych, pozostał jednak zwolennikiem władzy księcia, choć
  uważał iż rządy jednoosobowe mogą doprowadzić do tyrani

• słowo princeps oznacza każdego panującego, jest terminem ogólnym

• panujący powinni charakteryzować się: czcią i szacunkiem dla Boga, dyscypliną
  wewnętrzną, wykształceniem oraz miłością i opieką nad poddanymi

• stworzył teorię rządzenia opartą na odróżnieniu dwóch przeciwstawnych sobie typów
  władców, każdy był jednak odmianą tego samego rodzaju władzy

• Książe pierwszego typu rządził zgodnie z prawem, sprawiedliwością zasadą wspólnego
  dobra, jest sługą prawa, władzą publiczną. Władcy drugiego typu to tyrani rządzący
  przemocą kierując się wyłącznie własnymi zdrożnymi celami

• Książe stoi na czele państwa i posiada przywileje, jakich pożąda

• wszelka władza wywodzi się od Boga, a władza Boga jest wieczna

• książę winien podporządkować się prawu, co czyni go znakomitszym niż gdyby został
  cesarzem. Powinien działać dla pomyślności państwa i dla dobra poddanych, powinien

wszelkie przestępstwa karać z jednakowa sprawiedliwością

• Władzę Książe otrzymuje z rak kościoła, musi być wybrany przez Boga.

• Książe jest też sługą władzy kapłańskiej i wykonuje tę część która jest niegodna
  kapłanów

• duszą państwa jest kler, głową Książe, sercem senat, oczy, uszy i język to funkcje
  sprawowane przez prokuratorów i zarządców prowincji, żołnierze i urzędnicy to ręce,
  rolnicy - stopy, albowiem wędrując po ziemi stale się potykają

Najważniejsze dzieła Noccolo Machiavelli'ego (1469r.- 1527r.): polityka i moralność to dwie nieetyczne płaszczyzny oraz koncepcja dyktatury okresu przejsciowego

1. Książe

2. Mowa o organizacji sił zbrojnych Florencji

25. Fortuna i Virtu lako filozoficzne podstawy doktryny polityczne!

Machia vel lego

Fortuna to los niosący i dobro i zło. Aktywność człowieka pozwala jednak wpływać na los. Machiavelli pisał : „Być może to prawda , że los jest w połowie panem naszych czynności. Lecz jeszcze pozostawia nam kierowanie drugą ich połową lub niewiele mniejszą ich częścią". Czyli człowiek może dokonywać wyboru i wpływać na swoje życie. Fortuna zatem w części poddaje się człowiekowi, a w części zaś jest odporna na wpływy, nie można jej się sprzeciwiać. Wyrażają ją z jednej strony szczęście, z drugiej pech.

Virtu jest osobniczą siłą, która charakteryzuje i kształtuje przywódcę i pozwala mu odnaleźć się zarówno w sytuacji nieprzewidywalnej lub przewidywalnej jak i podczas nadarzającej się sposobności. Virtu jest jednak odgraniczone od etyki, nie ma z nią łączności (etyka - sposób postępowania właściwy, a cnota ma jedynie polityczny wymiar. 26. Machiayellizm. Założenia doktryny polityczno - prawnej

• natura ludzka jest zła i należy ją okiełznać,

• należy bronić za wszelką cenę życie i wolność, służyć ma temu państwo i władza
  państwowa,

• zasadą państwa ma być:

1. zwierzchnictwo, panowanie, sprawowanie władzy nad ludźmi niezależnie od formy
   władzy, ustroju i będzie to zawsze zwierzchnictwo jednych nad drugimi

2. zapewnienie stanu pokoju i ładu społecznego

- Machiavelli popiera 3 formy państwa - monarchię, rządy optymatów, rządy ludu
(demokrację) wszystkie te formy pod legają stałym zmianom , a więc są wadliwe. Chwali

republikę mieszaną, która stanowi przejściową formę panowania nad ludźmi, ogranicza przemoc i wrogie dążenia, wprowadzając tym samym ład i porządek w społeczeństwie. Sympatyzuje z republiką (monarchia francuska) , która jest gwarantem wolności. Wolność zaś sprzyja bogactwu, potędze państwa, jego zaludnieniu. Lud w swej zbiorowej mądrości mniej się myli. Republika częściej dochowuje umów, docenia się intelektualizm jednostki.

27. Koncepcja dyktatury okresu przejściowego w doktrynie Machiavelleao Machiawelli dopuszcza aby w okresie znacznego zamętu społecznego i zaniku cnót obywatelskich, napięć i kontrowersji między rozlicznymi ugrupowaniami, frakcjami, które mogą prowadzić do otwartych wystąpień i zaburzeń i uznaje za uzasadnione ustanowienie autokratycznych rządów. Tylko takie są jedynie zdolne do tego, by siłą swej władzy zaprowadzić w kraju porządek niezbędny do funkcjonowania państwa i utrzymania ładu społecznego. Przykładem są Włochy, kraj rozdrobniony na wiele księstewek, skłócony wewnętrznie, przeżywający głęboki kryzys. Rządy dyktatorskie mądry prawodawca, wybitna jednostka bowiem tylko wybitny człowiek jest w stanie ustanowić właściwe prawa.

Najważniejsze dzieła Jean'a Bodin'a (1530-1596):

1. Metoda łatwego poznania historii

2. Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej

3. Odpowiedź na niedorzeczności p. Malestretti

28. J.Bodin. Założenia doktryny polityczno - prawne!

• oparcie badań na praktyce ustrojowej

• o sile państwa decyduje cała gospodarka, a nie tylko cenne kruszce

• suwerenność jako zasadnicza cecha państwa

• podstawą państwa wg. Budina jest rodzina z której wyłoniło się państwo i to państwo
  ma ochraniać rodzinę. Rodzina jest celem państwa

Źródłem powstania państwa jest przemoc jest przemoc lub zgoda tych, którzy dobrowolnie podporządkowują się drugim władza naczelnika rodzina ma prywatny charakter państwo jest publiczna władzą rozkazywania. Cechą władzy publicznej jest rozkaz suwerena wydającego prawo i władza urzędników, którzy jednak sami podlegają prawu, władza pozwalająca im rozkazywać innym urzędnikom i jednostkom. Wyznacznikiem państwa jest stosunek obywatela określający pozycję człowieka w państwie

• państwo ma być suwerenne a jego cechami jest: ciągłość, niepodzielność,
  niezbywalność, nieograniczoność, bezwarunkowość

• suwerenność jest władzą absolutną tzn. nie jest ograniczona przez nikogo z zewnątrz
  (ani papieża ani cesarza).

29. Istota suwerenność! w uieciu J.Bodlna

1.- pierwszym znamieniem suwerenności państwa - księcia jest możliwość wydawania ustaw obowiązujących wszystkich w ogólności i każdego z osobna,

- wyłączność nadawania przywilejów

Ustawodawstwo jest zasadniczym uprawnieniem rządzącego.

• wypowiadania wojny i zawieranie pokoju

• rozpoznawanie w ostatecznej instancji orzeczeń wszystkich urzędników

• powoływanie i odwoływanie najwyższych funkcjonariuszy

• rozkładania obciążeń fiskalnych lub zwalnianie z nich

• obniżanie tytułu wartości i stopy monet

• zmuszanie poddanych i wasali ściśle związanych z przestrzeganiem wierności

2. w każdym państwie ma istnieć tylko jeden suweren, uprawniony do stanowienia prawa
   (które ma być sprawiedliwe, oparte na prawie boskim),

3. mianowanie urzędników, którzy pozostają stale w mocy praw.

4. rozstrzyganie w ostatniej instancji spraw sądowych,

Władca stoi ponad ustanowionymi prawami, nie może podlegać swoim prawom.

31.J.BodIn lako teoretyk monarchii absolutnej Monarchia królewska powinna charakteryzować się:

• monarcha winien być podległy prawom natury tak jak jego poddani

• poddani powinni posiadać naturalną wolność i własność majątku

• powinna być suwerenna

• władca powinien czuwać nad bezpieczeństwem własności poddanych

1. popierać produkcję i handel

2. strzec wartości pieniądza u jednolitości miar i wag

3. wydatki pokrywać z nakładanych ceł i opłat, wymiany handlowej a nie z podatków

• poddani mieli być bez wyjątku a pochodzenie podlegli władcy

• władcy nie może zabić poddany nawet jeśli okaże się tyranem

• dużą rolę zwraca na religię i Kościół który ma wpływ na wychowanie i morale ludności

• monarchia patrymonialna - monarcha panem rządzącym poddanymi jak
  niewolnikami

• monarchia tyrańska - monarcha lekceważy prawa natury, nadużywa osób
  wolnych jak niewolników oraz majątków podanych jako swojego

32. Bodinusowska definicja państwa Państwo definiuje astępująco

• rzeczpospolita jest prawym rządzeniem wieloma gospodarstwami rodzinnymi i tym, co
  jest im wspólne z władzą suwerenną. Prawne rządzenie pozwala odróżnić państwo od
  innych podmiotów, które także posługują się przemocą.

• prawne rządzenie: wg praw ustanowionych przez władcę. Państwo ma być tworem
  szczęśliwym jak uważali starożytni lecz przede wszystkim tworem prawnym

• prawość jest najważniejszą cechą państwa. Jeżeli by tak nie było państwo jest tylko
  utopią - fikcją

• rząd sprawiedliwy to ten, który przestrzega praw boskich i naturalnych

• państwo podlega prawu bożemu i naturalnemu ale pyzatym jest suwerenne, niezależne
  od żadnej innej władzy na ziemi ( ani papieskiej ani cesarskiej niczym nie ograniczonej)

Najważniejsze dzieła Jana Ostroroga (1436-1501):

a) Memoriał o urządzeniu Rzeczypospolitej

36. Jan Ostroróa. Założenia doktryny polityczno - prawnej

• przedstawił projekt gruntownej reformy państwa polskiego oraz zasady polityki, jakie
  powinni realizować królowie polscy;

• postulował o wzmocnienie władzy królewskiej, drogą prowadzącą do tego celu miało być
  jej uniezależnienie od zwierzchności władzy papieskiej i cesarskiej;

• postulował za przeprowadzeniem wewnętrznych reform wzmacniających państwo i
  sprzyjających rozwojowi gospodarczemu;

• zalecał przeprowadzenie daleko idących zmian w stosunkach między państwem a
  kościołem. Byłby symbolem niezależności polskiego monarchy, ale także miałby przynieść
  konkretne efekty zmierzające do skuteczniejszej ochrony interesów gospodarczych
  Polski;

• postulował opodatkowanie duchowieństwa, zniesienia opłat Kościoła polskiego na rzecz
  Rzymu, zobowiązanie Kościołów i klasztorów do niesienia pomocy biednym, zniesienie
  opłat za świadczone za Kościół posługi religijne dla wiernych, sugerował by wnoszoną na
  rzecz kościoła dziesięcinę uznać za świadczenie dobrowolne.

• król powinien zrezygnować z praktyki obediencji, ceremonialnego okazywania
  posłuszeństwa papieżowi; uważał, że rola paiżą sprowadza się jedynie do zwierzchności w
  sprawach religijnych

• protestował przeciwko praktyce zamykania klasztorów przed Polakami i prowadzenia
  nabożeństw w języku niemieckim, uważał że kazania powinny być wygłaszane w języku
  polskim „przez co by nie ubliżano godności Polakom" bowiem „Niech się uczy polskie
  mowy, kto chce w Polsce mieszkać"

• monarcha winien opierać swą władzę na wszystkich mieszkańcach królestwa,
  postulował jednolitość prawa, bez względne jego przestrzeganie; a także stosowanie się
  do nakazów króla

• postulował władzę praworządną, broni jednocześnie niezawisłość państwa polskiego,
  gwałtownie protestuje przeciwko stosowaniu w miastach polskich prawa niemieckiego i
  posługiwaniu się w sądach językiem niemieckim

• był przeciw praktykom odwoływania się w sprawach wątpliwych do sądu w Magdyburgu,
  ponieważ w Polsce nie brakuje ludzi mądrych, zdolnych do orzekania

• jego zdaniem najwyższą instancją odwoławczą mógłby być zbierający się corocznie sąd
  sejmowy.

• głosił postulat upowszechniania prawa pisanego (nawiązanie do prawa rzymskiego),
  uważał iż prawo pisane zapobiega dowolnościom i rozbieżnościom w orzekaniu;

• żądał wprowadzenia niekorzystnych skutków niestawiennictwa już na pierwszej
  rozprawie; podkreślał iż na posiedzeniu sądu nie wolno stawiać się uzbrojonym i
  orszakami zbrojnymi;

• „W dziedzinie prawa materialnego postulował uznanie obrony koniecznej";

• obowiązek obrony państwa spoczywać powinien na szlachcie, również mieszczanie i
  chłopi winni przygotowywać się do obrony ojczyzny w przypadku zagrożenia jej granic

• król powinien dysponować stałą armią, zamki obronne wyposażone w stałą załogę

• wzrost gospodarczy w kraju może być wspomagany między innymi poprzez zniesienie
  wewnętrznych ceł i myt

• żądał reformy pieniądza krajowego, aby nie słabła jego wartość, postulował
  ujednolicenie miar i wag w całym państwie

• troska o poprawę stanu dróg w całym kraju, umocnienia w nim porządku i
  bezpieczeństwa

Najważniejsze dzieła Filipa Buonaccorsi (Kallimacha) 1473r. - 14796r:

1. O próbach Wenecjan pozyskania przeciw Turkom Persów i Tatarów

2. Rady - Consilia i Callimachi

3. Attila

37.F. Kallimach. Założenia doktryny polityczno - prawne!

• wzmocnienie władzy królewskiej w oparciu o mieszczaństwo

• zalecał złamanie przywilejów szlachty, magnatów, i duchowieństwa

• w Radach występuje kilka grup problemów: W dziedzinie stosunków króla i magnaterii,
  W sprawie obsadzania urzędów, W stosunkach z Kościołem, Wobec plebejuszy, W
  sprawach wojskowych, Polityka zagraniczna

• powaga władcy powinna obejmować całe państwo. Jednolitość władzy wyrażać ma
  również jednolitość prawa, któremu wszyscy winni się podporządkować

• monarcha ma być suwerenny wewnątrz i na zewnątrz państwa

• warunkiem wzmocnienia władzy jest silne zaplecze królewskie wyrażające się w
  oddanych mu urzędnikach, zasobny skarb, utworzenie Tajnej Rady Królewskiej

• monarcha może zmieniać sympatie i koterie jeśli dyktuje mu to interes

• powinien osłabiać ekonomicznie wielkie rody, nadając im dobra, które staną się dla nich
  ciężarem

• na urzędach obsadzać ludzi posłusznych

• w dziedzinie polityki zagranicznej monarcha powinien obsadzić jednego ze swych braci
  w „gospodarstwie mołdawskim", drugiego zaś w charakterze Wielkiego Mistrza Zakonu
  Niemieckiego w Prusach

• powołanie urzędów świeckich jak i duchownych

• prawo ma służyć utrzymaniu się przy władzy, nie podlega realizacji sprawiedliwości, ale
  na społeczne korzyści

Najważniejsze dzieła Andrzeja Frycza Modrzewskiego (1503-1572):

1. O poprawie Rzeczypospolitej

2. Mowa o karze za mężobójstwo

3. Mowa o wysyłaniu posłów na sobór chrześcijański

38.A. Frycz Modrzewski. Ogólna charakterystyka doktryny

• państwo w rozumieniu Modrzewskiego to rzeczpospolita, czyli zgromadzenie o
  pospólność ludzka, związana prawem, łącząca wielu sąsiadów, a ku życiu dobremu i
  szczęśliwemu ustanowiona;

• wyróżniał następujące formy rządów: monarchię, oligarchię, polituję i system
  mieszany;

• dobro i godność rzeczpospolitej opierają się na uczciwości obyczajów, na surowości
  sądów i na sztuce wojennej;

-zwolennik rządów królewskich, elekcyjnych, władza panującego powinna opierać się na mądrości, wyrażającej się w cnotach: umiarkowania, sprawiedliwości, hojności i męstwa;

• powołanie senatu i urzędników, ograniczenie roli sejmów. Obrady sejmu powinny być
  skrócone, posłowie nie powinni bezpośrednio stanowić prawa, lecz opiniować projekty
  ustaw królewskich, uchwalać podatki, ustalać politykę zagraniczną, sprawy wojny

• prawotwórstwo powinno przypadać filozofom, wykształconym prawnikom

• władza króla polskiego pochodzi od ludzi, którą otrzymuje on wskutek wyboru przez
  kolegium elektorów świeckich i duchownych

• wzmocnienie władzy królewskiej, mimo tego król nie może stać się władcą absolutnym,
  jego decyzje powinny być uzgadniane z senatem. Na podstawie opinii senatu król wydaje
  prawa, sprawuje sądy i prowadzi wojny;

• reforma ustroju terytorialnego - wprowadzenie w każdym powiecie oprócz wojewodów i
  starostów urzędu królewskiego sekretarza „poradnika", urzędy „dozorców" dbających o
  poziom cen, wielkości obciążania chłopów na rzecz szlachty i kościoła, ustalanie planu
  zasiewów;

• przewartościowanie istoty szlachectwa, ma o nim decydować zasługa dla państwa

• zmiana społecznej pozycji polskich chłopów

• zarówno wobec prawa karnego przestępstwie zabójstwa jak i procedury poprzez
  zlikwidowanie sądownictwa patrymonialnego wobec chłopów

• zniesienie przywiązania do ziemi, ograniczenie ciążących na nich obowiązków tylko
  do czynszu, pańszczyzny i dziesięciny

• o właściwy stosunek szlachty do chłopów mieli dbać „dozorcy".

- postuluje rządy sprawne, ale zarazem praworządne - reforma prawa:

• prawo ma obowiązywać wszystkich obywateli, niezależnie od ich społecznego
  położenia

• spisanie prawa. Ma to dotyczyć zarówno prawa publicznego jak i prywatnego.
  Należy je oprzeć na prawie rzymskim

• zmianie powinno ulec sądownictwo poprzez: zakaz udziału uzbrojonych w
  przewozie sądowym, zakaz powoływania się na zasługi rodowe przed sądem,
  niezawisłość sędziów, którzy mieli ponosić odpowiedzialność za wydanie
  niesprawiedliwych wyroków, sądy miały urzędować stale i w tych samych
  miejscach, powołanie stałego urzędu apelacyjnego

• przeciwnik wszelkich wojen i zwolennik trwałego pokoju. Usprawiedliwiona wojna
  powinna mieć: słuszną przyczynę, powinna być wypowiedziana, nie prowadzi się jej dla
  sławy lub powiększenia państwa, ale dla naprawienia krzywd;

• wojsko powinno być karne, zdyscyplinowane, posiadające dobrych wodzów, żołnierze w
  terminie powinni otrzymywać żołd;

• do stanu kapłaństwa przyjmować ludzi przygotowanych merytorycznie a zarazem
  cnotliwych, słudzy Kościoła powinni pracować „dla Kościoła i Rzeczypospolitej",
  prowadzenie nabożeństw w języku ojczystym;

• bogactwa kościoła powinny być użyte dla potrzeb społecznych, szczególnie służyć
  rozwojowi oświaty i utrzymaniu szkół

• opiekę nad odpowiednik wychowaniem młodego pokolenia miało przejąć państwo, do
  którego należy troska o dobrych nauczycieli i czuwanie nad programami nauczania,
  umożliwianie Dostępu do nauki wszystkim zdolnym uczniom, niezależnie od stanu,
  możliwość poznania filozofii, języków obcych oraz innych przydatnych życiu dziedzin.

39. A Frycza Modrzewskiego program naprawy Rzeczypospolitej

• powołanie senatu i urzędników, ograniczenie roli sejmów. Obrady sejmu powinny być
  skrócone, posłowie nie powinni bezpośrednio stanowić prawa, lecz opiniować projekty
  ustaw królewskich, uchwalać podatki, ustalać politykę zagraniczną, sprawy wojny

• prawotwórstwo powinno przypadać filozofom, wykształconym prawnikom

• władza króla polskiego pochodzi od ludzi, którą otrzymuje on wskutek wyboru przez
  kolegium elektorów świeckich i duchownych

• wzmocnienie władzy królewskiej, mimo tego król nie może stać się władcą absolutnym,
  jego decyzje powinny być uzgadniane z senatem. Na podstawie opinii senatu król wydaje
  prawa, sprawuje sądy i prowadzi wojny;

• reforma ustroju terytorialnego - wprowadzenie w każdym powiecie oprócz wojewodów i
  starostów urzędu królewskiego sekretarza „poradnika", urzędy „dozorców" dbających o
  poziom cen, wielkości obciążania chłopów na rzecz szlachty i kościoła, ustalanie planu
  zasiewów;

• przewartościowanie istoty szlachectwa, ma o nim decydować zasługa dla państwa

• wojsko powinno być karne, zdyscyplinowane, posiadające dobrych wodzów, żołnierze w
  terminie powinni otrzymywać żołd;

• do stanu kapłaństwa przyjmować ludzi przygotowanych merytorycznie a zarazem
  cnotliwych, słudzy Kościoła powinni pracować „dla Kościoła i Rzeczypospolitej",
  prowadzenie nabożeństw w języku ojczystym;

• bogactwa kościoła powinny być użyte dla potrzeb społecznych, szczególnie służyć
  rozwojowi oświaty i utrzymaniu szkół

• opiekę nad odpowiednik wychowaniem młodego pokolenia miało przejąć państwo, do
  którego należy troska o dobrych nauczycieli i czuwanie nad programami nauczania,
  umożliwianie Dostępu do nauki wszystkim zdolnym uczniom, niezależnie od stanu,
  możliwość poznania filozofii, języków obcych oraz innych przydatnych życiu dziedzin.

40.A.Frycza Modrzewskiego program reformy systemu prawnego i wymiaru

sprawiedliwości w Rzeczypospolitej

- zmiana społecznej pozycji polskich chłopów

• zarówno wobec prawa karnego przestępstwie zabójstwa jak i procedury poprzez
zlikwidowanie sądownictwa patrymonialnego wobec chłopów

- postuluje rządy sprawne, ale zarazem praworządne - reforma prawa:

• prawo ma obowiązywać wszystkich obywateli, niezależnie od ich społecznego
  położenia

• spisanie prawa. Ma to dotyczyć zarówno prawa publicznego jak i prywatnego.
  Należy je oprzeć na prawie rzymskim

zmianie powinno ulec sądownictwo poprzez: zakaz udziału uzbrojonych w przewozie sądowym, zakaz powoływania się na zasługi rodowe przed sądem, niezawisłość sędziów, którzy mieli ponosić odpowiedzialność za wydanie niesprawiedliwych wyroków, sądy miały urzędować stale i w tych samych miejscach, powołanie stałego urzędu apelacyjnego

Polityczne idee reformacji

Absolutyzm władzy według Lutra

Marcin Luter przy wykładni Pisma Świętego zastąpił autorytet Kościoła autorytetem własnej osoby. Uważał Kościół za niewidzialną wspólnotę wiernych. Głosił, że państwo nie może niczego zrobić dla zbawienia człowieka. Kontroluje jednak postępki ludzi. Aby państwo mogło przykładnie karać występnych poddanych, konieczne jest wyposażenie władcy w pełnię praw do nieskrępowanego działania. Potrzebne jest państwo surowe wobec poddanych, w którym rządzi władca absolutny. U Lutra obowiązek posłuszeństwa jest totalny; przeciwko tyranowi nie przysługuje prawo oporu.

Religia opiera się na miłości Boga, Kościół to związek sumień wiernych, a kiedy trzeba odwołać się do przymusu - państwo jawi się jako rzecznik niewidzialnego Kościoła. Karze publicznie głosicieli zgubnych doktryn, jest oficjalnym interpretatorem Pisma Świętego. Książę jest faktycznym dysponentem władzy w sprawach wiary.

Absolutyzm Boga według Kalwina

W teologii politycznej Jana Kalwina znajdowały się wątki zaczerpnięte:

• z augustianizmu,

• z nauki Lutra,

• z tez Ulryka Zwingliego.

Bóg jest obecny przy podejmowaniu państwowych decyzji. Absolutyzm władcy jest absolutyzmem Boga. Kierowani przez Boga rządzący są otoczeni bożym majestatem. Władza w państwie nie stanowi osobistego przywileju monarchy bądź prawa rządzącej ekipy; nie pochodzi od ludu; należy bezpośrednio do samego Stwórcy. Rewolta jest niemożliwa, gdyż nie można stawiać oporu władcy, nie stawiając oporu Bogu. Wyjątkiem są organy powołane do stawiania oporu złej władzy.

Kalwin był niechętny monarchicznej strukturze państwa. Powoływał się na Stary Testament, głoszący, iż najlepszym ustrojem jest republika arystokratyczna. Najlepszym ustrojem według Kalwina była republika najlepszych, wybitnych. Kościół to siła samoistna zdolna do wykonywania zadań duszpasterskich i do sprawowania władzy doczesnej; jest organicznie powiązany z aparatem władzy. Państwo utrzymywało wiarę chrześcijańską przez dobre prawa, statuty i kary.

ERAZM Z ROTTERDAMU (1469-1536)

Był człowiekiem niezwykle wykształconym. Jego myśl związana jest z niderlandzkim mieszczaństwem. Paradoksem jest to, że Erazm z Rotterdamu był księdzem, należał do zakonu Augustynów.

Rozpoczął on kampanię przeciwko średniowieczu (przeciwko, pośrednio, kościołowi). Tą swoja kampanią zdobył olbrzymi rozgłos w całej Europie.

Światopogląd. Rozpoczął on swoją krytykę średniowiecza od krytyki tekstów biblijnych. Prowokował on w ten sposób do tego aby ludzie zaczęli czytać Biblię a nie słuchać jej z ambony. Chciał przede wszystkim złamać oficjalny monopol kościoła. Przez krytykę Biblii chciał niezależności nauki od religii. Jego najsłynniejsze dzieło to „Pochwała głupoty”. Wg niego kościół zniekształcił sens chrystianizmu. Erazm bardzo ostro krytykuje scholastykę i wszystko co jest z nią związane. W szczególności krytykuje nurt dewetiomoderna (w XV w. w kościele wykształcił się taki pogląd iż człowiek, który chce dojść do zbawienia musi być ubogi, nie tylko materialnie ale także duchowo). Twierdził, że za tym poglądem kryje się zwykłe lenistwo i nieuctwo kleru. Wszystkim głupcom Erazm z Rotterdamu przeciwstawia republikę literalną, republikę ludzi wykształconych i mądrych. Ten ostry atak przeciwko kościołowi służył przede wszystkim nie do odrzucenia władzy ale do oddzielenia sfery nauki i sfery nauki.

Doktryna polityczna. Można ją podzielić na 2 części:

republikanizm - swoje republikańskie poglądy Erazm zawarł w tzw. adagiach. Adagie to zbiór korespondencji, zbiór przysług napisanych po łacinie z komentarzem Erazma z Rotterdamu. W tych adagiach krytykuje szlachectwo bez cnoty, snobizm, godności duchowe bez pobożności i wiedzy, krytykuje demoralizację kleru. Wg niego ta sytuacja zepsucia społecznego wywołana jest tym, że państwo rządzone jest przez króla. Wg niego najlepszym ustrojem jest republika. Republika to system starożytny, który wydał takich mędrców jak Platon czy Cicero. Republika to ustrój idealny, w którym wszyscy mogą żyć szczęśliwie. Ponadto uzasadnienie republiki było też znacznie głębsze - republikanizm Erazma wyrastał z niechęci do królów. Szczególnym obiektem krytyki była instytucja monarchii dziedzicznej.... pisał „nie ma żadnej pewności, że syn króla będzie dobrym władcą, że będzie człowiekiem mądrym i odpowiedzialnym”. Erazm zdawał sobie sprawę, że od razu nie da się ustroju republiki upowszechnić w całej Europie - W pracy „O władzy chrześcijańskiej” wyraża nadzieję iż świat, iż ludzkość może być wybawiona przez działanie wybitnej, oświeconej jednostki - króla humanistę (chrześcijański władca), pisał: „dla chrześcijańskiego władcy nie ma innych zasad wiary, innej moralności niż dla zwykłych poddanych. Chrześcijański władca to nie majestat, to nie władza ale zarządzanie i opieka”.

pacyfizm - owy pacyfizm również wyraża niechęć do ustroju monarchii. Erazm twierdził, że władcy nie troszczą się o dobro poddanych, przeciwnie - ich wojowniczość, żądza sławy i zdobyczy terytorialnych jest źródłem nieszczęść ludu. Stąd też Erazm z Rotterdamu w pracy pt. „Skarga pokoju zewsząd wypędzonego i prześladowanego” dokonuje wielkiej rozprawy z wojną. Wg niego wojna jest sprzeczna z filozofią świata, jest przeciwna naturze człowieka. Człowiek jest stworzony przede wszystkim po to żeby żyć w pokoju i przyjaźni z bliźnimi. Wojna gwałci wszelkie prawa moralne, zasady religijne; niszczy wartości kulturalne i sprzeciwia się logice. Wojnę należy wyeliminować jako środek politycznego działania. Miłość do pokoju powinna należeć do podstawowych cnót monarchy (chrześcijańskiego władcy). Twierdzi, że istnieją wojny sprawiedliwe - wojny obronne i wojny niesprawiedliwe - wojny łupieżcze. Erazm twierdzi, że Europejczycy, chrześcijanie mają prawo do wojny sprawiedliwej. Związku z tymi pacyfistycznymi poglądami Erazm konstruuje 2 postulaty prawne: 1). aby król wszcząć wojnę zawsze powinien zapytać o zgodę parlamentu, o zgodę przedstawicieli miast i całej ojczyzny; 2) prawo do oporu - jeżeli lud nie chce wojny to lud powinien mieć prawo wypowiedzenia posłuszeństwa królowi.

Najważniejsze dzieła Grocjusza (1583-1645): twórca szkoły praw natury , twórca koncepcji praw podmiotowych

1. Dzieje oswobodzenia Holandii

2. Marę liberum (Wolność mórz)

3. De iure belli ac pacis libri tres (O prawie wojny i pokoju)

42. Grociusz. Założenia doktryny politvczno~prawnei

- państwo (cMtas) zostaje powołane do życia przez ludzi, na podstawie odpowiedniej
umowy - umowy społecznej

- ów umowa społeczna występuje w trzech aktach
o contractus societatis

o contractus subiectioni

o contractus pacta sunt servanda

• mocą umowy ludzie zrzekają się swoich praw na rzecz suwerena (którym może być
  monarcha, senat lub lud); powstałe wówczas zwierzchnictwo stanowi istotę państwa i jest
  efektem kontraktu (prawa cywilnego), którego przedmiotem może być nawet oddanie się
  w niewolę

• jako, że jeden człowiek może oddać się w niewolę drugiemu, możliwe jest, by lud in
  corpore oddał się również w niewolę (usprawiedliwienie dla ustroju absolutnego;
  przesłanka ku akceptacji tego ustroju w świetle argumentacji prawniczej)

• są dwie drogi ustanowienia suwerennego zwierzchnika

o wskutek kontraktu (pojawia się zwierzchnictwo w ogóle)

o w drodze wojny (jedno zwierzchnictwo ustaje, a pojawia się drugie)

- zasadą państwa staje się samo zwierzchnictwo, nie zaś dobro ogółu (chyba że za cel
społeczny zostanie uznane bogacenie się)

43. Grociuszowska doktryna prawa natury

• Grocjusz reprezentuje świecką i racjonalną koncepcję prawa natury

• prawo naturalne wiąże się z prawem ludzkim; towarzyszy ono człowiekowi od zawsze,
  ponad wszystko

• ludzie powinni żyć w społeczeństwie (co wyraża popęd społeczny - appetitus societatis)
  w sposób pokojowy i zorganizowany; tylko rozum ich informuje, które czyny są dobre, a
  które złe w związku ze społeczną naturą człowieka; nawet Bóg nie może sprawić, aby
  czyn zły stał się dobrym

• normy praw natury są niezależne od treści religijnych i powiązane z naturą człowieka;
  „sam Bóg nie może go zmienićfprawa natury]", tak jak i nie jest wstanie sprawić, „aby
  dwa razy dwa nie było cztery"

• podstawą porządku społecznego, do którego człowiek dąży, jest umowa (między
  ludźmi; umowa społeczna)

• prawo natury istniałoby nawet wówczas, gdyby Boga nie było, jednakże to On jest
  twórcą natury i nie ma powodu przypuszczać, iż Boga nie ma (takie myślenie byłoby
  zbrodnią)

• Grocjusz podzielił prawo na naturalne i stanowione; podczas gdy prawa naturalne są
  uniwersalne i ponadczasowe, wieczne, poznawalne rozumem człowieka, prawa
  stanowione cechuje zmienność, ograniczoność

- cztery podstawowe zasady prawa natury, których przestrzeganie jest, według
Grocjusza, przesłanką zorganizowanego życia społecznego:

o obowiązek poszanowania cudzej własności (alieni abstinentia)

o obowiązek wynagrodzenia szkód z własnej winy przyczynionych (dammi culpa, dati

reparatio)

o obowiązek dotrzymywania umów (pacta sunt servanda) o obowiązek poniesienia kary za popełnione przestępstwa (poenae inter homines

meritum)

• niewolnictwo to stan dopuszczalny, wręcz naturalny

• w prawie międzynarodowym publicznym występował Grocjusz za podporządkowaniem
  państw naturalnemu prawu narodów, a także propagował ideę humanitaryzacji życia
  międzynarodowego

44. Grocjuszowska koncepcją praw podmiotowych

- własność nabywa się trzeba sposobami, poprzez:
o zawładnięcie, o podział,o pracę

• pierwotnym sposobem zawładnięcia własności jest zagarnięcie rzeczy niczyjej

• własność na rzeczach wspólnych powstaje także:
  o drogą umowy

o przez podział

- praca jako źródło powstania własności

o ten, kto nadaje rzeczy kształt ostateczny, staje się jej współwłaścicielem (mimo iż niekoniecznie był właścicielem materiałów, z których ją wykonano - zasada proporcjonalności udziału władzy)

- powstanie stanu niewoli (stan dopuszczalny przez Grocjusza):

o drogą umowy (nie dotyczy umowy będącej podstawą stosunku władzy, którą prawa człowieka nie mogą być naruszane przez panującego - pod rygorem wypowiedzenia posłuszeństwa przez jednostkę)

o wskutek łaski w czasie wojny (dla zwyciężonych)

- w literaturze prawniczej uważa się Grocjusza za teoretyka praw podmiotowych; prawo
podmiotowe to określony zakres uprawnień przysługujących konkretnej osobie; prawa
podmiotowe mogą być, według Grocjusza, pełne i mniej pełne, a inny ich podział to:

o uprawnienia, czyli władza w stosunku do siebie (potestas in se), inaczej „wolności" o prawa w stosunku do innych (potestas in alios) o prawa nad rzeczami

- prawa podmiotowe wynikają z prawa przedmiotowego

Najważniejsze dzieła T. Hobbesa (1588-1679): stan natury „ wojna wszystkich ze wszystkimi „ zwolennik koncepcji umowy społecznej

1. The Elements ofLaw: Natural and Politics, De corpore, De homine, De cive

2. Lewiatan

3. Behemot

45. T. Hobbes. Założenia doktryny polityczno-prawnel

• Hobbes był zwolennikiem władzy absolutnej, twierdził iż wymaga jej stan równowagi
  społecznej, utrzymanie stanu bezpieczeństwa; za najważniejsze uważał, aby państwo
  było wystarczająco silne, aby było zdolne do realizacji wszelkich zadań

• władza państwowa jest najwyższa, nie może być niczym i przez nikogo ograniczona

• treść prawa państwowego określa wola suwerena (nadana wolą ludzi, czyli tak jakby
  wola ludzi)

- wyróżniał trzy rodzaje ustroju państw (był przeciwnikiem ustroju mieszanego):
o demokrację

o arystokrację o monarchię

• najwyższa władza, absolutna, nie może naruszać praw prywatnych jednostki ani
  stosunków rodzinnych

• Kościół musi być podporządkowany państwu; wiarę traktował Hobbes jako przydatną
  dla utrzymania stabilności państwa, wobec czego to władza decyduje o kulcie, jaki w
  państwie będzie sprawowany

- źródła prawa Hobbes dzielił na:
o edykty

o konstytucje

o listy panującego

o dekrety całego narodu

o zwyczaje niepisane

- prawa dzielił na:

o naturalne (niepisane) o pozytywne (pisane)

> ludzkie

* dystrybutywne •:• karne

> boskie

46. Stan natury w doktrynie T. Hobbesa

• Hobbes prezentuje pesymistyczne przekonanie o egoistycznym, antyspołecznym
  charakterze natury człowieka

• uważa, że z natury wszyscy ludzie są równi; nierówność jest skutkiem prawa
  państwowego

• człowiekiem kierują: naturalna pożądliwość i naturalny strach przed śmiercią (każdy
  człowiek jest sędzią i indywidualnie decyduje, jakiego środka użyć, który pozwoli mu
  zachować swe życie i uniknąć cierpień)

• każdy człowiek może wszystko czynić i posiadać (miarą prawa natury jest użyteczność);
  jednocześnie według norm prawa natury niemożliwy jest taki stan, w którym wszyscy
  mają do wszystkiego równe uprawnienia

• stan natury jest okresem swobody, kiedy ludzie żyją zgodnie ze swoją naturą a więc w
  stanie całkowitej anarchii i nieustannej wojny wszystkich ze wszystkimi, która nie może
  zakończyć się niczyim zwycięstwem (z uwagi na fakt, iż wszyscy ludzie są równi)

• prawa natury są niezmienne i wieczne; w stanie natury, gdzie dominuje przemoc i
  anarchia, nie jest możliwe zawarcie umowy prawnie skuteczne

47. T. Hobbesa koncepcja umowy społecznej

• umowa społeczna polega na przekazaniu praw jednostki na rzecz jednostki lub ciała
  zbiorowego przy jednoczesnym przekazaniu im prawa rządzenia; jest to więc umowa
  między jednostką (zbiorem jednostek) i suwerenem

• jest ona jednoetapowa tzn. na mocy jednej umowy powstają zarazem społeczeństwo i
  państwo

• istota umowy wyraża się w podporządkowaniu swojej indywidualnej woli woli innego
  człowieka; w efekcie powstaje „zjednoczenie" jednostek i władzy, czyli państwo (gdzie
  działania i decyzje upoważnionego są działaniami i decyzjami nie tylko upoważniającej
  większości, ale wszystkich głosujących i nie tylko); powstaje władza absolutna

• pomimo „jednoczącej" umowy nie każda osoba publiczna jest państwem, ale każde
  państwo jest osobą publiczną i posiada ono najwyższe kompetenge

• celem umowy społecznej jest dążenie ludzi do osiągnięcia stanu pokoju, który nie był
  możliwy w stanie natury; pokój jest możliwy jedynie wówczas, gdy pojawi się aparat
  przymusu - państwo (umowę społeczną traktował Hobbes jako hipotezę powstania
  państwa) i tylko wtedy umowy w świetle prawa są ważne, jako że jednostki pod
  przymusem muszą ich przestrzegać

48. Państwo i ieoo rola w doktrynie T. Hobbesa

- Hobbes wyróżnia dwa rodzaje państw (ze względu na sposób ich powstania):

o państwo naturalne - panujący sprawuje władzę „ojcowską i despotyczną", zaś obywateli zdobywa

o państwo polityczne - panujący objął władzę poprzez umowę z ludźmi, którzy wyrazili w niej swoją wolę do nadania panującemu władzy najwyższej oraz poddaniu swojej woli jego woli - powstał organizm suwerenny z władzą absolutną

- pomimo iż Hobbes uważa państwo za zło konieczne, malum necessarium, to jednak
spełnia ono według niego szereg istotnych cech:

o ratuje ludzi od zła jeszcze większego (stan natury - anarchia, zagrożenie życia i

zdrowia)

o ludzie zyskują bezpieczeństwo (choć tracą przyrodzoną im wolność) o ludzie uzyskują możliwość życia w społeczeństwie zorganizowanym (gdzie

szanowane są posiadanie i własność, postępowanie ludzi jest wyznaczone przez

normy prawa obowiązującego) o prawo prowadzenia wojny i zawierania pokoju o prawo wymierzania sprawiedliwości

o ustalanie reguł prawa państwowego oraz ich ogłaszanie (warunkiem jego obowiązywania jest promulgacja); państwo samo nie jest związane prawami państwowymi

o prawo określania obowiązującej doktryny religijnej; prawo zakazywania doktryn niebezpiecznych dla pokoju

Najważniejsze dzieła J. Locke'a (1632-1704): zwolennik umowy społecznej

1. List o tolerancji

2. Dwa traktaty o rządzie

3. Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego i Myśli o wychowaniu

4. Racjonalność chrześcijaństwa

5. Dalsze rozważania na temat podniesienia wartości pieniądza

49. 3. Locke. Założenia doktryny polltyczno-prawnei

• preferował ustrój umiarkowanej monarchii, w której władza byłaby podzielna pomiędzy
  różne jej organy - celem zapobieżenia władzy absolutnej; władza miała być jedynie, tak
  jakby, zarządem powierniczym powołanym przez społeczeństwo

• w razie niewykonywania przez rząd swoich obowiązków, społeczeństwo ma prawo do
  jego zmiany bądź obalenia; suweren jest nie tyle powoływany, co ze społeczeństwa
  zostają wyłonione władze: ustawodawcza, wykonawcza i federatywna (władze te
  otrzymują prawo reprezentacji, lecz nie jest im przekazywana wolność jak u Hobbesa na
  rzecz suwerena)

• Locke był przekonany, że równość wszystkich ludzi nie wykracza poza powszechność ich
  praw naturalnych, toteż opatował za wyborami cenzusowymi

• sferę świecką stawiał na równi z duchowną i rozróżniał państwo jako organizację
  przymusową od Kościoła - organizacji dobrowolnej; nie powinny one nawzajem
  ingerować w swoje kompetencje

50. Stan natury w doktrynie J. Locke'a

• brak istnienia społeczeństwa i władzy politycznej; Locke traktował stan natury jako
  udany okres historyczny

• ludzie cieszą się pełną wolnością naturalną (której miarą jest ludzki rozum), posiadają
  również naturalne prawo do własności, życia i równości

• każdemu człowiekowi powierzone jest wykonywanie prawa natury, a więc brak jest
  zwierzchnika - sędziego - nieuchronnie nadciąga stan wojny (dlatego człowiekowi
  potrzebny jest niezależny zwierzchnik, sędzia i prawo; patrz pyt. 51 - chodzi m.in. o
  zabezpieczenie prawa do korzystania z wolności)

51. J. Locke'a koncepcją umowy społecznej

• jej celem jest zagwarantowanie i zabezpieczenia najważniejszych dla człowieka praw,
  takich jak wolność, własność, równość, życie

• umowa społeczna (porozumienie między ludźmi) jest dwuetapowa tzn. pierwszy etap
  polega na utworzeniu społeczeństwa (wymaga jednomyślności), na mocy aktu drugiego
  powstaje konkretna władza państwowa (wymaga większości)

• na jej podstawie wolność naturalna przekształca się w wolność prawną; wolność =
  własność

• zawierając umowę społeczną, każdy człowiek kieruje się własnym interesem, chodzi
  bowiem o lepszą ochronę swych praw przez władzę publiczną (której mocą umowy ludzie
  deklarują dobrowolnie podległość>

52.J. Locke jako prekursor liberalizmu politycznego

• uważał, że każdy człowiek posiada z natury fundamentalne prawa, takie jak prawo do
  wolności, własności, równości, życia

• żadna władza według Locke'a nie jest w stanie odebrać człowiekowi jego naturalnych
  praw; mimo to był przekonany, że równość wszystkich ludzi nie wykracza poza
  powszechność ich praw naturalnych, toteż opatował za wyborami cenzusowymi

- kompetencje rządu były więc skrępowane koniecznością nienaruszania praw
naturalnych człowieka

- chociaż u Locke'a przebijają się pierwsze założenia liberalne, to niekiedy jeszcze
znacznie odbiegają one od założeń późniejszych myślicieli zajmujących się tą doktryną

53.Koncepcja podziału władz w doktrynie 3. Locke'a
Locke wyróżniał:

a) władzę ustawodawczą (najważniejsza)

- miała należeć do dwuizbowego parlamentu: Izby Lordów i Izby Gmin (reprezentowały
interesy różnych grup społecznych), o ściśle określonych kompetencjach

b) władzę wykonawczą

• miała należeć do króla i jego ministrów

• mieściły się w niej także kompetencje sądowe

- król posiada m.in. tzw. prawo prerogatywy - pozwalające na osłabienie zbyt
restrykcyjnego prawa stanowionego przez parlament (pierwsze kroki ku równowadze
władz)

c) władzę federatywną

- miała być rodzajem władzy wykonawczej i dotyczyć stosunków międzynarodowych

54. T. Hobbes i J. Locke - dwie koncepcje umowy społecznej. Analiza

porównawcza.

- patrz pyt. 47 i 51

Najważniejsze dzieła Benedykta Spinozy (1637-1677):

1. Traktat krótki o Bogu, człowieku i szczęśliwości

2. Traktat o poprawie rozumu

3. Zasady filozofii Kartezjusza w porządku geometrycznym dowiedzione

4. Traktat teologiczno-polityczny

5. Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona

55. Stan natury, koncepcja umowy społecznej i wizla państwa w doktrynie

Barucha Spinozy

Stan natury:

• okres wojny wszystkich ze wszystkimi (każdy może mieć wszystko o ile jest
  wystarczająco silny, aby to zdobyć); panuje anarchia

• normy prawa są wyznaczane przez każdego człowieka osobno, stąd każdy podlega
  własnemu prawu dopóty, dopóki może uniknąć cudzego nacisku; prawo natury występuje
  tylko tam, gdzie ludzie posiadają wspólne prawa, zajmują wspólne terytorium, mogą
  wspólnie się bronić i prowadzić swe życie według wspólnych, ustalonych zasad

Koncepcja umowy społecznej:

• na mocy umowy ludzie jednoczą się w państwo, aby wolność popędów stanu natury
  zamienić na wolność w ramach państwa

• umowa społeczna ma na celu zabezpieczenie indywidualnych interesów, dopuszczając
  posłużenie się przymusem w celu zmuszenia oponenta do dotrzymania warunków umowy

• za nieprzestrzeganie umów zostają wprowadzone konieczne sankcje, o czym nie mogło
  być mowy w stanie przed państwowy m

• na mocy umowy społecznej, państwo staje się całkowitym dysponentem prawa natury i
  przejmuje (bezwarunkowo) wszelkie indywidualne uprawnienia swoich członków

Wizja państwa:

• jako niechętny do mas ludowych uważał, że władzę powinna sprawować elita
  intelektualna (rządy „najlepszych")

• był zwolennikiem monarchii reprezentacyjnej, gdzie prawa określałyby precyzyjnie
  prawo publiczne (dobro publiczne stoi ponad dobrem prywatnym rządzących); powinna
  ona chronić wolność ludzi

• liczne ciała rządzące zapewniają równowagę sił; każda forma władzy musi mieć
  wypracowany system równowagi

• Kościół jest odsunięty od spraw publicznych; monarcha jest wyłącznym podmiotem
  integrującym społeczeństwo

Najważniejsze dzieła Karola Monteskiusza (1689-1755):

1. O duchu praw

2. Listy perskie

3. Rozważania o przyczynach wielkości i upadku Rzymian

58. Monteskiuszowska typologia form ustrojowych Klasyfikacja form ustrojowych wg. dwóch kryteriów:

1. natura rządu - czyli to, co określa istotę państwa

1. zasada rządu - czyli to, co określa działanie państwa, wprawia państwo w ruch
   Formy rządów:

1. republika: demokratyczną i arystokratyczną

2. monarchia

3. despotia

- naturą republiki demokratycznej jest suwerenność ludu; zasadą republiki
demokratycznej jest cnota

- naturą republiki arystokratycznej jest suwerenność części ludu; zasadą republiki
arystokratycznej jest umiarkowanie

- naturą monarchii są rządy jednostki zgodne z prawami; zasadą monarchii jest hołd

- naturą rządów despotycznych są rządy jednostki bez praw; zasadą rządów
despotycznych jest strach

- Monteskiusz opowiadał się za rządem monarchicznym - monarchią konstytucyjną

59. Duch praw w doktrynie Monteskiusza

• duch praw w doktrynie Monteskiusza jest to cały zespół wzajemnych stosunków
  pomiędzy normami prawa a różnego rodzaju warunkami (np. geograficznymi-klimat,
  urodzajność, położenie państwa, wielkość)

• także zespół wzajemnych stosunków pomiędzy normami prawa a rodzajem życia ludu
  zamieszkującym dane państwo (np. rolnictwo, pasterstwo)

• pomiędzy normami prawa a ustrojem, religią, obyczajami, położeniem ekonomicznym
  mieszkańców danego państwa

• chodzi o współdziałanie różnych elementów, bowiem wspólnie muszą one decydować,
  jaki powinien być system prawa w danym państwie; nie ma więc jednego idealnego
  systemu prawnego w doktrynie Monteskiusza, preferował jednak „umiarkowanego ducha
  praw"

60. Monteskiusz iako przedstawiciel liberalizmu arystokratycznego

• uważał, że wolność to możność czynienia tego, na co ustawy zezwalają (dziś: wolność
  to możność czynienia tego, czego ustawy nie zabraniają)

• jako, że według Monteskiusza czynić możemy tylko to, na co ustawy wyraźnie
  zezwalają, widać poszukiwanie pozytywnego uzasadnienia dla działań jednostki w
  systemie prawnym

• w badaniach posługiwał się metodą empiryczną - odwoływał się do doświadczenia

• wnioski odnośnie do ustrojów politycznych o prawa obowiązującego opierał na
  obserwacji rzeczywistości - najpierw gromadził fakty, by później wyciągnąć z nich
  wnioski - daleki od myślenia utopijnego

• głosił determinizm - wszelkie rzeczy i zjawiska, cały wszechświat funkcjonują według
  właściwych sobie reguł

• uważał iż istnieje prarozum, a prawem są zaś stosunki zachodzące między nimi a
  rozmaitymi istotami i stosunki tych rozmaitych istot między sobą

• wszystkie ruchy, zachowania, inklinacje są zawsze podporządkowane różnym regułom,
  które układają się w hierarchię praw.

61. Założenia i funkcle Monteskiuszowskiei koncepcji podziału władz Podział władzy w aspekcie przedmiotowym:

- istnieją trzy prawne sfery aktywności władzy państwowej

1. stanowienie prawa

2. wykonywanie prawa

3. sądzenie

Podział władzy w aspekcie podmiotowym:

- polega na przyporządkowaniu trzem prawnym sferom aktywności władzy
przedmiotowej trzech odrębnych grup organów

1. stanowienie prawa - organy władzy ustawodawczej

2. wykonywanie prawa - organy władzy wykonawczej

c) sądzenie - organy władzy sądzenia (Monteskiusz nie wyróżniał władzy
sądowniczej, świadomie używał pojęcia władza sądzenia i mówił o organach
władzy sądzenia, co miało podkreślać niepolityczny wymiar tej władzy, która miała
być poniekąd „żadna"; „sędziowie mają być tylko ustami ust", czyli mają korzystać
tylko z wykładni językowej - ograniczenie władzy sądzenia; władza sędziego ma
być ograniczona do minimum i w żadnym wypadku nie może naruszać wolności
jednostki)

System hamulców ustrojowych:

• miał służyć budowaniu względnej równowagi pomiędzy organami reprezentującymi
  poszczególne sfery aktywności władzy państwowej

• działały na linii pomiędzy organami władzy ustawodawczej i wykonawczej; Monteskiusz
  przewidywał również pewne hamulce ustrojowe hamujące działanie organów władzy
  sądzenia np. fakt powierzenia wykonywania orzeczeń wydawanych przez sądy
  egzekutywie (organom wykonawczym), przyjmował również, że pewne kategorie spraw
  ze względów podmiotowych powinny być wyjęte spod kompetencji sądów i przekazane
  organom władzy ustawodawczej; Monteskiusz dopuszczał możliwość odwołania od
  orzeczeń wydanych przez władzę sądzenia do władzy ustawodawczej

• najistotniejszym hamulcem budującym równowagę pomiędzy władzami politycznymi
  było veto_f które miało przysługiwać monarsze

• Monteskiusz formułując hamulce ustrojowe zmierzał do budowania systemu w którym
  poszczególne władze zmuszone byłyby ze sobą współpracować

• hamulce ustrojowe w wielu momentach przełamują sztywność podziału władz w
  aspekcie przedmiotowym (np. monarcha dysponując prawem veta tym samym zajmuje
  się stanowieniem prawa)

• tylko przełamując sztywność można zmusić poszczególne organy do współpracy i
  można zbudować pomiędzy nimi równowagę; bez równowagi, gdy jeden organ zyska
  zdecydowaną przewagę, wówczas wolność będzie zagrożona (organ ten będzie starał się
  poszerzyć zakres przyznanej mu władzy)

• parlament dwuizbowy powinien składać się z izby niższej (obsadzanej w cenzusowych
  wyborach); izba wyższa zarezerwowana byłaby dla arystokracji - odwołanie do modelu
  angielskiego

Społeczny podział władz:

• arystokracja ze względu na swoją pozycję i walory powinna zajmować w państwie
  dominującą pozygę

• Monteskiusz zakładał, iż wolnościowy system powinien się wspierać na istniejących
  wciąż podziałach stanowych; uwzględniał nierówny stan poszczególnych grup, czego
  wyrazem było to aby izba wyższa parlamentu była zarezerwowana dla arystokracji

• elementem społecznego podziału władz było także wyobrażenie o strukturze władzy
  sądzenia - odpowiedni sędziowie mieliby rozstrzygać o sprawach osób, które są równe
  według pozycji społecznej

62. Polityka prawa w doktrynie Monteskiusza

Prawa obowiązujące w danym państwie przeniknięte duchem umiarkowanym (patrz pyt. 59), przykłady:

- formalizm jest potrzebny aby zachować wolność, jednak nadmiar formalizmu
naruszałby cały zbiór praw, stąd nie może być go zbyt dużo

• nie trzeba regulować prawnie tego, co można osiągnąć poprzez dobre obyczaje; prawa
  nie powinny być przesadnie kazuistyczne, pewna sfera powinna pozostać nieobjęta
  normami prawa stanowionego, gdzie regulacją byłaby obyczajowość

• nie należy wydawać zbyt wielkiej liczby praw, gdyż prawa naprawdę potrzebne będą
  osłabiane przez prawa niepotrzebne

• nie można wydawać praw, które można obejść; obniży to prestiż prawa stanowionego

• w rozumny sposób należy różnicować sankcje prawne i traktować kary jako swego
  rodzaju ostateczne

Wg Monteskiusza prawa natury dotyczą istoty człowieczeństwa. Prawom tym człowiek podlegał przed powstaniem państwa. Przyjął iż stan natury nie jest okresem wojny. Poczucie słabości jednostki odrzuca ją od agresji. Pierwszym prawem natury jest pokój pomiędzy słabymi, równymi sobie jednostkami. Drugim - zaspokojenie potrzeby pożywienia. Trzecim jest potrzeba łączenia się w pary, potęgowana uczuciem przyjemności współżycia. Czwarte zaś wyraża pragnienie życia w społeczeństwie. Jest to prawo odnoszące się wyłącznie do ludzi. W momencie powstania społeczeństwa ustaje równość, pokój, a pojawia się wojna, która jest stanem pomiędzy społeczeństwami i pomiędzy jednostkami. Natura nakazuje życie w społeczeństwie przez co pojawia się nowe prawo - prawo narodów, prawo polityczne i prawo cywilne. Prawo narodów reguluje stosunki pomiędzy różnymi społecznościami. Dotyczy wszystkich ludów zorganizowanych, niezależnie od wiaty i rasy. Prawo polityczne także dotyczy wszystkich społeczności lecz dotyczy utrzymania rządu. Połączenie wszystkich jednostek Monteskiusz nazywa stanem cywilnym. Zarówno stan polityczny i prawo polityczne jak tez stan cywilny i prawo cywilne dotyczą zachowania jedności społeczeństwa.

63. Russowska koncepcja stanu natury- niezbywalność suwerenności ludu

Wg Rousseau stan natury był okresem pomyślności jednostek. Początkowo życie nie przysparzało ludziom trudności czy trosk, gdyż nie wiedzieli oni co to własność, egoizm. Żyli w harmonii z naturą i sąsiadami. Nie obawiali się zagrożenia ze strony innych, nie znali wojen. Rousseau uważał, że to konieczność przeciwstawiania się klęską żywiołowym skłania ludzi do tworzenia skupisk, które dają początek życiu osiadłemu i pierwszym stałym związkom międzyludzkim. Pierwszą! najtrwalszą formą życia społecznego, będącą zarazem wytworem natury jest rodzina. Powstanie rodziny pociąga za sobą powstanie nieznanych dotychczas uczuć takich jak miłość, zawiść czy próżność oraz pierwszych zasad umożliwiających życie w społeczności, ale będące jednocześnie początkiem ograniczeń dotychczasowej wolności.

64. Pakt rzeczywisty w doktrynie Rousseau

• umowa, którą zdaniem Rousseau prawdopodobnie ludzie zawierali, na pewnym etapie
  swojego rozwoju - powołując państwo i społeczeństwo (więcej było na poprzednim
  zjedzie, kiedy mnie nie było, ale zarys już masz)

• pakt dwuetapowy

65. Pakt idealny w doktrynie Rousseau

• umowa, którą ludzie powinni zawrzeć, aby we właściwy sposób uregulować stosunki
  między sobą

• "chodzi o stworzenie takiej formy zrzeszenia, która by broniła i protegowała całą
  wspólną siłą osobę i dobra każdego jej członka, dzięki której każdy łącząc się ze
  wszystkimi, słuchałby jednak siebie samego i pozostawał równie wolny jak ptak"

• jest z założenia paktem jednostopniowym

• wyraża przekonanie, że każdy powinien umówić się z każdym (jak u Hobbesa)

• treść umowy/paktu: "zupełne oddanie się każdego członka, ze wszystkimi jego
  uprawnieniami prawu i społeczności; kiedy bowiem każdy oddaje się całkowicie to
  wszyscy mają równą sytuację, a kiedy sytuacja jest równa to nikt nie ma interesu aby
  uczynić ją uciążliwą dla innych"; każdy umawia się z każdym i przekazuje całej
  społeczności (stworzonej na podstawie umowy) wszystkie swoje prawa; oddajemy
  wszystkie te prawa, które nam w naturalny sposób przysługują i otrzymujemy je w innej
  postaci z powrotem, już jako prawa polityczne, cywilne - będą one nam przysługiwać
  jako członkom owej wspólnoty, którą powołaliśmy w wyniku zawarcia umowy

• celem umowy jest wolność i równość (różny niż u Hobbesa)

• podstawowa idea: każdy ma uczestniczyć w sprawowaniu suwerennej władzy; chodzi o
  suwerenność ludu, który się ukształtował na mocy umowy; treścią wspólnej umowy ma
  być w szczególności stanowienie prawa (lud będąc suwerenem ma stanowić prawa)

• suwerenność, która ludowi przysługuje jest: niezbywalna, niepodzielna - lud swoją
  suwerenną władzą nie może się z nikim dzielić, ani na nikogo przelewać

66. Suwerenność ludu w doktrynie Rousseau. Istota poiecia Suwerenność na mocy umowy społecznej pozostaje przy ludzie, a nie przy zwierzchniku.

67. Pojecie woli powszechnej w doktrynie Rousseau

Wola powszechna obowiązuje wszędzie, zawsze, nieodwołalnie. Tak jak człowiek ma absolutną władzę nad swoimi członkami, tak ciało polityczne dzięki woli powszechnej ma absolutną władzę nad jego członkami. Pomimo absolutnego charakteru woli powszechnej człowiek pozostaje wolny, bowiem poddając się jej, słucha samego siebie. Obowiązki człowieka wobec zwierzchnika i zwierzchnika wobec człowieka wynikają z ludzkiego rozumu. Rozum nam wyjaśnia, że działając na rzecz innych, zarazem działamy na rzecz swoją. Absolutny charakter woli powszechne wynika z tego, iż pochodzi ona od wszystkich i odnosi się do każdego, ale będącego częścią ogółu „wszystkich". Nie jest ona skierowana do konkretnej jednostki. Ma charakter ogólny i abstrakcyjny. Wyraża wspólny interes ciała politycznego, ale nie jest wolą większości. Polega na wspólnym interesie wszystkich, dlatego wola powszechna jest interesem ogółu, a poddani władzy zwierzchnej w istocie nie słuchają nikogo oprócz własnej woli.

Auguste Comte

Za twórcę socjologii uważa się francuskiego myśliciela- Augusta Comte'a, żyjącego w latach 1798-1857. Uważał, że socjologia powinna być nauką ścisłą. Stworzył własny system- „filozofię pozytywną” po to, aby zwalczać negatywną (wg. Niego) filozofię oświecenia.
Comte stworzył system, który wywarł wpływ na wielu pierwszych socjologów. System ten nazwał „Fizyką społeczną”, a od 1839 r.- socjologią.
Dla Comte'a ta nowa dyscyplina miała stać się najważniejszą z nauk. Zajmowała się istniejącymi strukturami społecznymi (statyką) i zmianami (dynamiką). Uznawał, że dynamika jest ważniejsza od statyki.
Sformułował „Prawo trzech stadiów”. Podstawą jego teorii był ewolucjonizm. Według tej teorii świat przechodzi w swoich dziejach przez trzy stadia rozwoju intelektualnego: teologiczne, metafizyczne i pozytywne, czyli naukowe.
W stadium teologicznym wierzono, że podstawą wszystkiego są moce nadprzyrodzone. Świat społeczny i materialny uważano za wytwór Boga, stadium metafizyczne charakteryzowała wiara we wszechmoc sił abstrakcyjnych, takich jak przyroda. Stadium pozytywne cechuje wiara w naukę. W swojej teorii rozwoju świata Comte skupił się na czynnikach intelektualnych. Przyczyną nieładu społecznego jest nieporządek w sferze myśli, który ma swoje źródła we wcześniejszych systemach filozoficznych.
Upatrując w socjologii nadzieje na pomoc w rozwiązywaniu kwestii praktycznych i stworzenie „właściwego” ładu społecznego. Uważał, że cel ten da się osiągnąć dzięki nauce. Wg. Comte'a socjologia może uporządkować świat społeczny. Niewątpliwą zasługą Comte'a jest stwierdzenie, że możliwa jest nauka o społeczeństwie, kierująca się takimi samymi regułami, jak wszystkie nauki. Konstruując jednolity, piętrowo zbudowany system nauk, na którego szczycie umieścił socjologię, określił 3 podstawowe reguły postępowania naukowego:
• Badać fakty i tylko fakty
• Szukać między nimi związków i ustalać prawa.
W ten sposób wyraźnie oddzielił to, co jest opisem naukowym, od tego, co jest oceną nauki wykrywającej prawa.
W Comte'owskim systemie nauk wzór naukowości wywiedziony został z nauk przyrodniczych.
Głównym przedmiotem zainteresowania Comte'a nie jest jednostka, ale większe grupy, np.: rodzina. Zachęcał socjologów do obserwacji, eksperymentowania, oraz stosowania porównawczej analizy historycznej. Był przekonany, że socjologia stanie się nauką dominującą.
Comte zapoczątkował socjologię pozytywistyczną. Przed nauką stawiał zadania praktyczne. Miały one mieć charakter „pozytywny” czyli empiryczny, ścisły, jasny, pewny. Comte stwierdził, że poszczególne nauki teoretyczne rozwijają się pod tym względem nierówno. Najbliżej ideału znajduje się astronomia, fizyka, a dalej chemia, biologia i socjologia. Kolejność wynika stąd iż tworzą one szereg uporządkowany wg malejącej ogólności i rosnącego stopnia złożoności. Każda z wymienionych nauk musi korzystać z dorobku nauk wcześniejszych.
Według Comte'a, pozytywny znaczy realny, nie odbiegający od rzeczywistości. Pozytywizm był nastawiony na badanie przez filozofów człowieka jako części społeczeństwa. Pozytywizm opierał się na zaufaniu do nauki, na empirycznym poznawaniu świata, a co za tym idzie, sprzeciwiał się metafizyce.
Naturalizm - inaczej przyrodoznactwo jako nauka wzorcowa.

KONSERWATYZM
łac. conservare- zachować. Zrodził się po epoce napoleońskiej, po Rewolucji Francuskiej. Był ideologią środowisk arystokratycznych i ziemiańskich, gdyż te warstwy społeczne związane były z feudalizmem, który to został podważony przez Rewolucję. Był on odpowiedzią na zaburzenie porządku społecznego w Europie. Główna myśl głosi, iż należy zachować stary ład, bo wypracowany został na przełomie wieków. Należy więc odrzucić wszelkie zmiany społeczne dokonane przez Rewolucję. Wartości: tradycja, rodzina, Kościół, naród, poszanowanie prawa, hierarchia społeczna, władza elit, dyscyplina społeczna. Człowiek jest słaby i ma skłonności do popełniania zła, dlatego potrzebuje autorytetów- silnej władzy (stąd bierze się hierarchizacja) oraz stróża moralnego- Kościoła. Ponieważ były potrzebne obie instytucje (Kościół i władza) mówiono o nawiązaniu sojuszu ołtarza z tronem. Czasem podkreślano szczególną rolę papiestwa-> ultramontanie (łac. ultra montes- za górami, czyli za Alpami). Cechą konserwatyzmu jest również uznanie wyższości społeczeństwa nad jednostką.
Przedstawiciele: Irlandczyk Edmund Burke, Joseph de Maistre, Charles Maurras, Beniamin Disraeli, Niemiec Haller, Polacy: ks. Adam Czartoryski, Hr. Andrzej Zamojski, Konserwatyzm w obecnej postaci kładzie nacisk na władzę elit, przeciwny jest rozwiniętej ingerencji państwa w życie społeczne i ekonomiczne, bo to powoduje nieefektywność gospodarczą oraz niszczy więzi społeczne i prowadzi do przemocy. Obowiązuje równość społeczna, ale tylko w wymiarze etycznym, tzn., że wszyscy jesteśmy ludźmi i jesteśmy równi wobec prawa.

Liberalizm i libertarianizm

Liberalizm

Do podstawowych założeń liberalizmu należą:

• racjonalizm - rozum ludzki nieograniczony w swoich możliwościach poznawczych i kreatywnych sprawia, że dokonuje się stały postęp ludzkości we wszelkich dziedzinach; człowiek jest twórcą państwa i to on określa granice jego władzy;

• indywidualizm - jednostka zajmuje dominującą pozycję i jej interes przeważa nad wszelkimi interesami ponadindywidualnymi; ustrój państwa oceniany jest według kryterium użyteczności dla dobra jednostki; myśl liberalna zakłada aktywizm jednostki, posiada też silne akcenty utylitarystyczne,

• wolność - jednostka może realizować swoją wolność w dziedzinie osobistej, politycznej i gospodarczej (leseferyzm); wolności pozytywnej (dającej swobodę działania) towarzyszy wolność negatywna (pozwala uchylić się od pewnych niechcianych działań i zachowań), wolność jednostka może realizować do granic wolności innych jednostek; wolność daje się pogodzić z równością szans i równością wobec prawa,

• własność - postulowana nienaruszalność bądź co najmniej znaczne ograniczenie ingerencji we własność prywatną ze strony państwa,

• państwo - jedyną podstawą jego funkcjonowania i uprawnień wobec obywateli może być prawo; absolutyzacji państwa mają zapobiec zabezpieczenia ustrojowe (jak np. podział władz, jej kadencyjność i zakazy reelekcji).

Libertarianizm - współczesna, skrajna forma liberalizmu, której zwolennicy domagają się wolności i jak najdalszego ograniczenia roli państwa (prywatyzacja nawet więziennictwa i sądownictwa)

Najważniejsze dzieła (traktaty) Beniamina Konstanta (1767-1830):

1. O działalności terrorystycznej

2. O reakcji

3. O monarchii konstytucyjne} i rękojmiach publicznych

4. Zasady polityki

80. Wolność w doktrynie B. Konstanta Wyróżnia trzy rozumienia wolności:

1. sfera prywatności jednostki wolnej od wpływu państwa - wiąże się bezpośrednio z
   problematyką państwa, w szczególności granic państwowych. Jest to przede
   wszystkim wolność „od" istotniejsza niż wolność „do" - nie można jej ograniczyć
   do wolności politycznej, gdyż jest ona węższa od wolności obywatelskiej, cywilnej

2. wolność rozumiana jest jako prawo społeczeństwa do własności - wolność to
   własność

3. prawo człowieka do jak najpełniejszej samorealizacji - wg Constanta wolność to
   nie zachowanie zgodne z prawem ustalonym przez rząd (Locke, Monteskiusz), ale
   „to co nie jest zakazane, jest dozwolone".

Constant szczególne znaczenie przypisywał wolności prasy, cenzura może bowiem nie tylko ograniczać kłamstwo i manipulację, ale i niszczyć prawdę, niewygodne informacje.

81. B. Constanta koncepcja podziału władzy

Constant uważał, iż gwarancją ograniczenia władzy jest jej podział, także w celu zapobieżenia tyranii. Wyróżniał:

- władze królewską- nie jest to władza wykonawcza, a jej główną funkcją jest
pośredniczenie pomiędzy pozostałymi rodzajami władz; ma ona szczególne znaczenie,
ma wprowadzić harmonię; zabezpiecza wolność jednostki, bowiem monarcha nie jest
związany z żadną siła polityczną. Władza ta jest święta i nietykalna, zachowawcza i
poprawcza. Król jest osobą neutralną i jego interesem jest, aby władze się
porozumiewały, wspierały i zgodnie działały; jest pośrodku trzech władz, stanowi
zwierzchność neutralną i pośredniczącą;

• władza ministerialna (wykonawcza)- realizacja prawa w sensie ogólnym;
  «Ministrowie> <trudni się wykonaniem ogólnym praw»

• władza sądowa- realizacja prawa w sensie jednostkowym;

< < Trybunafy> < stosuje prawo do szczególnych przypadków> >

- władza municypalna- ma zachować odrębność w stosunku do innych rodzajów władzy
(np. władza miejscowa, lokalna) -> oddzielna, niezawisła;

-władza reprezentacyjna (trwała i opinii) - powinna mieć 2-izbową organizację: ma posiadać izbę dziedziczną (wyższą) tj. władza reprezentacyjna stała i izbę wybieralną (niższą) tj. władza reprezentacyjna opinii. Zgromadzenie Reprezentacyjne stanowi prawo

82. Ogólna charakterystyka doktryny polityczno - prawnej B. Constanta

• wyróżnia 3 koncepcje wolności - patrz pyt. 80

• to co nie jest zakazane jest zarazem dozwolone

• prawa polityczne to zdolność bycia powołanym do wszystkich urzędów publicznych, jest
  prawo do udziału w reprezentacji narodowej oraz wybierania urzędników

• suwerenność ludu jest podstawa wszystkich rządów, każda forma rządów może wyrażać
  i realizować zasadę suwerenności ludu

• rządy opierające się na sile SA nielegalne, a realizujące wole powszechną są legalne

• forma rządów jest obojętna

• wolność to prawa osobiste jednostki

• ani lud, ani żadne organizacje nie mogą w sposób ograniczony dysponować jednostką,
  każda jednostka ma swoja osobistą sferę, w która nikt nie może ingerować

• w społeczeństwie musi ugruntować się idea ograniczenia

• gwarancją ograniczenia władzy jest podział - patrz pyt. 81

Najważniejsze dzieła Johna Stuarta Mill'a (1806-1873):

1. Utylitaryzm

2. O wolności

3. O rządzie reprezentacyjnym

d)

83. Ogólna charakterystyka doktryny polityczno - prawnej J. S. Milla

- naczelnym pojęciem była wolność rozumiana jako wewnętrzna sfera świadomości.
Składają się na nią trzy czynniki:

• wolność sumienia, czyli wolność myśli i uczucia,

• swoboda gustów l zaleć - opracowanie planu naszego życia zgodnie z naszym
  charakterem, wolność do działania jak nam się podoba pod warunkiem ponoszenia
  konsekwencji za nasze postępowania,

• swoboda do zrzeszania się jednostek - swoboda do łączenia się w każdym celu nie
  przynoszącym szkody innym.

• wola narodu to wola większości, pozwalająca akceptować dominację jednej grupy
  społecznej nad innymi

• wolności zagraża niebezpieczeństwo ze strony całego społeczeństwa, które może
  tyranizować umysł jednostki. Jest to tyrania większości.

• jedynym powodem uprawniającym do zastosowania przymusu w stosunku do jednostki
  jest powstrzymanie jej od szkodzenia innym

• gwarancją wolności jest wolność myślenia i mówienia

• moralność chrześcijańska jest zaledwie protestem przeciw pogaństwu. Bardziej
  powstrzymuje od zła niż dąży do czynienia dobra. Uczy biernego posłuszeństwa i
  poddania władzy

• obowiązki jednostki wobec społeczeństwa wynikają z faktu, że żyje ona w nim

• należy odrzucić działanie rządu dla dobra jednostki, gdyż one same działają w swoim
  interesie bardziej efektywnie

• propaguje sądy przysięgłych, wolną administrację lokalną, rozwój dobroczynności i
  filantropii poprzez stowarzyszenia

• rozwój biurokracji prowadzi do osłabienia aktywności ludzi na rzecz lojalności w
  stosunku do partii i rządów

• władza centralna ma obowiązek gromadzić doświadczenia i inne informacje i następnie
  udostępniać je wszystkim. Urzędnicy mają badać legalność poszczególnych władz sami
  będąc odpowiedzialni przed prawem

• dla istnienia i funkcjonowania jakiejś formy rządu konieczne są następujące warunki:

• lud powinien zgodzić się na przyjęcie jakiejś formy rządu lub przynajmniej nie
  sprzeciwiać się jej

• lud powinien mieć zdolność i wolę czynienia tego, co jest dla zachowania tej formy
  konieczne

• lud powinien mieć zdolność i wolę spełniania tego, co z danej reformy rządów
  wynika, zarówno poprzez czynienie jak i nie czynienie

• o tym która forma rządów jest najlepsza decydują: miejsce, czas, poziom moralny i
  kultura polityczna danego społeczeństwa

• najlepszą władzą jest jedna z odmian tzw. Rządu reprezentacyjnego; inne reżimy także
  są dopuszczane z wyjątkiem władzy despotycznej, mimo iż w pewnych przypadkach
  sprawdza się ona

• rząd reprezentacyjny - cały naród lub jego część wykonuje za pośrednictwem
  deputowanych, okresowo wybieralnych, władzę najwyższej kontroli

• podział władzy. Parlament nie może wykonywać funkcji administracyjnych. Każda gałąź
  administracji ma swoje przepisy, swoją specyfikację i tradycję. Władza wykonawcza musi
  pozostać w rękach hierarchicznie zorganizowanych specjalistów.

• tworzenie prawa ma wyłącznie komisja legislacyjna

84. Koncepcja subsydiarności w doktrynie J. S. Milla

• propaguje sądy przysięgłych, wolną administrację lokalną, rozwój dobroczynności
  filantropii poprzez stowarzyszenia,

• najlepszym modelem władzy, jest z jednej strony, jej jak największe rozczłonkowanie, z
  drugiej, możliwie najściślejsze skoncentrowanie w rządzie informacji, które z centrum
  rozchodziłyby się po kraju,

• władza centralna ma obowiązek gromadzić doświadczenia i inne informacje i następnie
  udostępniać je wszystkim. Urzędnicy mają badać legalność poszczególnych władz sami
  będąc odpowiedzialni przed prawem,

• rząd despotyczny zawsze prowadzi do zniszczenia ludzkiej inicjatywy, do utrwalania
  postawy bierności. Bezwładność, bierność i brak wszelkiej inicjatywy są gorsze od
  nietrafnej aktywności,

• doświadczenie pokazuje, że najlepszym stróżem swoich interesów jest Każdy człowiek,
  -jest zwolennikiem podziału władzy. Parlament nie może wykonywać funkcji
  administracyjnych. Nie jest w stanie należycie tego czynić ze względów praktycznych.
  Każda gałąź administracji ma swoje przepisy, swoją specyfikację i tradycję. Władza
  wykonawcza musi pozostawać w rękach hierarchicznie zorganizowanych specjalistów.
  Parlament nie powinien mieć wpływu na wybór urzędników, choć może ich kontrolować i
  powodować usunięcie.

Najważniejsze dzieła Alexis'a de Tocqucille'a (1805-1859):

1. O demokracji w Ameryce

2. Wspomnienia

3. Dawny ustrój i rewolucja

85. A. de Tocguecllle. Założenia doktryny polityczno - prawnej

• najważniejszą cecha demokracji jest równość szans wszystkich ludzi

• w demokracji charakterystyczny jest brak urzędów honorowych, natomiast towarzyszy
  jej wprowadzenie odpłatnie pełnionych urzędów publicznych

• podstawa demokracji jest suwerenność ludu wyraża się ona w zasadzie powszechności
  wyborów i wybieralności wszystkich urzędów publicznych

• wolność przybiera charakter centralnej kategorii, wyróżniał wolność w znaczeniu
  demokratycznym (opiera się na prawie) i arystokratycznym (opiera się na przywilejach)

• wolność demokratyczna wyraża się w aktywnej postaci obywatelskiej ludzi powszechnie
  uczestniczących w życiu społecznym. Wolność przełamuje egoizm, ludzi łączy dla
  wspólnego celu, zmusza do porozumiewania i kompromisu. Wolność w demokracji nie
  jest tylko uprawnieniem, ale także obowiązkiem

• wyróżnia równość możliwości (jest przesłanką formalna wolności) i równość realną
  (może zagrażać wolności)

• demokracji mogą zagrażać centralizacja i egalitaryzacja (prowadzi do indywidualizmu ,
  jednostki coraz mniej zależne od siebie a coraz bardziej od państwa

• środkami zabezpieczającymi przed tyranią mają byś demokratyczne obyczaje i prawa

• wolna prasa jest ściśle związana z suwerennością ludu

• prawo stowarzyszania to najlepszy środek zapobiegający indywidualizacji

• wyróżniał 3 formy działania obywateli

o Indywidualne działanie obywateli

o Działania gmin - gmina to podstawowa forma wyrażania aktywności politycznej,

następuję w niej najsilniejsze powiązanie jednostek z interesem ogółu, uczy

umiejętności prowadzenia finansów o Działania państwa

• podział władzy oparty na wzajemnym hamowaniu oraz decentralizacji administracji,
  federalny charakter państwa, podział władzy ustawodawczej na dwie izby oraz podział
  władzy pomiędzy funkcjonariuszy państwa

• prawo jest efektem funkcjonowania społeczeństwa i zarazem oddziałuje ono na
  społeczeństwo. Powinno spełniać dwie funkcje: zapewnić podział oraz równoważenie się
  władz oraz chronić wolność jednostki

• praworządność powinna być zasadą regulacji stosunków pomiędzy jednostką a
  państwem

• formułował cechy rewolucji:

o Wśród znaczącej części społeczeństwa musi istnieć wola dokonania rewolucji o Istnienie realnej i istotnej potrzeby społecznej, będącej przyczyną rewolucji o Współdziałanie różnych klas społecznych do wywołania i dokonania rewolucji o Stopniowe zmierzanie społeczeństwa do równości -rewolucje służą historii, rewolucja jest czymś z natury złym

Najważniejsze dzieła 3ereme'go Benthama (1748-1832):

a) Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa

86. Utvlitarvzm w doktrynie J. Benthama

• celem każdego działania powinno być osiągnięcie maksimum satysfakcji

• miarą oceny każdego działania musi być jednakowe szczęście człowieka, a nie szczęście
  jakichkolwiek grup społecznych

• motywem każdego ludzkiego działania jest dążenie człowieka do osiągnięcia maksimum
  tego, co dlań pożyteczne i unikanie przykrości

• u podstaw każdego działania leży zasada użyteczności ,ma ogólny, wielopłaszczyznowy,
  dominujący charakter i podporządkowane są jej zarówno jednostki jak i rządy

• nie istnieje interes społeczny, który jest sumą interesów jednostek składających się na
  społeczeństwo

• zasadzie użyteczności przeciwstawia się zasada ascetyzmu - zamiast dążyć do
  powiększenia szczęścia, dąży się do jego pomniejszania i gani się wszelkie działania,
  które mogą służyć pomnożeniu szczęścia

• przeciwna użyteczności jest też sympatia i antypatia

Robert Nozick

Robert Nozick (ur. 16 listopada 1938, zm. 23 stycznia 2002) - Amerykanin, profesor Uniwersytetu Harvarda, przedstawiciel radykalnego liberalizmu, autor książki "Anarchia, państwo, utopia". Należy do czołowych filozofów politycznych XX w.

W swojej najważniejszej pracy "Anarchia, państwo, utopia" jedynego sensu a zarazem konieczności istnienia państwa upatrywał, podobnie jak John Locke, w jego roli związanej z ochroną obywateli. Z teorii Johna Locka stanu natury, porównującej okoliczności powstania państwa do konkurencji pomiędzy agencjami ochrony, z których jedna zdobyła monopol i tym samym stała się państwem. U Nozicka Locke'owska agencja ochrony nie może być traktowana jako państwo dopóki nie rozciągnie usług ochrony na wszystkich obywateli, nawet gdy wymaga to "swoistej redystrybucji". W owym dziele krytykuje "Teorię sprawiedliwości" Johna Rawlsa.

Robert Nozick poddaje krytyce wszelkie bardziej rozwinięte struktury państwowe wybiegające poza funkcje ochronne życia i własności (państwa minimalnego).

John Rawls: Teoria sprawiedliwości jako bezstronności.

Zasady sprawiedliwości

Rawls sformułował dwie zasady sprawiedliwości. Według niego zostałyby one wybrane przez wolne i równe jednostki "za zasłoną niewiedzy" (veil of ignorance), tzn. w sytuacji, gdyby nie wiedziały, jaką pozycję zajmą w społeczeństwie, jaką będą mieć płeć, wiek itd. Zasady są ułożone hierarchicznie, nie można np. ograniczenia wolności zrekompensować zwiększeniem przywilejów socjalnych. Zdaniem Rawlsa zasady te posłużyłyby do zbudowania dobrze urządzonego społeczeństwa.

Pierwsza zasada sprawiedliwości

Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności możliwej do pogodzenia z podobną wolnością dla innych.

Podstawowymi wolnościami obywatelskimi są, mówiąc oględnie, bierne i czynne prawo wyborcze, wolność słowa, myśli, prawo do zgromadzeń, prawo do własności prywatnej, nietykalność osobista itd. Zasada wolności ma charakter absolutny i nie może być złamana, nawet ze względu na Drugą Zasadę. (Pierwsza Zasada ma zwykle prawo pierwszeństwa nad Drugą Zasadą). Jednakże wolności na różnych płaszczyznach mogą być ze sobą w konflikcie, dlatego może być konieczne rezygnowanie z ich części, w celu uzyskania jak najobszerniejszego systemu praw jednostki.

Druga zasada sprawiedliwości

Nierówności społeczne i ekonomiczne mają być tak ułożone, (a) aby były z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych, pozostając w zgodzie z zasadą sprawiedliwego oszczędzania [zasada dyferencji]; i jednocześnie (b) aby były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich, w warunkach autentycznej równości szans.

Rawls rozwinął i zmodyfikował tę teorię w późniejszej pracy Liberalizm polityczny, gdzie przeprowadził również analizę pluralizmu politycznego. Dwie koncepcje zasad (1955) są wczesnym wykładem podstawowych zasad teorii Rawlsa.

MARKSIZM, CZYLI TZW. SOCJALIZM NAUKOWY

Twórcami nurtu byli Karol Marks (1818-1883) i Fryderyk Engels (1820-1895)

* Marks i Engels napisali wspólnie "Manifest komunistyczny" (1848), a sam Marks "Kapitał" (1 tom - 1867)

* marksiści byli zwolennikami materializmu, czyli poglądu, według którego istnieje wyłącznie materia, od której zależne są wszystkie przejawy rzeczywistości, świadomość jest elementem wtórnym - jest właściwością wysoko zorganizowanej materii, a co za tym idzie świat i rządzące nim prawa są poznawalne

Materializm historyczny - filozofia historii i społeczeństwa stworzona przez marksistów

* najważniejsze założenia materializmu historycznego:

- poglądy ludzi, instytucje społeczne, zmiany w zakresie polityki, ideologii i kultury są uwarunkowane przez rozwój materialnego życia społeczeństwa (byt określa świadomość)

- z wyjątkiem wspólnoty pierwotnej, wszystkie znane historycznie społeczeństwa były społeczeństwami klasowymi

- klasy posiadające środki produkcji starają się utrzymać swoje panowanie nad resztą społeczeństwa, czego konsekwencją jest walka klas, a cała historia jest "historią walk klasowych" ("Manifest komunistyczny")

- determinizm historyczny - nieuchronne jest przejście w drodze rewolucji do takiej organizacji społeczeństwa, w której nie będzie podziału klasowego

REFORMIZM I REWIZJONIZM

96. Bernstein lako przedstawiciel reformizmu

• kwestionowanie idei rewolucji socjalistycznej jako gwałtowny przewrót polityczny
  umożliwiający wywłaszczenie „wywłaszczycieli",

• krytyka dyktatury proletariatu prowadzącej do urzeczywistnienia rewoluq'i socjalnej,

• odrzucenie dyktatury jako metody zdobycia i sprawowania władzy,

• działalność socjalna demokracji powinna doprowadzić do stworzenia warunków i
  okoliczności umożliwiających przekształcenie istniejącego ustroju społecznego na wyższy
  bez wstrząsów,

• rezygnacja z programu rewolucyjnej walki o socjalizm,

• poprawienie politycznej, społecznej, ekonomicznej pozycji robotników,

• gradualizm - idea pokojowego przerastania kapitalizmu w socjalizm,

97. Kautsky jako przedstawiciel rewizjonizmu

• powstanie nowoczesnego państwa wiązał z pojawieniem się absolutycznej formy rządów

• pojawieniem się biurokracji będącej wytworem monarchii absolutnej , oderwania
  sprawowania funkcji administracyjnych i sądowych od feudalnego posiadania ziemi,

• w demokracji urzędnik nie jest posiadaczem władzy lecz sługą państwa,

• parlament - jedyny skuteczny środek pozwalający ludowi na kontrolowanie władzy

• po zdobyciu władzy przez proletariat (okres przejściowy) państwo stanie się republiką
  demokratyczną,

• socjalizm powinien wyrastać z kapitalizmu,

• przeciwstawienie się dyktaturze proletariatu opartej na systemie rad,

• proletariat powinien ograniczyć się do usunięcia pozostałości monarchii i zniesienia
  przywilejów,

• gwarancje kulturowe zapewniają realność funkcjonowania republiki parlamentarnej,

• krytyka katalogu gwarancji władzy proletariatu w postaci sprawowania służby publicznej
  za zwykłą płacę robotniczą, odwoływalność posłów, połączenie władzy ustawodawczej i
  wykonawczej w jednym organie,

• zacieranie różnic między pracą umysłową a fizyczną,

• gospodarka planowa, uspołecznienie gospodarki rozłożone w czasie,

• uspołecznienie długotrwałe, ewolucyjne, różnorodne.

ANARCHIZM

89.Anarchizm. Ogólna charakterystyka doktryny

• idea społeczeństwa bez państwa, pochwały wolności, bezrządu

• skrajny indywidualizm, niechętny- czasem wręcz wrogi- stosunek do państwa jako
  formy organizacji życia społecznego i jednostkowego.

- odrzuca on ideę państwa, zaś wolność indywidualną uznaje za najwyższe dobro.
Można wyróżnić nurty:indywidualistyczny, kolektywistyczny, komunistyczny, syndykalistyczny.

* z tezami Marksa polemizowali od początku anarchiści

* podstawowa teza anarchistów głosiła, iż źródłem wyzysku społecznego jest nie klasowy podział społeczeństwa, lecz istnienie państwa, które obarczali odpowiedzialnością za wszelkie zło

Najważniejsze dzieła Piotra Józefa Proudhona (1809-1865):

1. Co to jest własność?

2. Teoria własności

91. Proudhon. Założenia doktryny społeczno - politycznej

• zniesienie własności, jej brak jest czymś gorszym niż jej istnienie. Brak własności
  prowadzi do podważenia indywidualności człowieka i wchłonięcie go przez wspólnotę

• był z jednej strony krytykiem liberalnego egoizmu, a z drugiej wszelkiego
  kolektywizmu. Uważał, że ani jedno ani drugie nie może określić statusu własności w
  społeczeństwie, gdyż naruszają wolność i równość jednostek

• pomiędzy równym prawem do własności a tkwiącym w naturze każdej jednostki
  występuje antynomia. Atakuje istniejący stan faktyczny. Przezwyciężenie tej antynomii
  jest możliwe, gdy społeczeństwo pojmowane jako kolektywny rozum doprowadzi do
  kompromisu pomiędzy indywidualizmem a kolektywizmem

• w miejsce liberalnego egoizmu i socjalistycznego czy komunistycznego kolektywizmu
  wprowadza konstrukcję „bytu kolektywnego"

• nie ma alternatywy pomiędzy własnością lub jej brakiem. Rozwiązaniem jest uznanie
  prawa każdej jednostki do posiadania

• kapitalizm opiera się na dwu formach własności: próżniaczej i bezprawnej, opartej na
  kradzieży i własności uzyskanej wyłącznie poprzez własną pracę.

• tylko własność uzyskana własna pracą może być podstawą sprawiedliwego
  społeczeństwa. Własność jest faktem, wyrażającym określony stosunek człowieka do
  rzeczy, aby mogła zaistnieć musi realizować się w społeczeństwie, gdyż nie ma własności
  bez społeczeństwa

• własność jako skibek dziedziczenia, jako uzyskiwana renta gruntowa, zysk w handlu i
  produkcji, dywidenda, oprocentowanie kapitału i prawo do nieograniczonego
  dysponowania własnością to KRADZIEŻ

• własność musi być traktowana jako równe prawo każdego człowieka, które zapewnia
  umowa społeczna. Własność jest to uporządkowanie ekonomicznego chaosu poprzez
  instytucje darmowego kredytu zapewniającą jednakowe warunki wszystkim ludziom

• społeczeństwo jako federacja wolnych jednostek, a granicą wolności określonej
  jednostki jest wolność innej

• społeczeństwo to federacja drobnych wytwórców, oparta na powszechnym prawie do
  pracy i jej rezultatów, związana z możliwością darmowego kredytu, opiera się na
  dobrowolnej umowie społecznej, wynikającej z rozumu kolektywnego

• umowa społeczna nie ma charakteru politycznego, krytykuje koncepcję stanu natury,
  ma dynamiczny charakter,

• przeciwnik nagłych, rewolucyjnych zrywów

Najważniejsze dzieła Michała Bakunina (1814-1876):

1. Federalizm, socjalizm, antyteologizm

2. Imperium knuto - germańskie, a rewolucja społeczna

3. Państwowość a anarchia

92. Bakunin. Charakterystyka doktryny społeczno - politycznej

• wolność jest totalna i niepodzielna,

• ma pozwalać człowiekowi na postępowanie zgodne z jego przekonaniami (inaczej niż u
  Kropotkina),

• wolność jednostki nie może byś ograniczona wolnością innych

• związana jest z równością,

• człowiek wolny w swoim postępowaniu kieruje się wyłącznie swoim własnym sumieniem
  i własną wolą,

• ograniczenie wolności jest moralnie szkodliwe,

• socjalizm opierający się wyłącznie na równości ekonomicznej byłby niewolą,

• oddzielenie społeczeństwa od państwa,

• społeczeństwo nie funkcjonuje w oparciu o rozum ani o reguły, jest ono wieczne.
  Człowiek nie może być poza społeczeństwem,

• państwo jest zawsze formalne, oficjalne i narzuca sztuczne reguły zachowania,

• należy zlikwidować państwo, kościół, prawa, armię, policję, banki, uniwersytety - są
  wyrazem braku równości,

• państw powinni być zniesione całkowicie i wszędzie, gdyż tam gdzie zaczyna się
  państwo kończy się wolność,

• państwo ma być zniesione niezależnie od formy postępowej czy reakcyjnej. Niszczy
  solidarność ogólnospołeczną,

• państwo jest zaborcze i oparte na sile militarnej,

• zniesienie państwa i prawa ma być szybkim gwarantem ludzkiej wolności,

• rewolucja anarchistyczna ma obalić państwo, ma być spontaniczna i doprowadzić do
  destrukcji starych stosunków, ma być dziełem uzbrojonego proletariatu,

• nowe społeczeństwo anarchistyczne powstanie spontanicznie,

• jednostki będą dobrowolnie jednoczyć się w autonomicznych organizacjach,

• podstawą będzie własność kolektywna.

Najważniejsze dzieła Piotra Kropotkina (1842-1921):

1. Nauka współczesna i anarchizm

2. Państwo i jego rola historyczna

93. Kropotkin. Charakterystyka doktryny społeczno - politycznej

• w historii nie istniał okres, w którym ludzie żyliby jako oderwane, wyizolowane
  jednostki,

• napędową siłą historii jest towarzyskość i samorealizacja jednostki,

• przyszłe społeczeństwa to związek ludzi wolnych,

• sztuczne instytucje wytwarzane przez państwo ograniczają wolność,

• wolność to możność działania bez presji, przymusu i strachu

• człowiek może być wolny w społeczeństwie i w komunie,

• wolności grozi egoistyczna anarchia albo wchłonięcie jednostki przez społeczeństwo i
  pozbawienie jej indywidualnej tożsamości,

• gwarancją wolności jednostki jest niezależność rodziny oraz zniesienie „domowego
  niewolnictwa",

• reforma państwa w kierunku wolnościowym nie jest możliwa, gdyż musi być ono
  autorytarne,

• rewolucja jako nagła i stosunkowo radykalna zmiana polegająca na obaleniu tradycji
  kształtowanych przez wieki jest czymś naturalnym, towarzyszącym rozwojowi. Ma być
  dziełem robotników, być spontaniczna, ludowa. Jej celem ma być zniesienie państwa,
  własności prywatnej oraz pracy najemnej,

• rewolucja ma doprowadzić do powstania dobrowolnego zrzeszenia wytwórców opartego
  na spontanicznych kontaktach między nimi,

• produkcja powinna się odbywać w małych zakładach i warsztatach,

• praca powinna być wewnętrzną potrzebą człowieka, zniesiony miał być podział na pracę
  fizyczną i umysłową,

• państwo charakteryzuje: podstawowa rola stosunku władzy opartego na
  zwierzchnictwie nad społeczeństwem, centralizacja, terytorialność oraz władza elit,

• Solidaryzm Leona Duguita
  Duguit głosił teorię solidaryzmu. Twierdził, że istnieje w społeczeństwie norma nakazująca respektowanie zasad solidarności społecznej. Prawo stanowi rezultat wypełniania tej normy treścią, właściwą dla danej społeczności i stopnia jej rozwoju. Ustalenie treści prawa jest możliwe dzięki istnieniu w społeczeństwie świadomości solidarności. Wynikiem takiego podejścia do prawa jest umniejszenie roli państwa i zanegowanie jego suwerenności. Państwo podlega prawu i nie ma wpływu na jego treść. Solidaryzm wyznacza jednostce rolę polegającą na wypełnianiu określonej funkcji społecznej. Władza państwowa jest władcza w egzekwowaniu od jednostki działań na rzecz społeczeństwa. Zadaniem władzy jest tworzenie norm konstruktywnych, które rozwiązywały by problem sankcji nakładanych na tych, którzy występowali przeciwko zasadom solidaryzmu.

MYŚL CHRZEŚCIJAŃSKO-DEMOKRATYCZNA

• myśl chrześcijańsko-demokratyczna opiera się na katolickiej nauce społecznej

• punktem wyjścia dla tworzenia tej myśli były encykliki papieża Leona XIII ze słynną encykliką "Rerum novarum" z 1891 roku na czele

• rozwinięcie idei głoszonych przez Leona XIII nastąpiło w okresie aggiornamento (uwspółcześnienie) począwszy od pontyfikatu Jana XXIII

• wśród ważnych dokumentów zawierających wykład nauki społecznej Kościoła należy wymienić:

- "Quadragesimo Anno" Piusa XI (1931 rok)

- "Mater et Magistra" i "Pacem in Terris" Jana XXIII

- "Populorum progressio" Pawła VI

- "Laborem exercens" i "Centesimus Annus" Jana Pawła II

- konstytucja Soboru Watykańskiego II z 1965 roku "Gaudium et Spes" (Radość i nadzieja)

• podstawą formułowania systemu wartości jest wiara w Boga i religia

• najważniejsze założenia nauki społecznej Kościoła:

- katolicy mają obowiązek przyczyniać się do budowy sprawiedliwego ładu społecznego i współpracować w tym zakresie także z niewierzącymi pod warunkiem, że celem tej współpracy będzie dobro i godność osoby ludzkiej (personalizm chrześcijański - szczególna rola jednostki ludzkiej)

- sprawiedliwy ład społeczny nie jest tożsamy z egalitaryzmem - potępienie komunizmu

- solidaryzm społeczny w duchu miłości bliźniego

- najlepszym gwarantem wolności jest własność prywatna, ale dopuszczalne są też inne formy własności: uspołeczniona, państwowa, spółdzielcza

- ingerencja państwa w gospodarkę powinna mieć miejsce tylko wówczas, gdy rodzina i organizacje społeczne nie są w stanie samodzielnie rozwiązać jakichś problemów (zasada subsydiarności, czyli pomocniczej roli państwa)

- przyznawanie szczególnej roli pracy ludzkiej

- rodzina jest najważniejszym elementem społeczeństwa ("Watykańska Karta Praw Rodziny" z 1983 roku)

- dbałość o pokój na Ziemi

- troska o ochronę środowiska

• Kościół nie domaga się szczególnych przywilejów od państwa, ale chce gwarancji swobodnego wyznawania wiary i spełniania posług religijnych

• nauka społeczna Kościoła potępia komunizm (kontrola nad jednostką) i liberalizm (nieograniczona gospodarka rynkowa)

• Kościół potępia teologię wyzwolenia

• teologia wyzwolenia - popularny w krajach Ameryki Łacińskiej i Południowej ruch teologiczny, który pragnie wykazać wyznawcom chrześcijaństwa, że wiara powinna objąć walkę z wszelkimi formami ucisku społecznego, niesprawiedliwości społecznej, dyskryminacji i eksploatacji człowieka przez człowieka; przełomowym momentem w rozwoju teologii wyzwolenia była konferencja episkopatu latynoamerykańskiego w Medellin w 1968 roku, która zaakceptowała prawo do samoobrony ze strony uciśnionych, wyzyskiwanych i prześladowanych; jej powstanie związane było także z opublikowaniem książki peruwiańskiego teologa Gustavo Gutierreza "Teologia wyzwolenia" (1968); według zwolenników teologii wyzwolenia, zbawienie pojmowane jest jako wyzwolenie nie tylko w rozumieniu duchowym, ale także doczesnym, gdy jednostka i społeczeństwo uwalniają się od wszelkich form społecznego, ekonomicznego i politycznego nacisku

• na bazie nauki nauki społecznej Kościoła powstały partie chrześcijańsko-demokratyczne (chadeckie)

• najbardziej znane partie chadeckie to CDU (Christlich-Demokratische Union - Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna) i CSU (Christlich-Soziale Union - Unia Chrześcijańsko-Społeczna) w RFN, ÖVP (Österreichische Volkspartei - Austriacka Partia Ludowa) w Austrii, Partito della Democrazia Cristiana (Włoska Partia Demokracji Chrześcijańskiej) we Włoszech oraz Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe w Polsce

• partie chadeckie utworzyły Europejską Unię Chrześcijańsko-Demokratyczną (1947)

- 38 -

---