XX LECIE MIĘDZYWOJENNE

X X L E C I E M I � D Z Y W O J E N N E

79. Ramy czasowe

Pocz�tek: 1918 r.

Koniec: 1939 r.

80. SYTUACJA W KULTURZE PO I WOJNIE ŒWIATOWEJ

W Europie w tym czasie panowa�y nastroje przygn�bienia i niepokoju. Dla wielu pa�stw wojna zako�czy�a si� kl�sk�, dowiod�a te� do jakich zniszcze� cz�owiek jest zdolny. Za�amaniu uleg� system demokratyczny (daj�cy obywatelom swobody i prawa polityczne, uznaj�cy wp�yw obywateli na rz�dy i ich wsp�udzia� w sprawowaniu w�adzy). Podwa�eniem demokracji by�a rewolucja paŸdziernikowa 1917 w Rosji, kt�ra wprowadzi�a rz�dy robotnicze. W Europie pojawi�y si� faszyzm i komunizm.

I WŒ by�a pot�nym wstrz�sem dla ludzi. Rozw�j techniki, nauki, wielkich miast, powstanie kina. To wszystko wp�yn�o na styl �ycia, spos�b widzenia œwiata, cel�w i zada� sztuki. Uzewn�trzni�o to si� w filozofii.

80.1 FILOZOFIE

80.1.1 Intuizcjonizm

Henryk Bergson - akcentowa� poznanie œwiata poprzez intuicje. Jego teoria wywar�a ogromny wp�yw na sztuk�.

80.1.2 Pragmatyzm

Wiedza ludzka, kierunki poznania mia�y mie� charakter praktyczny. Wiliam James - wed�ug niego poznane powinno by� tylko to co praktyczne i potrzebne w codziennym �yciu.

Behawioryzm

(od s�owa zachowanie, post�powanie). John Watson. Tw�rcy tej koncepcji twierdzili, �e cz�owieka nie mo�na pozna�. Cz�owieka mo�na okreœli� poprzez obserwacj� jego zewn�trznych ruch�w i zachowa�, mo�na przewidzie� jego reakcje. Badania duszy s� nieskuteczne, poniewa� nie mo�na ich empirycznie sprawdzi�. W sztuce cz�owiek by� prezentowany od zewn�trz. Autor nie wnika� w g��b jego psychiki, prze�y� wewn�trznych.

80.1.3 Zygmunt Freud

Pos�ugiwa� si� hipnoz�, analiz� sn�w, skojarze� aby bada� przyczyny chor�b, nerwic. Bada� psychik� ludzk� i doszed� do wniosku, �e jest na z�o�ona. Tworz� j� trzy warstwy:

1. ego - kierowanie rozumem, uzale�nienie od wymog�w spo�ecznych, cz�owiek w spos�b œwiadomy kontroluje swoim zachowaniem

2. id - strefa pop�d�w spychanych do podœwiadomoœci.

3. superego - zesp� norm, wartoœci uto�samiany z sumieniem

Pomi�dzy id (pop�d, instynkt) a superego (idea�) tworzy si� napi�cie. To prowadzi do stres�w i chor�b psychicznych.

80.1.4 Karol Jung

Kszta�towa� stref� zwan� podœwiadomoœci�. Uwa�a�, ze tam skrywane s� u cz�owieka pragnienia, dzia�ania, kt�rych nie mo�na odkry�. Dwie odmiany podœwiadomoœci:

1. indywidualna

2. zbiorowa - oparta na archetypach (praobrazach), czyli utajnionych pogl�dach i wyobra�eniach pierwotnych odziedziczonych po przodkach.

80.1.5 Iwan Paw�ow

Udowodni�, �e u cz�owieka rz�dz� odruchy warunkowe i bezwarunkowe. Przewidywanie reakcji ca�ej zbiorowoœci.

80.1.6 Skrajny subiektywizm

Tw�rc� by� Franz Kafka. Œwiat to pot�ny koszmar i udr�ka cz�owieka z koniecznoœci istnienia w nim. Cz�owiek jest ca�kowicie wyobcowany. Œwiat jest nies�ychanie tajemniczy, niepoznawalny. Kafka ukazywa� œwiat z pogranicza snu i jawy ale nie zawsze pojawia� si� jako senny koszmar. Wnikliwoœ� psychologicznej analizy bohatera. Tajemniczoœ� œwiata prezentowanego jako wizja senna z pogranicza snu i jawy.

80.2 KIERUNKI W LITERATURZE

Najwi�ksze zmiany zasz�y w poezji i prozie. Na kszta�t mia�y wp�yw tendencje psychologiczne. Sztuka wymaga�a aby zobaczy� œwiat inaczej, subiektywnie, zgodnie z w�asnym indywidualnym odczuciem.

Sztuka XX lecia by�a sztuk� rewolucyjn�. Sztuk� jest wszystko co wyra�a uczucie lub widzenie indywidualne œwiata, nie ma ustalonego kanonu pi�kna. Wizj� sztuki powinno by� postrzeganie œwiata przez artyst�.

80.2.1 Marsel Proust

„W poszukiwaniu straconego czasu”

Obraz œwiata postrzegany przez autora, osobisty. Prezentacja czas�w i ludzi wolnych od trosk, arystokracji oddanych zabawom i mi�ostkom.

analiza psychologiczna
zaburzenie chronologii
nawarstwiaj�ce si� wspomnienia, refleksje
narracja „g��b czasu poprzez retrospekcj�”
subiektywizm

80.2.2 James Joyce

„Ulisses”

Wydarzenia w tym samym czasie dotycz�ce wielu ludzi. Akcja rozgrywa si� w ci�gu kilkunastu godzin. Te same wydarzenia widziane przez wiele os�b.

symultanicznoœ� (jednoczesnoœ� wydarze�)
monolog wewn�trzny bohatera
rezygnacja z uporz�dkowanych zda�

80.2.3 Franz Kafka

skrajny subiektywizm
opisywa� koszmar i udr�k� cz�owieka wobec niepoznanego œwiata
wnikliwy, psychiczny obraz cz�owieka nieprzystosowanego do �ycia
œwiat tajemniczy, niepoznawalny
rzeczywistoœ� z pogranicza snu i jawy

80.2.4 Proza psychologiczna

Andre Gide - „Fa�szerze”, „Losy Watykanu”
Wirginia Woolf - „W stron� latarni morskiej”
Aldous Huxley - „Kontrapunkt”

indywidualizm
szczeg�lna prezentacja wewn�trznych prze�y�
odrzucenie wszystkiego co kr�puje jednostk�

80.2.5 Sagi rodzinne

Tomasz Mann - „Buddenbrookowie”
du Gard - „Rodzina Tribauld”
Maria D�browska - „Noce i dnie”

prezentacja w realistyczny spos�b krytycznego obrazu ca�ej epoki
proces polityczno-spo�eczny zaprezentowany na przestrzeni wielu lat
narrator prezentowa� ten proces na przyk�adzie rodziny, opisuj�c dzieje poszczeg�lnych jej cz�onk�w

80.3 KIERUNKI ARTYSTYCZNE

Istnieje wiele kierunk�w artystycznych. Wszystkie nowe poprzedzone by�y teoretycznymi programami w formie manifest�w i deklaracji.

80.3.1 Ekspresjonizm

80.3.2 Rozkwit w latach 1910-25. Pojawi� si� w epoce poprzedniej, lecz dopiero teraz doszed� do g�osu.

si�a i gwa�townoœ� wyrazu
deformacja obrazu rzeczywistoœci
sztuka mia�a wywo�ywa� wstrz�s u odbiorcy, mia�a by� krzykiem duszy
nie powinna naœladowywa� œwiata
d��enia do wyra�ania bogactwa psychiki ludzkiej
spontanicznoœ� artysty
sztuka jest wyrazem duszy
dob�r s��w o silnym zabarwieniu emocjonalnym
elementy brzydoty
j�zyk wypowiedzi daleki od potocznego, zawiera cechy wznios�oœci

80.3.3 Futuryzm (skrajna awangarda)

Tw�rc� jest Filippo Marinetti. W 1909r. og�osi� sw�j I manifest pt. „Futuryzm”

pochwa�a energii
odrzucenie przesz�oœci, patrzenie tylko w przysz�oœ�
pogarda dla dotychczasowych wartoœci
fascynacja tym co nowe, cywilizacj�, urbanizmem
��danie nowej estetyki, nowego idea�u pi�kna zwi�zanego z cywilizacj� i technik�
oryginalnoœ� i wyj�tkowoœ� nawet za wszelk� cen�
odrzucali zasady gramatyki i interpunkcji uwa�aj�c to za jarzmo kr�puj�ce swobod� wypowiedzi
zabawa s�owem
prowokacja
dynamizm, energia, gwa�townoœ�, wulgaryzm

Polski futuryzm mia� dwa oœrodki

1. Warszaw� (Anatol Stern, Aleksander Wat)

2. Krak�w

Stanis�aw M�odo�eniec

„Wiek XX”

nazwy wynalazk�w du�ymi literami
fascynacja tym co nowe
neologizmy - w skojarzeniu z pozosta�ymi wyrazami tworz� element zaskoczenia
gra s��w

Tytus Czy�ewski

Bruno Jasie�ski

„But w butonierce”

do mnie œwiat nale�y, kpina z poet�w, tradycji
podmiot liryczny m�wi sobie, ze jest genialny, jest m�ody, lekcewa�y ca�y œwiat
wed�ug niego ludzie jeszcze nie dojrzali, nie dba o tych co nie d�� za post�pem, s� oni mu oboj�tni
to co nowe daje cz�owiekowi wi�ksze mo�liwoœci
uœmierca za �ycia innych tw�rc�w, wtedy uwa�anych ju� za klasyk�w (np. Staffa)

„Rzygaj�ce pos�gi”

sztuka odesz�a, nadchodzi wolny czas; pos�gi - tradycja; rzygaj�ce - obraza, kpina
prowokacja
podmiot liryczny zamierza wyzwoli� poezj� z szablonu, w kt�ry popad�a

„Mi�oœ� na aucie”

„Trupy z kawiorem”

„N� w b�uhu”

80.3.4 Dadaizm (skrajny futuryzm)

Nie rozwin�� si� w Polsce (wojna by�a okazj� do odzyskania niepodleg�oœci - nie by�a dla Polak�w absurdem)

negowanie wszystkiego
wykpienie tego co by�o dotychczas wartoœci�
odrzucenie ogranicze� sk�adni, ortografii, gramatyki, interpunkcji - znamienie wolnoœci absolutnej

„Be�kot dadaistyczny” - Tristian Tzara pisa� jak stworzy� utw�r literacki

80.3.5 Surrealizm (rozwini�cie dadaizmu)

„Manifest surrealistyczny” - Andre Breton

wyzwolenie sztuki z rozumu
utw�r artystyczny to wytw�r ludzkiej wyobraŸni bez udzia�u jego autora, mia� by� wytworem podœwiadomoœci
dzie�a sztuki to zapis wyobraŸni
utwory z pogranicza snu i jawy, operuj�ce obrazami, nie powinny by� interpretowane spos�b rozumowy

80.3.6 Neoklasycyzm

��czy klasyczn� tradycj� literack� i poezj� symbolist�w
Paul Valery wnosi� do poezji pierwiastek intelektualny

80.3.7 Nurt poezji czystej

autorem by� ksi�dz Henryk Bremond
poezja jest poza granicami sensu
nie nazywa niczego
jest odzwierciedleniem wra�liwoœci, uczu�
doœwiadczenie mistyczne

Wszystkie kierunki maj� wsp�lne cechy:

1. bunt przeciw zastanej rzeczywistoœci, tak�e w sztuce, niech��2. , opozycja

3. wyzwolenie cz�owieka, psychiki spod jarzma jakichkolwiek kanon�w (estetycznych, moralnych, religijnych)

4. odœwie�enie j�zyka literackiego poprzez zwrot ku wyobraŸni, psychice

5. bunt zaprezentowany wsz�dzie w podobny spos�b

6. obrona przed rzeczywistoœci� jako atak, kt�ry ma zdumie�7. , zaszokowa�8. odbiorc�

81. POEZJA POLSKA XX LECIA MI�DZYWOJENNEGO

81.1 SKAMADRYCI

Julian Tuwim, Antoni S�onimski, Kazimierz Wierzy�ski, Jan Lecho�, Jaros�aw Iwaszkiewicz
satelici: Kazimiera I��akowicz�wna, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Jerzy Libert
pocz�tki zwi�zane z Uniwersytetem Warszawskim i pismem „Pro Arte et Studio”
tworzyli kabaret „Pod Pikadorem” (1918-19)
wydawali pismo "Skamander" (1920-29, 35-39)
zwi�zani z pismem "Wiadomoœci literackie"
nie stworzyli programu poetyckiego
zwi�zek poet�w z teraŸniejszoœci�
kult codziennoœci, �ycia, witalizm, fascynacja œwiatem
wolnoœ� w wyborze temat�w i œrodk�w wyrazu
prosty j�zyk
bohater poezji skamandryckiej to cz�owiek z ulicy, zwyk�y
poezja dla szarego cz�owieka, nie elitarna
m�odoœ�, dojrzewanie w niepodleg�ej Polsce, ciekawoœ� œwiata

Tuwim, Wierzynski S�onimski, Iwaszkiewicz, Lecho�

optymizm, witalizm, energia, radoœ�, pochwa�a �ycia, miasto wiersze powa�niejsze, symbolika, przywi�zanie do tradycji

81.1.1 Julian Tuwim

debiut „Czyhanie na Boga” w 1918r., „Sokrates ta�cz�cy” w 1919r.
poeta codziennoœci

„Poezja”

T. chce by� jednym z wielu zwyczajnych ludzi (pisa� o zwyk�ym cz�owieku i jego otoczeniu)

„Nie chc� by� przewodnikiem,

Ch�tnie w t�um si� wcisn�,

B�d� Ultimus inter pares” (ostatni wœr�d r�wnych).

„Do Krytyk�w”

Podmiot liryczny jeŸdzi tramwajem po mieœcie. Jest tym zachwycony, upojony urokiem miasta. Rozpiera go entuzjazm, energia. Adresatem s� krytycy, kt�rzy nazwani s� te� „wielce szanowni panowie !”. Podmiot liryczny kpi z oczekiwa� krytyki. Emocji i uniesie� mo�e tak�e dostarczy� codziennoœ�.

„�ycie”

Podmiot liryczny raduje si�, bo �yje. Œwiat jest pi�kny. Cieszy go taki jaki jest.

„Do prostego cz�owieka”

Obrona prostego cz�owieka przed szlacht�. Polega ona na otworzeniu oczu naiwnemu cz�owiekowi na to na czym polega agitacja polityczna. Autor wyst�puje w roli nauczyciela. Ci, kt�rzy maj� w swoich r�kach propagand� chc� wykorzysta� zwyk�ych ludzi do realizacji w�asnych plan�w.

„Rewizja”

Rewizja mieszkania. Osoby prowadz�ce j� znajduj� to czego szukali i aresztuj� podejrzanego. Podmiot liryczny jest rewidowany. Poznajemy jednoczeœnie zdarzenie i jego myœli. Ca�a sytuacja jest dramatyczna.

Podmiot liryczny nie nazywa niczego, jedynie sugeruje co sobie myœle�.

„Mieszka�cy”

Tematem wiersza jest �ycie przeci�tnego mieszka�ca miasta. We wczesnej tw�rczoœci Tuwim wyra�a� pochwa�� przeci�tnoœci i zwyk�oœci, aprobowa� codzienne �ycie. Tutaj te s�dy uleg�y ca�kowitej zmianie. Mieszczanin jawi si� w wierszu jako cz�owiek g�upi, o ograniczonych horyzontach, bezmyœlny, zajmuj�cy si� rzeczami nieistotnymi. Jego �ycie jest schematyczne. Codziennie jego czynnoœci s� identyczne. Pozbawiony jest w�asnych pogl�d�w. Wszystkie pogl�dy czerpie z gazet i radia. Takie �ycie jest puste i nie ma uzasadnienia. Wiersz jest oœmieszeniem trybu �ycia mieszcza�stwa.

„Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach

Strasznie mieszkaj� straszni mieszczanie.”

„Pogrzeb prezydenta Narutowicza”

Podmiot liryczny zwraca si� do morderc�w. Wiersz przedstawia kondukt �a�obny. Oskar�a zab�jc�w i ich czyn. Nie s� oni przeciwnikami konkretnej osoby lecz s� przeciwnikami ca�ego pa�stwa i stabilizacji.

„Et Arceo”

Nawi�zuj�c do Horacego, poeta wyra�a dystans do rzeczywistoœci, w kt�rej mu przysz�o �y�, nastroje smutku, zniech�cenia, goryczy, wyobcowania. Ukazany œwiat jawi si� poecie jako „chaos i zgroza, i pustka œmiertelna”. Poeta zauwa�a pospolitoœ� i g�upot� ludzk�. Przera�a go panosz�ce go z�o i zepsucie.

Nie anga�uje si� w �ycie publiczne. Wyra�a te� odczucie innoœci i wy�szoœci wobec t�umu oraz wynikaj�cej st�d pogardy.

„Do losu”

refleksja na temat �ycia i tw�rczoœci poetyckiej
poeta m�wi o sobie jako o cz�owieku hojnie obdarzonym przez los, kt�remu zawdzi�cza� mi�oœ�, m�odoœ�, ambicje a nawet maj�tek
najbardziej jednak ceni sobie dar tw�rczy, natchnienie artystyczne, kt�re wyr�nia go spoœr�d innych ludzi i sprawia, �e zwyk�y, szary œwiat jawi si� jako bogactwo kolor�w i muzyka
dzi�ki swojemu talentowi poeta mo�e w chaosie rzeczywistoœci i nat�oku codziennych zdarze� szuka� jakiegoœ �adu i sensu
w tym wierszu Tuwim wyra�a sw�j program artystyczny, koncepcj� tw�rczoœci pojmowanej jako klasyczny rygor
widoczna jest rezygnacja ze spontanicznoœci
nawi�za� do antycznej koncepcji artystycznej, kt�ra mia�a zapewni� poecie nieœmiertelnoœ�

„Sitowie”

„Ziele�”

„Rzecz Czarnoleska”

81.1.2 Boles�aw Leœmian

debiut „Sad rozstajny” w 1912r.
rozpuszczenie wyobraŸni
fantastyka
granica dw�ch œwiat�w
wymyœlony œwiat jest ciekawszy ni� normalny
opisuje to co kr�tkie, chwilowe, niedost�pne cz�owiekowi w œwiecie zmieniaj�cej si� rzeczywistoœci
pos�uguje si� symbolem
w wierszach u�ywa du�o neologizm�w, wprowadza oksymorony
intuicjonizm w poznawaniu œwiata - wp�yw Bergsona
odwo�uje si� cz�sto do literatury ludowej

„Dusio�ek”

Wiersz w kompozycji i stylu przypomina ballad�. Narrator wykreowany zosta� na ludowego gaw�dziarza, opowiadaj�cego gromadzie s�uchaczy histori� Bajda�y. U�ywa j�zyka stylizowanego na gwar�. Tematem wiersza jest pretensja do Boga o to, �e na œwiecie przez niego stworzonym istnieje nie tylko dobro, ale i z�o, na kt�re cz�owiek jest nieustannie nara�ony i z kt�rym musi samotnie walczy�.

„Dziewczyna”

Dzieje dwunastu braci, kt�rzy us�yszeli g�os dziewczyny za murem. Wierz�c w jej istnieje, o czym œwiadczy� rozlegaj�cy si� p�acz, pokochali j� i starali si� j� uwolni� wal�c m�otami w mur. Wszyscy zmarli. Po nich prac� przej�y ich cienie a nast�pnie same m�oty. Po rozwaleniu muru okaza�o si�, �e nikogo tam nie by�o.

Wiersz ma form� ballady. Nawi�zuje do ludowych poda�, baœni. Przeznaczeniem cz�owieka jest œmier� poniewa� jest on s�amy i kruchy.

„Trupi�gi”

Wiersz ten pokazuje problematyk� n�dzy i ub�stwa, znikomoœci ludzkiej egzystencji. Symbolem tych cech �ycia ludzkiego s� trupi�gi - buty z �yka, w kt�re ubiera si� do trumny n�dzarzy. Poeta ma œwiadomoœ� n�dzy �ycia ludzkiego i wie, �e on tak�e takiego losu nie uniknie, chocia� wola�by tworzy� poezj� pogodn�, radosn�, zajmuj�c� si� tematami odleg�ymi od ponurej codziennoœci. Uto�samia si� z biedakiem, jego losem i nieszcz�œciami. Solidarnoœ� wobec ludzi wywo�uje bunt przeciw Stw�rcy Œwiata. B�g odpowiedzialny jest za z�o dotycz�ce ludzi, a zarazem bezradnoœci cz�owieka, kt�rego gniew i bunt jest ca�kowicie bezsilny, niczego nie mo�e zmieni�.

„Urszula Kochanowska”

Wiersz ten nawi�zuje do tren�w J. Kochanowskiego a tak�e do jego humanizmu, czyli do przekonania, �e cz�owiek jest centrum œwiata, jest najwy�sz� wartoœci�. Podmiotem lirycznym wiersza jest c�rka Kochanowskiego, kt�ra opowiada o swoim przybyciu do Nieba. B�g stwarza dla niej raj. Jest to dom w Czarnolesie. B�g odchodz�c stwierdza, �e jej rodzice nied�ugo nadejd�. Urszula czeka na rodzic�w nie na Boga. St�d jego nadejœcie wywo�uje rozczarowanie i �al. Szcz�œcie dla cz�owieka jest r�wnoznaczne z mi�oœci� i czu�oœci�. B�g mimo swej doskona�oœci nie mo�e zast�pi� jej rodzic�w.

„W malinowym chruœniaku”

Wiersz rozpoczynaj�cy cykl erotyk�w pod takim samym tytu�em. Podmiot liryczny opisuje spotkanie z dziewczyn�, wsp�lne zbieranie malin, kt�re sta�o si� form� mi�osnego zbli�enia, a maliny podawane ch�opcu - pieszczot�. Z sytuacj� erotyczn� wsp�gra stan przyrody, opis element�w otaczaj�cej kochank�w natury.

„B�k z�oœnik hucza� basem, jakby straszy� kwiaty,

Rdzawe guzy na s�o�cu wygrzewa� liœ� chory,

Z�achmania�ych paj�czyn skurczy�y si� wisiory

I szed� ty�em na grzbiecie jakiœ �uk kosmaty.”

Opis ten silnie dzia�a na zmys�y, podkreœla takie cechy przyrody, kt�re s� przez nie odbierane: przyjemny, basowy dŸwi�k wydawany przez b�ka, mi�y w dotyku kosmaty �uk, skrz�ce si� w s�o�cu paj�czyny, gor�co i duchota upalnego dnia, s�odki zapach owoc�w. Wszystko to pobudza wzrok, s�uch i dotyk. Podkreœlona zostaje tak�e atmosfera intymnoœci, zbli�enia, poniewa� wskazane elementy natury mo�na zobaczy� tylko z bliska (owady, paj�czyny, guzy na liœciu). Para kochank�w ukryta jest przed œwiatem i ludzkimi oczyma w g�szczu malinowych krzew�w, kt�ry stwarza warunki dla prze�ycia intymnych wra�e�. Poeta bardzo subtelnie buduje nastr�j erotycznych prze�y�.

81.1.3 I. Ga�czy�ski

cech� charakterystyczn� jego poezji jest ��czenie liryzmu, osobistej refleksji i baœniowoœci z humorem, grotesk� i satyr�
siebie, poeta przedstawia jako artyst�-cygana, ale jednoczeœnie cz�owieka zwyk�ego, przeci�tnego
motywy banalne, pospolite wzbogaca� fantastyk� i liryzmem
poruszaj�c tematy spo�eczno-polityczne pos�ugiwa� si� cz�sto satyr� i grotesk�
tematyka codziennoœci
tw�rczoœ� sw� traktowa� jako zabaw�
j�zyk potoczny
regularny rym i rytm

„Serwus, madonna”

tematem wiersza jest sztuka i artysta
czyni�c podmiotem lirycznym poet�, przedstawi� swoj� koncepcj� artysty
poeta w wierszu stwierdza, ze nie dba o s�aw�
pisanie ksi�g i s�aw� pozostawia innym

rezygnuje z tego co by�o wa�ne dla artyst�w od czas�w Horacego (celem tw�rczoœci jest „Stawienie sobie pomnika trwalszego ni� ze spi�u”)

przedstawia wizerunek artysty-cygana
wiersz adresowany jest do madonny, kt�r� poeta okreœla jako matk�, kochank� i muz�
poeta zwraca si� do niej „Serwus, madonna” - zderzaj�c s�owo: madonna, z potocznym: serwus
mo�e to wskazywa� na brak szacunku ale jest wyrazem silnego i bezpoœredniego zwi�zku artysty z jego muz� oraz charakteryzuje samego artyst�, kt�ry ��czy w sobie sprzecznoœci: codzienn� zwyk�oœ� i œwi�toœ� sztuki

„Kryzys w bran�y szarlatan�w”

poeta si�ga do cz�stych motyw�w swojej poezji: kultury jarmarcznej, podmiejskiego folkloru, piosenki ulicznej
przedstawia szarlatana sprzedawaj�cego na pustym targu woskowe lalki
bezskutecznie usi�uje nam�wi� przechodni�w do kupienia od niego czegokolwiek
uwa�any jest za oszusta, poniewa� sprzedawane przez niego rzeczy s� dziwne „lalki od mi�oœci, maœci od samotnoœci i Polikarpa koœ�” - s� to rzeczy fantastyczne, nierealne, kt�re z jednej strony przypominaj� jarmarczn� tandet� a z drugiej zaœ jak�œ dziwaczn� w�asn� tw�rczoœ�
na tej podstawie szarlatana mo�na uzna� za jeden z wizerunk�w artysty
liryzm osi�ga Ga�czy�ski przez po��czenie melancholii z humorem, zwyk�oœci i banalnoœci z fantastyk� i modlitewnym tonem na ko�cu wiersza

„Zima z wypis�w szkolnych”

podmiot liryczny zwraca si� do dziecka (zdrobnienia, kompozycja bajkowa), kt�re jest uosobieniem naiwnoœci
zima jest dobrodziejstwem administracji pa�stwowej, a nie natury
szyderstwo z propagandy, kt�ra daje niedorzeczne informacje

„Proœba o wyspy szcz�œliwe”

s� one pe�ne spokoju, harmonii, ucieczk� przed rzeczywistoœci�, kontaktem z natur�, oaz� szcz�œcia, lekarstwem na z�o

„Farlandia”

dwie cz�œci tekstu kontrastuj� ze sob�
œwiat rzeczywisty: smutno, ciasno, duszno, troski
ucieczka przed smutkiem do kraju Farlandii (wymyœlonego przez poet�)

„O mej poezji”

poezja jest uspokojeniem, ukojeniem, ucieczk� przed rzeczywistoœci�
jest prosta, przepe�niona uczuciami, pomaga mu dostrzec pi�kno w banalnych sprawach
codziennoœ� to dla niego „proste dziwy”

„Ulica towarowa”

charakterystyka proletariackiej dzielnicy
podmiot liryczny pr�buje odnaleŸ� elementy pi�kna takie jak muzyka, poezja
ulica zdominowana jest przez kino i elektrowni� (zak�ad pracy)
oczekuj� od ulicy czegoœ wi�cej ni� ona mo�e im da�
rozrywk� tych ludzi jest alkohol, kino, chodzenie po ulicy

81.2 LEOPOLD STAFF - POETA KLASYCZNY

„Ars poetica”

wiersz zawiera skr�t programu poetyckiego
poezja ma utrwala� przelotne, chwilowe uczucia, myœli, doznania i zdarzenia
ma by� �atwa w odbiorze, komunikatywna
echo z dna serca - uczucia najbardziej intymne, doznania, emocje ulotne, nieuchwytne
treœci� ma by� to co przemija
cech� charakterystyczn� s� rymy i dŸwi�ki
podmiot liryczny chce by� zrozumia�y, szczery

„Poeta”

wiersz ten okreœla miejsce poety w spo�ecze�stwie
uczucia poety s� odmienne od odczu� innych ludzi
musi by� w stanie odzwierciedla� wszystkie uczucia
poeta jest wyrazicielem uczu� przeciwstawnych nastrojom og�u

Afirmacja �ycia

„Wysokie drzewa”

wiersz ma kompozycj� klamrow� (rozpoczyna i ko�czy si� tym samym wersem: „O, c� jest pi�kniejszego ni� wysokie drzewa”)
zachwyt nad krajobrazem, pi�knem drzew, kt�re s� opisane na tle przyrody
podmiot liryczny jest urzeczony pi�knem przyrody, kontempluje j�
obraz jest podnios�y, wspania�y i zachwycaj�cy dzi�ki wyszukanym œrodkom wyrazu
poeta oddzia�owuje na r�ne zmys�y odbiorcy: wzrok (poprzez bogactwo barw), w�ch (zapach wody) i s�uch poprzez naœladowanie przyrody
stosuje synestezj� (przeniesienie wra�e� pochodz�cych z jednego zmys�u na inny, np. opis zapachu przy pomocy barw)
natura wp�ywa na stan duszy cz�owieka, wyzwala w nim wartoœci duchowe, pozwala dozna� pe�nego spokoju i ciszy

Zwrot ku codziennoœci

„Kartoflisko”

zwyczajny, banalny temat zaczerpni�ty z �ycia codziennego wsi
u�ycie wysokiej formy dla zwyczajnego tematu uwznioœla go, nadaje mu rang� poetyck�, dodaje wa�noœci
na pierwszy plan wysuwa si� opis bardzo realistyczny i plastyczny, bogaty w szczeg�y, odzia�ywuj�cy na wyobraŸni�
technika filmowa (zbli�enia)
opisowi towarzyszy nastr�j powagi, smutku, �a�oby podkreœlony por� roku, kolorystyk� obrazu
poeta oddaje ho�d codziennoœci i realizuje za�o�enie prostoty poezji - operuje prostymi œrodkami wyrazu

Uwielbienie dla Kochanowskiego

„Lipy”

ho�d z�o�ony poezji Kochanowskiego
zachwyt dla jego tw�rczoœci (kr�lewski rym, pogodny nastr�j, harmonia poezji, tematy humanistyczne)
forma odpowiada klasycznej idei poezji K. - postawa odczu� i wyrazu, jasnoœ�, klarownoœ�

Pochwa�a dla formy klasycznej, harmonii, porz�dku

„Lipy” , „Wysokie drzewa”

81.3 AWANGARDA KRAKOWSKA

avant-garde - stra� przednia
Tadeusz Pejper, Julian Przyboœ
czasopismo „Zwrotnica”
3xM (miasto, masa, maszyna)
metafora teraŸniejszoœci
j�zyk rozwija si� wraz z technologi�
poezja powinna wsp�brzmie� z rzeczywistoœci�, prezentacja rzeczywistoœci
fascynacja cywilizacj�, urbanizmem
sztuka powinna s�u�y� spo�ecze�stwu
przeciwstawienie si� tradycji romantycznej, zerwanie z romantycznym poj�ciem natchnienia
poezja ma streszcza� œwiat a nie odtwarza� wn�trze poety
poezja jest wynikiem œwiadomej pracy intelektualnej, literatura to rzemios�o
nowy typ metafory, kt�ra nie by�aby stylistyczn� ozdob� ani sposobem odtwarzania rzeczywistoœci,

jej opisu, por�wnania

mia�a by� zwi�zkiem poj�ciowym, mia�a tworzy� now� rzeczywistoœ� czysto poetyck�
j�zyk zbli�ony do potocznego

81.3.1 Julian Przyboœ

„Lipiec"”

„Na œwiadectwach wzbici w radoœ�, odlecieli uczniowie

Dr�y powietrze po ich œmig�ym zniku”

„Z Tatr”

metaforyczny obraz œwiata (ruch ska�, huk wody)
tragedia zmar�ej taterniczki obok krajobrazu Tatrza�skiego

„Notre - Dame”

poczucie przyt�oczenia wobec wspania�oœci filar�w katedry
podmiot liryczny jest przera�ony budowl�
zosta�a ona wzniesiona ku czci Boga ale sta�a si� miejscem niezb�dnym ludziom a nie Bogu

„Ulica Mi�a”

Wiersz o tematyce spo�ecznej. Jedna z ulic pe�na brudu, n�dzy cierpienia, œmierci, wywo�uje strach. Ulica ta to synonim ub�stwa, cierpienia. Elementy beznadziejnego �ycia.

„Bar Pod zdech�ym psem”

81.3.2 W�adys�aw Broniewski

tworzy� poezj� proletariack�
poezja ma powiedzie� to, czego nie mog� powiedzie� inni
popiera� proletariat
ma by� ostra, zagrzewa�
poezja jako forma walki o nowy �ad spo�eczny
ma wyra�a� problemy robotnik�w
poeta romantyczny
poezja ma agitowa�, podrywa� do czyn�w
obecnoœ� historii
wiara w przesz�oœ�, w jej rol� w �yciu cz�owieka i w �yciu ca�ego narodu
jej obecnoœ� jest czymœ niezb�dnym
podejmuje tematy spo�eczno-polityczne i rewolucyjne
nawi�zuje do romantyzmu i do nasycenia wierszy tradycjami rewolucyjnymi
poezja czynna, nawo�uj�ca do walki
tworzy mi�dzy innymi liryki patriotyczne wzywaj�ce do walki z wrogami ojczyzny
„Do przyjaci�� poet�w”
nazwa� si� Prometeuszem
nie dba o konsekwencje
jest dobroczy�c�

(prometeizm - postawa polegaj�ca na bezinteresownym poœwi�ceniu si� dla sprawy, idei, kt�ra dotyczy du�ej grupy ludnoœci)

„Poezja”

wiersz ma charakter programowy, ukazuje stosunek Broniewskiego do poezji i okreœla jej zadania
poezja ma towarzyszy� cz�owiekowi w ka�dym momencie �ycia
ma zagrzewa� do walki, dawa� nadziej�
ma by� �ywio�owa, odpowiednia do chwili
po walce ma przypomina� s�aw� tych, kt�rzy zgin�li
ma dawa� ukojenie, uspokojenie, ma wyniszczy� emocje negatywne

„Manlicher”

poezja to spos�b walki
to nie walka frontowa ale ideologiczna o prawa
dzi�ki poezji ma wi�ksze mo�liwoœci dzia�ania, oczekuje nowego �adu

„Zag��bie D�browskie”

treœci� jest Zag��bie D�browskie, bieda, n�dza
kryzys w przemyœle doprowadza robotnik�w do n�dzy
poeta wyra�a interesy pokrzywdzonych robotnik�w w sporze z pracodawcami i ca�ym systemem politycznym, kt�ry dopuszcza do wyzysku
policjant, kt�ry powinien pilnowa� �adu i porz�dku w œwiadomoœci pokrzywdzonych g�rnik�w jest wrogiem strzeg�cym niesprawiedliwoœci
ponury nastr�j i poczucie gniewu ilustruje ekspresjonistyczna kolorystyka -czer� mocy i czerwie� krwi
Zag��bie D�browskie zamiast by� podstaw� dobrobytu pa�stwa, utwierdza n�dz� i krzywd�

„Elegia o œmierci Ludwika Wary�skiego”

82. DOKONANIA PROZATORSKIE XX LECIA MI�DZYWOJENNEGO

82.1 „PRZEDWIOŒNIE” S. �EROMSKIEGO

Przedwioœnie polskiej pa�stwowoœci

Wiosna to odzyskanie wolnoœci, rozkwit na nowo pa�stwa polskiego po 123 latach niewoli. Utw�r stanowi sum� obserwacji politycznych i spo�ecznych, pa�stwowoœci, kt�ra narodzi�a si� na nowo. Konfrontacja mitu szklanych dom�w z rzeczywistoœci�.

Œledz�c losy Cezarego Baryki mo�na zauwa�y� jak r�ne œrodowiska pozna�.

Ziemia�stwo

�ycie urozmaicone przeja�d�kami, balami, spacerami, romanse, zabijanie czasu, kt�rego nie ma na co spo�ytkowa�.
nie zainteresowanie tym co dzieje si� w kraju
monotonne �ycie ziemia�stwa rz�dzi si� prawami: dobre pochodzenie, etykieta, dobre wychowanie, maj�tek

Wieœ

trudne, prymitywne warunki
n�dza wsi prezentowana wyrywkowo - dobitnie sygnalizowane s� warunki �ycia

Przyczyny:

1. od dawna istniej�ce stosunki spo�eczne, kt�rych nikt nie zmienia� i nikt nie zamierza zmieni�2.

3. biernoœ�4. wyzyskiwanych

5. wyzysk ch�op�w nie opiera si� na gwa�cie, bowiem ch�opi poddaj� si�, �ycie wsi toczy si� od dawna ustalonym rytmem.

Mieszczanie

n�dza klasy robotniczej
polska krajem policyjnym, wi�zienia przepe�nione, z�e warunki, niemo�liwe wr�cz traktowanie wi�Ÿni�w, terror

Niepodleg�oœ� zaskoczy�a Polsk�, rz�d nie bierze losu kraju w swoje r�ce. Nie wiele si� zmienia (radykalizuj�ce si� klasy robotnicze, bezrobotni umieszczani s� w wi�zieniach, a rz�d nic nie robi aby zapewni� godnoœ� Polakom w wolnej suwerennej Polsce).

82.1.1 Rewolucja

Jest gwa�townym przewrotem spo�eczno-politycznym, maj�cym na celu obalenie panuj�cego ustroju i wprowadzenia nowego �adu sprawiedliwoœci spo�ecznej. Za�o�enia rewolucji s� wi�c s�uszne, nawi�zuj� do hase� Wielkiej Rewolucji Francuskiej: wolnoœ�, r�wnoœ�, braterstwo. Jednak wszelkie nag�e zmiany wi�� si� te� z przemoc� i krwawymi walkami..

Rewolucja w Rosji w 1917 r. obali�a despotyzm carski. �eromski umiejscawiaj�c akcj� w Baku, daje dok�adny obraz wydarze� rewolucyjnych, sugeruje tak�e ich ocen�. Ocena rewolucji jest niejednoznaczna, co wynika w du�ej mierze ze zmiennoœci pogl�d�w g��wnego bohatera. Dojrzewanie Cezarego sprawia, �e zmianie ulegaj� jego pogl�dy i spos�b patrzenia na œwiat. Pocz�tkowo bohater jako m�ody cz�owiek anga�owa� si� - spontanicznie i bezkrytycznie - w dzia�ania rewolucyjne. Rewolucja oznacza�a wtedy dla niego wolnoœ�, swobod�, ucieczk� od codziennych obowi�zk�w, bezkarnoœ�. Cezary bra� udzia� w masowych spotkaniach, podczas kt�rych wyg�aszano przem�wienia, a tak�e organizowano samos�dy: wiece przeradza�y si� cz�sto w okrutne, samowolne egzekucje wi�zionych przeciwnik�w (genera��w). Dzia�ania rewolucyjne by�y bezprawiem i okrucie�stwem. Rewolucja w Baku wprowadzi�a nie�ad i wyzwoli�a spory narodowoœciowe pomi�dzy Tatarami a Ormianami. Stopniowo Cezary zacz�� zauwa�a� ujemne cechy rewolucji. Jednak dalej uwa�a�, �e jest ona koniecznoœci� i �e pokrzywdzeni ludzie maj� moralne prawo do buntu przeciw krzywdzicielom. P�Ÿniej i ten s�d uleg� zmianie. Wyzwolone przez rewolucj� spory narodowoœciowe doprowadzi�y do makabrycznych wydarze�: masowych mord�w, terroru i skrajnej n�dzy, kt�ra czyni�a ludzi oboj�tnymi nawet na œmier�.

Obalenie starego porz�dku nie zapewnia jeszcze wprowadzenia nowej cywilizacji. Te spostrze�enia potwierdzi�a p�Ÿniej podr� do Polski. Mia� w�wczas okazj� zaobserwowania Rosji obj�tej rewolucj�. Rosja zosta�a ukazana jako pa�stwo pogr��one w chaosie, Ÿle funkcjonuj�ce, ca�kowicie zdezorganizowane. Obraz rewolucji stanowi ostrze�enie przed tym, do czego mo�e doprowadzi� spo�eczna krzywda oraz lekcewa�enie problemu, jakim s� warunki �ycia najni�szych warstw i nier�wnoœci spo�eczne.

Programy polityczne:

1. komunist�w

2. rz�dowy (Gajowca)

3. bohatera

82.2 „GRANICA” Z. NA�KOWSKIEJ

82.2.1 Nowatorstwo formy

Powieœ� realistyczna zwykle opowiada�a histori� podczas kt�rej dokonywa�y si� wydarzenia. Skutki podane by�y zawsze na ko�cu. Na�kowska rozpoczyna powieœ� od fina�u, rozwi�zania akcji. Streszczaj�c koniec roz�adowuje ciekawoœ� czytelnika. Nie oczekuje on rozwi�zania tylko zastanawia si� co si� sta�o. Czytelnika maj� zainteresowa� r�ne sytuacje, interpretacje a nie same zdarzenia. Fabu�a jest prosta aby czytelnik m�g� zwr�ci� uwag� na motywy post�powania. �yciorys bohatera daje nam r�ne mo�liwoœci interpretacji. Autorka chce zostawi� ocen� bohatera czytelnikowi. Opinie zale�� od r�nych punkt�w widzenia. Nie mo�e ona by� jednoznaczna. Na�kowska proponuje aby zestawi� je wszystkie nawet jeœli s� r�ne. Suma ich mo�e da� jakiœ obraz. Nie b�dzie on jednoznaczny. Zestawienie gest�w, r�nych punkt�w widzenia, gromadzenie opinii. Rzeczywistoœ� jest z�o�ona. G��wnym zagadnieniem ksi��ki jest zestawienie tego co myœli o sobie cz�owiek a co myœl� o nim inni. Autorka k�adzie nacisk na to, �e nie b�dzie jednoznacznie charakteryzowa�a bohatera, stara si� podkreœli� swoj� obiektywnoœ�. Rezygnuje z narzucenia odbiorcy swojego pogl�du.

82.2.2 Prezentacja warstw spo�ecze�stwa

Ziemia�stwo (Ziembiewicz)

zubo�a�e, rodzice Ziembiewicza reprezentuj� t� warstw� ze wszystkimi jej wadami
powierzchownoœ� wykszta�cenia przy jednoczesnym du�ym mniemaniu o sobie
konserwatyœci, kultywuj�c staro szlacheckie tradycje podtrzymywali znaczenie klasy do kt�rej nale�� ludzie puœci, ja�owi, niewykszta�ceni, ho�duj�cy reliktom przesz�oœci, tkwi� w niej
kultywowanie wypaczonych tradycji szlacheckich, kt�re mog� potwierdzi� ich przynale�noœ� do prymitywnej ju� szlachty
pozory dawnej elegancji i kultury pod kt�rymi nie kryje si� �adna treœ�
nie umiej� si� dostosowa� do obecnych warunk�w (dlatego zubo�eli)
podsycanie pozor�w etykiety dworskiej
nie potrafi� gospodarowa�, zarz�dzanie maj�tkiem jest bezw�adne
herb - jedyny znacz�cy symbol szlachectwa
stwarzaj� sobie œwiat zbytku, cho� w rzeczywistoœci tak nie jest
trwaj� we w�asnym œwiecie nie zauwa�aj�c co si� wok� nich dzieje
nie maj� zbyt du�ego wp�ywu politycznego

Bogacze (pa�stwo Tczewscy)

dzi�ki swojemu maj�tkowi mog� bardziej manipulowa� losami pa�stwa, wp�ywa� na sytuacj� polityczn� kraju
wp�ywowi, przyjmowali zawsze znakomitych ludzi
powa�ni i godni
sfera ludzi maj�cych mo�liwoœci finansowe, op�ywaj�cy w zbytkach - forma wy�szej kultury
chc�c zrobi� karier� trzeba by�o im podlega�

Mieszcza�stwo

* Cecylia, Kolichowska, cukiernik Marian

stwarzanie pozor�w zamo�noœci
brak œwiadomoœci tego, co pi�kne
ko�tuneria, dulszczyzna
odnosz� si� do ludzi z ni�szych klas z pogard�
brak wp�yw�w i perspektyw
brak prywatnoœci
hierarchia co to ludzi i zwierz�t
u�alanie si� nad sob� i nie robienie niczego aby zmieni� swoj� sytuacj�

* bogaci inteligenci - Zenon Ziembiewicz

*biedota - Joasia Go��bska

Biedota (robotnicy, s�u�ba, ch�opi folwarczni)

�ycie w skrajnej n�dzy
godz� si� na takie warunki bo na inne ich nie sta�
brak im podstawowych œrodk�w do �ycia
�yj� w strasznych warunkach (piwnicach)
nie maj� �adnych praw, nie mog� si� o nie nawet dopomina�
nie posiadaj� opieki lekarskiej
poni�ani, szykanowani, wykorzystywani

Robotnicy (Franek Borbocki)

gwa�townie domagaj� si� o prawa
coraz bardziej œwiadomi swoich praw
prowadz� manifestacje, strajki
��daj� lepszych warunk�w �ycia

82.2.3 Wieloznacznoœ�82.2.4 utworu

Granica na p�aszczyŸnie spo�ecznej. Podzia� klasowy odgradzaj�cy œwiat posiadaj�cych od œwiata n�dzarzy. Jest mi�dzy nimi przepaœ�. Dziel� ich przywileje, mo�liwoœci �yciowe, prawa, mo�liwoœci wp�ywania na �ycie. Awans spo�eczny jest nieosi�galny dla ludzi sfery ubogiej - nieprzekraczalna granica.

P�aszczyzna psychologiczna. Poszukiwanie granic tego co ocenia si� obiektywnie a subiektywnie. S�d jednostki czy opinia zbiorowa. Ze zbioru subiektywnych opinii mo�na zbli�y� si� do obiektywnej prawdy.

Granica oddziela prawd� od fa�szu.

P�aszczyzna filozoficzna. Mowa tu o mo�liwoœciach poznania œwiata. Cz�owiek sam sobie narzuci� granice. Poznaje œwiat coraz lepiej, coraz dok�adniej. Œwiat si� rozwija. Ruchoma granica poznania.

P�aszczyzna moralna. Linia, kt�rej nie powinno si� przekracza� aby nie sprzeniewierzy� si� w�asnym idea�om, pogl�dom, by pozosta� sob�. Granica kompromisu nie polega na rezygnacji z w�asnych idea��w. Szukanie ci�gle tej bariery, bo przekroczenie jej oznacza fa�sz, ob�ud� w stosunku do samego siebie.

82.3 „NOCE I DNIE” M. D�BROWSKIEJ

dat� graniczn� tej powieœci jest powstanie styczniowe
wp�ywa ono na �ycie bohater�w
ka�de z nich widzi je inaczej

Barbara

patriotka
niech�� i nienawiœ� do wszystkich i wszystkiego co zwi�zane by�o z zaborcami
ceni�a tych, kt�rzy brali udzia� w powstaniu; powstanie uwa�a za bohaterski czyn zbrojny
ma swoj� dum�, honor
razi j� to, �e Bogumi� nie chce m�wi� o powstaniu
zainteresowa�a si� Bogumi�em poniewa� on bra� udzia� w powstaniu, obdarzy�a go szacunkiem
specyficzny stosunek mia�a tak�e do wuja Klemensa, kt�ry bra� udzia� w powstaniu
uwa�a�a za sw�j obowi�zek opiekowa� si� nim
mityzacja powstania (przyczynili si� do tego tacy ludzie jak Barbara)
za m�� wysz�a z obowi�zku
Bogumi�a traktowa�a wielokrotnie lekcewa��co
t�skni za miastem
boi si� œmierci
jest nietolerancyjna
pe�na sprzecznoœci
cechuje j� egotyzm

Bogumi�

ma inny stosunek do powstania
gdy ono wybuch�o by� jeszcze m�odym ch�opcem, musia� bardzo szybko wydoroœle�
powstanie wywar�o na nim ogromne pi�tno
stara� si� wymaza� je z pami�ci
bezpoœredni kontakt ze œmierci� nauczy� go ceni� �ycie, nie mia� du�ych wymaga�, cieszy� si� chwil�
powstanie ukszta�towa�o w nim pogl�d na �ycie
wed�ug niego najwi�ksz� wartoœci� cz�owieka jest praca
jest realist�, trzeŸwo patrzy na œwiat
nie ma du�ych wymaga� od �ycia
nie pracowa� dla pieni�dzy lecz z mi�oœci do ziemi i pracy
cz�sto zaniedbywa� przez to �on� i dzieci
stara� si� pomaga� Barbarze lecz rzadko zgadywa� jej pragnienia
kocha� Barbar� na r�wni ze swoj� prac�
du�o wymaga� od ludzi ale najwi�cej od siebie
spotyka na swojej drodze wiele przeszk�d
staje na przeciw losowi, jest optymist�
by� odpowiedzialny za swoje czyny
bohater pozytywistyczny
w powieœci uosabia m�droœ� �yciow�
kieruje si� rozs�dkiem

82.4 „FERDYDURKE” W. G�BROWICZA

Powieœ� ta zrywa z tradycj� powieœci realistycznej. Posiada niezwyk�� fabu��, kt�rej zdarzenia s� wprawdzie uporz�dkowane chronologicznie, ale same w sobie s� nielogiczne i nieprawdopodobne. Zdarzenia przypominaj� bardziej sen ni� jaw� i Gombrowicz wyraŸnie nawi�zuje w kompozycji fabu�y do techniki onirycznej (sennej). Ukazane wydarzenia i postacie s� w du�ej mierze absurdalne i przejaskrawione, i sk�adaj� si� na groteskowy obraz rzeczywistoœci. Œwiat ukazany zosta� w krzywym zwierciadle. Postacie s� uosobieniem pewnych postaw i zachowa�, wyeksponowanych, wyolbrzymionych w nich dla spot�gowania wra�enia. Mamy typowego belfra - Bladaczk�, pensjonark�, nowoczesn� matk�, typowe postacie z rodziny szlacheckiej, parobka. Ich zachowanie jest przesadne i karykaturalne. Stanowi� w powieœci Ÿr�d�o komizmu. Dwie p�aszczyzny interpretacyjne:

rozwa�ania psychologiczne dotycz�ce uzale�nienia post�powania cz�owieka, sprowadzaj�ce si� do teorii formy w �yciu ludzkim
krytyka mi�dzywojennej rzeczywistoœci i obyczajowoœci nadaj�ca utworowi satyryczn� wymow�

Podstawowym poj�ciem, jakim operowa� Gombrowicz w swoich wypowiedziach o cz�owieku i œwiecie by�a „forma” - to dla Gobrowicza spos�b wyra�ania siebie i s�owa, gesty, czyny, decyzje, postawy, styl i spos�b bycia. Jest to postawa wobec �ycia, kszta�t cz�owieka okreœlaj�cy go wobec œwiata. Forma jest sposobem kontaktowania si� z innymi ludŸmi. Tworzy si� dopiero w kontakcie mi�dzyludzkim i jest czymœ sztucznym, nienaturalnym dla cz�owieka. Jest nam narzucana z zewn�trz, fa�szuje nasz� natur�. Forma jest koniecznoœci�, poniewa� ka�dy cz�owiek chc�c nawi�za� kontakt z innym cz�owiekiem, musi przyj�� jak�œ form�, kt�ra by�aby dla tamtego zrozumia�a. A poniewa� cz�owiek �yje w spo�ecze�stwie, jest na t� form� skazany, nie mo�e przed ni� uciec. Forma jest tak�e sposobem wyra�ania w�asnych pogl�d�w, sposobem przekazania w�asnego widzenia œwiata i innych. Na pocz�tku utworu narrator wyznaje, ze poszukuje sposobu na wyra�enie siebie. Zdaje sobie spraw� z koniecznoœci znalezienia dla siebie jakiejœ formy, by zaistnie� w spo�ecze�stwie, wœr�d ludzi, by zosta� przez nich dojrzanym i odebranym. Ludzie narzucaj� sobie wzajemnie spos�b bycia (np. belferskie zachowanie Pimki w mieszkaniu narratora sprawia, �e zachowuje si� on jak ucze�). Ludzie nieustannie zmuszaj� innych do pewnych zachowa� i dzia�a�. Ci�g�a walka o narzucenie w�asnego œwiatopogl�du (walka na miny pomi�dzy Mi�tusem a Pytonem, gwa�t przez uszy dokonany na Pytonie). Uczniowie cierpi� z powodu narzucenia im sztucznie formy zdziecinnia�ej. Forma zdziecinnia�a zyskuje miano „pupy”. Pupa nadana zostaje uczniom gimnazjum, wytwarza j� zw�aszcza obecnoœ� matek za p�otem. Z kolei wszelkie spo�eczne maski, zachowania okreœlane s� poj�ciem „g�by”. G�b� przyprawia cz�owiekowi drugi cz�owiek lub spo�ecze�stwo. Gombrowicz ma œwiadomoœ�, �e przed g�b� nie ma ucieczki.

82.5 PROZA BRUNO SCHULZA

By� pod wp�ywem Kafki:

œwiat nierealny
akcja nie jest wa�na
dwie p�aszczyzny snu i jawy, nie wiadomo gdzie rozgrywa si� akcja
realizm jest zachwiany

Kreacjonizm

Œwiat, kt�ry kreuje nie jest rzeczywisty. Jest wymyœlony. Schulz nie odwzorowuje œwiata, tylko tworzy sw�j w�asny. Pisze swoje utwory tak, �e czytaj�c je widzimy œwiat przez mg�� (kolory, brak kontur�w, mg�a, sennoœ�). W jego utworach nie ma jako takiej fabu�y, nie jest ona wa�na.

Sensualzim

odbieranie œwiata za pomoc� zmys��w
dominuj� barwy, dŸwi�ki, kszta�ty - oddzia�ywuj� na wyobraŸni�
nie wa�na jest akcja, fabu�a

82.6 „PANNY Z WILKA” J. IWASZKIEWICZA - problematyka

1. autobiograficzna

u podstaw fabu�y leg�y wspomnienia m�odzie�czego pobytu Iwaszkiewicza we dworze w Byszewach, gdzie jako gimnazjalista udziela� korepetycji. Zapami�tane obrazy, osoby, sytuacje wykorzysta� pisz�c opowiadanie

2. psychologiczna

le�y w centrum zainteresowania pisarza. Wi��e si� ze skupieniem uwagi na psychice bohatera - jego prze�yciach, rozterkach, wspomnieniach. Œwiat jest widziany i oceniany z perspektywy bohatera. Z problematyk� psychologiczn� wi��e si� rozwa�anie na temat pami�ci i jej znaczenia.

3. egzystencjalna

widoczna jest w zadumie nad �yciem i œmierci�, w pytaniach o sens �ycia i jego istot�. W szukaniu tego co wa�ne i nieprzemijaj�ce w �yciu.

4. filozoficzna

towarzyszy zadumie egzystencjalnej i wyra�a si� proœb� znalezienia og�lnych prawide� rz�dz�cych �yciem, zrozumienia porz�dku œwiata i zwi�zk�w mi�dzy przesz�oœci� i teraŸniejszoœci�.

5. moralna

wyra�a si� w pytaniach o powinnoœci, obowi�zki cz�owieka, o wartoœ� tego co robi, a tak�e w niepokoju, kt�ry towarzyszy bohaterowi, gdy snuje refleksj� dotycz�c� jego �yciowych dokona�.

82.7 „BRZEZINA” J. IWASZKIEWICZA

miejsce œmierci, wspomnie�, mi�osnych wzniesie� i szcz�œcia
niemy œwiadek wydarze�
nie przemija, wci�� trwa
dla bohater�w jest ostoj� spokoju, miejscem, kt�re sk�ania ich do refleksji
kszta�tuje stany psychiczne
opisy maj� charakter impresjonistyczny
traktowanie œwiata jako dzie�a artystycznego i smakowanie go jako dzie�a sztuki
dramatyczne wydarzenia ukazane w spos�b melancholijny
splataj� si� œmier� i �ycie
Stanis�aw ci�ko chory udowodni� Boles�awowi, �e jego �ycie podobne jest do œmierci
zainteresowanie teraŸniejszoœci�, teraŸniejszoœ� g�ruje nad przesz�oœci�

83. PROZA XX LECIA MI�DZYWOJENNEGO (LITERATURA OBCA)

83.1 „PROCES” F. KAFKA

83.1.1 Kompozycja powieœci

chronologiczna fabu�a
uk�ad zdarze� przejrzysty, skoncentrowany wok� g��wnego w�tku procesu
akcja zmierza ku katastrofie, kt�r� jest œmier� bohatera
jasny uk�ad wydarze�, pewna schematycznoœ� bohater�w, pozorna logika œwiata przedstawionego, kt�ry ujawnia sw� absurdalnoœ� - to wszystko sk�ania do poszukiwania ukrytego sensu opisywanych sytuacji
„Proces” jako parabola, czyli utw�r, w kt�rym dos�owne znaczenia s� jedynie ilustracj� pewnych uniwersalnych prawd, ukazanych obrazowo, za pomoc� przyk�adowej fabu�y i postaci.
schematycznoœ�
dwie p�aszczyzny interpretacyjne: metaforyczna i realistyczna
pozorna logika œwiata przedstawionego, brak konkretyzacji czasowej i przestrzennej

83.1.2 Realizm

racjonalne, rozumne, zgodne z rzeczywistoœci� przedstawienie œwiata
realizm zak�ada prezentacj� cz�owieka w jego codziennoœci
narrator jest wszechwiedz�cy, on przedstawia œwiat
zdarzenia fikcyjne zgodne z prawdopodobie�stwem
motywacja bohatera ma charakter psychologiczny i zdeterminowana jest sytuacjami spo�ecznymi w jakich si� znajduje
bohaterzy s� niejednokrotnie typowi dla swojego œrodowiska
komunikatywnoœ� j�zyka
wydarzenia u�o�one chronologicznie, zwi�zek przyczynowo skutkowy
nie ma jasnego zako�czenia
bohaterowie to zar�wno postacie pierwszo jak i drugo planowe

Kafka odchodzi od realizmu jako naœladowania rzeczywistoœci. Kreuje now� rzeczywistoœ�, kt�ra nie jest zgodna z prawd�. G��wny bohater J�zef K. jest typowy, bez �ycia wewn�trznego. Jest on postaci� szczeg�lnie ubog�. Zredukowany zostaje do prostych reakcji i odruch�w.

Proces to ilustracja pewnych uniwersalnych prawd. Sens utworu jest ukryty i metaforyczny. W Procesie œwiat przedstawiony pozbawiony jest sensu. J�zef K. nie wie za co zosta� oskar�ony. Ca�y œwiat utworu podporz�dkowany jest procesowi.

Proces to parabola niewiadomej losu, samotnoœci cz�owieka wobec œwiata, kt�ry ujawnia cz�owieka jako bezduszny mechanizm. Bezsilnoœ�, bezradnoœ�. Cz�owiek jest podporz�dkowany prawu. Bezsilnoœ� jednostki pozbawionej praw. W�adza jest nieomylna.

83.2 „NA ZACHODZIE BEZ ZMIAN” E. M. REMARQUE

wojna jest upiorna
odwr�cenie systemu wartoœci
to co jest niemoralne, niedopuszczalne, nieetyczne w normalnym œwiecie, na wojnie jest normalne

83.3 „ZIEMIa PLANETa LUDZI” A. de SAINT-EXUPERY - humanizm

pozna� cz�owieka
mi�oœ� do cz�owieka, bezinteresowna
ch�� poznania, ciekawoœ�
mi�oœ� do �ycia

Dzi�ki g��wnemu bohaterowi autor przedstawi� swoje losy podczas pracy lotnika. Lata� na samolotach przewo��c paczki. Ch�� poznania œwiata z innej strony, z g�ry, sk�d nikt go jeszcze nie widzia�. To nim kierowa�o. Podczas lot�w prze�y� wraz z kolegami wiele katastrof. Za ka�dym razem mi�oœ� do �ycia, ch�� przetrwania i odkrywania œwiata na nowo kaza�a im prze�y�. Walka z samym sob�. Prze�ycie katastrofy sprawi�o, ze s� silniejsi od okolicznoœci, kt�re skaza�y ich na œmier�. Miejsca odosobnione tj. Sahara, czy œnie�ne g�ry ukazuj� wartoœ� cz�owieka. Stanowi� one tak�e groŸb� œmierci, s� dla niego �ywio�em tak samo jak niebo po kt�rym lata. Pisarz - pilot m�g� spojrze� na ziemi� z lotu ptaka, zmierzy� si� z si�� natury. Kole�e�stwo, przyjaŸ�, g��boki szacunek dla ludzkiego �ycia.

83.4 „KOMU BIJE DZWON” E. HEMINGWAY - behawioryzm

Hemingway obserwuje cz�owieka z zewn�trz
ukazanie cz�owieka zmagaj�cego si� z przeciwnoœciami losu, w sytuacji podejmowania trudnych decyzji
rozwa�ania natury moralnej, filozoficznej s� przedstawione poprzez fabu�� i szybko przebiegaj�c� akcj�
bohaterem jest m�czyzna, mocny, konsekwentnie post�puj�cy, szlachetny, nie ulega przeznaczeniom losu lecz stara si� z nimi zmierzy� nawet jeœli wie, �e go przerastaj� i ma œwiadomoœ� pora�ki, podejmuje ryzyko, stawia czo�o przeciwnoœciom, jest w stanie zapanowa� nad emocjami i uczuciami. G��wny bohater staje przed koniecznoœci� podj�cia decyzji, postrze�enia z�o�onoœci sytuacji. Jest cz�owiekiem nieust�pliwym, oddanym sprawie. Jordan to cz�owiek refleksyjny, ceni cz�owieka jako istot�, ceni sobie ludzkie �ycie i wszystko to co mo�e ono dostarczy�. Jest to cz�owiek szlachetny i uczciwy. ��czy w sobie irracjonalizm z uczuciowoœci�. Optymistycznie patrzy na œwiat. Stara si� nie ulega� rzeczywistoœci. Cz�owiek jest w stanie zapanowa� nad emocjami i uczuciami.

83.5 „MISTRZ I MA�GORZATA” M. BU�HAKOW - powieœ�83.6 parabola

jest to powieœ� fantastyczna, mi�osna, realistyczna
realizm podszyty jest grotesk�
s�u�y r�wnie� kompromitacji wielu cech
wszystkie sposoby wykorzystania groteski s�u�� temu aby jeszcze bardziej uwidoczni� wady
ilustruje zmiany systemu wartoœci, chaos
realizm powieœci jest podszyty grotesk� aby wprowadzi� schematyzm - parabolizm
groteska Bu�hakowa umo�liwi�a omini�cie �wczesnej cenzury

83.6.1 Kompozycja

powieœ� z�o�ona treœciowo i kompozycyjnie
przedstawienie wieloœci problem�w osi�gn�� Bu�hakow dzi�ki niejednorodnoœci narracji
narrator opowiada jednoczeœnie jakby o trzech r�nych rzeczywistoœciach

I - realistycznie, satyrycznie i groteskowo ukazana Moskwa i jej mieszka�cy

II - ma charakter baœniowy i fantastyczny, powstaje dzi�ki obecnoœci Wolanda-szatana i jego œwity

III- opowiadana we fragmentach historia Pi�ata i Jeszui Ha-Nocri, nawi�zuj�ca do ewangelii, ale r�na od niej

83.6.2 Problematyka

1. metafizyczna

wynika ze z�o�onoœci œwiata przedstawionego. Bu�hakow dowodzi, ze uzasadnieniem dla œwiata realnego jest istniej�cy poza nim porz�dek boski, kt�ry decyduje o uniwersalnym charakterze pewnych wartoœci (takich jak: wolnoœ�, odwaga, mi�oœ�). Odrzucenie tych wartoœci sprawia, ze œwiat traci sens, popada w chaos

2. moralna

wi��e si� z ocen� dzia�a� postaw bohater�w. Pytanie o to, co jest dobre, a co z�e, sugeruje ju� sama obecnoœ� szatana

3. egzystencjalna

wi��e si� z refleksj� na temat �ycia, jego sensu, wartoœci. Problem ten dotyczy zar�wno jednostek jak i zbiorowoœci

4. psychologiczna

opiera si� na zainteresowaniu indywidualnymi problemami bohater�w, ich psychik�, z�o�onoœci� ich prze�y�, pragnie�, przyczynami ich chor�b psychicznych. Charakterystyce psychologicznej B. poddaje m.in. Ma�gorzat�, Mistrza, Pi�ata

5. spo�eczno-polityczna

wynika z przedstawienia Moskwy jako stolicy pa�stwa totalitarnego. Pisarz ukazuje, w jaki spos�b system totalitarny wp�ywa na �ycie spo�eczne i indywidualne

6. kulturalna

wi��e si� z zainteresowaniem sytuacj� artysty i sztuki w pa�stwie totalitarnym. Mo�na odnaleŸ� tak�e rozwa�ania na temat tego, czym jest prawdziwa sztuka i co decyduje o jej wartoœci

7. obyczajowa

wyra�a si� w szczeg�lnoœci, cz�sto satyrycznych opis�w codziennego �ycia mieszka�c�w Moskwy, ich przyzwyczaje�, pracy, zainteresowa�, reakcji

83.6.3 Artysta i jego dzie�o

Bu�hakow rozwa�a jakie miejsce w systemie totalitarnym zajmuje artysta i jak� pe�ni rol�. Artyœci œwiadomie godz� si� na ust�pstwa, jak wszyscy poddani s� presji cenzury. Dobrowolnie rezygnuj� z krytycyzmu i poszukiwania prawdy, o kt�r� w�aœnie jako

artyœci powinni si� upomina�. S� zdolni wyst�pi� przeciw artystom niezale�nym, je�eli b�dzie wymaga�a tego w�adza. Za t� lojalnoœ� maj� zapewniony byt, poczucie bezpiecze�stwa, wygod� i prawo drukowania swoich utwor�w. Sztuka oficjalna , popierana i wspomagana przez pa�stwo, jest tak samo zak�amana i nieautentyczna jak ca�y system. Bu�hakow neguje jak�kolwiek wartoœ� takiej tw�rczoœci.

Mistrz jest autorem jednej ksi��ki: opowiadaj�cej histori� Pi�ata i Jeszui Ha-Nocri. Wielkoœ� tego dzie�a polega na tym, �e wyra�a ono uniwersaln� prawd� o Bogu, cz�owieku i niekwestionowanych wartoœciach. Prawdziwoœ� opowiadanej przez Mistrza historii potwierdza to, �e ma wp�yw na czytelnika, wywo�uje sprzeciw wobec z�ego, zak�amanego systemu. Dzie�o to odzwierciedla prawdziwe t�sknoty cz�owieka, ujawnia jego obawy, s�aboœ�, ale te� pragnienie dobra, odwagi, poszukiwanie Boga jako uosobienia wartoœci, bez kt�rych �ycie traci sens. Udowadnia, ze w cz�owieku jest dobro, ale jest ono wci�� wystawiane na pr�b�. Obrona wartoœci - zw�aszcza w systemach zniewolenia i zak�amania - wymaga odwagi. Mistrz za swoje dzie�o zostaje napi�tnowany, wykluczony z grona szanowanych i docenianych literat�w. Dzie�o oparte na prawdzie i innych wartoœciach czyni Mistrza wielkim.

Walka dobra ze z�em

w powieœci szatan jest dobry
walka dobra ze z�em ma wymiar etyczny

Wsp��czesny œwiat Rosji lat 20/30

Moskwa jest ukazana przez Bu�hakowa jako miasto ilustruj�ce problemy wsp�czesnego œwiata. Pozostaje ona pod presj� rz�d�w totalitarnych (dyktatorskich), zniewalaj�cych spo�ecze�stwo za pomoc� narzuconej obowi�zkowo ideologii, rozbudowanego aparatu policyjnego, ingerencji w �ycie prywatne. Obecnoœ� systemu totalitarnego nie ujawnia si� bezpoœrednio. Bu�hakow skupia uwag� na jego skutkach.

Przedstawiona w powieœci rzeczywistoœ� pozbawiona jest wszelkich wartoœci. Opiera si� na zak�amaniu we wszystkich dziedzinach �ycia. Przyk�adem zak�amania mo�e by� kompromitowane przez Wolanda okreœlenie „drugiej œwie�oœci” produkt�w �ywnoœciowych. Zak�amanie ujawnia si� w powszechnej ob�udzie, w zatracaniu si� pierwotnych znacze� s��w. Przez to bohaterowie trac� rozeznanie, czym jest prawda, sprawiedliwoœ�, wolnoœ�, uczciwoœ�.

System totalitarny - d��y do sprawowania ca�kowitej kontroli nad spo�ecze�stwem, niszczy indywidualnoœ�, bezwzgl�dny, narzuca spos�b myœlenia, oceniania, odbiera cz�owiekowi mo�liwoœ� sprzeciwu, krytyki, wychowuje ludzi niezdolnych do samodzielnego myœlenia, ludzi zastraszonych.

�ycie w Moskwie jest zbiurokratyzowane, podporz�dkowane przepisom. Jakoœ� �ycia pozostawia wiele do �yczenia - brak mieszka�, pieni�dzy. Wprowadzenie do rzeczywistoœci pozornie moralnej logiki demaskuje postawy ludzi.

Bu�hakow w oœmieszaj�cy, satyryczny spos�b opisuje rzeczywistoœ�. Œwiadome i celowe zdeformowanie œwiata aby ujawni� jego absurd, absurd zniewolenia cz�owieka w imi� ideologii nie s�u��cej nikomu.

84. DRAMATURGIA OKRESU MI�DZYWOJENNEGO

84.1 „�EGLARZ” J. SZANIAWSKIEGO

84.1.1 Cechy dramatu

wartka, sp�jna akcja
bohaterzy maj� charakter realistyczny
logika zdarze�, prawdopodobie�stwo

84.1.2 Chwyty literackie

obecnoœ� liryzmu, ironii
wprowadzenie szeregu aluzji i niedopowiedze�
tematyka utwor�w dotyka spraw o charakterze uniwersalnym
konfrontacja dobro-z�o, ludzkich pragnie�, idea��w skonfrontowanych z rzeczywistoœci�, codziennoœci�

Kapitan Nut - oficjalnie posta� bardzo romantyczna, ma kochank�, do kt�rej pisze wiersze, jest cz�owiekiem honoru, przedk�ada go ponad wszystko, nieustraszony, przystojny, zadbany, godzien naœladowania. Po pojawieniu si� Jana okazuje si�, ze listy wcale nie s� romantyczne, kapitan przewozi� opium, wygl�d si� nie zgadza�, prowadzi� hulaszczy tryb �ycia, nadu�ywa� alkoholu i narkotyk�w, wysp� odkry� przez przypadek, bo za�oga by�a pijana. Dwa obrazy zupe�nie r�nych postaci kontrastuj� ze sob�. Dotykamy relatywizmu prawdy, kt�ra jest wzgl�dna. Dwa sprzeczne opisy, �aden z nich nie jest do ko�ca prawdziwy. Nie ma potwierdze� tylko domniemania.

Ka�dy potrzebuje pewnego idea�u aby potem m�c stosowa� go w �yciu. Ujawnienie prawdy mo�e sprawi� krzywd�. Szacunek dla bohaterstwa, odwagi. Ludzie potrzebuj� wzor�w, bowiem potrzebny jest cel, ambicje. Idea�y wzbogacaj� ich, wyzwalaj� w cz�owieku dum�. Mity s� dobre, cho� mog� by� niebezpieczne jeœli ocieraj� si� o fanatyzm. Mog� s�u�y� manipulowaniu ludŸmi. Mog� prowadzi� do zagro�e� ale s� potrzebne.

84.2 „SZEWCY” I. WITKIEWICZA

84.2.1 Teoria czystej formy w teatrze

Jest to stworzona przez Witkacego koncepcja teatru, maj�ca go ca�kowicie zrewolucjonizowa�.

Teoria czystej formy dotyczy�a wy��cznie teatru i przeciwstawia�a si� tradycji - zar�wno dramatowi naturalistycznemu, jak i symbolicznemu. Celem spektaklu nie jest naœladowanie rzeczywistoœci, lecz wprowadzenie widza w inny ni� �yciowy wymiar prze�ywania, w sfer� uczu� metafizycznych. Celem jest zaskakiwanie widza. Teatr czystej formy mia� zrywa� z wszelkimi schematami tradycyjnego teatru, z logicznym zwi�zkiem pomi�dzy przedstawionymi zdarzeniami oraz wypowiedziami bohater�w i ich dzia�aniami. Witkacy dopuszcza� rozbie�noœ� pomi�dzy czynami postaci z wypowiadanymi przez nie s�dami, zmiennoœ� psychiki, przeistaczania si� jednych postaci w inne, zamiany r�l. Widz ogl�daj�cy spektakl Czystej Formy powinie� mie� wra�enie, �e œni jakiœ dziwny sen.

„Szewcy” posiadaj� istotny zwi�zek z rzeczywistoœci� spo�eczn� i polityczn�, ale mo�emy tak�e odnaleŸ� w tym dramacie pewne elementy Czystej Formy. Widoczne jest tu d��enie do rozwijania iluzji, rzeczywistoœci na scenie, czyli powstrzymywania widza od wiary, �e to, co dzieje si� na scenie, rozgrywa si� na prawd�. S�u�y temu kreacja bohater�w. Nie s� oni przedstawiani realistycznie, tzn. nie s� w pe�ni reprezentatywni dla swojej warstwy spo�ecznej (na przyk�ad szewcy s� tylko umownymi szewcami poniewa� czasami m�wi� i myœl� jak filozofowie, pos�uguj� si� skomplikowanymi poj�ciami i wypowiadaj� zdania w wielu j�zykach). Œwiat przedstawiony w dramacie Witkacego, cho� wi��e si� ze œwiatem realnym, to jednak nie pasuje do niego, nie stanowi jego wiernego odbicia lecz obraz wykrzywiony, zdeformowany, groteskowy. Komizm i tragizm wsp�istniej� obok siebie. Prezentowane zdarzenia zaskakuj� i szokuj� widza, natomiast nie maj� go wzrusza�. Wulgarne imiona bohater�w a tak�e wulgarny i ostry spos�b ukazania erotyzmu. Dziwaczny jest tak�e j�zyk, jakim m�wi� bohaterowie, b�d�cy mieszanin� gwary, stylu naukowego i dziwnych przekle�stw - neologizm�w utworzonych na wz�r popularnych przekle�stw.

Porz�dki spo�eczne i polityczne zmieniaj� si� kolejno w wyniku przewrot�w rewolucyjnych.

* Porz�dek kapitalistyczny. Ho�duje on ustalonej hierarhii spo�ecznej, kt�ra narzuca ludziom ograniczenia. Szewcy musz� naprawia� buty lepszym, stoj�cym wy�ej - np. prokuratorowi, kt�ry jako przedstawiciel bur�uazji jest poni�any przez ksi�n�, reprezentantk� arystokracji. Ten podzia� spo�eczny wywo�uje wzajemne niech�ci, nienawiœci, antagonizmy pomi�dzy warstwami, zw�aszcza, �e wi��e si� tak�e z r�nicami w poziomie �ycia i posiadaczy w�adzy. Pojawiaj� si� marzenia o rewolucji, nag�ej zmianie ca�ego uk�adu spo�ecznego. Przewrotu dokonuje Prokurator, ale w rewolucji tej d��y wy��cznie do obrony w�asnej pozycji, w�asnych praw i wygodnego �ycia. Decyduje si� na ten krok w obawie przed rewolucj� szewc�w, kt�ra mog�aby przybra� krwawy charakter. W swoich dzia�aniach wspiera si� na organizacji Dziarskich Ch�op�w, w kt�rej panuje kult si�y, œlepa wiernoœ� i pos�usze�stwo przyw�dcy, rezygnacja z indywidualnych d��e� na rzecz realizacji rozkaz�w wodza. S� to dylematy ustroju faszystowskiego, totalitarnego, w kt�rym zorganizowana si�a panuje nad niezorganizowanym t�umem - sk��conymi szewcami. Gdy szewcy przepowiadaj� swoj� rewolucj� i tworz� ustr�j komunistyczny, zmiana porz�dku spo�ecznego polega na odwr�ceniu r�l, podkreœlonym w dramacie groteskowym zachowaniem si� szewc�w chodz�cych w kolorowych pid�amach, uznawanych przez nich za dow�d panowania i uprzywilejowanych pozycji. W�adz� teraz sprawuj� szewcy a dotychczasowe warstwy panuj�ce zostaj� obalone i poni�one. Dzia�ania nowej w�adzy przypominaj� posuni�cia w�adzy komunistycznej (zniszczony zostaje przyw�dca rewolucji, kwestia ch�opska zostaje rozwi�zana si��). Dochodzi do nast�pnego przewrotu, po kt�rym powstaje nowy bli�ej nieokreœlony totalitaryzm, w kt�rym ludzie szkoleni s� jak automaty.