Komputerowy System Wspomagający Zarządzanie

Bezpieczeństwem i Higieną Pracy

STER

1. Biernacki, R. Garbacki, J. Kurowski, M. Piętka, M. Suchecka

Warszawa 2005

1. Wprowadzenie

Realizacja obowiązków nałożonych na pracodawcę we współczesnym przedsiębior­stwie, związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, wymaga podjęcia licznych i bardzo zróżnicowanych działań, poczynając od prawidłowego, nowoczesnego projektowania sta­nowisk oraz procesów pracy, poprzez tworzenie skutecznych systemów zarządzania bez­pieczeństwem i ochroną środowiska, a na nadzorze i kontroli spełnienia podstawowych wymagań bezpieczeństwa kończąc.

Tak szeroki zakres różnorodnej problematyki, zwią­zanej z bezpieczeń­stwem pracy powo­duje, że rzetelne spełnienie wszystkich wymagań w zasy­gnalizowanych dzie­dzinach jest prak­tycznie niemożliwe bez zastosowania pro­fesjonalnych narzędzi wspomagających ja­kimi są programy komputerowe. Jed­nym z niewielu tego typu narzędzi w Polsce, a na pewno najbardziej rozbudowanym i uniwersalnym jest komputerowy system STER. Jest to nowoczesne i wygodne w eksploatacji oprogramowanie, wspomagające prowa­dzenie działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębior­stwie włączając w to automatyczne generowanie wszystkich stosowanych w praktyce do­kumentów.

System STER został opracowany w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy w 1997 roku w ramach Strategicznego Programu Rządowego SPR-1 pn. „Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia człowieka w środowisku pracy”, w uzgodnieniu z konsultantami z Mini­sterstwa Zdrowia i Opieki Społecznej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz Inspekcji Sanitar­nej. Od czasu stworzenia pierwszej, prototypowej wersji system jest nieprzerwanie roz­budowywany funkcjonalnie i udoskonalany przy czynnym udziale użytkowników - przed­stawicieli coraz szerszego grona zakładów pracy, reprezentujących bardzo różnorodne dziedziny, w których program został wdrożony i jest praktycznie wykorzystywany.

System STER umożliwia pełne dokumentowanie przewidzianych prawem, obo­wiązkowych działań związanych z bezpieczeństwem i higieną na stanowiskach pracy, w tym m.in. prowadzenie rejestru zagrożeń i chorób zawodowych, rejestrowanie i opraco­wywanie wyników pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych, ocenę ryzyka zawodo­wego, ewidencję wypadków przy pracy wraz z opracowaniem wymaganej dokumentacji powypadkowej, a także wspomaganie prowadzenia profilaktyki technicznej, medycznej i organizacyjnej. Podstawą merytorycznej zawartości Programu jest monografia: Bezpie­czeństwo pracy i ergonomia (CIOP, 1997), stanowiąca wyczerpujące źródło współ­czesnej wiedzy z tej dziedziny.

2. Charakterystyka systemu STER

W skład systemu STER wchodzi sześć modułów:

• moduł ADMINISTRACJA przeznaczony do obsługi danych administracyjnych systemu STER i uruchamiania innych programów wchodzących w skład systemu

• moduł RYZYKO przeznaczony do rejestracji zagrożeń i chorób zawodowych oraz oceny ryzyka zawodowego;

• moduł WYPADKI służący do rejestracji i dokumentowania wypadków przy pracy;

• moduł BHP służący do dokumentowania i analizy działań w zakresie bhp w odniesie­niu do stanowisk oraz pracowników pracujących na tych stanowiskach pracy

• moduł DOBÓR przeznaczony do selekcjonowania odpowiednich środków ochrony indy­widualnej, stosownie do zagrożeń zawodowych występujących na stanowiskach pracy,

• moduł ASYSTENTA - służy do wspomagania procesu zarządzania i korzystania z systemu STER.

Każdy z modułów: RYZYKO, WYPADKI, BHP i DOBÓR, pracuje w połączeniu z modułem ADMINISTRACJA a dodatkowo są pod nadzorem modułu ASYSTENTA. Cztery pierwsze moduły mogą funkcjonować niezależnie, lub współpracować ze sobą, operując na tej samej bazie danych. Wszystkie moduły korzystają ze wspólnej bazy danych. Baza ta jest przeznaczona do gromadzenia wszelkiego rodzaju informacji, związanych z zarządzaniem bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie, a także zawiera wiele użytecznych zestawów danych wbudowanych, ułatwiających prowadzenie powyższych czynności. Całość systemu STER wyposażono w mechanizm definiowania i kontroli praw dostępu użytkowników do poszczególnych funkcji i grup danych systemu. Realizację powyższej funkcji umożliwia procedura zarządzania prawami dostępu użytkowników do elementów systemu STER.

System STER jest aplikacją działającą pod systemem operacyjnym MS Windows 95/98/ME/NT/2000/XP/2003, dostępną w wersji jednostanowiskowej - do użytkowania na jednym komputerze lub w wersji sieciowej - do zainstalowania i użytkowania w sieci komputerowej funkcjonującej w oparciu o protokół TCP/IP. Minimalna konfiguracja kom­putera, na którym System STER prawidłowo funkcjonuje, to zestaw wyposażony w procesor Intel Pentium 400 MHz / 128 MB RAM / HDD 1 GB oraz grafikę o rozdzielczości ekranu 800 x 600 pikseli.

3. Charakterystyka funkcjonalna modułu ADMINISTRACJA

Moduł ADMINISTRACJA (winieta na rysunku 1) służy do obsługi danych administracyjnych systemu STER i uruchamiania innych modułów wchodzących w skład systemu. Do wersji 4.1 systemu STER każdy z modułów wchodzących w jego skład miał wbudowane funkcje przeznaczone do obsługi danych administracyjnych. W każdym z modułów dostępna była funkcja Administracja uaktywniająca odpowiednie formularze do wprowadzania danych administracyjnych. Od wersji 5.0 systemu STER wydzielono moduł administracyjny jako osobny program pozwalający zarządzać danymi administracyjnymi. Jednocześnie w pozostałych modułach systemu pozostawiono jedynie przyciski uaktywniające funkcje wprowadzania danych administracyjnych specyficznych dla tego modułu oraz funkcję archiwizacji danych. Są one dostępne pod nazwą Dodatki.

Opis struktury przedsiębiorstwa

Na wstępie, po zainstalowaniu systemu STER, należy wprowadzić dane administracyjne o strukturze przedsiębiorstwa wg podziału na komórki organizacyjne oraz dane o zatrud­nieniu na stanowiskach pracy. Moduł ADMINISTRACJA umożliwia zdefiniowanie wielopoziomowej struktury przedsiębiorstwa (najniższym poziomem jest zawsze stanowisko pracy). Nie ma przy tym ograniczeń co do ilości wprowadzonych elementów na określonym poziomie.

Rys. 1 Winieta modułu ADMINISTRACJA

Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa

Na rysunkach 2, 3 i 4, są przedstawione przykładowe formularze umożliwiające wprowadzanie danych admi­nistracyjnych o strukturze przedsiębiorstwa. W przy­padku konieczności wprowadzenia zmian w strukturze, istnieje możliwość prze­niesienia wybranego elementu z jednego miejsca struktury do innego.

Rys. 2. Formularz umożliwiający wprowadzanie danych administracyjnych o strukturze przedsiębiorstwa

Rys. 3. Formularz do wprowadzania szczegółowych danych administracyjnych

wybranego elementu struktury

Rys. 4. Formularz umożliwiający wprowadzenie danych podstawowych o stanowisku

Dane osobowe pracowników

Równolegle do wprowadzania danych o strukturze przedsiębiorstwa należy wpisać dane osobowe pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie. Można je wprowadzić do bazy danych systemu STER trzema me­todami:

• definiując dane osobowe pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie,

• podczas wprowadzania danych o zatrudnieniu na stanowisku,

• wczytując dane osobowe z pliku tekstowego (wygenerowanego np. z systemu kadro­wego wykorzystywanego w przedsiębiorstwie), poprzez aktywowanie funkcji importu danych osobowych.

Ostatnio wymieniona funkcja jest szczególnie przydatna w przedsiębiorstwach zatrud­niających dużą liczbę pracowników.

Na ilustracji 5 przedstawiono formularz do wpisywania danych osobowych pracowni­ków, uaktywniany w module ADMINISTRACJA przyciskiem "Dane osobowe"

Rys. 5. Formularz do wpisywania, danych osobowych pracowników podczas definiowania danych administracyjnych

Z kolei na rysunku 6 przestawiono formularz umożliwiający przyporządkowanie danych pracownika do określonego stanowiska. Zatrudnienie na stanowisku definiuje się przypisując pracownika do da­nego stanowiska poprzez wybranie go z listy osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie lub bezpośrednie wpisanie danych o pra­cowniku zatrudnionym na danym stanowisku i przypisanie go do stanowiska. Zawód wybranego pracownika wybieramy z listy. Mamy do wyboru 7-mio cyfrowy (stara klasyfikacja) lub 6-cio cyfrowy (nowa klasyfikacja) kod zawodu do wybrania z listy.

Rys. 6. Formularz umożliwiający przypisanie pracownika do stanowiska i wybór zawodu

Do stanowiska można przypisać jedynie pracownika, którego dane już znajdują się w bazie danych. Pracownikowi należy przyporządkować odpowiedni zawód z bazy danych zawierającej informacje o zawodach.

Dodatkowo należy określić typ przeszkolenia, które odbył dany pracownik, wybierając jedną z następujących możliwości:

• wstępne,

• instruktażowe,

• podstawowe,

• okresowe.

Dane o zatrudnieniu są wykorzystywane w wydrukach karty bezpieczeństwa, karty Z10 itd. oraz w module WYPADKI.

Możliwości modyfikacji bazy danych o zawodach

Modyfikacjom może również podlegać wbudowana w moduł ADMINISTRACJA baza danych o zawodach. Umieszczono tam dane zawodów z grupy 7 i 8, posortowane alfabetycznie.

Użytkownik może we własnym zakresie dodawać nowe zawody podając:

• kod zawodu (musi być zgodny z klasyfikacją, siedmioznakowy),

• nazwę zawodu.

Na rysunku 7 przedstawiono formularz umożliwiający dodawanie nowych zawodów do bazy. Kody zawodów są 6-cio (nowy sposób) lub 7-mio (stary sposób) cyfrowe w zależności od wybranego w Operacjach dodatkowych sposobu kodowania. Na rysunku pokazano 6-cio cyfrowe kody zawodów.

Rys. 7. Formularz umożliwiający wprowadzanie danych o zawodach do bazy wbudowa­nej w moduł RYZYKO

Możliwości modyfikacji bazy danych o środkach ochrony indywidualnej i zbio­rowej

W ramach wprowadzania danych administracyjnych do modułu ADMINISTRACJA możliwe jest również dostosowywanie do potrzeb przedsiębiorstwa wbudowanych w system STER baz danych o środkach ochrony indywidualnej i zbiorowej. Bazy te są systematycznie aktualizowane w CIOP i dostarczane wraz z nowymi wersjami systemu. Jednak użytkownik może również we własnym zakresie uzupełniać dane dotyczące stosowanych w swoim przedsiębiorstwie środków ochrony indywidualnej i zbiorowej. Na rysunkach 8 i 9 przed­stawiono formularze, które można wykorzystać do wprowadzania i modyfikacji tych da­nych.

W module ADMINISTRACJA dozwolone jest modyfikowanie danych o środkach ochrony in­dywidualnej takich, jak numer, nazwa, przeznaczenie i przeciwwskazania do stosowania, oraz nazw środków ochrony zbiorowej.

Rys. 8. Formularz do wprowadzania danych administracyjnych dotyczących środków ochrony indywidualnej

Rys. 9. Formularz do wprowadzanie danych administracyjnych dotyczących środków ochrony zbiorowej

Wydruki

W module ADMINISTRACJA wprowadzono możliwość drukowania informacji opisującej historię stanowiska. W zestawieniu zawarte są między innymi dane związane z występowaniem czynników szkodliwych i uciążliwych, oceną ryzyka, zatrudnieniem, zaistniałymi wypadkami, stosowanych środków ochrony indywidualnej oraz szeroko pojętymi działaniami z zakresu BHP. Ponadto dodano również wydruk przedstawiający historię pracy określonego pracownika. W zestawieniu umieszczono informacje o stanowiskach pracy, na których pracowała dana osoba, ocenie ryzyka zawodowego, wypadkach, przyznanych świadczeniach BHP itp.

Moduł ADMINISTRACJA wyposażony jest również w wiele funkcji umożliwiających wykonywanie archiwalnych kopii zgromadzonych danych z różnych okresów. Z takimi zestawami danych archiwalnych można pracować w dowolnym czasie, dokonując po­trzebnych analiz i zestawień. Po zakończeniu pracy z archiwalną bazą danych pro­gram automatycznie powraca do bieżącej bazy.

4. Charakterystyka funkcjonalna modułu RYZYKO

Stosowanie modułu RYZYKO pozwala na skuteczne prowadzenie w skali całego przed­siębiorstwa następujących działań:

• prowadzenie rejestru zagrożeń, zgodnego z obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 9 lipca 1996 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 86, poz. 394)

• prowadzenie kart wyników pomiaru czynników szkodliwych w środowisku pracy (zgod­nie z ww. Rozporządzeniem);

• opracowywanie wyników pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych na stanowi­skach pracy (zgodnie z zalecaną metodyką);

• dokonywanie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy (zgodnie z art. 226 Kodeksu Pracy);

• dokumentowanie działań z zakresu profilaktyki technicznej, medycznej i organizacyj­nej w celu ograniczenia występujących zagrożeń zawodowych oraz rejestrowanie kosztów ponoszonych na ten cel;

• rejestrację chorób zawodowych;

• określanie priorytetu w zakresie ograniczania zagrożeń zawodowych.

Ocena zagrożeń i ryzyka zawodowego dokonywana jest na podstawie zawartych w systemie, obowiązujących w Polsce wartości NDS i NDN czynników szkodliwych w środo­wisku pracy.

Moduł RYZYKO wymaga wprowadzenia do bazy programu danych administracyjnych o stanowiskach pracy, związanych ze struk­turą organizacyjną zakładu i zatrudnieniem oraz dokonania pełnej charakterystyki każ­dego stanowiska pod względem występujących na nim czynników szkodliwych i uciążli­wych. Od wersji 5.0 systemu STER dane administracyjne o przedsiębiorstwie są wprowadzane na potrzeby wszystkich modułów merytorycznych w module ADMINISTRACJA. Moduł RYZYKO umożliwia wprowadzenie do bazy systemu oraz opracowanie wyników prowadzonych pomiarów czynników na stanowiskach pracy, zgodnie z obowiązującymi normami (dokumentowaniem przebiegu sesji pomiarowych), a także przeprowadzenie (na ogół w pełni automatyczne) oceny ryzyka zawodowego. Inne funkcje modułu RYZYKO dostarczają także niezbędnych informacji oraz ułatwiają programowanie i kontrolę oraz kosztorysowanie działań z zakresu profilaktyki technicznej, medycznej i organizacyjnej, podejmowanej w celu ograniczenia ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy.

Na podstawie danych wprowadzonych do modułu RYZYKO możliwe jest opracowa­nie i automatyczne wygenerowanie oraz wydrukowanie szeregu dokumentów, związanych ze sprawozdawczością w zakresie bhp, zarówno wg obowią­zujących wzorów, jak i opracowanych indywidualnie, z których najważ­niejszymi są:

• karta bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na stanowisku pracy

• karty wyników pomiarów czynników szkodliwych, przeprowadzonych zgodnie z obowią­zującymi normami lub innymi metodami zalecanymi do stosowania;

• sprawozdanie o warunkach pracy (Z-10), dla Głównego Urzędu Statystycznego;

• plany pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach pracy;

• zestawienia stanowisk pracy, na których są przekroczone dopuszczalne wartości stę­żeń czynników szkodliwych;

• wykazy stanowisk, na których pracownicy otrzymują świadczenia profilaktyczne;

• zestawienia stanowisk pracy zakwalifikowanych do poszczególnych kategorii ryzyka;

• zestawienia działań ograniczających poziom ryzyka;

• wykazy czynników szkodliwych i uciążliwych występujących w przedsiębiorstwie;

• zbiorcze zestawienia wyników pomiarów charakteryzujących czynniki szkodliwe i uciąż­liwe na stanowiskach pracy.

Karta bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na stanowisku pracy

Karta zawiera m. in. rejestr wyników badań i karty pomiarów zgodnie z odpowiednim rozporządzeniem ministra zdrowia i opieki społecznej. Wydruk składa się z czterech części: strony tytułowej, karty pomiarów, oceny ryzyka oraz karty ograniczenia ryzyka zawodo­wego i podpisu osoby zatrudnionej (można wybrać jedną lub wiele części). Wydruk tworzony jest na podstawie wprowadzonych w ramach sesji pomiarowych wyników pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych, dla wybranego wydziału, określonego stanowiska pracy oraz wybranych sesji pomiarowych. Istnieje możliwość wydrukowania danych z jednej lub kilku sesji pomiarowych jednocze­śnie, w tym sesji archiwalnych. Strona tytułowa karty zawsze zawiera stan aktualny, po­mimo że drukowane mogą być dane udokumentowane w sesjach np. sprzed roku.

Karty wyników pomiarów czynników szkodliwych

Karty wyników pomiarów czynników szkodliwych przeprowadzonych zgodnie z obowiązującymi normami lub innymi metodami zalecanymi do stosowania, są genero­wane w ramach procedur modułu RYZYKO obsługujących sesje pomiarowe dla poszcze­gólnych czynników szkodliwych i uciążliwych.

Sprawozdanie Z10

Sprawozdanie o warunkach pracy (Z-10), przygotowywane jest obligatoryjnie dla Głównego Urzędu Statystycznego. W module RYZYKO można je wygenerować na podsta­wie wprowadzonych wcześniej danych dla wybranego przedsiębiorstwa zakładu lub za­kładów, wydziału lub wydziałów dla określonego roku, którego dotyczy sprawozdanie. Istnieje możliwość modyfikacji danych proponowanych przez system oraz funkcja aktuali­zowania (ponownego obliczenia po wprowadzeniu dodatkowych danych) liczby pracowni­ków pracujących w warunkach zagrożenia w wybranym roku sprawozdawczym.

Plany pomiarów czynników szkodliwych na stanowiskach pracy

Plany powyższe generowane są i drukowane dla podanych przedziałów czasowych, wybranych zakładów lub wydziałów oraz określonych czynników. Na wydruku umiesz­czane są dane z sesji pomiarowych, w których termin następnego badania przypada w podanym przedziale czasowym.

Zestawienie stanowisk, na których przekroczone są wartości dopusz­czalne

Zestawienie powyższe dotyczy aktualnych pomiarów czynników występujących na stanowisku. Przed dokonaniem wydruku należy określić: przedziały przekroczeń, wybrać jednostki organizacyjne przedsiębiorstwa oraz czynniki, których dotyczy wydruk. Na wy­generowanej przez program liście czynników wymieniane są czynniki scharakteryzowane określonymi przedziałami przekroczeń, które odpowiadają stosownym ocenom ryzyka w skali trzystopniowej: małe, średnie i duże.

Wykaz stanowisk, na których pracownicy otrzymują świadczenia profi­laktyczne

Wykaz ten można sporządzić wykorzystując funkcje modułu RYZYKO dla podanych przedziałów czasowych oraz wybranych jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa.

Zestawienia stanowisk zakwalifikowanych do różnych kategorii ryzyka

Zestawienia powyższe są generowane przez moduł RYZYKO dla wybranych katego­rii ryzyka oraz podanych jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa. Zestawienia te tworzone są na podstawie danych pomiarowych, wprowadzonych wcześniej do pro­gramu, z których wynika ocena ryzyka: mała, średnia oraz duża.

Zestawienie działań ograniczających poziom ryzyka

Zestawienie powyższe można wygenerować dla określonego przedziału czasu, wy­branej jednostki lub jednostek organizacyjnych oraz dla wybranych stanowisk. W zesta­wieniu przedstawiane są dane dotyczące profilaktyki technicznej, medycznej i organiza­cyjnej, wprowadzone dla każdej sesji pomiarowej, udokumentowanej przez moduł RYZYKO dla każdego stanowiska.

Wykaz czynników uciążliwych i szkodliwych w przedsiębiorstwie

Zbiorcze wykazy czynników szkodliwych i uciążliwych występujących w przedsiębior­stwie zawierają zestawienia wszystkich wprowadzonych do modułu RYZYKO czynników występujących na stanowiskach. Zestawienie o strukturze domyślnie propo­nowanej przez moduł jest tworzone w podziale na grupy czynników i elementy struktury organizacyjnej. Istnieje także możliwość wybrania innego typu podziału: tylko grupy, tylko elementy struktury organizacyjnej lub razem grupy i elementy struktury organizacyjnej. Na zestawieniach są zaznaczane czynniki rakotwórcze kategorii 1 i 2.

Zbiorcze zestawienia wyników pomiarów charakteryzujących czynniki szkodliwe i uciążliwe na stanowiskach pracy.

Zestawienia powyższe mogą być wygenerowane i wydrukowane na podstawie wpro­wadzonej do modułu RYZYKO w ramach sesji pomiarowych dokumentacji pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych na poszczególnych stanowiskach.

W module RYZYKO wbudowano szereg baz danych zawierających informacje, których znajomość jest niezbędna do prowadzenia ww. działań. W bazach tych zgroma­dzono dane dotyczące następujących tematów:

• charakterystyk czynników szkodliwych i uciążliwych,

• wartości dopuszczalnych dla wszystkich czynników szkodliwych i uciążliwych,

• zawodów według klasyfikacji krajowej,

• środków ochrony indywidualnej i zbiorowej,

• chorób zawodowych,

• metod pomiarowych oraz norm, w których są one zdefiniowane.

Podczas pracy z modułem RYZYKO sukcesywnie tworzone są przez użytkownika bazy danych pomocne przy prowadzeniu ewidencji i oceny zagrożeń zawodowych na konkretnych stanowiskach pracy. Ponadto gromadzone są informacje dotyczące udoku­mentowanych (stwierdzonych) wystąpień czynników szkodliwych i uciążliwych na stano­wiskach pracy, zmierzonych parametrów czynników szkodliwych i uciążliwych, zastoso­wanych metod pomiarowych, stwierdzonych zastosowań środków ochrony indywidualnej i zbiorowej, dokonanych ocen poziomu ryzyka zawodowego oraz przedsięwziętych działań profilaktycznych.

Powiązania wszystkich wymienionych wyżej danych, zarówno wbudowanych w program, jak i utworzonych przez użytkownika, zostały przedstawione na schemacie.

Działanie oraz sposób użytkowania modułu RYZYKO

Moduł RYZYKO funkcjonuje w sposób umożliwiający zachowanie logicznej kolejno­ści w dokumentowaniu czynności związanych z rejestrowaniem zagrożeń i pomiarami czynników szkodliwych oraz oceną ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w przed­siębiorstwie. Zastosowano w nim przejrzysty, nowoczesny i przyjazny interfejs użytkow­nika, odzwierciedlający strukturę działania programu oraz ułatwiający dostęp do poszcze­gólnych procedur modułu.

Winietę modułu RYZYKO systemu STER przedstawiono na rysunku 10. Zawiera ona odwołania do wszystkich zasadniczych funkcji modułu, związanych z zarządzaniem bez­pieczeństwem na stanowiskach pracy. Sposób działania dostępnych procedur sugeruje i wymusza zachowanie odpowiedniej kolejności przy wprowadzaniu danych.

Strukturę przedsiębiorstwa i dane osobowe definiuje się w module ADMINISTRACJA.

Schemat powiązania pomiędzy obiektami zawartymi w programie STER

Rys. 10 Winieta modułu RYZYKO

Dokumentowanie pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych na stanowi­skach pracy

Podstawowymi czynnościami wykonywanymi za pomocą modułu RYZYKO są: dokumentowanie pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych na scharakteryzowanych wcześniej stanowiskach pracy oraz dokonywanie oceny ryzyka zawodowego.

Dla każdego stanowiska pracy można definiować sesje pomiarowe w celu wpro­wadzenia wartości pomiarowych czynników szkodliwych i uciążliwych przyporządkowa­nych do tego stanowiska. Funkcja modułu RYZYKO obsługująca sesję pomiarową umożli­wia opracowanie wyników pomiarów wszystkich czynników przyporządkowanych do da­nego stanowiska pracy. Dla każdego z tych czynników należy wprowadzić dwie grupy da­nych: dane ogólne, dotyczące okoliczności wykonywania pomiaru oraz dane pomia­rowe - wynikowe lub szczegółowe. Na rysunku 11 przedstawiono przykładowy formularz umożliwiający obsługę sesji pomiarowej założonej dla określonego stanowiska pracy i przyporządkowanych do niego czynników.

Rys. 11. Formularz umożliwiający obsługę sesji pomiarowej dla każdego z czynni­ków przyporządkowanych do stanowiska pracy presera

W ramach sesji pomiarowej nie jest konieczne wypełnienie wszystkich danych. Na przykład, mimo zdefiniowania kilku czynników na stanowisku można wprowadzić dane o pomiarach parametrów tylko części czynników. W tym przypadku ocena ryzyka zawodo­wego będzie dokonana z uwzględnieniem narażenia pracowników tylko na te czynniki, dla których udokumentowano pomiary. Jednak w wydrukach karty bezpieczeństwa znajdą się wszystkie czynniki, nie wyłączając tych dla których nie dokonano pomiaru.

Definicja sesji pomiarowej: zgromadzenie danych pomiarowych dla czynników występujących na stanowisku w jedną całość.

Przykład sesji pomiarowych na stanowisku w przeciągu dwóch lat:

Sesja 1 (1997.01)	Sesja 2 (1997.07)	Sesja 3 (1998.01)	Sesja 4 (1998.07)	Sesja 5 (1999.01)
A (osp) 6	A (osp) 6	A (osp) 6	A (osp) 6	A (osp) 6
B (osp) 12	B (op)	B (osp) 24
C (osp) 6	C (osp) 12	C (op)	C (osp) 12	C (op)
D (osp) 24	D (op)	D (op)	D (op)	D (osp) 24
			E (osp) 12	E (op)

gdzie:

A, B, C, D, E - nazwy czynników,

o - dane ogólne,

s - dane pomiarowe szczegółowe,

p - dane pomiarowe,

6, 12, 24 - terminy następnych badań (w miesiącach).

Dla każdej sesji pomiarowej zdefiniowanej na określonym stanowisku pracy można wprowadzić dodatkowo następujące informacje:

• dane o środkach ochrony indywidualnej zastosowanych na stanowisku w związku z występowaniem danego czynnika,

• dane o środkach ochrony zbiorowej przewidzianych na stanowisku dla danego czyn­nika,

• dane o metodach pomiaru danego czynnika,

• dane o wypadkach i chorobach zawodowych związanych z danym czynnikiem,

• uwagi.

Dane ogólne dotyczące sesji pomiarowej można wprowadzać i modyfikować, ko­rzystając z zakładki formularza obsługującego sesję, zatytułowanej Dane ogólne.

W ramach powyższej zakładki należy wprowadzić następujące informacje:

• aktualną datę pomiaru,

• nazwisko i imię osoby wykonującej pomiar,

• kod uprawnień laboratorium wykonującego pomiary,

• nazwę laboratorium wykonującego pomiary,

• czas ekspozycji pracownika w jednostkach wynikających z rodzaju rozpatrywanego czynnika,

• źródło czynnika,

• miejsce pomiaru czynnika

oraz należy:

• wybrać z rozwijalnej listy pracownika, dla którego dokonane były pomiary (np. nosił dozymetr),

• opisać czynności (w skrócie) wykonywane przez pracownika,

• podać aparaturę wykorzystywaną do pomiarów

• wybrać odpowiednie środki ochrony, metody pomiaru, choroby zawodowe lub wpi­sać uwagi.

Uwaga: Czynniki, dla których nie określono daty pomiaru nie będą uwzględnia­nie w Karcie Bezpieczeństwa, (drukowany będzie tylko ich kod, nazwa oraz nazwa parametru i jego jednostka).

Wyniki pomiarów parametrów charakteryzujących czynniki są połączone w grupy danych z pomiarów wykonanych w określonym czasie i związanych z wybranym stanowi­skiem pracy. Aby uprościć czynności związane z dokumentowaniem pomiarów, dla każ­dego czynnika opracowano specjalny formularz umożliwiający wprowadzenie i zapamię­tanie danych z uwzględnieniem chronometrażu czynności wykonywanych na stanowisku pracy w trakcie pomiarów. Przykład formularza tego typu przedstawiono na rysunku 12. Podczas wprowadzania danych pomiarowych program na bieżąco weryfikuje ich popraw­ność i w razie wykrycia błędu, analizuje przyczynę jego powstania oraz sugeruje ewentu­alne poprawki. Po wprowadzeniu do systemu szczegółowych wyników pomiarów nastę­puje ich automatyczne przetworzenie zgodnie z wymaganiami narzuconymi przez obo­wiązujące dla danego czynnika zalecenia, ujęte na ogół w stosownych normach.

Liczba oraz rodzaj danych pomiarowych zmienia się w zależności od typu mierzo­nego czynnika i właściwości stanowiska pracy. W większości przypadków wyniki pomia­rów stanowią duży zbiór liczb, który należy w określony sposób przetworzyć. Wykonanie tych czynności przez system znacząco skraca czas trwania obliczeń i eliminuje możliwość popełnienia błędu.

Rys. 12. Przykładowy formularz przeznaczony do wprowadzania danych pomiarowych

Wprowadzone dane pomiarowe można wydrukować w postaci karty pomiarowej zawierającej wszystkie informacje wynikające z Rozporządzenia MZiOS z dnia 9 lipca 1996 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Ponadto karta zawiera informacje o źródle czynnika, aparaturze badawczej, stwierdzonych wypadkach, laboratorium badawczym, terminie kolejnego badania, środ­kach ochrony i informacje o szczegółowych i przetworzonych danych pomiarowych.

Oceny zagrożeń i ryzyka zawodowego dokonuje się na podstawie odniesienia wy­ników pomiarów do obowiązujących w Polsce i zawartych w bazie systemu STER wartości NDS i NDN czynników szkodliwych w środowisku pracy. Działania te są prowadzone w odniesieniu do stanowiska pracy z możliwością analizy danych zarówno na poziomie tego stanowiska, jak i komórki organizacyjnej lub całego zakładu. Przy ocenie są uwzględ­niane indywidualne preferencje grup pracowniczych (mężczyzn, kobiet, kobiet w ciąży i pracowników młodocianych). Fragment formularza oceny ryzyka przedstawiono na poniższym ry­sunku.

Fragment formularza oceny zbiorczej stanowiska pracy, zawierający ocenę ry­zyka zawodowego na stanowisku pracy

Wsparcie działań dotyczących profilaktyki technicznej, medycznej i organizacyjnej

Dane dotyczące profilaktyki technicznej wprowadza się dla czynników, dla których ryzyko zawodowe ocenione w danej sesji pomiarowej jest duże lub średnie. Dzięki moż­liwości rejestrowania danych nt. profilaktyki technicznej moduł RYZYKO pozwala na pro­gramowanie oraz obliczanie kosztów działań profilaktycznych. Dane te są drukowane jako trzecia część karty bezpieczeństwa i oceny ryzyka na stanowisku.

Dane profilaktyki technicznej, wprowadzane do modułu RYZYKO:

• Rodzaj działania

• Obszar działania

• Dokumenty związane

• Zespół realizujący

• Odbierający pracę

• Termin realizacji

• Koszt przewidywany

• Koszt rzeczywisty

Dane dotyczące profilaktyki medycznej i organizacyjnej wprowadza się dla każdej sesji pomiarowej, przeprowadzanej dla danego stanowiska. Ich systematyczne groma­dzenie pomaga przestrzegać terminów obowiązkowych badań pracowników oraz koniecz­nych szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Dane profilaktyki medycznej i organizacyjnej, wprowadzane do modułu RYZYKO:

• Badania wstępne

• Badania okresowe

• Przeciwwskazania do zatrudnienia

• Liczba szkoleń wstępnych

• Liczba szkoleń okresowych

• Koszt szkoleń wstępnych

• Koszt szkoleń okresowych

• Kod przysługującego świadczenia profilaktycznego i rekompensującego

• Liczba przysługujących świadczeń

• Czas trwania

• Koszt świadczenia

• Uwagi

Na podstawie wprowadzonych danych moduł RYZYKO umożliwia opracowanie i wydruk dokumentów, które wymieniono w rozdziale 2.1

Istotnym elementem wpływającym na funkcjonalność modułu RYZYKO jest wbu­dowana baza danych zawierająca rejestr obowiązujących w Polsce norm z zakresu metod pomiarowych czynników środowiska pracy, wykaz środków ochrony indywidualnej uprawnionych do oznaczania wyrobu znakiem bezpieczeństwa „B” oraz wykaz środków ochrony zbiorowej. Odpowiednia baza danych zawiera też aktualny wykaz chorób zawodowych oraz listę zawodów sklasyfikowanych zgodnie z „Kla­syfikacją zawodów i specjalności” (tom II. Klasyfikacja właściwa), wydaną przez Mini­sterstwo Pracy i Polityki Socjalnej w 1995 r.

W module zawarta jest również baza Kart Charakterystyk Substancji Niebezpiecz­nych w postaci dającej możliwość przeglądania szczegółowych informacji opisujących wy­brane czynniki chemiczne (rysunek 13).

Rys. 13. Fragment Karty Charakterystyki Substancji Niebezpiecznej

Wbudowane bazy danych modułu RYZYKO są na bieżąco aktualizowane zgodnie z po­stępem wiedzy, legislacji oraz procesu certyfikacji.

Dodatkowe operacje odnoszące się do czynników - możliwości modyfikacji bazy danych o czynnikach

W module RYZYKO uwzględniono pięć grup czynników:

• czynniki chemiczne

• pyły

• czynniki biologiczne

• czynniki fizyczne

• czynniki uciążliwe

• czynniki własne.

Dla każdego czynnika, o którym informacje są przechowywane w bazie danych o czynnikach, istnieje możliwość modyfikacji następujących danych po naciśnięciu przycisku Dodatki:

• kodu czynnika w celu dostosowania do kodów obowiązujących w przedsiębiorstwie,

• metody pomiarowej (dodania, zmiany, usunięcia).

• wprowadzenie własnych czynników chemicznych wraz z wartościami dopuszczalnymi wykorzystywanymi do oceny ryzyka na stanowisku pracy,

• wprowadzenie własnych czynników innych wraz z wartościami dopuszczalnymi wykorzystywanymi do oceny ryzyka na stanowisku pracy,

Nie dozwolone są natomiast zmiany pozostałych danych dotyczących czynników, np. takich jak wartości dopuszczalne, które są wykorzystywane do oceny ryzyka (oprócz danych dla własnych dodanych czynników chemicznych). Dane te są aktualizowane przez CIOP i dostarczane użytkownikom systemu STER wraz z nowymi wersjami systemu. Na rysunkach 14 i 15 przedstawiono formularze wprowadzania danych administracyjnych o czynnikach.

Rys. 14. Formularz umożliwiający modyfikację kodu czynnika w ramach wprowa­dzania danych administracyjnych o czynnikach

Rys. 15. Formularz umożliwiający modyfikację kodu czynnika w ramach wprowa­dzania danych administracyjnych o czynnikach

Wskaźniki prawdopodobieństwa

Dla analizowanego przedsiębiorstwa możliwe jest zdefiniowanie w ramach dodatkowych operacji wartości granicznych przedziałów wskaźników prawdopodobieństwa zaistnienia następstw wypadków spowodowanych przez czynniki mechaniczne, zagrożenie wybuchem i pożarem oraz dla prądu elektrycznego niskiego i wysokiego napięcia. W zależ­ności od wprowadzonych tu wartości wymienionych parametrów dokonywana jest ocena ryzyka dla ww. czynników. Jest to jedyny przypadek w programie STER, w którym użytkownik może dokonywać zmian w parame­trach opisujących wartości dopuszczalne mierzonego czynnika. W systemie umożliwiono modyfikację ww. parametrów, uwzględnianych przy ocenie ryzyka na stanowisku pracy, z uwagi na brak unormowań przy ocenie ryzyka związanego z czynnikami mechanicznymi i zagrożeń wybuchem i pożarem oraz dla prądu elektrycznego niskiego i wysokiego napięcia. Zdefiniowane w ten sposób wartości graniczne przedzia­łów wskaźników prawdopodobieństwa zaistnienia następstw wypadków obowiązują odtąd w całym programie.

Na rysunku 16 przedstawiono formularz służący do zdefiniowania wartości gra­nicznych przedziałów wskaźników prawdopodobieństwa zaistnienia następstw wypad­ków.

Rys. 16. Wprowadzanie wartości granicznych przedziałów wskaźników prawdopodo-bieństwa zaistnienia następstw wypadków (zakładka dotycząca

czynników mechanicznych)

5. Budowa i sposób funkcjonowania modułu WYPADKI

Moduł WYPADKI - rejestracji i dokumentowania wypadków przy pracy, jest prze­znaczony do rejestracji wypadków oraz komputerowego wspomagania szeroko pojętego procesu opracowywania dokumentacji powypadkowej.

Szczegółowa analiza wypadku, wyjaśnienie zdarzenia lub zdarzeń, które doprowa­dziły do wypadku, oraz jego udokumentowanie jest obowiązkiem prawnym każdego pra­codawcy. Podstawą prawną funkcjonowania modułu WYPADKI jest aktualne zarządzenie prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Umożliwia on, na podstawie wprowadzonych danych, wydruk dwóch podstawowych dokumentów w postaci zgodnej z obowiązującym wzorem, charakteryzujących zdarzenie wypadkowe:

• Statystycznej Karty Wypadku

• Protokołu Powypadkowego.

Umożliwia on ponadto wydruk następujących dokumentów:

- Karty wypadku w drodze do/z pracy (stara oraz nowa zgodna z rozporządzeniem MIiPS z dnia 24.12.2002r.) ,

- Protokołu przesłuchania świadka/poszkodowanego, Zgodnie z rozporządzeniem ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 3 października 2003 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. nr 182, poz. 1783); w załączniku określono nowy wzór protokołu ustalania okoliczności i przyczyn wypadku. Stary wzór protokołu obowiązuje do 31.03.2004 roku.

- Postanowienia/polecenia powypadkowego

Moduł WYPADKI jest przystosowany do współpracy z bazą danych tworzoną w systemie STER przez moduł ADMINISTRACJA, wykorzystując dane dotyczące struktury organizacyjnej przedsię­biorstwa oraz dane osobowe jego pracowników (nazwisko, imię, płeć, miejsce urodzenia itd.).

Winieta modułu WYPADKI przedstawiona jest na rys. 17. Zawiera ona listwę na­rzędziową z klawiszami funkcyjnymi oraz trzy zakładki zatytułowane Zestawienie, Wy­padek i Poszkodowany, umożliwiające dostęp do edycji i przeglądania różnych zesta­wów danych dotyczących rejestrowanych wypadków.

Od wersji 6.2 w module WYPADKI zaimplementowano opcję drukowania pustych formularzy następującego rodzaju:

• Statystyczna Karta Wypadku

• Protokół Powypadkowy

• Karta Wypadku

• Protokół Przesłuchania Świadka lub Poszkodowanego

• Postanowienie/Polecenie Powypadkowe

• Karta Wypadku w Drodze do/z Pracy

Rys. 17. Winieta modułu WYPADKI

W momencie uruchomienia modułu WYPADKI aktywna jest pierwsza zakładka - Zestawienie - udostępniająca dwa zbiorcze zestawienia tabelaryczne. Górne zestawienie zawiera listę zarejestrowanych wypadków, dolne − aktualną listę osób poszkodowanych w wypadku wskazanym w górnej tabeli.

Funkcja reprezentowana przez zakładkę Zestawienie umożliwia wykonywanie następujących czynności:

• przeglądanie zawartości rejestru wypadków,

• modyfikację wyświetlanych w tabelach danych,

• wybór aktualnego wypadku i poszkodowanego, do którego odnoszą się polecenia.

Zakładka zatytułowana Wypadek (rys. 18) uaktywnia formularz obsługi zestawu danych opisujących wybrany wypadek. Stanowi on rozszerzony zbiór danych wyświetla­nych w górnej tabeli zakładki Zestawienie. Dane wypadku stanowią te informacje, które są wspólne dla wszystkich poszkodowanych w nim osób. W przypadku wypadku indywi­dualnego jednemu zestawowi danych o wypadku przyporządkowany jest tylko jeden ze­staw danych dotyczących poszkodowanego.

Rys. 18. Okno główne modułu WYPADKI po uaktywnieniu zakładki Wypadek

Miejsce powstania wypadku wraz z jego kodem należy wybrać z listy dostępnych nazw. Są one pobierane z jednej z tabel wbudowanych w bazę danych.

Trzecia zakładka, zatytułowana Poszkodowany umożliwia dostęp do szeregu for­mularzy modułu WYPADKI pozwalających na edycję i przeglądanie danych poszkodowa­nego w aktualnie opracowywanym opisie wypadku. Jest ona najbardziej złożona i po­zwala na dostęp do kilku podrzędnych formularzy edycyjnych, oznaczonych kolejno: Dane osobowe, Dane o zatrudnieniu, Ch-ka wy­padku, Okoliczności, Czynniki/źródła, Pro­tokół powy­padkowy str. 1, Protokół powy­padkowy str. 2, Rejestr Wypadku. W momencie pierwszego wskazania zakładki Poszkodowany aktywny jest formularz Dane osobowe, dotyczący danych osobowych poszkodowanego, przedstawiony na rysunku 19.

Rys. 19. Formularz modułu WYPADKI po uaktywnieniu zakładki Dane osobowe

Kolejne formularze podrzędne zakładki Poszkodowany umożliwiają dostęp do edy­cji i przeglądania kolejnych innych, pogrupowanych tematycznie zbiorów danych do­tyczących poszkodowanego.

Formularz Dane o zatrudnieniu

Na formularzu Dane o zatrudnieniu (przedstawionym na rysunku 20) dostępne są informacje związane z zatrudnieniem pracownika. Informacje o zakładzie, wydziale, stanowisku mogą być wpisywane ręcznie wybierane z list wartości podawanych przez program (wyświetlane informacje są zgodne ze zdefiniowaną strukturą przedsiębiorstwa). Rodzaj umowy o pracę oraz zawód wykonywany przez poszkodowanego wybierany jest z listy wartości podawanych przez program. Kody oznaczone w postaci białych napisów na fioletowym tle defi­niowane są automatycznie podczas wyboru odpowiednich wartości z list. Zgodnie z instrukcją wypełniania Statystycznej Karty Wypadku podczas wpisywania rodzaju umowy o pracę i zawodu wykonywanego przez poszkodowanego, użytkownik ma możliwość wykorzy­stania określenia zgodnego z opisem zawartym w odpo­wiednich klasy­fikacjach lub nadania własnego opisu.

Rys. 20. Formularz uaktywniony przez zakładkę Dane o zatrudnieniu

Formularz Ch-ka wypadku

Formularz Ch-ka wypadku udostępnia pola do wprowadzenia danych o wypadku ściśle związanych z poszkodowanym (rys. 21.) Pola edycyjne wypełnia się tam na ogół poprzez wskazanie odpowiednich elementów wyboru lub wartości z rozwijanych list.

Danymi wprowadzanymi „ręcznie” są jedynie: liczba dni niezdolności do pracy oraz liczba godzin, jakie upłynęły od podjęcia pracy do momentu zaistnienia wypadku. Dodatkowo zaznaczone są (fioletowym kolorem) pola zawierające kody niezbędne do wypełnienia Statystycznej Karty Wypadku. Wartości do tych pól wprowadzane są automatycznie na podstawie wskazanych przez użytkownika pozycji z rozwijanych list wyboru. Pole na­zwane Numer karty od początku roku definiuje numer Statystycznej Karty Wypadku.

Rys. 21. Formularz uaktywniony przez zakładkę Ch-ka wypadku

Formularz Okoliczności

Formularz Okoliczności (przedstawiony na rysunku 22) umożliwia wprowadzenie do modułu WYPADKI danych dotyczących:

• czynności wykonywanej przez poszkodowanego w chwili wypadku,

• wydarzenia powodującego wypadek,

• wszystkich przyczyn wypadku.

W/w. dane stanowią odpowiedzi na pytania o numerach 15, 16 i 17 zawarte w znor­malizowanym formularzu Statystycznej Karty Wypadku. Zgodnie z obowiązującymi zasadami wypełniania karty wartości powyższych pól określa się na podstawie odpowied­nich (wbudowanych w bazę danych modułu WYPADKI) list klasyfikacji lub poprzez poda­nie własnego określenia.

Rys. 22. Formularz uaktywniony przez zakładkę Okoliczności

Formularz Czynniki/źródła

Formularz uaktywniany na stronie Czynniki/źródła (przedstawiony na rysunku 23) przeznaczony jest do wprowadzenia danych stanowiących odpowiedź na pytanie nr 18 Statystycznej Karty Wypadku („czynniki niebezpieczne, szkodliwe lub uciążliwe, które spowodowały wypadek, oraz materialne źródła tych czynników”). Zgodnie z obo­wiązującymi zasadami wypełniania karty wartości pól są określane na podstawie list kla­syfikacji wbudowanych w bazę danych modułu WYPADKI lub poprzez podanie własnego określenia. Moduł jest zabezpieczony przed możliwością podania więcej niż jednego czyn­nika i źródła o tym samym kodzie.

Rys. 23. Formularz uaktywniany przez zakładkę Czynniki/źródła

Formularze Protokołu Powypadkowego Str. 1 i 2

Formularze przedstawione na rysunkach 24 i 25 umożliwiają dostęp do edycji i prze­glądania danych stanowiących podstawę do wypełnienia Protokołu Powypadkowego (wyszczegółowiono tylko te dane, które nie wystąpiły dotychczas na pozostałych wcześniej omawianych formularzach). Prawe strony zakładki przeznaczone są do wprowadzenia zestawu dat związanych z pro­cesem rejestracji wypadku.

Rys. 24. Formularz uaktywniany przez zakładkę Protokół Powypadkowy str. 1

Rys. 25. Formularz uaktywniany przez zakładkę Protokół Powypadkowy str. 2

Formularz Korespondencja z ZUS

Formularz udostępniany przez zakładkę Korespondencja z ZUS, przedstawiony na rysunku 26 pozwala wprowadzić dane potrzebne do sporządzenia (wydrukowania) karty Rejestru Wypadku zgodnej z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. Dane te zawierają informacje dotyczące przekazania wniosku do ZUS.

Rys. 26. Formularz uaktywniany przez zakładkę Korespondencja z ZUS

Moduł WYPADKI od wersji 5 systemu STER został rozbudowany o funkcje rejestracji i dokumentowania wypadków w drodze do lub z pracy i umożliwia obecnie zarówno rejestrację wypadków tej kategorii, jak i opracowywanie odpowiedniej dokumentacji powypadkowej.

Dokumentacja związana z wypadkami w drodze do lub z pracy oraz wypadkami osób zatrudnionych na umowę jest prowadzona osobno. Dostęp do danych tego typu uzyskuje się po wybraniu zakładki Wypadki w drodze do lub z pracy, co zostało przedstawione na rys. 27. W pokazanym formularzu na zakładce Zestawienie wyświetlony jest aktualny wykaz wypadków w drodze do lub z pracy zawierający następujące dane:

• numer wypadku,

• datę wypadku,

• nazwisko i imię poszkodowanego.

Rys. 27. Zestawienie wypadków drodze do lub z pracy

Po wybraniu zakładki Wypadek zostaje udostępniony formularz do wprowadzania danych szczegółowych o wypadku w drodze z/do pracy, składający się z czterech podrzędnych zakładek.

Pierwsza z podrzędnych zakładek, pokazana na rys. 28, umożliwia dostęp do podstawowych informacji charakteryzujących omawiany wypadek.

Rys. 28. Dane wypadku w drodze do lub z pracy

Druga podrzędna zakładka, pokazana na rys. 29, udostępnia informacje o urazach i obrażeniach spowodowanych przez wypadek oraz wynikających następstwach dla poszkodowanego.

Rys. 29. Dane o obrażeniach dla wypadku w drodze do lub z pracy

Trzecia podrzędna zakładka, przedstawiona na rys. 30, zawiera informacje o zakwalifikowaniu wypadku do określonego typu, danych o świadkach oraz miejscu sporządzenia karty wypadku i wykazie załączników.

Rys. 30. Dane o kwalifikacji wypadku, świadkach oraz załącznikach dla wypadku w drodze do lub z pracy

Zakładka czwarta pokazana na rys. 30-1 zawiera informacje o obrażeniach poszkodowanego i wykazie załączników sporządzonych do wypadku.

Rys. 30-1. Dane o uzasadnieniu uznania wypadku, świadkach oraz załącznikach dla wypadku w drodze do lub z pracy

Po wybraniu zakładki Poszkodowany zostaje udostępniony formularz przeznaczony do wprowadzania danych szczegółowych o poszkodowanym. Zawiera on dwie kolejne podrzędne zakładki z formularzami do wprowadzania danych szczegółowych związanych z:

• poszkodowanym,

• zatrudnieniem poszkodowanego.

Na rys. 31 przedstawiona jest pierwsza podrzędna zakładka zwierająca szczegółowe dane osobowe o poszkodowanym.

Rys. 31. Dane osobowe poszkodowanego w wypadku w drodze do lub z pracy

Na rys. 32 pokazana jest druga podrzędna zakładka zwierająca szczegółowe dane o zatrudnieniu poszkodowanego.

Rys. 32. Dane o zatrudnieniu poszkodowanego w wypadku w drodze do lub z pracy

Karta wypadku

Od wersji STER 6.1 osobno prowadzona jest dokumentacja związana dokumentowaniem wypadków osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie np. na zasadzie umowy zlecenia. Dostęp do tych danych następuje po wybraniu zakładki Karty wypadkówy. W oknie tym na zakładce Zestawienie mamy wykaz wypadków zgodnych z Kartą wypadku. Zestawienie zawiera:

• numer wypadku,

• datę wypadku,

• nazwisko i imię poszkodowanego.

Po wybraniu zakładki Wypadek mamy formularz do wprowadzania danych szczegółowych o wypadku. Składa się on z kolejnych czterech zakładek.

Zakładka pierwsza pokazana na rys. 32-1 zawiera informacje podstawowe opisujące wypadek.

Rys. 32-1. Dane wypadku wg Karty wypadku

Zakładka druga pokazana na rys. 32-2 zawiera informacje o danych o świadkach wypadku i ewentualnym uzasadnieniu o nieuznaniu tego wypadku za wypadek przy pracy..

Rys. 32-2. Dane o świadkach i uzasadnieniu wg Karty wypadku

Zakładka trzecia pokazana na rys. 32-3 zawiera informacje o przyczynach wypadku.

Rys. 32-3. Informacje o przyczynach wypadku wg Karty wypadku

Zakładka czwarta pokazana na rys. 32-4 zawiera dodatkowe informacje o wypadku.

Rys. 32-4. Dane dodatkowe opisujące wypadek wg Karty wypadku

Po wybraniu zakładki Poszkodowany mamy formularz do wprowadzania danych szczegółowych o poszkodowanym. Składa się on z kolejnych dwóch zakładek zawierających dane szczegółowe:

• dane osobowe,

• dane płatnika składek.

Na rys. 32-5 pokazana jest pierwsza zakładka zwierająca szczegółowe dane osobowe o poszkodowanym.

Rys. 32-5. Dane osobowe poszkodowanego wg Karty wypadku

Na rys. 32-6 pokazana jest druga zakładka zwierająca dane szczegółowe o zatrudnieniu poszkodowanego.

Rys. 32-6. Dane płatnika składek ubezpieczeniowych poszkodowanego wg Karty wypadku

Na zakładce o zatrudnieniu znajduje się przycisk służący do wyboru stanowiska na którym pracuje poszkodowany. Ze względu na możliwość wprowadzenia wielopoziomowej struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa istnieje potrzeba wybrania poziomu struktury przedsiębiorstwa, który będzie wyświetlony dla pola z etykietą Zatrudniony w.

Do wyboru danych o zatrudnieniu służy okno Wybór stanowiska pokazane na rys. 32-7. Do formularza musimy wybrać stanowisko oraz nazwę komórki organizacyjnej z podanego w okienku poziomu.

W pokazanym przykładzie dla stanowiska Spawanie wybieramy 2 poziom struktury przedsiębiorstwa (najwyższy poziom struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa ma nr 0), co odpowiada zatrudnieniu w komórce organizacyjnej Szlifiernia. Po wybraniu poziomu 1 dla stanowiska Spawanie zatrudnienie ustawione będzie na komórce Fabryka Mebli. Wybrane dane pojawią się na formularzu Protokół powypadkowy.

Rys. 32-7. Okno Wybór stanowiska służące do wyboru danych o zatrudnieniu poszkodowanego

Możemy też wpisać dane o pracodawcy zatrudnionego np. na zlecenie pracownika jeśli jest to osoba, której danych nie ma w bazie danych gdyż jest zatrudnione z innego przedsiębiorstwa.

Funkcje administrowania zbiorami danych o wypadkach

Podstawowe funkcje administrowania zbiorami danych o wypadkach udostępniane są poprzez listwę narzędziową modułu WYPADKI, przedstawioną na rysunku 33. Zawiera ona szereg klawiszy funkcyjnych, którym przyporządkowano odpowiednie symbole gra­ficzne oraz nazwy określające udostępnianą funkcję. Pod przyciskiem Dodatki możemy ustawić czy Karta Wypadku ma być zgodna z nowym Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej czy w poprzedniej wersji.

Rys. 33. Listwa narzędziowa modułu WYPADKI

Za pomocą uaktywniania kolejnych klawiszy listwy można wykonywać następujące czynności związane z administrowaniem zbiorami danych wprowadzanych dla udoku­mentowania poszczególnych wypadków:

• Dodawanie danych o wypadku

• Dodawanie danych o poszkodowanym

• Usuwanie danych dotyczących wypadku

• Usuwanie danych dotyczących poszkodowanego

• Uaktywnienie formularza Statystycznej Karty Wypadku. Uaktywnienie tej funk­cji powoduje udostępnienie do edycji i wglądu dwóch formularzy (pierwszy z nich przedstawiono przykładowo na rysunku 34), pozwalających na wypełnienie danych dwóch stron Statystycznej Karty Wypadku w formie analogicznej do tej w jakiej wy­pełnia się kartę metodą tradycyjną bez użycia komputera. W formularzach karty au­tomatycznie pojawiają się wcześniej wprowadzone dane. Dane wprowadzone do for­mularza karty są z kolei automatycznie przenoszone do odpowiednich pól innych for­mularzy modułu WYPADKI.

Rys. 34. Formularz pierwszej strony Statystyczna Karta Wypadku

• Uaktywnienie funkcji edycji Protokołu Powypadkowego. Uaktywnienie tej funk­cji powoduje otwarcie dostępu do dwóch formularzy (pierwszy z nich przedstawiono dla przykładu na rysunku 35), pozwalających na wypełnienie odpowiednio dwóch stron Protokołu Powypadkowego w formie analogicznej do tej, w jakiej wypełniany jest on metodą tradycyjną bez użycia komputera. W formularzach kolejnych stron Protokołu Powypadkowego automatycznie pojawiają się wcześniej wprowadzone dane. Dane wprowadzone w formularzu Protokołu Powypadkowego są z kolei auto­matycznie przenoszone do odpowiednich pól innych formularzy modułu WYPADKI.

Od wersji 6.2 można posługiwać się formularzem Protokołu powypadkowego według Dz. U. 2004 r. Nr 227 poz. 2298. w zależności od ustawienia parametrów konfiguracyjnych w oknie Dodatki pole Inne. Jest to wersja 4-ro stronicowa Protokołu Powypadkowego pokazana na rys. 5-3, 5-4, 5-5,5-6.

Wybór kolejnych wersji Protokołu Powypadkowego pokazany jest na rysunku niżej.

Wyboru dokonujemy w oknie Dodatki, zakładka Inne lista Protokół Wypadkowy.

Rys. 35. Formularz pierwszej strony Protokołu Powypadkowego

• Otwarcie formularza do wprowadzania załączników. Uaktywnienie tej funkcji udostępnia formularz, za pomocą którego można dodawać, usuwać oraz edytować załączniki do Protokołu Powypadkowego oraz do Karty wypadku w drodze do/z pracy. Pokazane to zostało na rys. 36.

Rys. 36. Formularz Załączników (zakładka Protokołu Przesłuchania)

• Oprócz możliwości wprowadzania własnych załączników w module WYPADKI wprowadzono dwa dodatkowe załączniki: Protokół Przesłuchania Świadka/Poszkodowanego oraz Postanowienie/Plecenie Powypadkowe. Dane niezbędne do wydrukowania ww. załączników wprowadzamy poprzez wskazanie odpowiedniego formularza (każdy załącznik składa się z trzech podrzędnych zakładek). Po naciśnięciu przycisku „Dodaj załączniki” dodawany jest do odpowiedniej listy załączników. W trakcie wprowadzania danych (na kolejnych podrzędnych zakładkach) należy co pewien czas naciskać przycisk „Zapisz”, w celu zapisu do bazy danych wprowadzonych informacji.

• Weryfikację wprowadzonych danych oraz wydruk formularza zawierającego wynik dokonanej weryfikacji. W module WYPADKI zaimplementowano tę funkcję, ponieważ opis wypadku niezbędny do wypełnienia Statystycznej Karty Wypadku i Protokołu Po­wypadkowego jest na ogół bardzo obszerny. Ponadto część danych wykorzystywana jest niezależnie, a część wspólnie w obu wspomnianych dokumentach. Może to być przyczyną popełnienia błędów. Na formularzu weryfikacji danych (przedstawionym przykładowo na rysunku 37) zestawione są zbiorczo wszystkie najważniejsze dane wraz z wynikiem testowania ich poprawności oraz podsumowaniem określającym liczbę i wyszczególnienie stwierdzonych błędów, uwag i ostrzeżeń dotyczących wpro­wadzanych danych.

Rys. 37. Przykładowy formularz weryfikacji danych wprowadzonych do modułu WYPADKI

• Zapis danych aktualnie opracowywanego wypadku, łącznie z danymi poszkodowa­nych, w bazie danych systemu STER.

• Uaktywnienie funkcji administratora wydruków. Uaktywnienie tej funkcji po­zwala na podgląd i wydruk bogatego zestawu różnych raportów, zgrupowanych w trzech kategoriach: wydruki pojedynczych dokumentów (Statystycznej Karty Wy­padku, Protokołu Powypadkowego i Karty rejestracji wypadku dla wskazanego po­szkodowanego), wydruki zbiorcze zawartości rejestru wypadków przy pracy, oraz ze­stawienia statystyczne. Odpowiednie trzy formularze administratora wydruków przed­stawiono na rysunkach 38, 39 i 40.

Rys. 38. Formularz administratora wydruków przeznaczony do wydruku Statystycznej Karty Wypadku, Protokołu Powypadkowego i Karty Rejestru Wypadku oraz różnego rodzaju załączników

Od wersji 5.0 systemu możliwe jest wydruk karty wypadku w drodze do/z pracy a od wersji 6.1 również wydruk karty wypadku zatrudnionego na umowę o dzieło.

Rys. 39 Formularz administratora wydruków przeznaczony do wydruku zestawienia zbiorczego rejestru wypadków przy pracy

Rys. 40. Formularz administratora wydruków przeznaczony do wydruku zestawień

statystycznych wypadków przy pracy

Zestawienia statystyczne służą do drukowania formularzy porównujących liczby wypad­ków zarejestrowanych w dwóch dowolnych latach kalendarzowych ze względu na różne okoliczności charakteryzujące wypadki (np. czynności wykonywane przez pracownika, miejsca powstania wypadku, przyczyny powstania wypadku, urazy doznane w wypadku, wydarzenia będącego przyczyną wypadku, źródła wypadku, czynniki powodujące wypadek, wiek pracowników, którzy ulegli wypadkom, staż pracy w zawodzie, ilość przepracowanych godzin od rozpoczęcia pracy do wypadku, dni tygodnia, miesiące, kwartały, zmiana, na której wydarzył się wypadek, badania lekarskie, szkolenia bhp, płeć osób, które uległy wypadkowi, stanowiska). Zestawienia mogą być prowadzone dla wybra­nego elementu struktury przedsiębiorstwa.

Funkcja administratora wydruków może być wywołana nie tylko za pomocą klawisza funkcyjnego formularza głównego programu, lecz również z poziomu innych formularzy, np. formularza Statystycznej Karty Wypadku i Protokołu Powypadkowego.

• Udostępnienie formularza administratora rejestru wypadków (przycisk „Dodatki”), służącego do przetwarzania danych stanowiących stały element składowy bazy danych o wypad­kach. Formularz przeznaczony jest do ustalenia daty odniesienia, czyli wyboru roku kalendarzowego, dla którego użytkownik chce przeglądać lub modyfikować rejestr wypadków oraz do przeglądania i modyfikacji zawartości wbudowanej w moduł WYPADKI bazy danych, służącej wspomaganiu właściwego wypełnienia pozycji Staty­stycznej Karty Wypadku. Dane te podzielone są na grupy. Każda z nich ma przypo­rządkowaną odpowiednią zakładkę formularza. Na rysunku 41 przedstawiono dla przykładu zawartość bazy Czynników wspomagającą wypełnienie Statystycznej Karty Wypadku w zakresie czynników niebezpiecznych i szkodliwych stanowiących przyczynę powstania wypadku przy pracy. Użytkownik ma możliwość modyfikacji i uzupełniania zawartości bazy danych.

Rys. 41. Formularz administratora rejestru wypadków umożliwiający modyfikację

bazy czynników stanowiących przyczyny wypadków.

• Uaktywnienie programu pomocy, umożliwiającego uzyskanie podstawowych infor­macji o funkcjach programu i jego prawidłowej obsłudze.

• Wywołanie modułu ADMINISTRACJA umożliwiającego wprowadzanie informacji o strukturze przedsiębiorstwa i zatrudnieniu pracowników.

• Zakończenie pracy z programem poprzez powrót do systemu Win­dows 95/98/NT/2000/Me/XP, poprzedzone propozycją zapisu danych, które zostały wprowa­dzone do modułu WYPADKI, ale nie zarejestrowane na nośniku stałym.

Podsumowując możliwości wykorzystania modułu WYPADKI do prowadzenia reje­stru wypadków przy pracy i wypadków w drodze do lub z pracy oraz tworzenia dokumentacji powypadkowej warto zwrócić uwagę na przejrzystość jego konstrukcji, wygodne narzędzia administrowania danymi wprowadzanymi oraz bogatą zawartość wbudowanych zbiorów danych merytorycznych pomocnych przy znormalizowanym charakteryzowaniu zdarzeń wypadkowych.

Wprowadzanie danych dotyczących wypadku, niezbędnych do wydrukowania Sta­tystycznej Karty Wypadku i Protokołu Powypadkowego, może być wykonywane za po­mocą zarówno elementów umieszczonych na zakładkach oznaczonych symbolami „Wypa­dek” i „Poszkodowany” okna głównego rejestru wypadków, jak i w sposób zbliżony do tradycyjnego, za pomocą specjalnych formularzy przypominających formą graficzną tra­dycyjne dokumenty Statystycznej Karty Wypadku i Protokołu Powypadkowego. Dane wprowadzane do tych formularzy są przy tym automatycznie wstawiane do odpowiednich pól zakładek okna głównego rejestru wypadków i odwrotnie, dane wprowadzone w oknie głównym pojawiają się w odpowiednich miejscach formularzy tradycyjnych.

Sposób wprowadzania danych zależy od indywidualnych preferencji użytkownika programu. Zestaw danych, które są wymagane do udokumentowania wypadku, jest bar­dzo obszerny. Dla uniknięcia ewentualnych błędów, bardzo pomocna jest opcja weryfika­cji poprawności danych ze wskazaniem przyczyn powstania błędów.

Prowadzenie rejestru wypadków jest ułatwione dzięki możliwości wykorzystywa­nia charakterystyki struktury przedsiębiorstwa zdefiniowanej w module ADMINISTRACJA, oraz wbudowanych baz danych (klasyfikacja zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy, dane niezbędne do prawidłowego wypełnienia Statystycznej Karty Wypadku). Administrowanie tymi danymi ułatwia formularz, który zawiera zakładki grupujące logicznie powiązane zbiory danych. W przeważającej większości dane te są już wprowadzone i użytkownik programu może przy­stąpić do korzystania z rejestru bez wykonywania wstępnych czynności przygotowaw­czych.

6. Budowa i sposób użytkowania modułu BHP

Moduł ten jest uzupełnieniem Systemu STER, umożliwiającym bezpośrednią reje-strację oraz przetwarzanie danych, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w przed-siębiorstwie, związanych bezpośrednio z pracownikami i ich zatrudnieniem na określo­nych stanowiskach. Moduł BHP zapewnia łatwe zarządzanie i administrowanie tego typu danymi w przedsiębiorstwie na wielu płaszczyznach: stosowanych środków związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, przysługujących pracownikom świadczeń, wymaganych uprawnień na określonych stanowiskach, obowiązujących szkoleń, obowiązkowych badań lekarskich oraz ponoszonych kosztów, związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i hi­gieny pracy na stanowiskach, planowania działań profilaktycznych itp.

Moduł ten jest dostarczany z częściowo wypełnionymi wbudowanymi bazami da­nych, dotyczącymi różnych aspektów bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników na stanowiskach pracy. Zaproponowane zestawy danych tworzą grupy tematyczne z za­kresu bhp, wypełnione danymi zorganizowanymi w listy, które użytkownik w czasie pracy z modułem może rozszerzać i modyfikować w zależności od swoich potrzeb.

Moduł zarządzania danymi pracowników związanymi z bezpieczeństwem i higieną pracy funkcjonuje zgodnie ze sformułowanymi poniżej zasadami. Umożliwia on kolejne wykonanie następujących czynności:

• Zdefiniowanie grup i list stosowanych w przedsiębiorstwie środków i działań z za­kresu bhp,

• Przypisanie odpowiednich środków i działań z zakresu bhp stanowiskom pracy i pra­cownikom na nich zatrudnionym,

• Dokonywanie analizy stanu działań z zakresu bhp na podstawie odpowiednich wy­druków.

Moduł BHP jest przystosowany do współpracy z bazą danych tworzoną w systemie STER przez moduł ADMINISTRACJA, pozwalając na bezpośrednie wykorzy­stywanie danych dotyczących struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa oraz danych osobowych jego pracowników (nazwisko, imię, płeć, miejsce urodze­nia itd.), może więc funkcjonować niezależnie od innych modułów merytorycznych.

Winietę modułu BHP systemu STER przedstawiono na rysunku 42. Zawiera ona odwołania do wszystkich zasadniczych funkcji modułu, związanych z zarządzaniem da­nymi pracowników odnoszącymi się do bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach.

Rys. 42. Winieta modułu BHP

Wprowadzanie danych administracyjnych przedsiębiorstwa jak również informacji o pracownikach i ich zatrudnieniu, zostało przeniesione do omawianego wcześniej modułu ADMINISTRACJA.

Metody wprowadzania powyższych danych w module ADMINISTRACJA są omówione dokładniej w dalszej części opracowania.

Definicja grup i pozycji na listach bhp - administracja

Przed przystąpieniem do pracy z modułem użytkownik powinien dostosować Grupy i Listy pozycji z grupy do własnych potrzeb z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy w swoim przedsiębiorstwie. Zdefiniowane grupy i listy pozycji z grup będą dostępne przy definiowaniu środków bhp dla stanowisk pracy i dla konkretnych pracowników za­trudnionych na stanowiskach. Moduł BHP standardowo zawiera częściowo wypełnioną bazę danych dotyczącą Grup i List pozycji z grupy. Pokazane jest to na rysunku 43.

Rys. 43. Formularz pozwalający administrować Grupami i Listami pozycji z grupy

Na rysunku 44 przedstawiono formularze, umożliwiające wprowadzanie danych dla nowej grupy i przykładowej listy z wybranej grupy.

Rys. 44. Przykładowe formularze pozwalające wprowadzić dane dla nowej grupy wraz z przyporządkowaną jej listą, z aktywnymi wszystkimi polami

Rejestr środków i działań z zakresu bhp na stanowisku pracy

Na podstawie wprowadzonych wcześniej danych administracyjnych dotyczących Grup i List BHP dla grup, można przyporządkowywać podejmowane działania związane z bhp do stanowisk pracy. Odpowiedni formularz przedstawiono na rysunku 45.

Rys. 45. Formularz umożliwiający przypisanie pozycji z Listy BHP do stanowiska

Automatyczne przypisanie wszystkich wybranych list do pracowników zatrudnio­nych na rozpatrywanym stanowisku zostanie zrealizowane poprzez wybranie opcji Dodaj te same dane dla wszystkich pracowników na tym stanowisku.

Znaczenie zakładek Ochrony indywidualne oraz Ochrony zbiorowe na formularzu 34 jest identyczne, jak w przypadku modułu RYZYKO - umożliwiają one przypisanie do stanowiska pracy środków ochrony indywidualnej i zbiorowej.

Rejestr środków i działań z zakresu bhp na stanowisku pracy

Na podstawie wprowadzonych danych administracyjnych dotyczących Grup i List BHP dla grup, możliwe jest zdefiniowanie podejmowanych działań na stanowisku pracy dla konkretnych pracowników przypisanych do danego stanowiska. Przycisk BHP w obszarze „Pracownicy”, znajdujący się w oknie głównym modułu BHP, służy do definiowania dla wybranego pracownika środków i działań z zakresu bhp, które nie dotyczą standardowo danego stanowiska, a są indywidualnie związane z określonym pracowni­kiem zatrudnionym na tym stanowisku.

Rys. 46. Formularz Wybór pozycji BHP dla pracownika z wybraną zakładką Listy BHP

Każdą pozycję z „listy wybranych” uszczegóławia się, wprowadzając dane szczegó­łowe np. ilościowe, koszty, okres stosowania; co jest pokazane na rys. 47.

Rys. 47. Okno Wybór pozycji BHP dla pracownika z danymi szczegółowymi wybranej pozycji listy wybranych środków

Po zarejestrowaniu wszystkich koniecznych danych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych bezpośrednio z pracownikami, w wyniku pracy z modułem BHP można uzyskać następujące rodzaje wydruków:

• Wykaz środków bhp stosowanych w przedsiębiorstwie,

• Wykaz środków bhp przypisanych do stanowisk pracy,

• Wykaz środków, świadczeń i działań związanych z bhp dla poszczególnych pracowni­ków,

• Wykaz środków nie wydanych pracownikom.

7. Budowa i sposób funkcjonowania modułu DOBÓR systemu STER

Moduł DOBÓR umożliwia prawidłowy dobór środków ochrony indywidualnej dla pracowników pracujących na określonym stanowisku pracy, stosownie do zagrożeń zawodowych związanych z występującymi tam czynnikami szkodliwymi.

Dobór środków ochrony prowadzony jest na podstawie informacji dotyczących ob­szaru narażenia i parametrów stanowiska pracy. Dane te pobierane są z systemu STER (z wykorzystaniem bazy danych wypełnionej z pomocą modułu RYZYKO) lub mogą zostać wprowadzone niezależnie w module DOBÓR.

W omawianym module systemu STER dobierany jest sprzęt zapewniający maksy­malny stopień ochrony przed określonym zagrożeniem zawodowym. Podczas opracowy­wania modułu wykorzystano informacje zawarte m.in. w następujących dokumentach: normach europejskich, Polskich Normach, instrukcjach opracowanych przez Komisję Eu­ropejską DGV, dokumentach normatywnych wydanych w formie przewodników, raportów technicznych lub instrukcji, opracowanych przez Komitet Techniczny CEN, publikacjach.

W celu ułatwienia interpretacji pytań zawartych w procedurach doboru środków ochrony indywidualnej, moduł wzbogacono o system pomocy kontekstowej oraz zdjęcia wybranych środków ochrony. Dzięki temu zawarte w module informacje dotyczące para­metrów ochronnych, obszaru stosowania poszczególnych typów środków ochrony indywi­dualnej oraz ich oznakowania stanowią kompendium wiedzy na temat tych środków. Możliwość zapoznania się z fotografiami wybieranego sprzętu stanowi dodatkowy element pozwalający na weryfikację oczekiwań użytkownika, zwłaszcza dotyczących zapewnienia wymaganego obszaru ochrony pracownika.

Moduł doboru środków ochrony indywidualnej funkcjonuje zgodnie z następują­cymi założeniami:

• dobór środków ochrony indywidualnej prowadzony jest dla zagrożeń wymienionych w wykazie czynników szkodliwych, występujących na stanowiskach pracy, zamieszczo­nym w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r., w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 79, poz. 513, 1998 r.), z późn. zmianami

• dobór środków ochrony indywidualnej następuje tylko spośród wzorów mających ważne certyfikaty lub świadectwa dopuszczenia/zatwierdzenia, uprawniające do ozna­czania znakiem bezpieczeństwa

• przed przystąpieniem do doboru środków ochrony indywidualnej powinno być znane stężenie lub natężenie czynnika szkodliwego powodującego zagrożenie

• efektem końcowym działania programu doboru jest raport, zawierający zaznaczone przez użytkownika programu czynniki szkodliwe, zalecane grupy środków ochrony in­dywidualnej oraz wykaz wzorów spełniających założone przez niego wymagania

• moduł DOBÓR współpracuje, współdzieląc dane, z innymi modułami systemu STER oraz może bezpośrednio współdziałać z elektronicznym informatorem nt. środków ochrony indywidualnej - INFOCHRON

Założenia powyższe zrealizowano poprzez zastosowanie następującej koncepcji konstruk­cji modułu:

• Wprowadzony w module podział czynników szkodliwych został dostosowany do wy­kazu czynników szkodliwych i uciążliwych, zamieszczonego w ww. rozporządzeniu Mi­nistra Pracy i Polityki Socjalnej. Odstępstwa od podziału podanego w rozporządzeniu są podyktowane koniecznością uwzględnienia dodatkowych informacji, wynikających ze specjalnych wymagań stawianych środkom ochrony indywidualnej.

• Dobór środków ochrony indywidualnej następuje jedynie z wykazu wzorów mających certyfikaty na znak bezpieczeństwa, prowadzonego przez Ośrodek Certyfikacji CIOP.

• Zastosowany w module algorytm postępowania umożliwia użytkownikowi dokonanie doboru środków ochrony indywidualnej na podstawie:

• informacji o stwierdzonych na stanowisku wystąpieniach czynników szkodliwych z uwzględnieniem ich stężeń lub natężeń,

• algorytmów doboru środków ochrony indywidualnej, przechowywanych w bazie da­nych, wbudowanej w moduł,

• parametrów dotyczących środków ochrony indywidualnej zawartych w bazie da­nych wbudowanej w moduł,

• dodatkowych danych o czynnikach na stanowisku, wprowadzanych przez użytkowni­ków, za pomocą list wyboru,

• informacji dotyczących konfliktów w stosowaniu niektórych środków ochrony indywi­dualnej występujących łącznie (analizowanych po uruchomieniu procedury bezkolizyjności stosowania tych środków).

Efektem końcowym działania modułu jest raport zawierający szczegółowe dane opi­sujące czynniki szkodliwe, zalecane grupy środków ochrony indywidualnej oraz wykaz wzorów tych środków spełniających wymagania założone przez użytkownika.

Ze względu na specyficzny charakter informacji niezbędnych do dokonania właści­wego doboru środków ochrony indywidualnej, w module DOBÓR uściślane są dodatkowe parametry czynników szkodliwych, które nie są uwzględniane w module RYZYKO.

Oprócz wszystkich czynników szkodliwych, uwzględnionych w module RYZYKO, w module DOBÓR uwzględniono dodatkowo takie czynniki jak: porażenie prądem elektrycz­nym, czynniki atmosferyczne oraz niektóre czynniki mechaniczne, m.in. odpryski ciał sta­łych. Czynniki szkodliwe, które nie zostały uwzględnione w module RYZYKO systemu STER oznaczono kolorem niebieskim, a kolorem czerwonym oznaczono czynniki nie uwzględ­niane podczas doboru środków ochrony indywidualnej.

Na rysunku 48 przedstawiono winietę modułu DOBÓR. Zawiera ona odwołania do wszystkich zasadniczych funkcji modułu. Sposób działania dostępnych procedur sugeruje zachowanie odpowiedniej kolejności przy korzystaniu z programu.

Rys 48. Winieta modułu DOBÓR systemu STER

Wprowadzanie danych administracyjnych, danych o stanowiskach, danych o zatrudnieniu na stanowiskach przeniesiono do modułu ADMINISTRACJA.

Określenie parametrów czynnika/grupy czynników oraz warunków pracy w procedurze doboru środków ochrony indywidualnej na wybranym stanowisku

W module DOBÓR można dokonać doboru środków ochrony indywidualnej na sta­nowisku pracy. Jeśli użytkownik pracował z modułem RYZYKO dobór możliwy jest dla każdej sesji pomiarowej oddzielnie.

Aby rozpocząć proces doboru środków ochrony indywidualnej, należy uaktywnić przycisk Dobór, uwidoczniony bezpośrednio na winiecie modułu DOBÓR.

Na rysunku 49 przedstawiono podstawowy formularz procedury doboru środków ochrony indywidualnej dla wybranego stanowiska pracy lub wybranej sesji pomiarowej.

Rys. 49. Formularz rozpoczynający ciąg procedur składających się na proces doboru środków ochrony indywidualnej

Po wybraniu z listy czynników szkodliwych jednego z czynników i naciśnięciu przyci­sku Dobór uruchamiana jest procedura doboru przypisana do tego czynnika lub grupy czynników.

Wykonywanie procedur doboru środków ochrony indywidualnej odpowiednich do ochrony przed zagrożeniami związanymi z poszczególnymi czynnikami szkodliwymi, wy­maga wykonywania ciągów czynności polegających na wprowadzaniu odpowiedzi na za­dawane przez moduł pytania. Wprowadzanie powyższych danych może polegać na wy­borze stosownych elementów z zaproponowanych list wyboru, zaznaczaniu wybranego przycisku lub wprowadzaniu odpowiednich wartości w polach edycyjnych.

Na rysunku 50 przedstawiono formularz dotyczący doboru środków ochrony indy­widualnej przykładowo - dla czynnika chemicznego.

Rys. 50. Przykładowy formularz do wprowadzania danych do procedury doboru środków ochrony indywidualnej przed zagrożeniem czynnikiem chemicznym

Proces doboru może być kontynuowany na kolejnych zakładkach udostępnianych przez formularz procedury doboru. W momencie jej zakończenia kolor wszystkich napi­sów zmienia się na niebieski, co oznacza, że nie można dokonywać już zmian w parame­trach opisujących kolejne kroki doboru środków ochrony indywidualnej

Kolorem czarnym zaznaczony jest tekst pytań oraz zakres procesu doboru, do którego możemy powrócić.

Kolorem niebieskim zaznaczone są etapy doboru, których już nie można powtó­rzyć (chyba, że procedura doboru zostanie powtórzona od początku).

Kolorem zielonym zaznaczone są elementy lub grupy środków ochrony indywidual­nej, które zostały wybrane.

W trakcie procedury doboru mogą pojawiać się dodatkowe formularze np. zawie­rające listę wyboru czynników chemicznych lub komunikat wyjaśniający - stosowne dla poszczególnych algorytmów doboru, a wynikające często z wybranych lub wprowadzo­nych odpowiedzi na sformułowane w module DOBÓR pytania.

Wynik doboru wstępnego środków ochrony indywidualnej

Wynikiem procedury doboru jest zestaw środków ochrony indywidualnej. Na ry­sunku 51 przedstawiono formularz wstępnego doboru, na którym widoczne są ogólne parametry, jakie mają spełniać środki ochrony indywidualnej w podziale na części ciała i grupy czynników.

Rys. 51. Formularz wstępnego doboru środków ochrony indywidualnej

Dwukrotne kliknięcie na wybranej liście atrybutów środka ochrony indywidualnej po­woduje wyświetlenie w osobnym oknie przedstawionym na rysunku 52 informacji o kolej­ności wykonanych czynności, podczas procedury doboru (tzw. ścieżce doboru) środków ochrony indywidualnej dla wybranego czynnika.

Informacja powyższa pozwala na prześledzenie całego procesu doboru w celu spraw­dzenia jego poprawności.

Rys. 52. Informacje o ścieżce doboru środków ochrony indywidualnej

Aby spowodować wyświetlenie wyniku doboru środków ochrony indywidualnej należy wybrać przycisk Pokaż ochrony na formularzu z rys. 51.

Rys. 53. Środki ochrony indywidualnej w podziale na części ciała i pogrupowane dla różnych czynników szkodliwych.

Następstwem tej czynności jest wyświetlenie formularza przedstawionego na ry­sunku 53, zawierającego podgląd symboli środków ochrony indywidualnej wraz z ich krótką charakterystyką. Więcej szczegółów można uzyskać po naciśnięciu przycisku Info i skorzystaniu z informatora INFOCHRON opracowanego w konwencji systemu pomocy dla WINDOWS.

Przy każdej liście środków ochrony indywidualnej, przedstawionej na ww. formula­rzu znajduje się znacznik decydujący, czy dane środki ochrony będą rozpatrywane w pro­cesie doboru ostatecznego uruchamianym przez naciśnięcie przycisku Pokaż część wspólną ochron w obrębie jednej części ciała.

Znaczniki te (jeżeli są zaznaczone) w przypadku otrzymania niezadowalających wyników doboru lub nieotrzymania ich wcale, można odznaczać, a następnie uruchamiać procedurę doboru ostatecznego ponownie.

Ostateczny dobór środków ochrony indywidualnej

W ostatnim etapie pracy z modułem DOBÓR można zadecydować, czy ostateczna selekcja środków ochrony indywidualnej dokona się z uwzględnieniem tzw. procedury bezkolizyjności czy bez tej procedury.

Procedura bezkolizyjności stosowania środków ochrony indywidualnej, stanowiąca bardzo istotny element modułu DOBÓR, polega na eliminowaniu zestawów środków, które nie mogą być stosowane jednocześnie w sytuacji, gdy konieczne jest zastosowanie kilku różnych środków ochrony (np. chroniących różne części ciała pracownika).

Jeżeli procedura ostatecznego doboru będzie wykonywana z uwzględnieniem pro­cedury bezkolizyjności i w efekcie zostaną stwierdzone kolizje (niemożność równocze­snego zastosowania wytypowanych środków ochrony), zostanie wyświetlony formularz informujący o wykluczaniu możliwości zastosowania łącznego określonych środków ochrony indywidualnej i użytkownik będzie musiał zaznaczyć te środki ochrony indywidu­alnej, których przy kolejnym wykonaniu procedury ostatecznego doboru nie należy uwzględniać.

Dobór ostateczny środków ochrony indywidualnej następuje w momencie naci­śnięcia przycisku Pokaż część wspólną ochron w obrębie jednej części ciała

Po wykonaniu procedury ostatecznego doboru środków ochrony indywidualnej, z listy środków ochrony dobranych dla danej części ciała wybierane są te symbole środków ochrony, które wykazują działanie ochronne dla wszystkich rozpatrywanych czynników.

Zdarza się jednak, że dla danej części ciała nie można z listy wybranych środków ochrony wyselekcjonować takich, które wykazują „część wspólną działania ochronnego”. Wtedy generowany jest dla określonej części ciała komunikat o braku „części wspólnej” zbiorów środków ochrony dla poszczególnych czynników.

Rys 54. Formularz ostatecznego doboru środków ochrony indywidualnej.

Procedura ostatecznego doboru środków ochrony indywidualnej jest ostatnim eta­pem procesu doboru, a po jej wykonaniu należy zapisać wynik dokonanego doboru.

Wybór środków ochrony indywidualnej ze zbioru zaproponowanego przez mo­duł DOBÓR po przeprowadzeniu procedury selekcyjnej

Po przeprowadzeniu procesu doboru i zapamiętaniu jego wyniku ostatecznego użyt­kownik może przypisać do stanowiska lub sesji pomiarowej środki ochrony indywidu­alnej wybrane ze zbioru, będącego wynikiem procedury doboru.

Wybrane środki ochrony indywidualnej będą widoczne również w module BHP.

Na rysunku 55 przedstawiono formularz, umożliwiający przypisanie wybranych środków ochrony indywidualnej do danego stanowiska pracy, spośród zbioru środków ochrony, uzyskanego podczas przeprowadzonej wcześniej procedury doboru.

Rys. 55. Formularz umożliwiający przypisanie wybranych środków ochrony indywi­dualnej do stanowiska pracy.

Wydruki modułu DOBÓR systemu STER

Po przeprowadzeniu procesu doboru, zapamiętaniu jego wyniku ostatecznego oraz wybraniu konkretnych środków ochrony indywidualnej użytkownik może sporządzić wy­druk ze szczególnym uwzględnieniem:

• Szczegółowych danych o doborze środków ochrony indywidualnej dla poszczegól­nych czynników wraz ze ścieżką doboru,

• Danych o wyniku doboru wstępnego w podziale na części ciała i czynniki,

• Wyniku doboru środków ochrony indywidualnej - ostatecznego,

• Listy wybranych środków ochrony indywidualnej ze zbioru środków dobranych osta­tecznie.

8. Budowa i sposób użytkowania modułu ASYSTENTA

Program STERASYST ułatwia zarządzanie systemem STER, jest programem rezydentnym działającym w tle, umożliwiającym wykonywanie między innymi nastepujących zadań:

• logowanie się do systemu,

• konfigurowanie programu STERASYST,

• wyboru bazy danych, z którą chcemy pracować,

• uruchamianie poszczególnych modułów systemu STER,

• automatyczne wykonywanie raportów przypominających użytkownikowi o konieczności podjęcia niezbędnych działań mających na celu efektywne wdrożenie bhp z wykorzystaniem systemu STER,

• automatyczne wykonywanie archiwizacji bazy danych systemu STER,

• wyświetlanie statystyk pokazujących wyniki działania programu STERASYST,

• wyświetlenie formularza umożliwiającego:

• obejrzenie listy wygenerowanych raportów,

• wyświetlenie raportu (format .rtf),

• wykonanie raportów,

• połączenie się ze stroną Instytutu zawierającą uaktualnienia systemu STER,

• konfigurowanie generatora raportów.

Wszystkie wymienione funkcje programu STERASYST mają za zadanie ułatwić i zautomatyzować obsługę systemu STER.

Po zalogowaniu się do programu STERASYST okno głównego formularza systemu ma wygląd przedstawiony na rys. 56.

Rys. 56. Główny formularz programu STERASYST

Okno to może zostać zwinięte do listwy zadań systemu Windows lub zamknięte przyciskiem Zamknij (zdarzenie to nie kończy działanie programu STERASYST, a jedynie zamyka okno formularza).

Przy uruchomionym programie STERASYST po kliknięciu lewym klawiszem myszki wyświetlone zostaje okno formularza, natomiast po kliknięciu prawym klawiszem myszki wyświetlane jest rozwijalne menu pokazane na rys. 57.

Rys. 57. Rozwijalne menu programu STERASYST

Z tego menu możemy uruchamiać poszczególne funkcje programu STERASYST.

Otwieranie okna formularza

Okno formularza jest pokazane na rys. 58. W nagłówku okna wyświetlona jest nazwa aliasu do aktualnie obsługiwanej bazy danych (na rysunku jest to ster6) oraz po dwukropku wyszczególniona jest nazwa zalogowanego użytkownika (na rysunku jest to admin).

Rys. 58. Główny formularz programu STERASYST

W oknie tym mamy sześć przycisków:

• Pokaż listę raportów - wyświetla listę z wykonanymi raportami,

• Wykonaj raport - wykonuje listę raportów w ustalonych bazach danych zgodnie z parametrami konfiguracyjnymi asystenta,

• Zobacz uaktualnienia - aktywuje połączenie internetowe ze stroną Instytutu zawierającą listę najnowszych uaktualnień systemu STER,

• Ustawienia - konfiguruje asystenta,

• Daty istotnych zmian - informacje o istotnych zmianach w systemie STER,

• Zamknij - zamyka formularz,

• Pomoc - wyświetlenie pomocy.

Statystyki

W rezultacie wyboru opcji Pokaż statystyki z rozwijalnego menu (patrz rys. 59.) wyświetlone zostaje okno pokazane na rys. 60.

Rys. 59. Rozwijalne menu programu STERASYST z wybraną opcją Pokaż statystyki

W oknie tym wyświetlana jest informacja o wykonanych ostatnio kopiach zapasowych baz danych systemu STER (Backup) oraz o liście raportowanych baz danych przez program STERASYST. Statystyki te pozwalają użytkownikowi kontrolować poprawność działania asystenta systemu STER i odpowiednio konfigurować program STERASYST pod kątem planowanych działań z zakresu BHP.

Rys. 60. Formularz prezentujący zestawione statystyki systemu STERTASYST

Animacja ikony programu sterasyst

W rezultacie wyboru opcji Uruchom animacje z rozwijalnego menu (patrz rys. 61.) ulega zmianie wygląd ikony programu STERASYST na pasku zadań (jest ona animowana i przez to wyróżnia się w szeregu innych ikon).

Rys. 61. Rozwijalne menu programu STERASYST z wybraną opcją Uruchom animacje

Przy uruchomionej animacji możemy ją zatrzymać poprzez wybór opcji Wstrzymaj animacje (patrz rys. 62).

Rys. 62. Rozwijalne menu programu STERASYST z wybraną opcją Wstrzymaj animacje

Uwaga!

Po wygenerowaniu raportów program STERASYST uruchamia automatycznie animację ikony na pasku zadań systemu Windows, sygnalizując w ten sposób użytkownikowi systemu STER o zakończeniu wykonania raportów.

Uruchamianie dostępnych modułów systemu STER

W rezultacie wyboru opcji Moduły systemu STER z menu głównego programu STERASYST (patrz rys. 63) uaktywnione zostaje kolejne menu zawierające listę nazw poszczególnych modułów systemu STER.

Rys. 63. Rozwijane menu programu STERASYST z wybraną opcją Moduły systemu STER

Na powyższym rysunku wyświetlona jest lista dostępnych modułów systemu STER, które możemy uruchamiać z poziomu tego menu. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż podczas uruchamiania wybranego modułu nie potrzebujemy podawać nazwy użytkownika ani jego hasła, gdyż asystent pamięta kto jest zalogowany w systemie. Nawet jeżeli zakończymy pracę z sytemem STER i po pewnym czasie będziemy ponownie uruchamiać wybrany moduł, asystent pozwoli nam go uruchomić bez konieczności ponownego logowania się w systemie. Dany mechanizm działa tak długo jak długo program STERASYST jest uruchomiony w systemie Windows.

Na rys. 64 pokazana została opcja uruchamiania modułu RYZYKO z menu głównego programu STERASYST.

Rys. 64. Rozwijalne menu programu STERASYST z wybraną opcją Moduły systemu STER z jednoczesnym wyborem modułu RYZYKO do uruchomienia

Dodatkowe menu zawierajace listę modułów systemu STER przeznaczonych do uruchomienia, może być wyświetlone z prawej (rys. 63) lub lewej (rys. 64) strony menu głównego programu STERASYST. Związane jest to z umiejscowieniem ikony programu STERASYST na pasku zadań systemu Windows.

Wybór bazy danych

W rezultacie wyboru opcji Wybór bazy danych z menu głównego systemu STERASYST (patrz na rys. 65) uaktywnione zostaje kolejne menu o nazwie Konfiguracja baz danych zawierające listę baz danych obsługiwanych aktualnie przez program STERASYST.

Rys. 65. Rozwijalne menu programu STERASYST z wybraną opcją Wybór bazy danych

W dodatkowym menu mamy jedną pozycję o nazwie Konfiguracja bazy danych oraz listę aktualnie obsługiwanych baz danych przez program STERASYST. Na rys. 65 pokazane zostały trzy bazy danych zarejestrowane w programie o aliasach odpowiednio ster6, ster6_1 i ster6_2 . Baza danych o aliasie ster6 (zaznaczona ) jest bazą aktywna, dla niej będą uruchamiane poszczególne moduły systemu STER.

Funkcje rejestrowania i konfiguracji bazy danych oraz ustawianie jej jako aktywnej, omówione zostaną w dalszej części dokumentacji.

Konfiguracja bazy danych

Poprzez wybór menu Konfiguracja bazy danych (patrz rys. 66). uaktywniony zostaje formularz Wykaz baz danych pokazany na rys. 67.

Rys. 66. Rozwijalne menu programu STERASYST z wybraną opcją Wybór bazy danych oraz elementem menu Konfiguracja bazy danych

W oknie tym wyświetlona jest lista aliasów wszystkich baz danych zarządzanych przez system baz danych InterBase (The Open Source Database). Użytkownik najczęściej będzie wykorzystywał w codziennej pracy tylko jedną bazę danych. Użytkownikom wykorzystującym system STER do obsługi kilku przedsiębiorstw, wyświetlona zostanie w lewym fragmencie formularza (Lista istniejących baz danych) wiecej niż jedna nazwa aliasu do bazy danych. W pokazanym przykładzie aliasów baz danych, związanych z systemem STER jest kilka (ster51, ster52, ster52-firm, ster53, ster53-firm, ster6, ster6_1, ster6_2, ster6-firm, ster63 itd.).

Rys. 67. Formularz Wykaz baz danych

Wykorzystując przycisk >> dodajemy do listy Lista wykorzystanych baz te bazy z lewej listy, które pragniemy aby program STERASYST uwzględniał w swoim działaniu.

Program jest zabezpieczony przed dwukrotnym dodaniem tego samego aliasu do prawej listy.

Podświetlając dowolny alias możemy obejrzeć z jakim plikiem jest on skojarzony (patrz rys. 68). Wybrany alias możemy skojarzyć z dowolnie wybranym plikiem bazy danych, poprzez dokonanie wyboru z listy plików baz danych dostępnych w systemie Windows.

Rys. 68. Formularz Wykaz baz danyc: konfigurowanie aliasów baz danych

Przykładowo po wybraniu aliasu ster6_1 otrzymujemy dla niego informację, że został on skojarzony z plikiem bazy danych D:\ster6\firma_1\RYZYKO6_1.GDB Następnie poprzez naciśnięcie przycisku Testuj możemy sprawdzić czy działa prawidłowo połączenie z wybraną bazą danych.

Aliasy możemy w łatwy sposób dodawać, modyfikować lub usuwać. Służą do tego celu następujące przyciski:

• Dodaj,

• Modyfikuj,

• Usuń.

Dodawanie nowego aliasu pokazane zostało na kolejnych rysunkach 69, 70, 71.

W pierwszej kolejności tworzymy nową nazwę aliasu np. ster6_nowy, co zostało pokazane na rys. 69.

Rys. 69. Formularz Wykaz baz danych dodawanie nazwy nowego aliasu ster6_nowy

Następnie z dodaną nazwą aliasu kojarzymy plik bazy danych. Poprzez naciśnięcie przycisku
dokonujemy wyboru pliku bazy danych i kojarzymy go z wybranym aliasem (patrz rys. 70). W przykładzie będzie to: D:\ster6\nowy\RYZYKO6_nowy.GDB Po naciśnięciu przycisku Otwórz wybrany plik bazy danych będzie skojarzony z aliasem ster6_nowy.

Rys. 70. Formularz Otwierani: kojarzenie wybranego pliku bazy danych z aliasem ster_nowy

W kolejnym kroku, poprzez naciśnięcie przycisku Dodaj, dodajemy utworzony alias do Listy istniejących w systemie baz (patrz rys. 71).

Rys. 71. Formularz Wykaz baz danych: dodawanie nazwy nowego aliasu ster6_nowy do Listy istniejących w systemie baz

Na zakończenie pozostało jeszcze przetestować poprawność połączenia z nowo zdefiniowanym aliasem. Jeżeli po naciśnięciu przycisku Testuj, przy wskazanym aliasie ster_nowy pojawi się okno pokazane poniżej, oznacza to, że alias został utworzony prawidłowo.

Operacja tworzenia nowych aliasów jest ważna, w przypadku gdy chcemy obsługiwać za pomocą systemu STER kilka przedsiębiorstw, dla których musimy posługiwać się różnymi aliasami do poszczególnych baz danych (teraz nie musimy już używać do tego celu narzędzia BDE firmy Borland). Po zainstalowaniu nowej wersji systemu STER tworzymy tyle kopii pustej bazy danych (można zrobić jedną kopię więcej aby zawsze dysponować jedną nie wypełnioną kopią bazy danych) ile jest nam potrzeba i każdą kopię kojarzymy z innym aliasem. Tak zdefiniowane aliasy mogą być wykorzystane do obsługi wielu baz danych systemu STER dla różnych przedsiębiorstw. Dobrym nawykiem jest używanie w nazwie aliasu nazwy przedsiębiorstwa, z którym związana jest dana baza danych.

Uwaga-ważne!

Bazy danych powinny znajdować się w oddzielnych katalogach.

Operacja modyfikowanie istniejącego aliasu pokazana została na rysunkach 72 i 73.

W pierwszej kolejności możemy dokonać modyfikacji nazwy aliasu np. ze ster6_nowy na ster6_stary co zostało pokazane na rys. 72.

Rys. 72. Formularz Wykaz baz danych: modyfikowanie nazwy istniejącego aliasu ster6_nowy na ster6_stary

Naciśnięcie przycisku Modyfikuj powoduje zmianę nazwy istniejącego aliasu, pozostawiając nie zmienione połączenie z istniejącym plikiem bazy danych.

Możemy również skojarzyć inny plik bazy danych ze zmodyfikowaną nazwą aliasu. Poprzez naciśnięcie przycisku
dokonujemy wyboru pliku bazy danych skojarzonego z wybranym aliasem (patrz rys. 73). W pokazanym przykładzie będzie to: D:\ster6\stary\RYZYKO6_stary.GDB. Po naciśnięciu przycisku Otwórz, wybrany plik bazy danych będzie skojarzony z aliasem ster6_stary.

Rys. 73. Formularz Otwieranie: kojarzenie wybranego pliku bazy danych z aliasem ster6_stary

Po potwierdzeniu operacji modyfikacji konfiguracji systemu (patrz rysunek poniżej) dokonana jest zmiana aliasu ze ster6_nowy na ster6_stary oraz rodzaj połączenia z bazą danych z D:\ster6\nowy\RYZYKO6_nowy.GDB na D:\ster6\stary\RYZYKO6_stary.GDB .

Operacja modyfikacji aliasów do baz danych ułatwia proces zarządzania bazami danych w systemie STER. Teraz nie ma już potrzeby wykorzystywania w tym celu narzędzia BDE firmy Borland, lecz w łatwy i przejrzysty sposób można wykonywać te operacje za pomocą programu STERASYST.

Operacja usuwania istniejącego aliasu pokazana została na rysunku 74. Po wskazaniu określonego aliasu do usunięcia (w przykładzie ster6_stary) i naciśnięciu przycisku Usuń uruchamiana jest procedura usuwania wybranego aliasu.

Rys. 74. Formularz Wykaz baz danych: usuwanie aliasu ster6_stary

Po potwierdzeniu operacji usuwania, co zostało pokazane na poniższym rysunku alias o wskazanej nazwie zostanie usunięty z listy dostępnych w systemie baz danych.

Uwaga!

Usunięcie aliasu nie wiąże się z automatycznym usunięciem pliku bazy danych z nim związanego. W pokazanym przykładzie plik D:\ster6\stary\RYZYKO6_stary.GDB pozostanie niezmie-niony na dysku.

Z poziomu formularza Wykaz baz danych można z Listy wykorzystanych baz danych dokonać wyboru aktywnej bazy danych, z którą automatycznie będzie uruchamiany system STER. W tym celu wybieramy odpowiedni alias i naciskamy klawisz Wybierz (w naszym przykładzie jest to alias o nazwie ster6_1 patrz rys. 75). Nazwa wybranego aliasu pojawia się na szarym tle w polu obok przycisku Wybierz (pole tylko do wyświetlania).

Uwaga!

Tylko jedna baza danych może być aktywna.

Rys. 75. Formularz Wykaz baz danych z wybraną aktywną bazą danych

Operacje ustawiania i zmiany aktywnej bazy danych można wykonać również z poziomu menu głównego programu STERASYST, co będzie omówione w kolejnym podpunkcie prezentowanej instrukcji.

Uwaga!

Nie ma możliwości ustawiania i zmiany nazwy aktywnego aliasu, oraz pliku bazy danych. W przypadku próby wykonania takiej operacji pojawia się komunikat pokazany poniżej.

Informacja o zarejestrowanych bazach danych w programie STERASYST

Lista zarejestrowanych w programie STERASYST baz danych wyświetlona zostaje po wskazaniu przycisku menu Wybór bazy danych. Z wybraną z listy bazą danych można uruchamiać system STER (kolejne moduły systemu Administracja, Ryzyko, Wypadki, BHP, Dobór). Na rys. 76. pokazany został przykład bazy danych z przyporządkowanym jej aliasem o nazwie ster6_1 i dodatkowym opisem Baza firmy 1.

Rys. 76. Rozwijalne menu programu STERASYST z wybraną opcją Wybór bazy danych i wskazaniem aktywnej bazy danych

Dokonana zmiana na liście aktywnych baz pozwala użytkownikowi systemu wybierać bazę, z którą ma zamiar pracować w systemie STER.

Na rys. 77 pokazany został fakt zmiany aktywnej bazy danych z aliasu ster6_1 na ster6_2, zawierający dodatkowy opis Baza firmy 2.

Rys. 77. Rozwijalne menu programu STERASYST z wybraną opcją Wybór bazy danych i wskazaniem kolejnej aktywnej bazy danych (ster6_2)

Aby zapewnić możliwość pracy z wieloma bazami danych nie musimy dokonywać żadnych zmian w plikach konfiguracyjnych systemu STER (ciop.ini) ani w ustawieniach BDE. Ważne jest to szczególnie dla osób, które wykorzystują system STER do obsługi wielu przedsiębiorstw prowadząc np. działalność usługową w zakresie oceny ryzyka zawodowego.

Uwaga - ważne!

Program STERASYST zarządza wszystkimi zarejestrowanymi bazami danych w zakresie wykonywania Raportów i Backupu.

Program STERASYST zapewnia możliwość współpracy tylko z jedną wybraną bazą danych systemu STER.

Użytkownik

W rezultacie wyboru opcji Użytkownik pojawia się kolejne menu o nazwie Login (patrz rys. 78. W przypadku gdy nikt jeszcze nie był zalogowany w systemie STER, to przy opcji Użytkownik: nie ma jeszcze wyświetlonej nazwy użytkownika.

Rys. 78. Rozwijalne menu programu STERASYST z wybraną opcją Użytkownik (nie ma jeszcze wyświetlonej nazwy zalogowanego użytkownika w systemie STER)

Na rys. 79 pokazany jest przykład logowania się użytkownika o nazwie nowy do systemu STERASYST. Nazwy użytkowników uprawnionych do korzystania z systemu STER wprowadzane są z wykorzystaniem programu sterprawa.exe.

Rys. 79. Logowanie użytkownika o nazwie nowy do programu STERASYST

Exit

Zakończenie działania programu STERASYST uruchamiane jest poprzez wybranie opcji Exit z wyświetlonego menu (patrz rys. 80).

Rys. 80. Rozwijalne menu programu STERASYST z wybraną opcją Elit

Po potwierdzeniu przez użytkownika systemu STER zamiaru wyjścia z programu STERASYST (patrz rysunek poniżej) program STERASYST zostanie zamknięty.

Lista Raportów

Po wybraniu przycisku Pokaż listę raportów zostanie wyświetlone okno z nazwami folderów gdzie zapisywane są raporty generowane automatycznie przez program STERASYST. Lista generowanych raportów zależy od wybranych ustawień konfiguracyjnych programu. Na rys. 81 pokazane zostało okno zawierające katalogi z wygenerowanymi raportami.

Poniżej w parach skojarzono nazwy katalogów z nazwami raportów w nich zawartych:

• PracAdm - Zestawienie pracowników, którzy nie są zatrudnieni na żadnym stanowisku,

• StanAdm - Wykaz stanowisk, na których nie są zatrudnione żadne osoby,

• TermRyz - Zestawienie prezentująceterminy najbliższych badań i pomiarów,

• SrodRyz - Lista stanowisk, na których stwierdzono brak danych o środkach ochrony indywidualnej i profilaktyce pomimo faktu, że ocena ryzyka zawodowego jest duża,

• CzynnRyz - Wykaz stanowisk, na których występują czynniki nie mierzone,

• PrzetBhp - Wykaz środków przeterminowanych,

• AktualBhp - Zestawienie środków bez aktualnej daty ważności,

• WyborDob - Wykaz stanowisk, dla których nie dokonano wyboru środka ochrony indywidualnej,

• RoznDob - Zestawienie stanowisk, na których występują różnice w zastosowanych środkach ochrony indywidualnej pomiędzy modułami DOBÓR i BHP.

Uwaga!

Ostatnie trzy litery nazwy katalogu z raportami wskazują z jakiego modułu pochodzą wygenerowane raporty:

• Adm - moduł ADMINISTRACJA (2 foldery),

• Ryz - moduł RYZYKO (3 foldery),

• Bhp - moduł BHP (2 foldery),

• Dob - moduł DOBÓR (2 foldery).

Rys. 81. Lista katalogów z wygenerowanymi raportami

Na rys. 82 zostało pokazane okno z listą wygenerowanych raportów określonego typu, utworzonych w określonych odcinkach czasowych wynikających z parametrów konfiguracyjnych programu STERASYST.

Rys. 82 Okno zawierające listę wygenerowanych raportów

Raporty generowane są w formacie tekstu sformatowanego (RTF), dzięki czemu mogą być łatwo przeniesione do dowolnego edytora, celem edycji lub wydrukowania.

Kolejne przyciski (pokazane poniżej) służą do poruszania się po drzewie katalogów lub znajdowania katalogu, w którym znajdują się określone raporty (patrz rys. 83).

Rys. 83. Przeglądanie drzewa katalogów

Na rys. 84 pokazana została treść przykładowego raportu wygenerowanego przez program STERASYST, zawierającego zestawienie czynników niemierzonych w przedsiębiorstwie wraz z listą stanowisk, na których one występują. Lista generowanych raportów jak i ich częstotliwość ustawiana jest w programie STERASYST.

Rys. 84. Przykładowy raport CzynnRyz zawierający wykaz czynników nie mierzonych wraz z listą stanowisk, na których one występują

Wykonaj Raport

Po wybraniu opcji Wykonaj raport umieszczonego na głównym formularzu programu STERASYST, zostanie wyświetlone okno informujące użytkownika o postępie w generowaniu zestawu raportów. Generowane są tylko te raporty, które zostały wcześniej wybrane w ustawieniach konfiguracyjnych programu STERASYST oraz do których wykonywania użytkownik ma stosowne uprawnienia. Po prawidłowym zakończeniu procesu generowania raportów, pojawia się okno pokazane na rys. 85.

Rys. 85. Informacja o zakończeniu generowania raportów

Konfigurowanie programu STERASYST

Po wybraniu opcji Ustawienia umieszczonej na formularzu programu STERASYST, zostanie wyświetlone okno pokazane na rys. 86, w którym ustawione zostają poszczególne parametry pracy programu STERASYST.

Parametry ustawiamy osobno dla:

• częstotliwości wykonywania raportów (zakładka Raporty),

• częstotliwości wykonywania archiwizacji bazy danych (zakładka Backup).

Rys. 87. Formularz Ustawienia konfiguracyjne asystenta

Uwaga!

Konfiguracja programu ustawiona jest lokalnie na komputerze klienta, i co się z tym wiąże może być różna dla wielu komputerów pracujących w sieci. Jedyne ograniczenie, jakie zostało wprowadzone w systemie związane jest z procesem generowania kopii zapasowej bazy danych. Proces ten jest uruchomiany tylko na komputerze, na którym umiejscowiona jest baza danych.

Uwaga!

Ustalona konfiguracja programu STERASYST odnosi się do wszystkich baz danych zarejestrowanych w programie (nie można ustawić jednocześnie różnych parametrów pracy dla różnych baz danych).

Uwaga!

Katalogi Raporty i Backup zawierające pliki wygenerowane przez program STERASYST, zakładane są automatycznie w katalogach zawierających pliki z bazami danych, zarejestrowanymi w programie STERASYST.

Na rys. 88 pokazane zostało przykładowe powiązanie pomiędzy lokalizacją baz danych a katalogami, w których zapisywane są raporty i archiwizowane bazy danych.

Na rysunku widzimy trzy bazy danych o aliasach ster62, ster62_1 i ster62_2 oraz odpowiadające im katalogi Raport i Backup umieszczone odpowiednio w katalogach ster62, ster62_1 i ster62_2, zawierających wymienione bazy danych.

Rys. 88. Przykład występującego powiązania pomiędzy lokalizacją bazy danych a katalogiem, w którym zapisywane są raporty i archiwizowana jest baza danych.

Konfigurowanie parametrów raportów

Formularz konfigurowania raportów programu STERASYST, pokazany został na rys. 89.

Rys. 89. Formularz konfigurowania raportów.

W pierwszej kolejności ustawiamy następujące parametry czasowe wykonywania raportów:

• Częstotliwość aktywacji - co ile dni będzie uruchomiony proces generowania raportów),

• Godzina aktywacji - o której godzinie asystent zacznie analizować bazy danych, w celu wygenerowania raportów. Przebieg procesu generowania raportów wiąże się większym obciążeniem komputera i przy dużych bazach danych może trwać on dłuższy okres czasu.

• Data ostatniej aktualizacji - informuje nas jakiego dnia były ostatnio generowane raporty. Wiemy również, kiedy będzie generowany kolejny raport na podstawie daty ostatniej aktualizacji raportów i częstotliwości jej aktywacji.

Następnie na kolejnych zakładkach odpowiadających poszczególnym modułom systemu STER ustawiamy rodzaje raportów generowanych automatycznie.

W module Administracja (patrz rys. 90) mamy do wyboru dwa rodzaje raportów:

• Zestawienie pracowników, którzy nie są zatrudnieni na żadnym stanowisku,

• Wykaz stanowisk, na których nie są zatrudnione żadne osoby,

Rys. 90. Konfigurowanie zestawu raportów dla modułu Administracja

W module Ryzyko (patrz rys. 91) mamy do wyboru trzy rodzaje raportów:

• Zestawienie prezentujące terminy najbliższych badań i pomiarów (w ciągu najbliższego półrocza),

• Lista stanowisk, na których stwierdzono brak danych o środkach ochrony indywidualnej oraz profilaktyce technicznej i organizacyjnej, pomimo faktu, iż ocena ryzyka zawodowego była duża,

• Wykaz stanowisk, na których występują czynniki nie mierzone,

Rys. 91. Konfigurowanie zestawu raportów dla modułu Ryzyko

W module BHP (patrz rys. 92) mamy do wyboru dwa rodzaje raportów:

• Wykaz środków przeterminowanych (data ich ważności już się skończyła) ,

• Zestawienie środków bez aktualnej daty ważności (dla środków cechujących się koniecznością posiadania daty ważności).

Rys. 92 Konfigurowanie zestawu raportów dla modułu BHP

W module Dobór (patrz rys. 93) mamy do wyboru dwa zestawy raportów:

• Wykaz stanowisk, na których nie dokonano wyboru środka ochrony indywidualnej, pomimo iż wykonano skomplikowany proces ich doboru,

• Wykaz stanowisk, na których występują różnice w zastosowanych środkach ochrony indywidualnej pomiędzy modułami Dobór i BHP.

Rys. 93. Konfigurowanie zestawu raportów dla modułu Dobór

Uwaga!

Należy w sposób rozsądny dobierać częstotliwość sporządzania raportów. Jeżeli przykładowo ustawimy generowanie wszystkich raportów, każdego dnia, to codziennie utworzonych zostanie 9 plików skojarzonych z jedną bazą danych. W ciągu krótkiego okresu czasu możemy mieć zatem w katalogu Raporty sporą liczbę plików zawierających treść określonych raportów,.

Uwaga!

Proces generowanie raportów uruchomiany jest dopiero po zalogowaniu się uprawnionego użytkownika do systemu STERASYST. Zakres generowanych raportów jest zgodny z posiadanymi uprawnieniami zalogowanego użytkownika, ustawionymi z wykorzystaniem programu prawa.exe. Jeżeli zalogowany użytkownik ma ustawione określone ograniczenia praw dostępu do pewnych funkcji systemu STER lub elementów struktury przedsiębiorstwa, to związane z nimi elementy raportów generowanych automatycznie nie zostaną wydrukowane.

Konfigurowanie parametrów backup'u

Formularz konfigurowania backup'u programu STERASYST, pokazany został na rys. 94.

Rys. 94. Formularz konfigurowania backup'u.

Dla procesu wykonywania kopii zapasowej bazy danych ustawiamy następujące parametry czasowe wykonywania backup-ów:

• Częstotliwość aktywacji - co ile dni będzie uruchomiony proces tworzenia kopii zapasowych baz danych,

• Godzina aktywacji - o której godzinie asystent zacznie tworzyć kopie zapasowe baz danych.,

• Data ostatniej aktywacji - informuje nas, jakiego dnia były ostatnio wykonywane kopie baz danych. Wiemy również na podstawie daty, kiedy będą wykonywane kolejne kopie baz danych, znając datę ostatnio wykonywanych kopii i częstotliwość ich aktywacji.

Uwaga!

Należy w sposób rozsądny dobierać częstotliwość sporządzania backup'u. Jeżeli przykładowo, ustawimy sporządzanie kopii wszystkich baz danych każdego dnia, to codziennie utworzonych zostanie tyle kopii baz danych, z iloma jednocześnie pracujemy (przeważnie będzie to jedna baza danych). W ciągu krótkiego okresu czasu możemy mieć zatem sporą ilość kopii archiwalnych baz danych w katalogu Backup (pusta baza danych to ponad 9 MB zajętych na dysku).

Uaktualnienia

Po wybraniu opcji Uaktualnienia umieszczonym na głównym formularzu programu STERASYST, zostanie wyświetlone okno pokazane na rys. 94-1, w którym pokazano daty i zakres poważniejszych zmian w systemie STER.

Uwaga:

Komputer musi być podłączony do sieci Internet

Rys. 94-1 Uaktualnienia - daty ważniejszych uaktualnień w systemie STER.

Daty istotnych zmian w systemie

Po wybraniu opcji Daty istotnych zmian w systemie umieszczonym na głównym formularzu programu STERASYST, zostanie wyświetlone okno pokazane na rys. 94-2, w którym pokazano daty i zakres poważniejszych zmian w systemie STER wraz z podstawami prawnymi.

Rys. 94-2 Daty istotnych zmian w systemie STER z podstawami prawnymi

9. Podsumowanie

System STER jako całość, realizując opisane wyżej funkcje, dostępne łącznie we wszystkich pięciu modułach stanowi nowoczesne, wygodne w użyciu, wielofunkcyjne i bardzo uniwersalne narzędzie wspomagające kompleksowo większość działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie. Niewątpliwie jest on jednym z bardzo niewielu tego typu profesjonalnych programów na polskim rynku, a na pewno je­dynym, który w tak szerokim zakresie wspiera specjalistyczne czynności związane z pro­blematyką bhp, takie, jak np. opracowywanie szczegółowych wyników pomiarów czynni­ków szkodliwych i uciążliwych, zautomatyzowana ocena ryzyka, czy dobór właściwych środków ochrony indywidualnej. Oprócz funkcji czysto rejestracyjnych, wspierających gromadzenie koniecznych danych oraz generowanie obowiązkowych dokumentów, pełni on również rolę uniwersalnego kompendium skondensowanej wiedzy nt. większości za­gadnień związanych z bezpieczeństwem i ochroną zdrowia człowieka w środowisku pracy.

Liczne i zawierające wiele cennych informacji wbudowane bazy danych, zaimplemento­wane algorytmy automatycznego wykonania wielu procedur - np. opracowywania wyni­ków pomiarowych, oceny ryzyka, doboru środków ochrony, rozbudowany system po­mocy, czynią z systemu STER praktycznie niezależny od zewnętrznych źródeł wiedzy i dobrze oprzyrządowany warsztat pracy wspomagający kompleksowo zarządzanie bezpie­czeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie. Ponadto jest to program komputerowy zdecydowanie powszechnego użytku, o czym decydują przede wszystkim jego następu­jące właściwości:

• ścisła zgodność z powszechnie obowiązującymi w kraju, aktualnymi uregulowa­niami prawnymi, dotyczącymi bezpieczeństwa i ochrony zdrowia człowieka w śro­dowisku pracy

• aktualizowana w sposób ciągły zawartość merytoryczna, oparta o krajowe normy, obowiązujące wzory formularzy i dokumentów, najnowsze i możliwie kompletne dane dotyczące wszelkich metod, procedur i akcesoriów związanych z procesami oceny, zarządzania i redukcji ryzyka zawodowego oraz wprowadzania profilaktyki

• zgodność z aktualnymi standardami technicznymi powszechnie używanego oprogra­mowania systemowego komputerów osobistych

• prosty i funkcjonalny interfejs użytkownika, zapewniający maksimum komfortu w posługiwaniu się zaimplementowanymi procedurami, prowadzący użytkownika po­przez spójne i logiczne ciągi wykonywanych czynności.

Jest to również system otwarty. Podlega ciągłym udoskonaleniom i jest sukcesyw­nie wzbogacany o nowe użyteczne funkcje, zgodnie z sugestiami coraz liczniejszych użyt­kowników. Dzięki swej uniwersalności i szerokiemu zakresowi oferowanych możliwości funkcjonalnych, z powodzeniem może być wykorzystywany w różnych przedsiębior­stwach, niezależnie od ich branży i wielkości, wszędzie zaspokajając podstawowe po­trzeby i wymagania.

Przykłady oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, dokonanej z wy­korzystaniem programu STER

Spis treści:

• Czynniki chemiczne - Małgorzata Pośniak, Jolanta Skowroń

• Pyły - Elżbieta Jankowska

• Hałas - Witold Mikulski, Anna Kaczmarska, Danuta Augustyńska

• Hałas infradźwiękowy - Anna Kaczmarska, Danuta Augustyńska, Witold Mikulski

• Hałas ultradźwiękowy - Jolanta Koton

• Drgania mechaniczne - Jolanta Koton, Janusz Szopa

• Oświetlenie elektryczne - Agnieszka Wolska, Andrzej Pawlak

• Nielaserowe promieniowanie nadfioletowe - Agnieszka Wolska

• Nielaserowe promieniowanie podczerwone - Agnieszka Wolska

• Nielaserowe promieniowanie widzialne - Agnieszka Wolska

• Promieniowanie laserowe - Cezary Kozłowski

• Pola i promieniowanie elektromagnetyczne - Jolanta Karpowicz

• Obciążenie termiczne - Krzysztof Sołtyński

• Czynniki mechaniczne - Krystyna Myrcha, Józef Gierasimiuk

• Czynniki biologiczne - Halina Puchalska

• Obciążenie fizyczne statyczne - Danuta Roman-Liu

• Obciążenie fizyczne dynamiczne - Joannna Bugajska

• Obciążenie psychiczne pracą - Maria Widerszal-Bazyl

• Zagrożenie pożarem i wybuchem - Anna Michalska, Janusz Strojny, Jacek Michalski

• Zagrożenie prądem elektrycznym niskiego napięcia - Hubert Karski

• Zagrożenie prądem elektrycznym wysokiego napięcia - Hubert Karski

Opracowanie przykładów - Grzegorz Makarewicz

Ilustracje z programu STER 5.3, 6.0, 6.1, 6.2, 6.3 i redakcja - Ryszard Garbacki, Małgorzata Suchecka

Czynniki chemiczne

Przez substancję chemiczną należy rozumieć pierwiastki i związki chemiczne oraz ich mieszaniny, zarówno pochodzenia naturalnego, jak i otrzymane w wyniku syntezy chemicznej.

Substancje chemiczne występują w postaci gazów, par, cieczy lub ciał stałych. W warunkach narażenia zawodowego wchłanianie substancji chemicznych zachodzi przede wszystkim przez drogi oddechowe, skórę i z przewodu pokarmowego.

Efekty działania substancji chemicznych dzieli się na miejscowe, układowe i odległe (działanie genotoksyczne, rakotwórcze, embriotoksyczne, fetotoksyczne, teratogenne).

Ocena ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na substancje chemiczne dokonywana jest na podstawie porównania wyznaczonych wskaźników narażenia z wartościami najwyższych dopuszczalnych stężeń NDS i/lub NDSCh lub NDSP. Dla wyznaczonej wartości wskaźnika większej od odpowiedniej wartości NDS ryzyko jest DUŻE, dla wartości zawartej pomiędzy 1 NDS i 0.5  NDS ryzyko jest ŚREDNIE, a dla wartości wskaźnika mniejszej od 0.5 NDS ryzyko jest MAŁE.

Kolejna zmiana oceny ryzyka obowiązuje od daty 2005-03-30 jest dostępna od wersji 6.3. Opiera się na Rozporządzenie Ministra Zdrowia (Dz.U. Nr 280/2004) poz.2771 w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy.

Wydzielono dwie kategorie czynników o działaniu rakotwórczym:

• Do kategorii 1 klasyfikuje się substancje o udowodnionym, na podstawie danych epidemiologicznych, działaniu rakotwórczym lub mutagennym u człowieka (z braku wystarczających dowodów dotychczas żadna substancja nie została zaklasyfikowana jako mutagenna kategorii 1)

• Do kategorii 2 zaliczono substancje, które rozpatruje się jako rakotwórcze lub mutagenne dla człowieka, przede wszystkim ze względu na dostępne wyniki badań na zwierzętach.

Od wersji 6.3 w wykazie czynników chemicznych nie ma kategorii Trucizny.

Przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na czynniki chemiczne, doko­nanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: Pracownicy (mężczyzna i kobieta) podczas zmiany roboczej wykonują czynności związane z myciem sprzętu do badań bronchoskopowych. Wstępnie dezynfe­kują bronchoskopy przez zanurzanie ich w cylindrach z formaliną, przepłukują, następnie umieszczają bronchoskopy w półautomatycznej myjce z roztworem formaliny.

Czynnik szkodliwy: formaldehyd.

Metoda pomiaru: próbki powietrza pobrano zgodnie z zasadami pomiarów stacjonarnych wg PN-89/Z-04008/07, z zastosowaniem pompki indywidualnej z próbnikiem. Oznaczenie wykonano zgodnie z procedurą badawczą podaną w normie PN-76/Z-04045/02. W celu oceny narażenia zawodowego pobrano 5 próbek powietrza podczas normalnego cyklu pracy w strefie oddychania pracownika zgodnie z zasadami pomiarów stacjonarnych i 2 próbki powietrza o czasie poboru po 15 minut.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono metodę udokumentowania pomiarów oraz dokonania oceny ryzyka zawodowego na powyższym stanowisku z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 1. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem chemicznym - formaldehyd

Rys. 2. Zakładka dotycząca danych szczegółowych aktualnie mierzonego

czynnika chemicznego - formaldehyd.

Rys. 3. Formularz do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, dotyczących czynnika oznaczanego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 4. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów czynnika chemicznego dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 5. Przykład skróconej karty pomiarowej wygenerowanej przez program STER dla przedstawionej sesji pomiarowej czynnika chemicznego - formaldehyd.

Przykład 2

Stanowisko: pielęgniarka blokowa (kobieta). Podczas zmiany roboczej przez 8 godzin wykonuje czynności związane z przygotowaniem pacjentów do operacji i asystuje anestezjologowi podczas zabiegów operacyjnych. Do narkozy pacjentów (2 operacje) stosowano halotan.

Czynnik szkodliwy: 2-Bromo-2-chloro-1,1,1-trifluoroetan.

Metoda pomiaru: wykonano pomiary stężenia halotanu w powietrzu na stanowisku pracy. Pobrano 4 próbki powietrza, w tym 2 próbkę powietrza o czasie poboru 15 minut do oceny NDSCh. Próbki pobierano w strefie oddychania pielęgniarki przez 360 minut za pomocą pompki indywidualnej AP-02 zgodnie z zasadami dozymetrii indywidualnej podanymi w PN-89/Z-04008/07. Oznaczenia wykonano zgodnie z procedurą badawczą podaną w PN-92/Z-04223/02.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono metodę udokumentowania pomiarów oraz dokonania oceny ryzyka zawodowego na powyższym stanowisku z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 6. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem chemicznym o nazwie 2-Bromo-2-chloro-1,1,1-trifluoroetan

Rys. 7. Zakładka dotycząca danych szczegółowych aktualnie mierzonego

czynnika chemicznego 2-Bromo-2-chloro-1,1,1-trifluoroetan

Rys. 8 Formularz do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, dotyczących czynnika oznaczanego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 9. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów czynnika chemicznego

2-Bromo-2-chloro-1,1,1-trifluoroetan dla kolejnych czynności

uwzględnionych na stanowisku

Rys. 10. Przykład skróconej karty pomiarowej wygenerowanej przez program STER dla czynnika chemicznego 2-Bromo-2-chloro-1,1,1-trifluoroetan

Przykład 3

Stanowisko: lakiernik (mężczyzna). Podczas zmiany roboczej lakiernik wykonuje czynności związane z lakierowaniem karoserii samochodowych. Prace te trwają 4 godziny. Do lakierowania stosuje się lakier rozcieńczony rozpuszczalnikiem nitrocelulozowym.

Czynnik szkodliwy: Rozpuszczalnik, w skład którego wchodzą: 2-butoksyetanol, etanol, butan-1-ol, octan butylu i toluen.

Metoda pomiaru: wykonano pomiary stężenia 2-butoksyetanolu, etanolu, butan-1-olu, octanu butylu i toluenu w powietrzu na stanowisku pracy. Próbki powietrza do badań pobrano w strefie oddychania lakiernika, zgodnie z zasadami pomiarów stacjonarnych wg PN-89/Z-04008/07. Pobrano cztery próbki powietrza o czasie poboru 20 minut w sposób losowy podczas lakierowania karoserii oraz 2 próbki powietrza o czasie poboru 15 minut do oceny NDSCh. Podczas wykonywania przez lakiernika zaprawek pobrano 4 próbki powietrza o czasie poboru 20 minut. Pomiary stężeń wykonano wg PN-89/Z-04023/02.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono metodę udokumentowania pomiarów oraz dokonania oceny ryzyka zawodowego na powyższym stanowisku z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 11. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem chemicznym 2-Butoksyetanol

Rys. 12. Zakładka dotycząca danych szczegółowych aktualnie mierzonego

czynnika chemicznego 2-Butoksyetanol

Rys. 13. Formularz do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, dotyczących czynnika 2-Butoksyetanol oznaczanego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 14. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów czynnika 2-Butoksyetanol dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 15. Przykład skróconej karty pomiarowej wygenerowanej przez program STER dla czynnika chemicznego 2-Butoksyetanol

Rys. 16. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem Butan-1-ol

Rys. 17. Zakładka dotycząca danych szczegółowych aktualnie mierzonego

czynnika chemicznego Butan-1-ol

Rys. 18. Formularz do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, dotyczących czynnika Butan-1-ol oznaczanego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 19. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów czynnika Butan-1-ol dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 20. Przykład skróconej karty pomiarowej wygenerowanej przez program STER dla przedstawionej sesji pomiarowej czynnika chemicznego Butan-1-ol

Rys. 21. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem Etanol

Rys. 22. Zakładka dotycząca danych szczegółowych aktualnie mierzonego

czynnika chemicznego Etanol

Rys. 23. Formularz do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, dotyczących czynnika Etanol oznaczanego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 24. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów czynnika Etanol dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 25. Przykład skróconej karty pomiarowej wygenerowanej przez program STER dla przedstawionej sesji pomiarowej czynnika chemicznego Etanol

Rys. 26. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem chemicznym Octan butylu

Rys. 27. Zakładka dotycząca danych szczegółowych aktualnie mierzonego

czynnika chemicznego Octanu butylu

Rys. 28. Formularz do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, dotyczących czynnika Octan butylu oznaczanego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 29. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów czynnika - Octan butylu dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 30. Przykład skróconej karty pomiarowej wygenerowanej przez program STER dla przedstawionej sesji pomiarowej czynnika chemicznego Octan butylu

Rys. 31. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem Toluen

Rys. 32. Zakładka dotycząca danych szczegółowych aktualnie mierzonego

czynnika chemicznego Toluen

Rys. 33. Formularz do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, dotyczących czynnika Toluen oznaczanego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 34. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów czynnika Toluen dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 35. Przykład skróconej karty pomiarowej wygenerowanej przez program STER dla przedstawionej sesji pomiarowej czynnika chemicznego Toluen

Ocena łączna ryzyka zawodowego na stanowisku lakiernika.

Rys. 36. Formularz przedstawiający ocenę łączną ryzyka zawodowego na stanowisku

lakiernika z uwzględnieniem narażenia pochodzącego od wszystkich

czynników chemicznych występujących na stanowisku.

Pyły

Pyły wnikające do organizmu człowieka są wchłaniane przez tkanki (lub z nimi reagują) wywołując efekty szkodliwe dla zdrowia. Wielkość tych efektów zależy od rozmiarów, kształtu i gęstości cząstek, ich stężenia w powietrzu w środowisku pracy, od czasu narażenia i innych czynników.

Efekty szkodliwe dla zdrowia wywoływane przez pyły mogą być bardzo różnorodne - od podrażnienia błon śluzowych poczynając, na skutkach śmiertelnych kończąc.

Główną drogą przedostawania się pyłów do organizmu w warunkach narażenia zawodowego jest układ oddechowy. Szkodliwe efekty powodowane pyłami wdychanymi są dużo większe, niż powstające w wyniku oddziaływania pyłów, które dostają się do organizmu drogą pokarmową. Pyły osadzone w pęcherzykach płucnych mogą przechodzić bezpośrednio do krwi, potem do serca, skąd są rozprowadzane po całym ciele, natomiast pył dostający się do układu pokarmowego dostaje się do żołądka skąd jest wydalany drogą naturalną.

Działanie pyłów na organizm ludzki może być przyczyna mechanicznego uszkodzenia błon śluzowych lub skóry, choroby uczuleniowej, pylicy płuc, a także choroby nowotworowej. Rozwój raka płuc, raka oskrzeli oraz międzybłoniaka opłucnej i otrzewnej zwykle wywołują pyły nieorganiczne o strukturze włóknistej.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu pyłami dokonywana jest na podstawie porównania wyznaczonych wskaźników narażenia z wartościami dopuszczalnych NDS. Dla wyznaczonej wartości wskaźnika większej od wartości NDS ryzyko jest DUŻE, dla wartości zawartej pomiędzy NDS i 0.5 NDS ryzyko jest ŚREDNIE, a dla wartości wskaźnika mniejszej od 0.5 NDS ryzyko jest MAŁE.

Przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na pyły, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: szlifierz (mężczyzna) jest zatrudniony przy szlifowaniu krawędzi i trzonów kotwic. Podczas trwania zmiany roboczej wykonuje pracę jednorodną.

Czynnik szkodliwy: podczas pracy do środowiska pracy są emitowane pyły o zawartości wolnej krystalicznej krzemionki od 2% do 50%.

Metoda pomiaru: próbki powietrza pobrano zgodnie z zasadami podanymi w normie PN-89/Z-04008/07. Pomiary wykonano za pomocą dozymetrii indywidualnej, stosując aspirator indywidualny i pobierając 4 próbki powietrza w ciągu 360 minut.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób udokumentowania pomiarów pyłów na powyższym stanowisku oraz ocenę ryzyka z wykorzystaniem systemu STER.

Rys. 37. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu pyłami

Rys. 38. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe aktualnie mierzonych pyłów zawierających wolną krystaliczną krzemionkę

Rys. 39. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, dotyczących czynnika pyły, oznaczanego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 40. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów czynnika: pyły dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 41. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru pyłów na stanowisku szlifierza

Przykład 2.

Stanowisko: szlifierz (mężczyzna) jest zatrudniony przy szlifowaniu kadłubów łodzi ratunkowych. Podczas trwania zmiany roboczej wykonuje pracę jednorodną.

Czynnik szkodliwy: podczas pracy do środowiska pracy są emitowane pyły zawierające włókna mineralne (włókna szklane).

Metoda pomiaru: próbki powietrza pobrano zgodnie z zasadami podanymi w normie PN-89/Z-04008/07. Pomiary wykonano za pomocą dozymetrii indywidualnej, stosując aspirator indywidualny i pobierając 4 próbki powietrza w ciągu 360 minut.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób udokumentowania pomiarów pyłów na powyższym stanowisku oraz ocenę ryzyka z wykorzystaniem systemu STER.

Rys. 42. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu pyłami zawierającymi

włókna mineralne

Rys. 43. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe aktualnie mierzonych pyłów zawierających włókna mineralne

Rys. 44. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, dotyczących czynnika pyły, oznaczanego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 45. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów czynnika: pyły dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 46. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru pyłów na stanowisku szlifierza

Hałas - szkodliwy czynnik fizyczny

Hałasem przyjęto określać wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciążliwe lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na narząd słuchu i inne zmysły oraz elementy organizmu człowieka.

Ze względu na charakter oddziaływania wyróżnia się hałas uciążliwy nie wywołujący trwałych skutków w organizmie oraz hałas szkodliwy wywołujący trwałe skutki lub powodujący określone ryzyko ich wystąpienia. Ze względu na przebieg czasowy, hałas określa się jako ustalony, gdy poziom dźwięku A zmienia się w czasie nie więcej niż o 5 dB oraz nieustalony (zmienny w czasie, przerywany), gdy poziom dźwięku A w określonym miejscu zmienia się w czasie o więcej niż 5 dB.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu hałasem słyszalnym dokonywana jest na podstawie porównania wartości mierzonych parametrów charakteryzujących hałas: poziomu ekspozycji na hałas, maksymalnego poziom dźwięku A oraz szczytowego poziomu dźwięku C z odpowiednimi wartościami dopuszczalnych NDN. Dla wartości mierzonego parametru większej od wartości NDN ryzyko jest DUŻE, dla wartości zawartej pomiędzy NDN i 0.5 NDN ryzyko jest ŚREDNIE, a dla wartości mniejszej od 0.5 NDN ryzyko jest MAŁE.

Uwaga!

Od daty 2005.03.30. dla grupy czynników związanej z hałasem stosuje się normę PN-ISO 9612:2004. Norma ta wprowadza konieczność uwzględnienia wpływu błędów pomiarowych przy ocenie ryzyka.

Dla wszystkich rodzajów hałasu (hałas słyszalny psychofizyczny i szkodliwy, hałas infradźwiękowy i ultradźwiękowy) wprowadzono parametr ε nazwany całkowitą niepewnością pomiaru. Parametr ten jest deklarowany przez użytkownika i jest związany wyłącznie z równoważnymi poziomami dźwięku dla odpowiedniego rodzaju hałasu.

Całkowita niepewność pomiaru zawiera się w przedziale 0[dB] <= ε <= 9.9[dB] i jest definiowana przez użytkownika.

Niepewność pomiaru ε może być inna dla każdego pomiaru lub stanowiska. Nie wpływa ona na algorytm obliczania krotności związanego z równoważnymi poziomami dźwięku.

Niepewność pomiaru ε może wpływać na określenie ryzyka na podstawie oceny krotności równoważnego poziomu dźwięku.

Określamy krotność dla:

• Do wartości zmierzonej lub obliczonej w/w prametrów plus całkowita niepewność pomiaru ε,

• Do wartości zmierzonej lub obliczonej w/w prametrów minus całkowita niepewność pomiaru ε,

Jeżeli obie oceny znajdują się w tym samym przedziałe oceny ryzyka (małe, średnie, duże) to taką ocenę ryzyka przyjmujemy na tym stanowisku.

W przypadku gdy obie oceny znajdują się w różnych przedziałach oceny ryzyka (małe, średnie, duże) to ryzyko jest nieokreślone na tym stanowisku. Spowodowane jest to zbyt dużym błędem przeprowadzanych pomiarów. Po zastosowaniu odpowiednio dokładniejszej metody pomiaru (zmiejszona całkowita niepewność pomiaru ε) ryzyko na stanowisku będzie wyliczone.

Komunikat o braku możliwości określenia ryzyka na stanowisku pracy podany jest niżej.

Przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na hałas słyszalny, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: na stanowisku w magazynie pracuje 4 pracowników (mężczyzna, kobieta, kobieta w ciąży i młodociany).

Czynnik szkodliwy: podczas pracy wszyscy pracownicy narażeni są na hałas ustalony. Narażenie występuje przez 4 godziny na zmianę roboczą (przez pozostały czas pracy hałas można traktować jako przerwę w ekspozycji).

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-N-01307:1994. Zmierzono następujące parametry określające hałas:

- równoważny poziom dźwięku A,

- maksymalny poziom dźwięku A i

- szczytowy poziom dźwięku C.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów hałasu słyszalnego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 47. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu hałasem słyszalnym ustalonym

Rys. 48. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe mierzonych parametrów hałasu słyszalnego ustalonego oraz odpowiednich wartości dopuszczalnych.

Rys. 49. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących hałas słyszalny, oznaczany w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 50. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów hałasu słyszalnego ustalonego dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 51. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów hałasu słyszalnego ustalonego na stanowisku pracownika magazynu

Przykład 2.

Stanowisko: na stanowisku w odlewni pracuje 1 pracownik (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: podczas pracy wszyscy pracownik narażony jest na hałas ustalony. Narażenie występuje przez 12 godzin na zmianę roboczą.

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-N-01307:1994. Zmierzono następujące parametry określające hałas:

- równoważny poziom dźwięku A,

- maksymalny poziom dźwięku A i

- szczytowy poziom dźwięku C.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów hałasu słyszalnego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 52. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu hałasem słyszalnym

Rys. 53. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe mierzonych parametrów hałasu słyszalnego oraz odpowiednich wartości dopuszczalnych.

Rys. 54. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących hałas słyszalny, oznaczany w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 55. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów hałasu słyszalnego dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 56. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów hałasu na stanowisku, gdzie narażenie występuje przez 12 godzin

Przykład 3.

Stanowisko: pracownik fizyczny na wydziale odlewni (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: podczas pracy pracownik jest narażony na hałas o charakterze ustalonym przez 2 dni w tygodniu (ekspozycja tygodniowa).

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-N-01307:1994. Zmierzono następujące parametry określające hałas:

- równoważny poziom dźwięku A,

- maksymalny poziom dźwięku A i

- szczytowy poziom dźwięku C.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów hałasu słyszalnego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 57. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu hałasem słyszalnym

Rys. 58. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe mierzonych parametrów hałasu słyszalnego oraz odpowiednich wartości dopuszczalnych.

Rys. 59. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących hałas słyszalny, oznaczany w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 60. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów hałasu słyszalnego dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 61. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów hałasu na stanowisku w odlewni (narażenie przez 2 dni w tygodniu)

Przykład 4

Stanowisko: pracownik fizyczny na wydziale odlewni (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: podczas pracy pracownik jest narażony na hałas o charakterze ustalonym przez 6 dni w tygodniu (ekspozycja tygodniowa).

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-N-01307:1994. Zmierzono następujące parametry określające hałas:

- równoważny poziom dźwięku A,

- maksymalny poziom dźwięku A i

- szczytowy poziom dźwięku C.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów hałasu słyszalnego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 62. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu hałasem słyszalnym przez 6 dni w tygodniu

Rys. 63. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe mierzonych parametrów hałasu słyszalnego oraz odpowiednich wartości dopuszczalnych.

Rys. 64. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących hałas słyszalny, oznaczany w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 65. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów hałasu słyszalnego dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 66. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów hałasu słyszalnego na stanowisku pracownika fizycznego w odlewni,

przy narażeniu na ww. czynnik przez 6 dni w tygodniu

Przykład 5

Stanowisko: na stanowisku w odlewni pracuje 1 pracownik (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: podczas pracy pracownik narażony jest na hałas nieustalony. W czasie narażenia dają się wyróżnić trzy przedziały czasu, w których hałas może być traktowany jako ustalony.

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-N-01307:1994. Zmierzono następujące parametry określające hałas:

- równoważny poziom dźwięku A,

- maksymalny poziom dźwięku A i

- szczytowy poziom dźwięku C.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów hałasu słyszalnego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 67. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu hałasem słyszalnym nieustalonym

Rys. 68. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe mierzonych parametrów hałasu słyszalnego oraz odpowiednich wartości dopuszczalnych.

Rys. 69. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących hałas słyszalny nieustalony, oznaczany w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 70. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów hałasu słyszalnego nieustalonego dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 71. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów hałasu nieustalonego na stanowisku pracy w odlewni.

Hałas infradźwiękowy

Hałasem infradźwiękowym przyjęto nazywać hałas, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach infradźwiękowych od 1 Hz do 20 Hz i o małych częstotliwościach słyszalnych do 50 Hz (obecnie coraz powszechniej w literaturze używa się pojęcia hałasu niskoczęstotliwościowego obejmującego zakres częstotliwości od około 10 Hz do 250 Hz). Infradźwięki wchodzące w skład hałasu infradźwiękowego, wbrew powszechnemu mniemaniu o ich niesłyszalności, są odbierane przez organizm specyficzną drogą słu­chową (głównie przez narząd słuchu). Ich słyszalność zależy od poziomu ciśnienia aku­stycznego. Stwierdzono dużą zmienność osobniczą w zakresie percepcji słuchowej, szczególnie w zakresie najniższych częstotliwości. Poza specyficzną drogą słuchową infra­dźwięki są odbierane przez receptory czucia wibracji. Progi tej percepcji znajdują się mniej więcej 20...30 dB wyżej niż progi słyszenia.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu hałasem infradźwiękowym dokony­wana jest na podstawie porównania zmierzonych wartości parametrów charakteryzują­cych hałas infradźwiękowy: równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterystyką częstotliwościową G i szczytowego nieskorygowanego poziomu ciśnienia akustycznego z od­powiednimi wartościami dopuszczalnymi NDN. Dla wartości mierzonego parametru więk­szej od wartości NDN ryzyko jest DUŻE, dla wartości zawartej pomiędzy NDN i 0.5 NDN ryzyko jest ŚREDNIE, a dla wartości mniejszej od 0.5 NDN ryzyko jest MAŁE.

Przykład oceny ryzyka wynikającego z narażenia na hałas infradźwiękowy, doko­nanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: pracownik stalowni przebywa na stanowisku pracy operatora pieca łukowego usytuowanym w kabinie, w pobliżu ww. elektrycznego pieca łukowego

Czynnik szkodliwy: podczas pracy pracownik narażony jest na hałas infradź­więkowy o charakterze ustalonym. Narażenie występuje przez 240 minut w ciągu zmiany roboczej.

Metoda pomiaru: pomiary wykonano zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 stycznia 2001 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2001 Nr 4 poz. 36). Zmierzono następujące parametry określające hałas:

• równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G L_Geq

• szytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego L_LIN peak.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów pa­rametrów hałasu infradźwiękowego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 72. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu hałasem infradźwiękowym

Rys. 73. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe mierzonych parametrów hałasu infradźwiękowego oraz odpowiednie wartości dopuszczalne

Rys. 74. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących hałas infradźwiękowy, oznaczany w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 75. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów hałasu infradźwiękowego dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 76. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów hałasu infradźwiękowego

Przykład 2.

Stanowisko: pracownik dozoru kraty wstrząsowej.

Czynnik szkodliwy: podczas pracy na powyższym stanowisku pracownik odlewni narażony jest na hałas infradźwiękowy o charakterze ustalonym, wykonując 4 rodzaje prac w różnych przedziałach czasowych: narażenie występuje przez 120 minut w ciągu zmiany roboczej przy obsłudze formierki, przez 120 minut podczas obsługi kraty wstrząsowej oraz przez 180 minut podczas dozorowania urządzeń z kabiny. Przez 60 minut wykonuje on prace administracyjne poza halą przemysłową

Metoda pomiaru: pomiary wykonano podobnie, jak w Przykładzie 1, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 stycznia 2001 r. Zmierzono następujące parametry określające hałas:

• równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G L_Geq

• szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego L_LIN peak.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów hałasu infradźwiękowego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 77. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka zawodowego przy zagrożeniu hałasem infradźwiękowym na stanowisku pracownika dozoru kraty wstrząsowej

Rys. 78. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe mierzonych parametrów hałasu infradźwiękowego oraz odpowiednich wartości dopuszczalnych

Rys. 79. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących hałas infradźwiękowy, oznaczany w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 80. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów hałasu infradźwiękowego dla kolejnych czynności uwzględnionych stanowisku

dozoru kraty wstrząsowej

Rys. 81. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów hałasu infradźwiękowego na stanowisku pracownika
dozoru kraty wstrząsowej

Przykład 3.

Stanowisko: pracownik hamowni silników odrzutowych (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: podczas pracy w hamowni pracownik narażony jest na hałas infradźwiękowy o charakterze ustalonym w poszczególnych przedziałach czasowych, wykonując kilka rodzajów prac w różnych przedziałach czasowych zgodnie z poniższym harmonogramem przez 5 dni w tygodniu:

1 dzień: prace montażowe poza kabiną 420 minut

prace administracyjne poza halą przemysłową 60 minut

2 dzień: próby silnika n=30% (sterowanie z kabiny) 180 minut

próby silnika n=50% (sterowanie z kabiny) 180 minut

prace administracyjne poza halą przemysłową 120 minut

3 dzień: próby silnika n=50%-90% (sterowanie z kabiny) 240 minut

próby silnika n=100% z dopalaniem 4 minuty

prace administracyjne poza halą przemysłową 236 minut

4 dzień: próby silnika n=50% (sterowanie z kabiny) 180 minut

próby silnika n=30% (sterowanie z kabiny) 180 minut

prace administracyjne poza halą przemysłową 120 minut

5 dzień: prace montażowe poza kabiną 420 minut

prace administracyjne poza halą przemysłową 60 minut

Metoda pomiaru: pomiary parametrów hałasu infradźwiękowego w każdym przedziale czasowym wykonano podobnie, jak w Przykładzie 1, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 stycznia 2001 r.

Zmierzono następujące parametry określające hałas:

• równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G L_Geq

• szytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego L_LIN peak.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów hałasu infradźwiękowego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 82. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu hałasem infradźwiękowym na stanowisku pracy w hamowni silników odrzutowych

Rys. 83. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe mierzonych parametrów hałasu infradźwiękowego oraz odpowiednich wartości dopuszczalnych

Rys. 84. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących hałas infradźwiękowy, oznaczany w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 85. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów hałasu infradźwiękowego dla kolejnych czynności uwzględnionych na stanowisku pracy

w hamowni silników odrzutowych

Rys. 86. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów hałasu infradźwiękowego na stanowisku pracownika
hamowni silników odrzutowych

Hałas ultradźwiękowy

Hałasem ultradźwiękowym przyjęto nazywać hałas, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach powyżej 16000 Hz. Składowe hałasu ultradźwiękowego ze względu na fizjologiczną budowę ucha ludzkiego nie wywołują wrażeń słuchowych u człowieka. Mimo to mogą one powodować zagrożenie dla słuchu oraz zagrożenia inne - pozasłuchowe.

Badania wpływu hałasu utradźwiękowego na narząd słuchu są utrudnione, ponieważ w warunkach przemysłowych ultradźwiękom towarzyszy zazwyczaj hałas słyszalny i trudno jest określić czy zmiany słuchu osób badanych występują na skutek oddziaływania tylko składowych słyszalnych lub tylko ultradźwiękowych, czy też na skutek jednoczesnego działania obu tych składników.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu hałasem ultradźwiękowym dokonywana jest na podstawie porównania wyznaczonych na stanowisku pracy wartości parametrów charakteryzujących hałas ultradźwiękowy: równoważnego dla 8 godzin poziomu ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych i maksymalnego poziomu ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych z odpowiednimi wartościami dopuszczalnymi NDN. Dla wartości wyznaczonych parametrów większych od wartości NDN ryzyko jest DUŻE, dla wartości zawartej pomiędzy NDN i 0.5 NDN ryzyko jest ŚREDNIE, a dla wartości mniejszej od 0.5 NDN ryzyko jest MAŁE.

Przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na hałas ultradźwiękowy, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Przykład 1

Stanowisko: operator zgrzewarki ultradźwiękowej

Czynnik szkodliwy: podczas pracy polegającej na zgrzewaniu elementów światła samochodowego pracownik narażony jest na hałas ultradźwiękowy o charakterze ustalonym. Narażenie występuje przez 10 minut w ciągu zmiany roboczej.

Metoda pomiaru: pomiary wykonano zgodnie z ustaloną procedurą opracowaną z wykorzystaniem postanowień o normy PN-86/N-01321. Zmierzono średnie poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych 10kHz, 12.5kHz, 16kHz, 20kHz, 25kHz, 31.5kHz i 40kHz.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów hałasu ultradźwiękowego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 87. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka na stanowisku operatora zgrzewarki ultradźwiękowej, przy zagrożeniu hałasem ultradźwiękowym

Rys. 88. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe mierzonych parametrów hałasu ultradźwiękowego oraz odpowiednich maksymalnych wartości dopuszczalnych

Rys. 89. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących hałas ultradźwiękowy, oznaczany w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 90. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów hałasu ultradźwiękowego dla kolejnych czynności uwzględnionych na stanowisku

operatora zgrzewarki ultradźwiękowej

Rys. 91. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów hałasu ultradźwiękowego na stanowisku pracownika

obsługującego zgrzewarkę ultradźwiękową

Przykład 2.

Stanowisko: operator szlifierki wysokoobrotowej (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: podczas pracy pracownik narażony jest na hałas ultradźwiękowy o charakterze ustalonym. Narażenie występuje przez 130 minut w ciągu zmiany roboczej.

Metoda pomiaru: pomiary wykonano jak w Przykładzie 1. Zmierzono średnie poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych 10kHz, 12.5kHz, 16kHz, 20kHz, 25kHz, 31.5kHz, 40kHz.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów hałasu infradźwiękowego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 92. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu hałasem ultradźwiękowym na stanowisku pracy szlifierza - operatora
szlifierki wysokoobrotowej

Rys. 93. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe mierzonych parametrów hałasu ultradźwiękowego o częstotliwościach środkowych 10 - 40 kHz oraz odpowiednich maksymalnych wartości dopuszczalnych dla młodocianych i kobiet ciężarnych

Rys. 94. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe mierzonych parametrów hałasu ultradźwiękowego o częstotliwościach środkowych 14 - 40 kHz oraz

odpowiednich wartości dopuszczalnych

Rys. 95. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących hałas ultradźwiękowy, oznaczany w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 96. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów hałasu ultradźwiękowego dla kolejnych czynności uwzględnionych na stanowisku

operatora szlifierki

Rys. 97. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów hałasu ultradźwiękowego na stanowisku operatora
szlifierki wysokoobrotowej

Drgania mechaniczne

Drgania określane są w fizyce jako proces, w którym wielkości fizyczne charakterystyczne dla tego procesu są zmienne w funkcji czasu. Z punktu widzenia fizyki drgania mechaniczne należą do tej samej klasy zjawisk co hałas. Jednakże z punktu widzenia ochrony człowieka w środowisku pracy drgania mechaniczne i hałas rozpatrywane są niezależnie jako dwa odrębne szkodliwe czynniki fizyczne.

Drgania przy bezpośrednim kontakcie człowieka z drgającym źródłem są przekazywane bez udziału środowiska powietrznego do jego organizmu i mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia pracowników. W zależności od miejsca wnikania drgań do organizmu można je podzielić na dwa typy:

• drgania o ogólnym działaniu przenikające do organizmu człowieka przez jego nogi, miednicę, plecy lub boku (drgania ogólne),

• drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne (drgania miejscowe).

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu drganiami mechanicznymi dokonywana jest, na podstawie porównania wyznaczonych na stanowisku pracy wartości parametrów charakteryzujących ten czynnik: równoważnej dla 8 godzin sumy wektorowej skutecznych ważonych przyspieszeń drgań i maksymalnej sumy wektorowej z odpowiednimi wartościami dopuszczalnymi NDN. Dla wartości wyznaczanych parametrów większych od wartości NDN ryzyko jest DUŻE, dla wartości zawartej pomiędzy NDN i 0.5 NDN ryzyko jest ŚREDNIE, a dla wartości mniejszej od 0.5 NDN ryzyko jest MAŁE.

Przykład oceny ryzyka wynikającego z narażenia na drgania mechaniczne, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: operator spycharki (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: podczas pracy operator wykonuje 2 czynności podczas których jest narażony na drgania o działaniu ogólnym.

Metoda pomiaru: pomiary wykonano zgodnie z ustaloną procedurą opracowaną z wykorzystaniem postanowień normy PN-91/N-01352. Zmierzono skuteczne ważone przyspieszenia drgań w trzech kierunkach x, y i z.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów drgań mechanicznych na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 98. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu
drganiami mechanicznymi o działaniu ogólnym

Rys. 99. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane zmierzonych parametrów drgań mechanicznych o działaniu ogólnym oraz wartości dopuszczalnych
tych parametrów

Rys. 100. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących drgania mechaniczne, oznaczane w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 101. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów drgań mechanicznych dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 102. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów drgań mechanicznych na stanowisku operatora spycharki

Przykład 2

Stanowisko: operator szlifierki (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: podczas pracy operator wykonuje 2 czynności podczas których jest narażony na drgania działające przez kończyny górne.

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-N-01354. Pomiary objęły określenie skutecznych ważonych przyspieszeń drgań oraz szczytowych ważonych przyspieszeń drgań w trzech kierunkach x, y i z.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów drgań mechanicznych na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 103. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu drganiami mechanicznymi o działaniu miejscowym, przy wykonywaniu 2 różnych czynności

Rys. 104. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane zmierzonych parametrów drgań mechanicznych oraz wartości dopuszczalnych tych parametrów

Rys. 105. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących drgania mechaniczne, oznaczane w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 106. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów drgań mechanicznych dla kolejnych czynności uwzględnionych na stanowisku

operatora szlifierki

Rys. 107. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów drgań mechanicznych na stanowisku operatora szlifierki wykonującego

na stanowisku pracy 2 różne czynności

Przykład 3

Stanowisko: operator młota pneumatycznego „Archimedes” (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: podczas pracy operator wykonuje czynności podczas których jest narażony na drgania mechaniczne działające przez kończyny górne.

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-N-01354. Pomiary objęły określenie skutecznych ważonych przyspieszeń drgań oraz szczytowych ważonych przyspieszeń drgań w trzech kierunkach x, y i z.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów drgań mechanicznych na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 108. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu drganiami mechanicznymi na stanowisku pracy operatora młota pneumatycznego

Rys. 109. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane zmierzonych parametrów drgań mechanicznych oraz wartości dopuszczalnych tych parametrów

Rys. 110. Formularz przeznaczony do wpisywania szczegółowych danych pomiarowych, charakteryzujących drgania mechaniczne, oznaczane w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 111. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów drgań mechanicznych dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 112. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów drgań mechanicznych na stanowisku operatora
młota pneumatycznego

Oświetlenie elektryczne

Oświetlenie stanowisk pracy oddziałuje na samopoczucie i psychikę człowieka, a także ma zasadniczy wpływ na sprawne wykonywanie zadań wzrokowych oraz zmęczenie wzroku. Aby praca wzrokowa była optymalna stanowisko pracy musi tak być oświetlone, aby występowała wygoda widzenia. Wygoda widzenia występuje wtedy, gdy spełnione są co najmniej następujące warunki:

• zdolność rozróżniania szczegółów jest pełna,

• spostrzeganie jest sprawne, pozbawione ryzyka dla człowieka,

• spostrzeganie nie prowadzi do odczucia przykrości, niewygody, nadmiernego zmęczenia, a przeciwnie jest połączone z pewną przyjemnością.

• spośród wielu parametrów oświetlenia, o występowaniu ryzyka zawodowego mogą decydować następujące parametry:

• poziom natężenia oświetlenia,

• równomierność oświetlenia,

• występowanie olśnienia,

• tętnienie i zmiany aperiodyczne światła,

• wskaźnik oddawania barw.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu niewłaściwym oświetleniem elektrycznym dokonywana jest na podstawie następujących kryteriów: jeżeli niewłaściwe oświetlenie może doprowadzić do wypadku, ryzyko jest DUŻE, jeżeli niewłaściwe oświetlenie powoduje zmęczenie wzroku oraz spadek wydajności pracy, ryzyko jest ŚREDNIE, jeżeli spełnione są wymagania norm oświetleniowych, ryzyko jest MAŁE.

Przykład oceny ryzyka wynikającego z narażenia na niewłaściwe oświetlenie elektryczne, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Ocena ryzyka na stanowisku Operatora komputera

Stanowisko: operator komputera (mężczyzna).

Czynnik uciążliwy: oświetlenie elektryczne

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-EN 12464-1:2004 - Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym. Przy dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego wzięto pod uwagę następujące czynniki:

• poziom natężenia oświetlenia - oświetlenie, parametr natężenie

• równomierność oświetlenia - oświetlenie, parametr równomierność

• występowanie olśnienia - oświetlenie, parametr olśnienie

• tętnienie strumienia świetlnego - oświetlenie, parametr tętnienie

• wskaźnik oddawania barw - oświetlenie, parametr barwy

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów pięciu podstawowych parametrów oświetlenia elektrycznego: - poziomu natężenia oświetlenia, równomierność oświetlenia, występowanie olśnienia, tętnień i zmian aperiodycznych światła, oraz wskaźnika oddawania barw. - na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 113. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu oświetleniem elektrycznym - parametr: natężenie oświetlenia

Rys. 114. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane zmierzonego natężenia oświetlenia oraz wartości dopuszczalnej tego parametru

Rys. 115. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów natężenia oświetlenia, mierzonego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 116. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru natężenia oświetlenia na stanowisku operatora komputera.

Rys. 117. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu oświetleniem elektrycznym - parametr: równomierność oświetlenia

Rys. 118. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane zmierzonej równomierności oświetlenia oraz wartości dopuszczalnej tego parametru

Rys. 119. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów równomierności oświetlenia, mierzonej w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 120. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru równomierności oświetlenia na stanowisku operatora komputera

Rys. 121. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu oświetleniem elektrycznym - parametr: olśnienie

Rys. 122. Zakładka przedstawiająca szczegółowe wyniki pomiaru olśnienia oraz

wartości dopuszczalnej tego parametru

Rys. 123. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów charakteryzujących olśnienie, mierzone w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 124. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru

olśnienia na stanowisku operatora komputera

Rys. 125. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu oświetleniem elektrycznym - parametr: barwy

Rys. 126. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane zmierzonego wskaźnika oddawania barw oraz wartości dopuszczalnej tego parametru

Rys. 127. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów wskaźnika oddawania barw, mierzonego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 128. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru wskaźnika oddawania barw na stanowisku operatora komputera

Rys. 129. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu oświetleniem elektrycznym - parametr: tętnienia

Rys. 130. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące tętnienia

Rys. 131. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów tętnień, mierzonych

w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 132. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru tętnienia oświetlenia na stanowisku operatora komputera

Nielaserowe promieniowanie optyczne (nadfioletowe, widzialne, podczerwone)

Promieniowanie optyczne, obejmujące promieniowanie nadfioletowe (UV), widzialne (VIS) oraz podczerwone (IR) jest zarówno naturalnym składnikiem promieniowania słonecznego jak i wytwarzane jest sztucznie w celu wykorzystywania go w procesach technologicznych, medycynie czy kosmetyce. Jest ono również produktem ubocznym działalności zawodowej człowieka.

Promieniowanie optyczne jest ważnym czynnikiem środowiska o dużej aktywności biologicznej niezbędnym do prawidłowego rozwoju i działalności człowieka. Jednak jego nadmiar powoduje szereg niekorzystnych efektów biologicznych prowadząc do uszkodzenia oczu lub skóry. Powstałe skutki narażenia na promieniowanie zależą od parametrów fizycznych promieniowania, wielkości pochłoniętej dawki oraz właściwości optycznych i biologicznych eksponowanej tkanki. W przypadku ekspozycji na nadmierne promieniowanie nadfioletowe i podczerwone może dochodzić do uszkodzenia oczu i skóry natomiast promieniowanie widzialne może jedynie stanowić o zagrożeniu oczu.

W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z 2002 r. nr 217, poz. 1833) opublikowano nowe wartości NDN oraz kryteria oceny zagrożenia nielaserowym promieniowaniem optycznym w środowisku pracy. Nowe wartości NDN dla nielaserowego promieniowania optycznego wchodzą w życie w dniu 19 czerwca 2003 r.

Na uwagę zasługuje fakt, że w nowych kryteriach uwzględniono pełen zakres promieniowania optycznego tzn. oprócz nowych kryteriów dla nadfioletu i podczerwieni zostały wprowadzone wartości NDN dla promieniowania widzialnego. Przyjęte w Polsce kryteria są zgodne z kryteriami stosowanymi w większości krajów Unii Europejskiej, Stanach Zjednoczonych i Australii.

Nielaserowe promieniowanie nadfioletowe

Nielaserowym promieniowaniem nadfioletowym (UV) nazywamy promieniowanie optyczne o długości fali λ od około 10 do 400 nm. Promieniowanie nadfioletowe o długościach fali poniżej 200 nm jest często nazywane nadfioletem próżniowym. Jest ono silnie pochłaniane przez prawie wszystkie substancje (również przez cienkie warstwy powietrza). Dlatego tez zagrożenie promieniowaniem nadfioletowym ocenia się dla zakresu promieniowania 180-400 nm.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu promieniowaniem nadfioletowym dokonywana jest na podstawie porównania zmierzonych wartości parametrów promieniowania: napromienienia skutecznego z zakresu 180-400 nm oraz napromienienia całkowitego (nieselektywnego) pasmem 315-400 nm z odpowiednimi wartościami dopuszczalnymi NDN. Dla wartości mierzonego parametru większej od odpowiedniej wartości NDN ryzyko jest duże, dla wartości zawartej pomiędzy NDN i 0,8 NDN ryzyko jest średnie, a dla wartości mniejszej od 0,8 NDN ryzyko jest małe.

Przykład oceny ryzyka nielaserowym promieniowaniem nadfioletowym dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: obsługa lamp kwarcowych podczas zabiegu naświetlania pacjentów promieniowaniem UV. Podczas jednego zabiegu obsługujący (kobieta) włącza lampę i następnie odpowiednio ustawia wysokość i kąt ustawienia lampy względem pacjenta. Następnie wychodzi z pomieszczenia zabiegowego i 2-3 razy podczas jednego zabiegu naświetlania zagląda na kilka sekund do pacjenta, aby sprawdzić czy naświetlanie przebiega prawidłowo.

Czynnik szkodliwy: pracownik wykonuje czynności w warunkach narażenia na promieniowanie nadfioletowe przez 150 s w ciągu zmiany roboczej. Oczy i skóra pracownika są narażone na działanie promieniowania nadfioletowego podczas ustawiania lampy do naświetlań oraz kontroli wzrokowej podczas zabiegu.

Metody pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-T-06589: 2002.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów nielaserowego promieniowania nadfioletowego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 133. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu nielaserowym promieniowaniem nadfioletowym

Rys. 134. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące mierzone parametry nielaserowego promieniowania nadfioletowego oraz ich wartości dopuszczalne

Rys. 135. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów promieniowania nadfioletowego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 136. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów promieniowania nadfioletowego dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 137. Skrócony wydruk karty pomiarowej wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów promieniowania nadfioletowego

Nielaserowe promieniowanie widzialne

Nielaserowym promieniowaniem widzialnym (UV) nazywamy promieniowanie optyczne o długości fali λ od około 380 do 780 nm.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu promieniowaniem widzialnym dokonywana jest na podstawie porównania z wartościami NDN następujących zmierzonych wartości parametrów promieniowania:

• przy ocenie zagrożenia fotochemicznego siatkówki: napromienienia skutecznego, natężenia napromienienia skutecznego, skutecznej luminancji energetycznej, luminancji energetycznej zintegrowanej z zakresu 300-700 nm (wybór odpowiedniego parametru zależy od czasu ekspozycji oraz wielkości kątowej źródła;

• przy ocenie zagrożenia termicznego siatkówki: luminancji energetycznej skutecznej z zakresu 380-1400 nm.

Dla wartości mierzonego parametru większej od odpowiedniej wartości NDN ryzyko jest duże, dla wartości zawartej pomiędzy NDN i 0,8 NDN ryzyko jest średnie, a dla wartości mniejszej od 0,8 NDN ryzyko jest małe.

Przykład oceny ryzyka nielaserowym promieniowaniem widzialnym dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: Kopista offsetowy obsługujący kopioramę CROLUX 5000H.

Czynnik szkodliwy: pracownik wykonuje czynności w warunkach narażenia na promieniowanie widzialne przez 1800 s w ciągu zmiany roboczej co wskazuje na zagrożenie fotochemiczne siatkówki oka. Wielkość źródła promieniowania wynosi 20 mrad.

Metody pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-T-005687: 2002.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów nielaserowego promieniowania widzialnego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 138. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu nielaserowym promieniowaniem widzialnym

Rys. 139. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące mierzone parametry nielaserowego promieniowania widzialnego oraz ich wartości dopuszczalne

Rys. 140. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów promieniowania widzialnego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 141. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów promieniowania widzialnego dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 142. Skrócony wydruk karty pomiarowej wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów promieniowania widzialnego

Nielaserowe promieniowanie podczerwone

Promieniowaniem podczerwonym nazywamy promieniowanie optyczne o długości fal od 780 nm do 1 mm. Promieniowanie podczerwone wywołuje w tkance biologicznej przede wszystkim reakcje termiczne. Jako kryterium zagrozenia promieniowaniem podczerwonym przyjmuje się niedopuszczenie do powstania uszkodzenia termicznego rogówki, spojówki, soczewki i siatkówki oka oraz skóry.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu promieniowaniem podczerwonym dokonywana jest na podstawie porównania z wartościami NDN następujących zmierzonych wartości parametrów promieniowania:

• luminancji energetycznej skutecznej w zakresie 780-1400 nm (gdy czas jednorazowej ekspozycji nie przekracza 10s) przy ocenie zagrożenia termicznego siatkówki,

• natężenia napromienienia w zakresie 780-3000nm lub w całym zakresie podczerwieni (w zależności od czasu jednorazowej ekspozycji) przy ocenie zagrożenia termicznego rogówki i soczewki,

• napromienienia w całym zakresie podczerwieni , gdy czas jednorazowej ekspozycji nie przekracza 10 s przy ocenie obciążenia termicznego skóry.

Dla wartości mierzonego parametru większej od odpowiedniej wartości NDN ryzyko jest duże, dla wartości zawartej pomiędzy NDN i 0,8 NDN ryzyko jest średnie, a dla wartości mniejszej od 0,8 NDN ryzyko jest małe.

Przykład oceny ryzyka nielaserowym promieniowaniem podczerwonym dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: hutnik szklarz, wykonujący czynności w pobliżu otworu pieca szklarskiego takie jak: nabieranie masy szklanej, wydmuchiwanie i formowanie bańki szklanej.

Czynnik szkodliwy: pracownik wykonuje czynności w warunkach narażenia na promieniowanie podczerwone przy wykonywaniu poszczególnych czynności roboczych, których zmierzony czas jednorazowej ekspozycji wskazuje na zagrożenie termiczne soczewki i rogówki oczu oraz skóry twarzy i rąk.

Metody pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-T-005687: 2002.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów nielaserowego promieniowania podczerwonego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 143. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu nielaserowym promieniowaniem podczerwonym

Rys. 144. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące mierzone parametry nielaserowego promieniowania widzialnego oraz ich wartości dopuszczalne

Rys. 145. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów promieniowania widzialnego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 146. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów promieniowania podczerwonego dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 147. Skrócony wydruk karty pomiarowej wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów promieniowania podczerwonego

Promieniowanie laserowe

Promieniowanie laserowe w porównaniu do promieniowania optycznego wyróżnia się specyficznymi właściwościami. Są to monochromatyczność, kierunkowość rozchodzenia się wiązki laserowej, możliwość uzyskiwania bardzo dużych gęstości mocy promieniowania oraz koherencja (spójność) czasowa i przestrzenna promieniowania.

Szkodliwe działanie promieniowania laserowego dotyczy oczu oraz skóry człowieka, przy czym najbardziej zagrożone są oczy. Ze względu na kierunkowość wiązki zagrożenie promieniowaniem laserowym jest zagrożeniem potencjalnym, tzn. ekspozycja na to promieniowanie jest zazwyczaj przypadkowa. Mimo tego, w przypadku wielu laserów nawet taka przypadkowa, krótkotrwała ekspozycja może być bardzo niebezpieczna.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu promieniowaniem laserowym dokonywana jest na podstawie porównania zmierzonej wartości ekspozycji oczu lub skóry na promieniowanie laserowe z najwyższą ekspozycją dopuszczalną. Dla zmierzonej wartości ekspozycji większej od odpowiedniej wartości dopuszczalnej ryzyko jest DUŻE, dla wartości mierzonej zawartej pomiędzy wartością dopuszczalną i 0.8 wartości dopuszczalnej ryzyko jest ŚREDNIE, a dla wartości mierzonej mniejszej od 0.8 wartości dopuszczalnej ryzyko jest MAŁE.

Przykład oceny ryzyka wynikającego z narażenia na promieniowanie laserowe, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: pracownik obsługi technicznej.

Czynnik szkodliwy: na stanowisku testowania robota pracownik jest narażony na promieniowanie lasera półprzewodnikowego.

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-T-06591:1990.

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów promieniowania laserowego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 148. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu promieniowaniem laserowym

Rys. 149. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące mierzone parametry promieniowania laserowego oraz wartość ekspozycji dopuszczalnej

Rys. 150. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów parametrów promieniowania laserowego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 151. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów promieniowania laserowego dla kolejnych czynności uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 152. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów promieniowania laserowego na stanowisku

pracownika obsługi technicznej testującego robota

Pola i promieniowanie elektromagnetyczne

Pola elektromagnetyczne występujące w środowisku są skutkiem wykorzystywania energii elektrycznej we wszystkich dziedzinach życia. Najpowszechniej występuje, praktycznie w każdym miejscu, promieniowanie nadawczych stacji radiowych i telewizyjnych oraz stacji bazowych telefonii komórkowej, pole elektromagnetyczne linii wysokiego napięcia i instalacji zasilających o częstotliwości przemysłowej (w Polsce 50 Hz), a także naturalne pole magnetostatyczne ziemskie.

Dla zdrowia człowieka nieobojętne mogą być pola elektromagnetyczne o dużych natężeniach i długim czasie oddziaływania, na przykład za istotną ekspozycję zawodową przyjmuje się przebywanie w polach magnetostatycznych tysiące razy silniejszych od ziemskiego pola magnetostatycznego.

Pole elektromagnetyczne charakteryzowane jest natężeniem składowej elektrycznej i magnetycznej. Natężenie składowej elektrycznej związane jest z napięciem występującym w urządzeniu, a natężenie składowej magnetycznej z natężeniem prądu.

Ocena ryzyka zawodowego związanego z ekspozycją na pole lub promieniowanie elektromagnetyczne dokonywana jest na podstawie następujących kryteriów: ryzyko jest DUŻE, jeżeli występuje przekroczenie dozwolonych prawem warunków dopuszczalnej ekspozycji, stanowisko znajduje się w strefie niebezpiecznej lub przekroczony jest czas pracy w strefie zagrożenia; ryzyko jest ŚREDNIE, jeżeli stanowisko pracy znajduje się obrębie stref ochronnych pola elektromagnetycznego (pośredniej lub zagrożenia) i dozwolone prawem warunki dopuszczalnej ekspozycji są zachowane; ryzyko jest MAŁE, jeżeli stanowisko pracy znajduje się poza zasięgiem stref ochronnych pola elektromagnetycznego

Przykłady oceny ryzyka związanego z ekspozycją na pole i promieniowanie elektromagnetyczne, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Przykład 1

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku obsługi pieca indukcyjnego

Stanowisko: pracownik obsługi pieca indukcyjnego (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: pole elektromagnetyczne wytwarzane przez wzbudnik pieca indukcyjnego pracującego z częstotliwością 1.5 kHz. Czynności pracownika, polegające na załadunku wsadu i prowadzeniu dozoru w czasie wytopu, wykonywane są w jednym miejscu bezpośrednio przy piecu.

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę prPN-T-06580:2001.

Na rysunku 148 przedstawiono sposób wykonywania pomiarów pól elektromagnetycz­nych w pobliżu pieca indukcyjnego.

Rys. 153. Pomiary pól elektromagnetycznych na stanowisku pracy przy piecu indukcyjnym [mat. reklamowe firmy Wandel Golterman]

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów pola elektromagnetycznego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER

Rys. 154. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka związanego z ekspozycją na pole elektromagnetyczne o częstotliwości 1.5 kHz na stanowisku obsługi pieca indukcyjnego

Rys. 155. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące mierzone parametry pola elektromagnetycznego oraz ich maksymalne wartości dopuszczalne - ekspozycja całego ciała

Rys. 156. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące mierzone parametry pola elektromagnetycznego oraz ich maksymalne wartości dopuszczalne - ekspozycja kończyn.

Rys. 157. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów parametrów pola elektromagnetycznego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej- wyniki pomiarów
natężeń pola elektrycznego i magnetycznego.

Rys. 158. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów parametrów pola elektromagnetycznego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej-
chronometraż ekspozycji.

Rys. 159. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów

pola elektromagnetycznego dla kolejnych czynności

uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 160. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów pola elektromagnetycznego na stanowisku

pracownika obsługi pieca indukcyjnego

Przykład 2

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku obsługi tomografu NMR

Stanowisko: pracownik obsługi tomografu NMR.

Czynnik szkodliwy: pole magnetostatyczne (0 Hz).

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-90/T-06583 i

prPN-T-06580:2001.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów pola magnetostatycznego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Obsługa tomografu wykonywana w zasięgu silnych pól magnetostatycznych polega na ułożeniu pacjenta na łożu, uzbrojeniu w cewki nadawczo-odbiorcze i ustawieniu parametrów pracy tomografu na konsoli (Rys. 156). Czynności te wykonywane są w polu o różnych natężeniach.

Rys. 161. Tomograf jądrowego rezonansu magnetycznego (NMR)

[zdjęcie własne]

Rys. 162. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka związanego z ekspozycją na pole magnetostatyczne na stanowisku obsługi tomografu NMR

Rys. 163. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące mierzone parametry pola magnetostatycznego oraz ich maksymalne wartości dopuszczalnej

Rys. 164. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów parametrów pola magnetostatycznego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 165. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów

pola magnetostatycznego dla kolejnych czynności

uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 166. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów pola magnetostatycznego na stanowisku pracownika obsługi tomografu NMR

Przykład 3

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku obsługi komputera

Stanowisko: pracownik obsługi komputera.

Przyczyna wykonania pomiarów:

pole elektromagnetyczne 50 Hz pochodzące od instalacji zasilającej, która przebiega w pobliżu stanowiska pracy przy monitorze komputerowym jest przyczyną drżenia obrazu obserwowanego na ekranie i niepokoju pracowników o własne zdrowie.

Metoda pomiaru: pomiary wykonano w oparciu o normę PN-90/T-06584 i PN-IEC833 oraz prPN-T-06580:2001.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów pola elektromagnetycznego 50 Hz na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 167. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy występowaniu pola elektromagnetycznego 50 Hz na stanowisku pracy.

Rys. 168. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące mierzone parametry pola elektromagnetycznego 50 Hz oraz ich maksymalne wartości dopuszczalne

Rys. 169. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów parametrów pola elektromagnetycznego 50 Hz, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 170. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów

pola elektromagnetycznego 50 Hz dla kolejnych czynności

uwzględnionych na danym stanowisku

Rys. 171. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów pola elektromagnetycznego 50 Hz na stanowisku pracy

Obciążenie termiczne

Skutki nadmiernego termicznego obciążenia organizmu, zależne od rodzaju obciążenia są następujące:

• zimny stres:

- chłodzenie całego organizmu (hipotermia),

- chłodzenie kończyn,

- chłodzenie poprzez kontakt,

- chłodzenie konwekcyjne,

- chłodzenie poprzez oddychanie;

• środowisko umiarkowane:

- bilans cieplny całego ciała (termiczna neutralność),

- dyskomfort lokalny (przeciąg, asymetria chłodzenia);

• gorący stres:

- hipertermia (zaburzenia cieplne),

- odwodnienie,

- ogrzanie poprzez kontakt (oparzenia).

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu mikroklimatem gorącym dokonywana jest na podstawie porównania zmierzonej wartości wskaźnika obciążenia termicznego WBGT z wartością odniesienia tego wskaźnika. Ryzyko jest DUŻE, gdy wartość zmierzona WBGT jest większa od wartości odniesienia, ryzyko jest ŚREDNIE, gdy wartość zmierzona WBGT jest równa lub nieznacznie mniejsza od wartości odniesienia, ryzyko jest małe, gdy wartość zmierzona WBGT jest znacznie mniejsza od wartości odniesienia. Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu mikroklimatem zimnym dokonywana jest na podstawie porównania zmierzonej wartości ujemnego wskaźnika obciążenia termicznego WCI z określonymi wartościami granicznymi. Ryzyko jest DUŻE dla WCI ≥ 2000, ryzyko jest ŚREDNIE dla 1200 < WCI < 2000, ryzyko jest MAŁE dla WCI ≤ 1200.

Przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na obciążenie termiczne, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Mikroklimat umiarkowany

Stanowisko: operator suwnicy (mężczyzna).

Czynnik uciążliwy: środowisko termicznie umiarkowane.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów obciążenia termicznego w środowisku gorącym na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 172. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu obciążeniem termicznym w mikroklimacie umiarkowanym

Rys. 173. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące zmierzone wartości parametrów mikroklimatu umiarkowanego

Rys. 174. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów parametrów mikroklimatu umiarkowanego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 175. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów mikroklimatu umiarkowanego na stanowisku operatora suwnicy

Środowiska gorące - przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na mikroklimat gorący

Podstawą oceny ryzyka w mikroklimacie gorącym jest norma PN-85/N-08011 (eqv. ISO 7243-1982) - Ergonomia. Środowiska gorące. Wyznaczanie obciążeń termicznych działających na człowieka w środowisku pracy, oparte jest na określeniu wskaźnika WBGT.

Przykład 1 -

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku kowala młota (środowisko gorące jednorodne termicznie)

Stanowisko: kowal młota (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: środowisko gorące jednorodne termicznie.

Metoda pomiaru: wyznaczenie wskaźnika WBGT zgodnie z normą PN-85/N-08011

Rys. 176. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu obciążeniem termicznym w mikroklimacie gorącym na stanowisku pracy kowala młota

Rys. 177. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące zmierzoną wartość parametru mikroklimatu gorącego WBGT oraz jego dopuszczalną wartość odniesienia

Rys. 178. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów parametrów mikroklimatu gorącego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 179. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów

mikroklimatu gorącego na stanowisku kowal młota

Rys. 180 Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów mikroklimatu gorącego na stanowisku kowala młota

Przykład 2 -

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku wybijacza form i rdzeni (środowisko gorące niejednorodne termicznie)

Stanowisko: wybijacz form i rdzeni (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: środowisko gorące niejednorodne termicznie.

Metoda pomiaru: wyznaczenie wskaźnika WBGT zgodnie z normą PN-85/N-08011

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów obciążenia termicznego w środowisku gorącym na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 181. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu obciążeniem termicznym w mikroklimacie gorącym na stanowisku wybijacza form i rdzeni

Rys. 182. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące zmierzoną wartość parametru mikroklimatu gorącego WBGT oraz jego dopuszczalną wartość odniesienia

Rys. 183. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów parametrów mikroklimatu gorącego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 184. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów

mikroklimatu gorącego na różnych wysokościach

w obrębie stanowiska wybijacza form i rdzeni

Rys. 185. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów mikroklimatu gorącego na stanowisku wybijacza form i rdzeni

Przykład 3 -

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku - remonty wielkich pieców (środowisko gorące o parametrach zmiennych w czasie)

Stanowisko: remonty wielkich pieców (pracownikiem jest mężczyzna).

Czynnik szkodliwy: środowisko gorące o parametrach zmiennych w czasie

Metoda pomiaru: wyznaczenie wskaźnika WBGT zgodnie z normą PN-85/N-08011

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów obciążenia termicznego w środowisku gorącym na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 186. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu obciążeniem termicznym w mikroklimacie gorącym o parametrach zmiennych w czasie

Rys. 187. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące zmierzoną wartość parametru mikroklimatu gorącego WBGT oraz jego dopuszczalną wartość odniesienia

Rys. 188. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów parametrów mikroklimatu gorącego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 189. Zakładka przedstawiająca szczegóły dotyczące pomiarów parametrów

mikroklimatu gorącego na różnych wysokościach

w obrębie stanowiska remonty wielkich pieców

Rys. 190. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów mikroklimatu gorącego na stanowisku - remonty wielkich pieców

Środowiska zimne - przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na mikroklimat zimny

Podstawą oceny ryzyka w mikroklimacie zimnym jest norma PN-87/N - 08009 - Ergonomia. Środowiska zimne. Metoda oceny ujemnego obciążenia termicznego, oparta na określeniu wskaźników WCI i IREQ.

Przykład 1 -

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku obsługi wózków widłowych (środowisko zimne jednorodne termicznie)

Stanowisko: obsługa wózków widłowych (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy : środowisko zimne jednorodne termicznie.

Metoda pomiaru: wyznaczenie wskaźnika WCI zgodnie z normą PN-87/N - 08009

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów obciążenia termicznego w środowisku zimnym na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 191. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu obciążeniem termicznym w mikroklimacie zimnym jednorodnym termicznie

Rys. 192. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące zmierzoną wartość parametru mikroklimatu zimnego WCI oraz jego wartość dopuszczalną

Rys. 193. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów parametrów mikroklimatu zimnego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 194. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów mikroklimatu zimnego na stanowisku obsługi wózków widłowych

Przykład 2 -

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy w wolnej przestrzeni (środowisko zimne jednorodne termicznie)

Stanowisko: praca w wolnej przestrzeni (mężczyzna).

Czynnik szkodliwy (fizyczny): środowisko zimne jednorodne termicznie.

Metoda pomiaru: wyznaczenie wskaźnika WCI zgodnie z normą PN-87/N - 08009

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów obciążenia termicznego w środowisku zimnym na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 195. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu obciążeniem termicznym w mikroklimacie zimnym jednorodnym termicznie

Rys. 196. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące zmierzoną wartość parametru mikroklimatu zimnego WCI oraz jego wartość dopuszczalną

Rys. 197. Formularz przeznaczony do wpisywania wyników pomiarów parametrów mikroklimatu zimnego, mierzonych w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 198. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów mikroklimatu zimnego na stanowisku pracy w wolnej przestrzeni

Czynniki mechaniczne

Czynniki mechaniczne stanowią - wśród czynników fizycznych mogących występować w procesie pracy - grupę specyficzną, ze względu na sposób oddziaływania na człowieka, różnorodność i natychmiastowość następstw, oraz istotną ze względu na rozmiary tych następstw (wypadki).

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu czynnikami mechanicznymi dokonywana jest na podstawie oceny następujących wskaźników: wskaźnika prawdopodobieństwa następstw zagrożenia oraz stopnia ciężkości tych następstw. Ryzyko jest DUŻE, gdy ww. wskaźnik prawdopodobieństwa jest duży i stopień ciężkości duży lub średni albo gdy wskaźnik prawdopodobieństwa jest średni i stopień ciężkości duży. Ryzyko jest ŚREDNIE, gdy wskaźnik prawdopodobieństwa następstw jest duży i stopień ciężkości następstw mały albo gdy wskaźnik prawdopodobieństwa jest średni lub mały i stopień ciężkości średni. Ryzyko jest MAŁE, gdy wskaźnik prawdopodobieństwa następstw zagrożenia jest średni lub mały i odpowiednio - stopień ciężkości następstw jest mały lub średni.

Przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na czynniki mechaniczne, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: preser (mężczyzna) wykonujący cięcie blach i wytłaczanie tarcz do samochodów dostawczych.

Czynnik szkodliwy: czynnik mechaniczny - ostre, wystające, chropowate elementy.

Metoda pomiaru: analiza czynności, wyposażenia, szacowanie wskaźnika prawdopodobieństwa wystąpienia następstw zagrożenia oraz stopnia ciężkości tych następstw.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów czynników mechanicznych na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 199. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem mechanicznym określonym jako ostre, wystające, chropowate elementy

Rys. 200 Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące obliczoną wartość wskaźnika prawdopodobieństwa zaistnienia następstw, jego wartość maksymalną

oraz określające stopień ciężkości następstw

Rys. 201. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić wartości parametrów charakteryzujących czynnik mechaniczny, mierzony w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 202. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie określenia parametrów czynnika mechanicznego - ostre, wystające, chropowate elementy

na stanowisku presera

Przykład 2

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku presera - ruchome elementy

Stanowisko: preser (mężczyzna) wykonujący cięcie blach i wytłaczanie tarcz do samochodów dostawczych.

Czynnik szkodliwy: czynnik mechaniczny - ruchome elementy.

Metoda pomiaru: analiza czynności, wyposażenia, prawdopodobieństwa wystąpienia wypadków oraz stopnia ciężkości ich następstw.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów czynników mechanicznych na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 203. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem mechanicznym określonym jako ruchome elementy na stanowisku pracy presera

Rys. 204. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące obliczoną wartość wskaźnika prawdopodobieństwa zaistnienia następstw, jego wartość maksymalną oraz określające stopień ciężkości następstw

Rys. 205. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić wartości parametrów charakteryzujących czynnik mechaniczny, mierzony w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 206. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie określenia parametrów czynnika mechanicznego - ruchome elementy

na stanowisku presera

Przykład 3

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku presera - spadające elementy

Stanowisko: preser (mężczyzna) wykonujący cięcie blach i wytłaczanie tarcz do samochodów dostawczych.

Czynnik szkodliwy: czynnik mechaniczny - spadające elementy.

Metoda pomiaru: analiza czynności, wyposażenia, prawdopodobieństwa wystąpienia wypadków oraz stopnia ciężkości ich następstw.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów czynników mechanicznych na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 207. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem mechanicznym określonym jako spadające elementy na stanowisku pracy presera.

Rys. 208. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące obliczoną wartość wskaźnika prawdopodobieństwa zaistnienia następstw, jego wartość maksymalną

oraz określające stopień ciężkości następstw

Rys. 209. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić wartości parametrów charakteryzujących czynnik mechaniczny,

mierzony w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 210. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie określenia parametrów czynnika mechanicznego - spadające elementy

na stanowisku presera

Czynniki biologiczne

Czynniki biologiczne występujące w środowisku pracy są to żywe mikro i makro-organizmy oraz wytwarzane przez nie substancje o działaniu chorobotwórczym, ze szczególnym uwzględnieniem drobnoustrojów, charakteryzujące się takim działaniem lub taką budową biochemiczną, która warunkuje ich działanie szkodliwe dla organizmu ludzkiego i mogą być przyczyną chorób zawodowych lub parazawodowych. Szkodliwe czynniki biologiczne występują w środowisku pracy najczęściej jako składniki bioaerozoli i pyłów organicznych.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu czynnikami biologicznymi dokonywana jest na podstawie określenia grypy ryzyka, do której dany czynnik został zaklasyfikowany (wg. Dyrektywy 90/679/EWG). Ryzyko jest DUŻE w przypadku zagrożenia czynnikami biologicznymi zaklasyfikowanymi do 3 i 4 grupy (3 i 4 grupa - to czynniki, które mogą spowodować lub powodują chorobę o ciężkim przebiegu u ludzi, a ich obecność i środowisku pracy jest poważnym zagrożeniem dla pracowników). Ryzyko jest ŚREDNIE w przypadku czynników zaliczonych do 2 grupy, które mogą powodować chorobę, ale prawdopodobieństwo wystąpienia ich w środowisku pracy jest niewielkie. Ryzyko jest MAŁE w przypadku czynników należących do grupy 1, które prawdopodobnie nie mogą być przyczyną chorób u ludzi.

Przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na czynniki biologiczne, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Przykład 1

Stanowisko: pielęgniarka.

Czynnik szkodliwy: czynnik biologiczny - bakterie i wirusy.

Na rysunkach 206 i 207 przedstawiono sposób dokonywania oceny ryzyka zawodowego przy zagrożeniu czynnikami biologicznymi z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 211. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem biologicznym, jaki stanowią bakterie na stanowisku pracy pielęgniarki operacyjnej

Rys. 212. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem biologicznym, jaki stanowią wirusy na stanowisku pracy pielęgniarki operacyjnej

Przykład 2

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku technika weterynarii narażonego na grzyby

Stanowisko: technik weterynarii.

Czynnik szkodliwy: czynnik biologiczny - grzyby.

Na rysunku 213 przedstawiono sposób dokonywania oceny ryzyka zawodowego przy zagrożeniu czynnikami biologicznymi z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 213. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem biologicznym, jaki stanowią grzyby na stanowisku pracy technika weterynarii

Obciążenie fizyczne statyczne

Nadmierne i niewłaściwe obciążenie układu ruchu związane z pracą zawodową jest przyczyną wielu urazów i dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego. Ma na to wpływ niewłaściwa pozycja podczas pracy, zbyt duża masa przedmiotów i narzędzi pracy, jak również niewłaściwa częstość powtórzeń wykonywanych czynności.

Stworzenie stanowiska pracy, które nie powodowałoby nadmiernego obciążenia i zmęczenia układu mięśniowo - szkieletowego pracownika, wymaga przeanalizowania parametrów związanych z pozycją przy pracy, siłą wywieraną podczas pracy oraz czasem oddziaływania siły przy określonej pozycji ciała, a także częstotliwością ich zmian lub powtórzeń. Te trzy podstawowe parametry, wpływające na obciążenie układu mięśniowo - szkieletowego w procesie pracy powinny być rozpatrywane łącznie. Dla danej pozycji, optymalnej dla wykonywanej czynności oraz wartości sił zewnętrznych, powinna być dopasowana optymalna częstotliwość powtarzania tej czynności.

Oszacowanie obciążenia układu ruchu może być dokonane przez obserwację wizualną pozycji ciała przy pracy metodą OWAS (Ovako Working Posture Analysis System). Za pomocą metody OWAS może być przeprowadzona analiza standardowych pozycji przyjmowanych podczas pracy z uwzględnieniem wartości sił zewnętrznych. Metoda OWAS umożliwia klasyfikację pozycji pleców, ramion i nóg (Rys. 214) oraz wartości obciążenia zewnętrznego. Położenie pleców może przybierać kod pozycji od 1 do 4, położenie kończyn górnych od 1 do 3 i położenie nóg od 1 do 7

Rys. 214. Ilustracja pozycji kręgosłupa, kończyn górnych i nóg dla kodów położenia

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu obciążeniem fizycznym statycznym dokonywana jest na podstawie analizy pozycji ciała określonej kategoriami metody OWAS oraz określenia czasu utrzymywania jednej pozycji w okresie zmiany roboczej. W zależności od różnych kombinacji dwóch ww. elementów ryzyko określa się jako DUŻE, ŚREDNIE lub MAŁE, tym większe, im bardziej wymuszona jest pozycja i im dłuższy jest czas jej utrzymywania.

Przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na obciążenie fizyczne statyczne, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: operator prasy. Na stanowisku tym pracują dwie osoby (mężczyźni), wykonując takie same czynności. Główne czynności pracy polegają na uniesieniu z palety o wysokości 100 - 140 cm arkusza blachy o masie 20 kg a następnie przeciągnięciu go na matrycę prasy oraz uruchomieniu przycisków prasy. Dodatkowo, co pewien czas wykonywane są czynności zbierania odpadów blachy i wrzucania ich do pojemnika na odpady. Chronometraż dnia pracy przedstawiono w tabeli poniżej

Tabela 1. Chronometraż dnia pracy operatora prasy

Oznaczenie wykonywanej czynności	Czynności pracy	Czas wykonywania czynności [s]
„1” (rys.215)	Pobranie materiału ze stołu z arkuszami blachy	5
„2” (rys.216)	Zakładanie materiału do prasy	4
„3” (rys.217)	Uruchomienie prasy poprzez naciskanie przycisków uruchamiających	5
„4' (rys.218)	Zbieranie odpadów z podłogi	4
„5” (rys.219)	Wyrzucanie odpadów do pojemnika na odpady	1
„6” (rys.220)	Manipulacja na półce prasy	4

Czynnik uciążliwy: obciążenie fizyczne statyczne.

Metoda pomiaru: szacowanie obciążenia układu ruchu przez obserwację wizualną pozycji ciała przy pracy metodą OWAS

Na rysunkach 221 - 225 przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów obciążenia fizycznego statycznego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 215. Pobieranie materiału Rys. 216. Zakładanie materiału

do prasy

Rys. 217. Uruchamianie prasy Rys. 218. Zbieranie odpadów z podłogi

Rys. 219. Wyrzucania odpadów do pojemnika Rys. 220. Manipulacja na półce prasy

Rys. 221. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu obciążeniem

fizycznym statycznym na stanowisku pracy operatora prasy

Rys. 222. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące parametry obciążenia fizycznego statycznego na stanowisku operatora prasy

Rys. 223. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić wartości parametrów charakteryzujących obciążenie fizyczne, statyczne,

mierzone w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 224. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące obciążenie fizyczne statyczne dla kolejnych czynności występujących na stanowisku operatora prasy

Rys. 225. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru parametrów obciążenia fizycznego statycznego na stanowisku operatora prasy

Przykład 1

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku wymiany zbiornika paliwa

Stanowisko: naprawa samochodów - wymiana zbiornika paliwa. Chronometraż dnia pracy przewiduje czynności pracownika (mężczyzny) wymienione w Tabeli 2, przedstawione na rysunkach 226 - 237.

Tabela 2. Chronometraż dnia pracy

Oznaczenie wykonywanej czynności	Czynności pracy	Czas wykonywania czynności, s
„1” (rys. 226)	spuszczanie paliwa	20
„2” (rys. 237)	chodzenie	80
„3” (rys. 227)	przepompowywanie paliwa	180
„4' (rys. 237)	chodzenie	80
„5” (rys. 228)	przemieszczanie beczki	20
„6” (rys. 237)	chodzenie	55
„7” (rys. 229)	opuszczanie samochodu	65
„8” (rys. 230)	demontaż mocowania zbiornika paliwa	480
„9” (rys. 231)	demontaż taśm mocujących zbiornik	90
„10” (rys. 237)	chodzenie	90
„11” (rys. 232)	wyjmowanie zbiornika	50
„12” (rys. 233)	przenoszenie zbiornika	15
„13” (rys. 237)	chodzenie	30
„14” (rys. 234)	zdejmowanie osłony (1)	160
„15” (rys. 235)	zdejmowanie osłony (2)	40
„16” (rys. 237)	chodzenie	20
„17” (rys. 236)	przygotowanie samochodu do montażu	170

Czynnik uciążliwy: obciążenie fizyczne statyczne.

Metoda pomiaru: szacowanie obciążenia układu ruchu przez obserwację wizualną pozycji ciała przy pracy metodą OWAS

Na rysunkach 238 - 242 przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów obciążenia fizycznego statycznego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 226. Spuszczanie paliwa Rys. 227. Przepompowywanie paliwa

Rys. 228. Przemieszczanie beczki Rys 229. Opuszczenie samochodu

Rys. 230. Demontaż mocowania zbiornika Rys 231. Demontaż taśm mocujących

Rys. 232. Wyjmowanie zbiornika Rys. 233. Przenoszenie zbiornika

Rys. 234. Zdejmowanie osłony (1) Rys. 235. Zdejmowanie osłony (2)

Rys. 236. Przygotowanie samochodu do montażu Rys. 237. Chodzenie

Rys. 238. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu obciążeniem

fizycznym statycznym na stanowisku - naprawa samochodów

Rys. 239. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące parametry obciążenia fizycznego statycznego na stanowisku - naprawa samochodów

Rys. 240. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić wartości parametrów charakteryzujących obciążenie fizyczne, statyczne,

mierzone w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 241. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące obciążenie fizyczne statyczne dla kolejnych czynności występujących

na stanowisku - naprawa samochodów

Rys. 242. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru

parametrów obciążenia fizycznego statycznego

na stanowisku - naprawa samochodów

Przykład 3

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku stomatologa

Stanowisko: stanowisko pracy stomatologa. Stomatolog wykonuje czynności wymienione w Tabeli 3, przedstawione na rysunkach 236 - 238.

Tabela 3. Chronometraż dnia pracy stomatologa

Oznaczenie wykonywanej czynności	Czynności pracy	Czas wykonywania czynności, s
„1” (rys. 238)	manipulacja przy stoliku	150
„2” (rys. 239)	czynności przy jamie ustnej pacjenta	900
„3” (rys. 240)	pobieranie urządzeń dentystycznych	30
„4”	chodzenie i inne czynności	180

Czynnik uciążliwy: obciążenie fizyczne statyczne.

Metoda pomiaru: szacowanie obciążenia układu ruchu przez obserwację wizualną pozycji ciała przy pracy metodą OWAS

Na rysunkach 246 - 251 przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów obciążenia fizycznego statycznego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 243. Manipulacja przy stoliku

Rys. 244. Czynności przy jamie ustnej pacjenta

Rys. 245. Pobieranie urządzeń dentystycznych

Rys. 246. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu obciążeniem

fizycznym statycznym na stanowisku pracy stomatologa

Rys. 247. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące parametry obciążenia fizycznego statycznego na stanowisku pracy stomatologa

Rys. 248. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić wartości parametrów charakteryzujących obciążenie fizyczne, statyczne,

mierzone w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 249. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące obciążenie fizyczne statyczne dla kolejnych czynności występujących

na stanowisku - pracy stomatologa

Rys. 250. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie pomiaru

parametrów obciążenia fizycznego statycznego

na stanowisku - pracy stomatologa

Obciążenie fizyczne dynamiczne

Obciążenie organizmu człowieka podczas pracy fizycznej zależy w dużej mierze od rodzaju wysiłku fizycznego niezbędnego do realizacji poszczególnych czynności roboczych (wysiłek dynamiczny, statyczny czy monotypowy). Duże znaczenie ma również pozycja ciała podczas pracy (siedząca, stojąca, wymuszona) i organizacja pracy (długość zmiany roboczej, częstość powtarzania czynności), a także cechy indywidualne człowieka (wydolność fizyczna, wiek, stan zdrowia) oraz inne czynniki środowiska pracy, na przykład warunki mikroklimatu.

Określenie rodzaju wysiłku jest również konieczne do wyboru metod oceny obciążenia organizmu podczas pracy.

Powszechnie stosowaną metodę oceny ciężkości wysiłku fizycznego dynamicznego stanowi ocena wydatku energetycznego.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu obciążeniem fizycznym dynamicznym dokonywana jest na podstawie porównania wartości wyznaczonego wydatku energetycznego z wartością dopuszczalną tego parametru. Ryzyko jest DUŻE, gdy wyznaczona wartość wydatku energetycznego jest większa od wartości dopuszczalnej, w przeciwnym przypadku ryzyko jest MAŁE.

Przykład oceny ryzyka wynikającego z narażenia na obciążenie fizyczne dynamiczne, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: formierz dużych form ceramicznych. Na stanowisko formierza pracownik (mężczyzna) formuje duże naczynia zastawy stołowej, talerze, półmiski itp. Praca jest wykonywana w pozycji stojącej, oburęcznie. Tempo pracy pracownika jest wymuszone pracą automatu.

Czynnik uciążliwy: obciążenie fizyczne dynamiczne.

Metoda pomiaru: ocena wydatku energetycznego.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów obciążenia fizycznego dynamicznego na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 251. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu obciążeniem

fizycznym dynamicznym na stanowisku formierza.

Rys. 252. Zakładka przedstawiająca szczegółowe dane charakteryzujące parametry obciążenia fizycznego dynamicznego na stanowisku formierza.

Rys. 253. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić wartości parametrów charakteryzujących obciążenie fizyczne dynamiczne,

mierzone w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 254. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie wyznaczenia parametrów obciążenia fizycznego dynamicznego na stanowisku

formierza dużych form ceramicznych

Obciążenie psychiczne pracą

Obciążenie psychiczne nie jest pojęciem jednoznacznie określonym, co wynika zapewne z wielkiej złożoności tego zjawiska. Generalnie jednak dają się wyróżnić trzy nurty w podejściu do tej problematyki:

• obciążenie psychiczne jako cecha zadania i środowiska pracy,

• obciążenie psychiczne jako stan człowieka,

• obciążenie psychiczne jako niezgodność wymagań i możliwości.

Ocena ryzyka zawodowego przy zagrożeniu obciążeniem psychicznym pracą dokonywana jest na podstawie analizy punktów uzyskanych z odpowiedzi na pytania należące do odpowiednio sformułowanej listy kontrolnej. Ryzyko jest DUŻE, jeżeli liczba punktów jest zawarta w przedziale od 12 do 20. Ryzyko jest ŚREDNIE, gdy liczba punktów wynosi od 4 do 11. Ryzyko jest MAŁE, gdy liczba punktów wynosi od 0 do 3.

Przykład oceny ryzyka wynikającego z narażenia na obciążenie psychiczne pracą, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: osoba znająca pracę na danym stanowisku.

Czynnik uciążliwy: obciążenie psychiczne.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów obciążenia psychicznego pracą na znanym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 255. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu obciążeniem

psychicznym pracą

Rys. 256. Zakładka przedstawiająca parametr charakteryzujący obciążenie

psychiczne pracą

Rys. 257. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić wartość parametru charakteryzującego obciążenie psychiczne pracą,

mierzonego w bieżącej sesji pomiarowej

Rys. 258. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie wyznaczenia parametru obciążenia psychicznego pracą na znanym stanowisku

Zagrożenie pożarem i wybuchem

W przemyśle gazowniczym pracownicy wykonują szereg prac na sieciach i instalacjach gazowych, w obiektach technologicznych takich jak tłocznie, stacje gazowe itp. Podczas których istnieje możliwość wystąpienia w środowisku pracy czynnika jakim jest gaz ziemny - metan. Jego właściwości fizyko - chemiczne powodują wystąpienie zagrożenia związanego z wybuchowym charakterem mieszaniny gazu ziemnego z powietrzem. Powstaje ono wówczas, gdy wystąpi na stanowisku pracy równocześnie mieszanina wybuchowa i inicjator zapłonu

Ocena ryzyka zawodowego dla określonej czynności gazoniebezpiecznej - przy zagrożeniu wybuchem i pożarem - dokonywana jest na podstawie analizy wartości wskaźnika prawdopodobieństwa wystąpienia wybuchu oraz wyznaczenia strefy zagrożenia wybuchem. Ryzyko jest DUŻE, gdy przekroczona jest dopuszczalna wartość ww. wskaźnika prawdopodobieństwa i odpowiednia strefa zagrożenia wybuchem. Ryzyko jest ŚREDNIE, jeżeli przekroczony jest ustalony próg wskaźnika prawdopodobieństwa wystąpienia wybuchu i odpowiednia strefa zagrożenia wybuchem. Ryzyko jest MAŁE, gdy wartość wskaźnika prawdopodobieństwa wystąpienia wybuchu jest niższa od ustalonego progu i jest odpowiednia strefa zagrożenia wybuchem.

Na stanowiskach pracy związanych z obsługą urządzeń gazowniczych oraz sieci i instalacji gazowych, wykonywanych jest wiele różnych prac, przy których występuje czynnik - gaz . Czynności te cechują się różnym stopniem narażenia na działanie wyżej wymienionego czynnika, a więc też różną wartością wskaźnika prawdopodobieństwa zaistnienia wypadku. Występują między innymi prace typowe, powtarzalne, dla których opracowano instrukcje bezpiecznego wykonania pracy oraz prace jednostkowe, przygotowywane zgodnie z procedurami wymaganymi przez „Instrukcję wykonania prac gazoniebezpiecznych”.

Na tych samych stanowiskach mogą być ( i są w praktyce) również wykonywane prace bez narażenia na gaz, dla których prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku z powodu czynnika - gaz jest zerowe. Zachodzi więc potrzeba oceny ryzyka na stanowiskach tego typu, z uwzględnieniem specyfiki wykonywanych prac, którą określa udział ilościowy w czasie prac wykonywanych z określonym narażeniem na gaz i bez takiego narażenia.

W celu dokonania łącznej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy obejmującym różne czynności wykonywane ze znaną szacunkową częstotliwością, najpierw oblicza się parametry ryzyka zawodowego dla poszczególnych czynności jednostkowych a następnie określa się wypadkowe wartości parametrów charakteryzujących ryzyko zawodowe w określonym przedziale czasowym (dniówka robocza, tydzień, miesiąc, kwartał, półrocze, rok)

Ocena ryzyka zawodowego dokonywana jest w dwóch etapach - na wstępie obliczany jest wskaźnik ryzyka zawodowego dla każdej czynności gazoniebezpiecznej, której wykonywanie należy do zakresu prac na danym stanowisku, a następnie obliczany jest całkowity wskaźnik, decydujący o ocenie ryzyka na stanowisku pracy, uwzględniający udział czasowy wykonywania poszczególnych prac w odniesieniu do całkowitego czasu pracy

W programie STER istnieje możliwość zdefiniowania parametrów ryzyka zawodowego związanego z zagrożenia wybuchem i pożarem dla poszczególnych jednostkowych czynności wykonywanych z narażeniem na gaz ziemny, przed dokonywaniem oceny ryzyka na stanowiskach obejmujących wiele różnych czynności cząstkowych. Na rysunkach 252 i 253 przedstawiono formularze umożliwiające wprowadzenie do programu danych tego typu czynności.

Rys. 259. Formularz umożliwiający wprowadzenie do bazy programu STER danych czynności jednostkowych wykonywanych z narażeniem na występowanie gazu ziemnego i związaną z tym możliwość wystąpienia wybuchu i pożaru

Rys. 260. Formularz umożliwiający wprowadzenie do bazy programu STER danych czynności jednostkowych wykonywanych z narażeniem na występowanie gazu ziemnego

lub modyfikowanie danych czynności już wprowadzonych.

Przykłady oceny ryzyka zawodowego dokonanej z wykorzystaniem programu STER dla prac jednostkowych, przy których występuje zagrożenie wybuchem i pożarem powodowanym przez gaz ziemny - metan

Przykład 1

Rodzaj czynności: wykonanie włączenia przyłącza lub odcinka gazociągu do czynnego gazociągu

Czynnik szkodliwy: zagrożenie wybuchem i pożarem.

Metoda pomiaru: ocena ryzyka zawodowego wynikającego z ekspozycji na gaz ziemny - metan opiera się na szacowaniu prawdopodobieństwa zaistnienia wypadku, które jest funkcją możliwości wystąpienia mieszaniny wybuchowej na stanowisku pracy (określoną przez kategorię strefy zagrożenia wybuchem) z jednoczesnym wystąpieniem inicjatora zapłonu. Przyjmuje się, że stopień ciężkości następstw wypadków zawsze jest DUŻY.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów zagrożenia wybuchem i pożarem przy wykonywaniu powyższej czynności oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 261. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić wartość parametru charakteryzującego zagrożenie wybuchem i pożarem dla wymienionej w nagłówku czynności gazoniebezpiecznej

Rys. 262. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić strefę zagrożenia dla czynności wykonywanej na otwartej przestrzeni

Przykład 2

Rodzaj czynności: wymiana gazomierza u odbiorcy

Czynnik szkodliwy: zagrożenie wybuchem i pożarem.

Metoda pomiaru: szacowaniu prawdopodobieństwa zaistnienia wypadku, które jest funkcją możliwości wystąpienia mieszaniny wybuchowej na stanowisku pracy (określoną przez kategorię strefy zagrożenia wybuchem) z jednoczesnym wystąpieniem inicjatora zapłonu. Przyjmuje się, że stopień ciężkości następstw wypadków zawsze jest DUŻY.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów zagrożenia wybuchem i pożarem przy wykonywaniu powyższej czynności oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 263. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić wartość parametru charakteryzującego zagrożenie wybuchem i pożarem dla wymienionej w nagłówku czynności gazoniebezpiecznej - wymiana gazomierza.

Rys. 264. Formularz przeznaczony do wpisywania danych pozwalających określić strefę zagrożenia dla czynności - wymiana gazomierza wykonywanej w pomieszczeniu zamkniętym

Przykład oceny ryzyka zawodowego wynikającego z zagrożenia wybuchem i pożarem, powodowanym przez występowanie metanu na stanowisku pracy

Ocena ryzyka zawodowego montera sieci i instalacji gazowych

Stanowisko: monter sieci i instalacji gazowych. Monter (mężczyzna) wykonuje w ciągu miesiąca pracy (170 godzin) różne czynności, związane z konserwacją urządzeń i sieci gazowych w wielu miejscach, w pomieszczeniach zamkniętych i na otwartej przestrzeni. Znany jest przybliżony procentowy udział czasowy dla wykonywanych prac.

Czynnik szkodliwy: zagrożenie wybuchem i pożarem powodowane występowaniem metanu (gazu ziemnego).

Metoda pomiaru: - szacowanie prawdopodobieństwa zaistnienia wypadku w związku z możliwością wybuchu lub pożaru powodowanego przez występowanie metanu.

Ocena ryzyka zawodowego dokonywana jest w dwóch etapach - na wstępie obliczany jest wskaźnik ryzyka zawodowego dla każdej czynności gazoniebezpiecznej, której wykonywanie należy do zakresu prac montera, a następnie obliczany jest całkowity wskaźnik, decydujący o ocenie ryzyka na stanowisku pracy, uwzględniający udział czasowy wykonywania poszczególnych prac w odniesieniu do całkowitego czasu pracy

Na kolejnych ilustracjach przedstawiono sposób dokumentowania pomiarów parametrów zagrożenia wybuchem i pożarem na powyższym stanowisku oraz dokonywania oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem programu STER.

Rys. 265. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu wybuchem i pożarem powodowanym przez występowanie metanu

Rys. 266. Zakładka przedstawiająca parametry charakteryzujące zagrożenie wybuchem i pożarem powodowanym przez występowanie metanu

Rys. 267. Formularz przeznaczony do wpisywania danych czynności wykonywanych na stanowisku montera pozwalających określić końcową wartość parametru charakteryzującego zagrożenie wybuchem i pożarem

Rys. 268. Skrócony wydruk karty pomiarowej, wygenerowanej na podstawie wyznaczenia parametrów zagrożenia wybuchem i pożarem na stanowisku

montera sieci i instalacji gazowych

Zagrożenie prądem elektrycznym niskiego napięcia

Porażenie prądem elektrycznym jest podstawowym i najpoważniejszym zagrożeniem związanym z użytkowaniem energii elektrycznej przez człowieka. Z fizycznego punktu widzenia zjawisko porażenia zaistnieć może w chwili, gdy człowiek dotyka jednocześnie przynajmniej dwóch punktów znajdujących się pod różnymi potencjałami elektrycznymi. Zamknięcie się przez jego ciało obwodu elektrycznego powoduje przepływ prądu rażeniowego, mogącego wywołać w jego organizmie skutki patofizjologiczne, zazwyczaj ciężkie i nieodwracalne (zaburzenia pracy serca i układu nerwowego, zatrzymanie oddechu, oparzenia, itp.), z reguły prowadzące do zejścia śmiertelnego.

W przypadku tzw. urządzeń niskonapięciowych, czyli zasilanych energią elektryczną o napięciu znamionowym wyższym niż bezpieczne, a nie wyższym od 1000 V prądu przemiennego lub 1500 V prądu stałego, zagrożenie porażeniem występuje w następujących sytuacjach:

• w chwili styczności człowieka z elementami sieci i instalacji elektroenergetycznych,

• podczas posługiwania się odbiornikami przyłączonych do zasilania,

• przy obsłudze urządzeń.

Ze względu na szerokie rozpowszechnienie wszelkich urządzeń elektrycznych, narażeni mogą być zarówno zwyczajni ich użytkownicy, nie będący zawodowymi elektrykami, jak też i profesjonalny personel zajmujący się ich budową i eksploatacją (np. monterzy, konserwatorzy).

Z technicznego punktu widzenia rozróżniane są pojęcia:

• dotyku bezpośredniego, rozumianego jako porażenie wskutek dotknięcia przez człowieka części czynnej, czyli dowolnego elementu obwodu roboczego, który podczas normalnej pracy urządzenia pozostaje pod napięciem.

Urządzenie powinno być zbudowane i utrzymane tak, by wszelkie części czynne były praktycznie niedostępne dla człowieka. Temu celowi służy zastosowanie tzw. środków podstawowej ochrony przeciwporażeniowej (ochrony przed dotykiem bezpośrednim), obejmujących pokrycie części czynnych izolacją lub zamknięcie ich w obudowie albo umieszczenie poza zasięgiem ręki. Uniemożliwia to kontakt z nimi człowieka, znajdującego się zazwyczaj w styczności z przewodzącym i uziemionym podłożem.

• dotyku pośredniego, stanowiącego porażenie wskutek dotknięcia przez człowieka części przewodzących: dostępnej (inaczej: odkrytej) lub obcej, które w warunkach normalnej pracy urządzenia nie niosą potencjału różnego od potencjału ziemi, a które mogą znaleźć się pod napięciem wyższym niż bezpieczne wskutek uszkodzenia izolacji lub innych przyczyn zewnętrznych.

Częścią przewodzącą dostępną jest z założenia każdy metalowy element, mający jakikolwiek związek z instalacją elektroenergetyczną lub wyposażeniem elektrycznym maszyny (np. obudowa urządzenia).

Część przewodząca obca nie ma natomiast związku z instalacją lub wyposażeniem i pod tą nazwą rozumiemy rozmaite obiekty takie, jak np. konstrukcje nośne budynku czy przebiegające w nim rurociągi.

Do porażenia może dojść wtedy, gdy napięcie względem ziemi na elemencie dotykanym przez stojącego na przewodzącym podłożu człowieka wzrośnie powyżej wartości uznanej za bezpieczną. Analogiczny skutek może mieć jednoczesny kontakt z dwoma osobnymi elementami, z których każdy znalazł się pod innym potencjałem.

Dla zapobieżenia porażeniom, urządzenia wyposażane są w tzw. środki dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej (ochrony przed dotykiem pośrednim), mające na celu ograniczenie przepływu prądu rażeniowego przez ciało człowieka lub uniemożliwienie zamknięcia się obwodu rażeniowego. Funkcje te realizowane są w praktyce poprzez zastosowanie rozmaitych rozwiązań. Najczęściej spotykanym jest samoczynne wyłączenie zasilania w obwodzie, w którym odpowiednio dobrany aparat zabezpieczający wykrył pojawienie się prądu zwarcia doziemnego. Innym środkiem, o wysokiej skuteczności ochrony, jest zastosowanie urządzeń o podwójnej lub wzmocnionej izolacji. Kolejnym rozwiązaniem jest odseparowanie chronionego obwodu poprzez galwaniczne oddzielenie go od sieci zasilającej i przewodzącego otoczenia, co gwarantuje pożądaną skuteczność, wymaga się przy tym jednak spełnienia ścisłych kryteriów technicznych dotyczących budowy samego źródła zasilania i wykonania obwodu. Podobną rolę pełni izolowanie stanowiska. Samodzielnym środkiem ochrony mogą być też połączenia ekwipotencjalizacyjne, zapewniające wyrównanie napięć pomiędzy jednocześnie dostępnymi częściami przewodzącymi.

Zjawisko porażenia spowodowane bywa zwykle nieodpowiedzialnym postępowaniem człowieka (np. lekceważenie zasad BHP, nieznajomość zasad prawidłowej eksploatacji, brak nadzoru, itp.), niewłaściwą budową urządzenia (np. nieskuteczna ochrona przeciwporażeniowa lub jej brak) bądź nieodpowiednim jego eksploatowaniem (np. pozostawienie niedomkniętej lub uszkodzonej obudowy, brak okresowego sprawdzenia stanu technicznego, itp.).

Ocena ryzyka zawodowego za pomocą programu STER możliwa jest dla zastosowań przewidzianych przez normy dotyczące wymagań bezpieczeństwa przy budowie i eksploatacji instalacji elektroenergetycznych i wyposażenia elektrycznego maszyn. Uwzględnia się przy tym istotne z punktu widzenia zjawiska porażenia warunki środowiskowe, jak też rodzaj budowy (wykonania) i sposób eksploatacji urządzenia.

Dla przeprowadzenia oceny niezbędne jest uprzednie zapoznanie się z budową i funkcjonowaniem urządzeń stanowiących wyposażenie rozpatrywanego stanowiska pracy oraz z właściwościami układu zasilania. Konieczne jest też zebranie informacji dotyczących procesu technologicznego i środowiska, w jakim się on odbywa oraz zgromadzenie dokumentacji eksploatacyjnej urządzeń. Z tego względu zalecane jest, by ocena była dokonywana przez osobę dysponującą odpowiednią wiedzą techniczną z zakresu elektroenergetyki (przynajmniej posiadającą dyplom technika elektryka).

Przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na porażenie prądem elektrycznym niskiego napięcia, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko: Pracownik/pracownica, zatrudniony na stanowisku montera aparatury elektronicznej, w ciągu zmiany roboczej zajmuje się składaniem podzespołów elektronicznych w gotowy wyrób. Stanowisko pracy, zlokalizowane w Hali montażu, wyposażone jest w typowy metalowy stół warsztatowy, na blacie którego dokonywany jest końcowy montaż elementów. Ze względu na konieczność przyłączenia oprawy oświetlenia miejscowego, elektrycznej lutownicy i wbudowanego zestawu diagnostycznego, stolik posiada wbudowane gniazda wtykowe o napięciu 220 V, zasilane ze stałej instalacji elektroenergetycznej znajdującej się w pomieszczeniu.

Oceny ryzyka dokonano na podstawie wyników wizji lokalnej oraz dostępnego protokółu okresowych badań i pomiarów stanu technicznego instalacji elektroenergetycznych i urządzeń.

Czynnik szkodliwy: Prąd elektryczny niskiego napięcia

Metoda pomiaru:

Ocena dokonywana jest w oparciu o kryteria wynikające z postanowień norm, w szczególności PN-IEC 60364 i PN-EN 60204-1.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono metodę udokumentowania przebiegu oceny ryzyka.

Rys. 269. Moduł Ryzyko dla czynnika - prąd elektryczny niskiego napięcia

Rys. 270. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem fizycznym - prąd elektryczny niskiego napięcia

Rys. 271. Zakładka przedstawiająca dane szczegółowe końcowego wskaźnika prawdopodobieństwa zaistnienia szkodliwych następstw zagrożeń elektrycznych

Rys. 272. Formularz przeznaczony do wpisywania danych o źródłach czynnika

Rys. 273. Formularz przeznaczony do wprowadzania danych wejściowych

Rys. 274. Formularz umożliwiający archiwizację protokołów badań i pomiarów

Rys. 275 Tablica umożliwiająca deklarowanie spełnienia kryteriów oceny ryzyka, przy której wyliczana jest wartość ryzyka cząstkowego i wkładu spełnionego kryterium ia

Rys. 276. Przykład skróconej karty pomiarowej czynnika prąd elektryczny niskiego napięcia

Zagrożenie prądem elektrycznym wysokiego napięcia

Porażenie prądem elektrycznym wysokiego napięcia jest kolejnym zagrożeniem związanym z użytkowaniem energii elektrycznej przez człowieka. Dojść do niego może w chwili, gdy człowiek dotyka jednocześnie przynajmniej dwóch punktów znajdujących się pod różnymi potencjałami elektrycznymi. Zamknięcie się przez jego ciało obwodu elektrycznego powoduje przepływ prądu rażeniowego, mogącego wywołać skutki patofizjologiczne, zazwyczaj ciężkie i nieodwracalne (zaburzenia pracy serca i układu nerwowego, zatrzymanie oddechu, oparzenia, itp.) i prowadzące z reguły do zejścia śmiertelnego.

W przypadku urządzeń wysokonapięciowych, czyli zasilanych energią elektryczną o napięciu znamionowym wyższym od 1000 V prądu przemiennego lub 1500 V prądu stałego, zagrożenie porażeniem występuje zarówno w chwili styczności człowieka z urządzeniem, jak też i przy jakimkolwiek zbliżeniu się do niego. Sytuacje zagrożeniowe mogą występować zarówno samoistnie (np. w wyniku skumulowania energii), jak też i przy zaistnieniu przyczyn aktywizujących zależnych od postępowania człowieka (np. dokonywanie czynności łączeniowych, nieprzestrzeganie procedur eksploatacyjnych, itp.) lub od niego niezależnych (np. występowanie wad materiałowych, pogorszenie stanu technicznego wskutek starzenia spowodowanego wpływami atmosferycznymi, itp.). Konsekwencją może być powstanie zwarcia doziemnego lub międzyfazowego albo rozwarcie obwodu pod obciążeniem, czemu każdorazowo towarzyszyć może powstanie łuku elektrycznego.

Specyficzną sytuacją jest naruszenie odstępu izolacyjnego, np. w powietrzu, skutkującego jego przebiciem elektrycznym i powstaniem łuku. Stąd też liczne są przypadki porażenia skojarzonego, a skutki są zazwyczaj śmiertelne.

Podobnie jak zdefiniowano to dla urządzeń niskonapięciowych, rozróżniamy tu również pojęcia:

• dotyku bezpośredniego, czyli porażenia człowieka wskutek dotknięcia części czynnej,

• dotyku pośredniego, czyli porażenia wskutek niespodziewanego pojawienia się niebezpiecznego napięcia na dotykanych przez człowieka częściach przewodzących dostępnych lub obcych.

Techniczne środki ochrony przeciwporażeniowej, zapobiegające porażeniu, przyjmowane muszą być podczas konstruowania obiektu będącego źródłem zagrożenia.

Do środków ochrony podstawowej (ochrony przed dotykiem bezpośrednim), należą:

- izolacja pokrywająca całkowicie części czynne,

- osłony uniemożliwiające dostęp do części czynnych,

- ogrodzenia utrudniające zbliżenie się człowieka,

- umieszczenie poza zasięgiem ręki

Ich zadaniem jest zapobieżenie niezamierzonemu dotknięciu do znajdujących się pod napięciem części czynnych podczas normalnej pracy urządzenia.

Środkiem ochrony dodatkowej (ochrony przed dotykiem pośrednim) jest uziemienie części dostępnych, umożliwiające przepływ prądu zwarcia do ziemi, co ma miejsce w chwili wystąpienia uszkodzenia izolacji. Dla zapobieżenia powstaniu przy tym niebezpiecznych napięć dotykowych rezystancja uziomu musi być dostatecznie niska, a jego sposób ułożenia i kształt odpowiednio dobrany dla ochrony przed napięciami krokowymi.

Uzupełniające środki ochrony zabezpieczają przed dostępem do niebezpiecznych obszarów lub poprzez odpowiednie zaizolowanie zapewniają redukcję napięć rażeniowych. Oddzielną grupą środków jest sprzęt ochronny (środki ochrony osobistej) umożliwiający prowadzenie eksploatacji i prac konserwacyjno-remontowych.

Organizacyjne środki bezpieczeństwa, nazywane także nietechnicznymi, mają za zadanie zredukowanie ryzyka wystąpienia porażenia poprzez:

- wydzielenie stref (pomieszczeń) ruchu elektrycznego dostępnych jedynie dla

uprawnionego personelu,

- zapewnienie wykonywania wszelkich czynności przy urządzeniach ściśle według

ustalonych procedur,

- dopuszczenie do pracy tylko pracowników o wymaganych kwalifikacjach.

Ocena ryzyka zawodowego za pomocą programu STER możliwa jest dla spotykanych w energetyce zawodowej i przemysłowej typowych urządzeń, eksploatowanych w ramach najczęściej występujących stanowisk. Polega ona na sprawdzeniu spełnienia kryteriów bezpieczeństwa, dotyczących budowy obiektu i jego eksploatacji, z uwzględnieniem zakresu wykonywanych prac i warunków ich realizacji.

Dla przeprowadzenia oceny niezbędne jest uprzednie zapoznanie się z dokumentacją techniczną i eksploatacyjną urządzeń, konieczne jest też zebranie informacji dotyczących kwalifikacji personelu. Z tego względu zalecane jest, by ocena była dokonywana przez osobę dysponującą odpowiednią wiedzą techniczną z zakresu elektroenergetyki (przynajmniej posiadającą dyplom technika elektryka).

Przykłady oceny ryzyka wynikającego z narażenia na porażenie prądem elektrycznym wysokiego napięcia, dokonanej z wykorzystaniem programu STER

Stanowisko:

Pracownik o wymaganych uprawnieniach, zatrudniony na stanowisku mistrza d/s rozdzielni i stacji, zajmuje się eksploatacją zakładowej stacji elektroenergetycznej.

Do jego obowiązków należy współuczestniczenie w dokonywaniu czynności łączeniowych zgodnie z zatwierdzonymi instrukcjami, dokonywanie bieżących oględzin i przeglądów oraz prowadzenie dokumentacji ruchowej.

Obsługiwane urządzenia (rozdzielnica 15 kV i transformator olejowy 15/0,4 kV) znajdują się w wydzielonych pomieszczeniach, dostępnych jedynie dla energetyków z Pionu Utrzymania Ruchu.

Czynnik szkodliwy: Prąd elektryczny wysokiego napięcia

Metoda pomiaru:

Oceny ryzyka dokonano na podstawie analizy dostępnej dokumentacji (projekt, książka ruchowa, protokół okresowych badań i pomiarów, instrukcje eksploatacji, teczki osobowe pracowników) oraz wyników wizji lokalnej.

Na kolejnych rysunkach przedstawiono metodę udokumentowania przebiegu oceny ryzyka.

Rys. 277. Moduł Ryzyko dla czynnika - prąd elektryczny wysokiego napięcia

Rys. 278. Formularz sesji pomiarowej i oceny ryzyka przy zagrożeniu czynnikiem fizycznym - prąd elektryczny wysokiego napięcia

Rys. 279. Formularz do wpisywania grup stanowisk

Rys. 280. Formularz do wprowadzania danych wejściowych

Rys. 281. Formularz umożliwiający archiwizację protokołów badań i pomiarów

Rys. 282. Tablica umożliwiająca deklarowanie spełnienia kryteriów oceny ryzyka
- wykaz urządzeń

Rys. 283. Tablica umożliwiająca deklarowanie spełnienia kryteriów oceny ryzyka - część dotycząca dokumentacji urządzeń

Rys. 284. Tablica umożliwiająca deklarowanie spełnienia kryteriów oceny ryzyka - część dotycząca ochrony przeciwporażeniowej zastosowanej w urządzeniach

Rys. 285. Tablica umożliwiająca deklarowanie spełnienia kryteriów oceny ryzyka - część dotycząca przyjętej organizacji prac przy eksploatacji urządzeń

Rys. 286. Tablica umożliwiająca deklarowanie spełnienia kryteriów oceny ryzyka - dane pracowników zatrudnionych przy urządzeniach

Rys. 287. Tablice umożliwiające deklarowanie zakresu wykonywanych przy urządzeniach prac oraz warunków ich realizacji

Rys. 288. Przykład skróconej karty pomiarowej dla czynnika prąd elektryczny wysokiego napięcia

Czynniki własne

Od wersji 6.3 istnieje możliwość wyboru czynników z listy czynników własnych, wcześniej wprowadzonych do systemu. Czynniki te definiujemy na stanowisku pracy. Następnie takie czynniki mogą być oceniane w sesji pomiarowej.

Metoda 5-ciu kroków

Karta pomiarowa

Przy czynniku ocenianym metodą 5-ciu kroków nie jest aktywny przycisk Dane pomiarowe. Dane do oceny wprowadzamy bezpośrednio na zakładce Czynniki własne - Dane pomiarowe.

Ocena ryzyka

W zależności od podania kryterium oceny ryzyka dla tego czynnika w zakresie:

• Prawdopodobieństwa zaistnienia następstw wg trzystopniowej skali:

• Małoprawdopodobne,

• Prawdopodobne,

• Wysoceprawdopodobne,

oraz :

• Ciężkości następstw również wg trzystopniowej skali:

• Małe,

• Średnie,

• Duże,

obliczane jest ryzyko.

Na rys. 289. pokazana jest ocena dla tego czynnika.

Rys. 289. Okno z zakładką Czynniki własne - Dane pomiarowe

Kryteria i wskaźniki prawdopodobieństwa

Karta pomiarowa

Po wybraniu przycisku Dane pomiarowe wyświetlona jest formatka do wprowadzania danych pomiarowych. Podobna jest do formularza służącego do oceny czynników mechanicznych. Formularz do oceny na podstawie kryteriów pokazany jest on na rys. 290.

W górnej tabeli zawarte są kryteria i wagi dla wybranego czynnika mechanicznego. Wartości kryteriów i wag wybierane są automatycznie na podstawie zawartości bazy danych programu. Aby wywołać listę wyboru kryteriów należy dwukrotnie nacisnąć lewy klawisz myszy na linii powierzchni kryteriów (górna tabela na zakładce). Następnie klawiszem Akceptuj zatwierdzamy te kryterium.

Rys. 290. Okno z zakładką Czynniki własne - Dane pomiarowe

Dolna tabela zawiera dane szczegółowe dla określonych kryteriów. Jest to kontynuacja tabeli kryteriów. Zawiera ona:

• wagę kryterium z przedziału wartości zapamiętanych w bazie,

• wartość kryterium z przedziału wartości 0, 1 lub 2,

• względną wartość kryterium, oraz

• zważoną względną wartość kryterium.

W prawym dolnym rogu zakładki znajduje się informacja zbiorcza podsumowująca wprowadzone dane. Obejmuje ona kolejno:

• Sumaryczną wagę kryteriów,

• Sumaryczną zważoną względną wagę kryteriów,

• Poziom oceny czynnika własnego o nazwie Fizyczny 1,

• Wynik oceny,

• Czas pracy w minutach

• Czas ekspozycji (wprowadzony automatycznie na podstawie danych zdefiniowanych przed otwarciem karty pomiarowej),

• Czas względny.

W dolnej części zakładki Pomiary umieszczono okienko informacyjne, w którym wyświetlany jest tekst opisujący poprawność wprowadzonych danych. W momencie otwarcia formularza karty pomiarowej zawiera ono standardową dla wszystkich kart informację:

[Od momentu otwarcia formularza karty pomiarowej nie wykonano żadnej operacji na danych szczegółowych]

Informacja ta pozostaje nie zmieniona tak długo, aż Użytkownik nie wykona operacji modyfikacji danych. Przeglądanie wcześniej wprowadzonych danych nie zmienia zawartości okienka informacyjnego.

Po zmianie danych na formularzu pojawia się komunikat:

[Wykonano obliczenia na danych szczegółowych]

Uwaga:

Aby usunąć z bazy rekord danych pomiarowych (linię danych tabeli zakładki Pomiary) należy wskazać ten rekord a następnie nacisnąć klawisze Ctrl i Del. Na ekranie monitora pojawi się okienko potwierdzenia polecenia. Po potwierdzeniu dane są usuwane a zawartość tabeli uaktualniana.

Lista zdefiniowanych kryteriów pokazana jest na rys. 291. Tej listy nie możemy zmieniać. Zmiany możemy wykonać przy definiowaniu tego czynnika.

Rys. 291. Lista kryteriów związanych z wybranym czynnikiem własnym ocenianym na zasadzie kryteriów i wskaźników prawdopodobieństwa.

Istnieje możliwość wydrukowania list kryteriów. W tym celu po wyświetleniu listy z nazwami kryteriów i ich wagami, klikamy prawym klawiszem myszki. Pojawia się przycisk Lista kryterium, po naciśnięciu którego otrzymujemy w osobnym oknie pełną listę kryteriów związanych z danym czynnikiem własnym i wyświetloną w osobnym oknie edycyjnym. Pokazane jest to na rys. 292. Taką listę możemy skopiować za pomocą standardowych poleceń systemu Windows do dowolnego innego dokumentu i wydrukować.

Rys. 292. Lista kryteriów związanych z wybranym czynnikiem własnym

Ocena ryzyka

Rys. 293. Ocena ryzyka - czynnik mechaniczny

Do oceny ryzyka wymaga się określenia :

• wartości wskaźnika prawdopodobieństwa zaistnienia następstw,

• ciężkość następstw.

Dla oceny ryzyka oddziaływania czynników wlasnych ocenianym na zasadzie kryteriów i wskaźników prawdopodobieństwa przyjęto następujące zasady :

Ciężkość następstw
Wskaźnik prawdopodobieństwa następstw	mała	średnia	duża
mały	małe	małe	średnie
średni	małe	średnie	duże
duży	średnie	duże	duże

przy czym dla ciężkości następstw przyjęto następującą zasadę:

• mała dla znikomych urazów (np. niewielkie skaleczenia, stłuczenia),

• średnia dla urazów powodujących absencje (np. znaczne skaleczenia, rozległe stłuczenia),

• duża dla ciężkich urazów powodujących długotrwałą absencję, inwalidztwo (np. ciężkie złamania i zmiażdżenia, amputacje) lub śmierć.

NDS/NDN

Uwaga:

Należy zwrócić uwagę przy definiowaniu własnych czynników na to czy ocena ryzyka jest zaznaczone pole Wartości wspólne dla wszystkich grup zawodowych. W przypadku gdy jest ono zaznaczone ocena ryzyka dla wszystkich grup zawodowych jest taka sama. W przeciwnym wypadku może być różna w zalezności od różnych wartości dopuszczalnych w grupach zawodowych.

Uwaga:

Zaznaczenie pola Praca wzbroniona w zależności od ustawionego pola Wartości wspólne dla wszystkich grup zawodowych ustawia kryterium Praca wzbroniona dla wszystkich lub wybranych grup zawodowych.

Karta pomiarowa

Przy czynniku ocenianym metodą NDS/NDN nie jest aktywny przycisk Dane pomiarowe. Dane do oceny wprowadzamy bezpośrednio na zakładce Wartości zmierzone. Zgodnie z definicją takiego czynnika, wartości zmierzone będą porównywane z wartościami dopuszczalnymi. W zależności od przyjętych kryteriów będzie wykonana ocena ryzyka na zakładkach:

• Krotności dla mężczyzn i kobiet,

• Krotności dla kobiet w ciąży i młodocianych.

Ocena ryzyka

Na rys. 294. pokazane jest wprowadzanie wartości zmierzonych dla tego czynnika.

Na rys. 295 pokazana jest ocena ryzyka dla kobiet i mężczyzn przy zmierzonych wartościach tego czynnika.

Na rys. 296. pokazana jest ocena ryzyka dla kobiet w ciąży i młodocianych przy zmierzonych wartościach tego czynnika.

Rys. 294. Okno z zakładką Czynniki własne - Wartości zmierzone

Rys. 295. Okno z zakładką Czynniki własne - krotności dla mężczyzn i kobiet

Rys. 296. Okno z zakładką Czynniki własne - Krotności dla kobiet w ciąży i młodocianych

Komputerowy System Wspomagający Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy STER

Kurs dla Użytkowników

16

CENTRALNY INSTYTUT OCHRONY PRACY

19

CENTRALNY INSTYTUT OCHRONY PRACY

34

Centralny Instytut Ochrony Pracy

Komputerowy System Wspomagający Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy STER

Kurs dla Użytkowników

20

210

CENTRALNY INSTYTUT OCHRONY PRACY

Przeglądanie drzewa katalogów rys. 3-4.

Katalog nadrzędny

Wygląd ikony programu STERASYST

przy włączonej animacji

Wygląd ikony programu STERASYST

przy wyłączonej animacji

Moduł ASYSTENTA

STER 6.3

Moduł

ADMINISTRACJA

Moduł BHP

Moduł DOBÓR

Moduł RYZYKO

Moduł WYPADKI

---