Mikroekonomia

6. Teoria zachowania konsumenta

1. Gospodarstwo domowe jako podmiot gospodarczy (definicja, funkcje)

Gospodarstwo domowe utożsamiamy z klientem, z konsumpcją i z decyzjami z nią związanymi. Rozważając teorię wyboru konsumenta zakładamy, że konsument działa racjonalnie, wybierając między alternatywami konsumpcji, czyni to w sposób świadomy, zgodny z własnym interesem, posiada pełne informacje i decyzje o wyborze struktury konsumpcji zgodny z dochodami, cenami i preferencjami.

Gospodarstwo domowe spełnia dwie podstawowe funkcje: konsumpcyjną (zaspokajanie potrzeb) i produkcyjną (zdobywanie środków umożliwiających konsumpcję). Celem działalności gospodarstwa domowego jest maksymalizacja użyteczności (satysfakcji) czerpanej ze spożycia koszyka dóbr (które może ono nabyć przy danym dochodzie i danych cenach) oraz z czasu wolnego.

2. Wybór konsumenta w ujęciu teorii użyteczności (racjonalne zachowanie konsumenta; użyteczność; kardynalna teoria użyteczności; użyteczność całkowita i krańcowa; I
   i II prawo Gossena)

Użyteczność krańcowa jest to przyrost satysfakcji uzyskany ze spożycia kolejnej jednostki danego dobra.

Podczas gdy użyteczność całkowita zmienia się wraz ze wzrostem konsumowanego dobra (rośnie, osiąga maksimum i spada), użyteczność krańcowa zmniejsza się.

Użyteczność - suma zadowolenia jaką osiąga konsument z konsumowania, posiadania danego dobra:

• bardzo użyteczne dają więcej zadowolenia

• ma charakter subiektywny, bo różne zadowolenia z tego samego dobra u różnych ludzi

• nie można jej mierzyć, to nie konkretna wielkość liczbowa, lecz kategoria porządkowa (uporządkowany system preferencji)

• konsument dąży do maksymalizacji użyteczności, wariant dający największe zadowolenie.

Użyteczność całkowita - suma użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usługi.

Prawo Malejącej użyteczności marginalnej - zadowolenie z konsumpcji pierwszej jednostki dobra jest większe niż z następnej, czyli przyrost zadowolenia maleje ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

Cechy krzywych obojętności:

• nachylenie ujemne, malejące

• jest ich nieskończenie wiele

• mapa - zbiór krzywych obojętności

Kardynalna teoria użyteczności opiera się na założeniu, że każdy konsument posiada w danym czasie określony dochód pieniężny i stoi przed wyborem, ile wydać pieniędzy na poszczególne dobra, z których każde przynosi mu pewną całkowitą użyteczność, aby uzyskać maksymalną użyteczność z całego koszyka dóbr. Wynika z tego, że celem konsumenta jest uzyskanie ograniczonej przez jego dochód maksymalizacji użyteczności z konsumpcji wybranego koszyka dóbr i usług.

I PRAWO GOSSENA

W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra, użyteczność krańcowa poszczególnej jednostki jest coraz mniejsza.

Nadwyżka konsumenta - część użyteczności całkowitej, za którą konsument nie zapłacił.

II PRAWO GOSSENA

Konsument znajdzie się w równowadze, gdy stosunek użyteczności krańcowych poszczególnych dóbr do ich cen będzie sobie równy

Równowaga konsumenta - konsument nie wykazuje żadnych skłonności do zmian w strukturze konsumpcji, użyteczność całkowita w ramach danego dochodu jest maksymalna

3. Wybór konsumenta w ujęciu teorii krzywych obojętności (system preferencji konsumenta, krzywe obojętności, mapa obojętności, marginalna stopa substytucji, linia budżetowa, optimum konsumenta, ścieżka konsumpcji dochodowej, ścieżka konsumpcji cenowej)

Czym kieruje się konsument wybierając dobra?

• Gusta;

• Preferencje;

• Wybiera w ramach czynników ograniczających (dochody i ceny dóbr).

Przy tych ograniczeniach konsument dokonuje takich wyborów, które zapewnią mu maksymalizację użyteczności całkowitej (maksymalną satysfakcję) czerpaną ze spożycia określonych struktur dóbr.

Kombinacje dwóch dóbr - preferencje konsumenta odzwierciedlają subiektywne oceny przydatności dóbr i ich kombinacji. Określają one kolejność, w jakiej konsument uszeregował poszczególne kombinacje dóbr. Kombinacje dóbr są:

• Porównywalne;

• Porównywalne w sposób logicznie zgodny (mając do wyboru A i B wybieramy A, mając do wyboru B i C wybieramy B, więc mając do wyboru A i C wybieramy A;

• Konsument zawsze wybiera kombinację, która sprawia mu więcej satysfakcji.

Krzywa obojętności obrazuje różne kombinacje dwu dóbr dające ten sam poziom użyteczności całkowitej. Posuwając się wzdłuż tej krzywej konsument zastępuje jedno dobro drugim, jednak zachowuje taki sam poziom zadowolenia.

Mapa krzywych obojętności - im krzywa obojętności jest położona dalej od początku układu, tym reprezentuje wyższy poziom użyteczności całkowitej. Konsument woli znaleźć się na O2 niż O1 itp. - inaczej mówiąc, mapa krzywych obojętności jest wyrazem preferencji - porządku - w jakim konsument uszeregował poszczególne kombinacje dóbr.

Ograniczenia konsumenta:

• Dochód

• Cena dóbr X i Y

Linia ograniczenia budżetowego (AB) reprezentuje zbiór kombinacji dóbr X i Y osiągalnych dla konsumenta przy danym dochodzie i danych cenach dóbr. Zatem:

D_k=Q*c_x+Q_y*c_y

Zmiana ceny dobra X lub Y lub obu jedocześnie zmienia stosunek c_x/c_y, czyli zmienia nachylenie linii ograniczenia budżetowego. Poniżej jest to przedstawione graficznie.

Spadek ceny dobra X powoduje zmianę położenia linii ograniczenia budżetowego z Ba do BA₂, wzrost ceny dobra X - zmianą z BA do BA₁.

Przykład:

Dochód konsumenta: 6zł

Cena dobra X: 1,5zł

Cena dobra Y: 1zł

Przeznaczając cały dochód konsument może nabyć 4 jednostki dobra X lub 6 jednostek dobra Y. Nachylenie linii budżetu wynosi:

Optimum konsumenta - punkt styczności linii ograniczenia budżetowego z możliwą do osiągnięcia krzywą obojętności (punkt E) wyznacza strukturę spożycia, przy której konsument maksymalizuje użyteczność całkowitą. Sytuacja ta oznacza równowagę (optimum) konsumenta.

Cenowa ścieżka konsumpcji (PCC) powstaje z połączenia kolejnych punktów równowagi

konsumenta, wynikających ze zmiany ceny dobra X. Przebieg cenowej ścieżki konsumpcji pozwala wyprowadzić indywidualną krzywą popytu na analizowane dobro.

Indywidualną krzywą popytu na dobro normalne X, która wynika z cenowej ścieżki konsumpcji najłatwiej przedstawić za pomocą przykładu.

Dochód konsumenta, który w całości przeznacza na zakup dobra X i dobra Y wynosi 200 j.p. Cena dobra X spada z 10 j.p. Do 5 j.p. Równowaga konsumenta przesuwa się z punktu A do punktu B na rysunku

1. Indywidualna krzywa popytu na dobro X kształtuje się tak, jak na rysunku

2. Wielkość konsumpcji dobra X, którego cena się zmienia - odczyt z punków równowagi, są wielkościami popytu dobra X.

Dochodowa ścieżka konsumpcji (ICC) powstaje z połączenia kolejnych punktów równowagi konsumenta, wynikających ze zmiany dochodu. Za pomocą dochodowej ścieżki konsumpcji można wyznaczyć przebieg krzywej Engla, a na jej podstawie rodzaj analizowanego dobra. 5

7. Teoria przedsiębiorstwa

1. Ogólna charakterystyka przedsiębiorstwa

1. Definicja

Przedsiębiorstwo jest podmiotem gospodarczym, który prowadzi działalność produkcyjną, handlową lub usługową w celach zarobkowych i na własny rachunek. Przedsiębiorstwa są zróżnicowane pod względem rozmiarów i form własności.

Miary wielkości przedsiębiorstwa:

• Liczba zatrudnionych pracowników

• Wartość produkcji sprzedanej

• Wartość majątku trwałego.

Według podziału Unii Europejskiej:

• Do 50 pracowników - przedsiębiorstwo małe

• Od 50 do 250 pracowników - przedsiębiorstwo średnie

• Powyżej 250 pracowników - przedsiębiorstwo duże

Podział ze względu na formy własności:

• Prywatne - dominują w gospodarce rynkowej

• Publiczne (państwowe) - dominowały w gospodarce centralnie - planowanej

• Komunalne (samorządowe) - gmina

• Spółdzielcze - własność grupowa, gospodarka rynkowa

• Mieszane

Podział ze względu na branżę:

• Przemysłowe

• Handlowe

• Rolne

• Łączone

Podział ze względu na organizację:

• Jednozakładowe

• wielozakładowe

Przedsiębiorstwa często w celu osiągnięcia wyższych dochodów łączą się ze sobą tworząc spółki. Powody łączenia się przedsiębiorstw: względy finansowe, przy większej produkcji obniżają się koszty jednostkowe

Spółka jest umową, na mocy której wspólnicy podejmują wspólną działalność gospodarczą i dążą do osiągnięcia wspólnego celu.

Rodzaje spółek:

• Spółki osobowe (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna)

• Spółki kapitałowe (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne)

Spółki:

• Spółka osobowa (str. 108 Milewski, Kwiatkowski)

• Spółka osobowa jawna (str. 109 Milewski, Kwiatkowski)

• Spółka osobowa komandytowa (str. 109 Milewski, Kwiatkowski)

• Spółki kapitałowe (str. 109 Milewski, Kwiatkowski)

• Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (str. 109 Milewski, Kwiatkowski)

• Spółka akcyjna (str. 109 Milewski, Kwiatkowski)

Przedsiębiorstwo

• to podstawowy podmiot gospodarczy sfery mikroekonomicznej, gdzie zapadają podstawowe decyzje o produkcji: co, ile, jak produkować

• to podstawowa jednostka, w której zorganizowano zasoby w celu wytwarzania bogactwa

• to jednostka gospodarcza wyodrębniona pod względem:

• ekonomiczny - podejmuje na własne ryzyko i koszt

• prawnym - ma zdolność prawną i do czynności prawnych

• techniczno-produkcyjnym - posiada określony majątek produkcyjny

• organizacyjnym - istnieje zespół pracowników podporządkowanych kierownikom, strukturze organizacyjnej

2. Cele

Główny cel: maksymalizacja zysku całkowitego

Dążąc do celu przedsiębiorstwo określa rozmiary produkcji, decyduje o strukturze asortymentalnej, podejmuje decyzje inwestycyjne itp.

Główne (podstawowe) cel w długim okresie:

Zysk - różnica między wynikami a nakładami, output - input coś włożyć, by coś wyciągnąć
nakłady wyrażone w pieniądzu - koszty
wyniki wyrażone w pieniądzu - utargi (przychody)
założenie mikroekonomii: producent działa racjonalnie czyli dąży do maksymalizacji zysku

Inne cele (subcele):

• zwiększenie obrotów

• utrzymanie płynności finansowej

• rozwój firmy

• doskonałość techniczna i technologiczna

• ekspansja eksportowa

Wyjątek główny: cel to nie zysk, przedsiębiorstwo non-profit niezyskowne, fundacje na cele dobroczynne, charytatywne one nie są główne, ale na marginesie, chcą przeznaczyć inaczej zysk.

3. Funkcje

• badanie rynku

• wytwarzanie

• zaopatrzenie

• reklama, zbyt

• magazynowanie

Podział Sadowskiego:

1. aspekt gospodarczy - funkcja wytwarzania i przedsiębiorczości

2. aspekt społeczny - funkcja tworzenia motywacji wewnętrznej i oddziaływania na otoczenie (duże firmy)

4. Utarg (przychód) przedsiębiorstwa - utarg całkowity, przeciętny, krańcowy

Zysk całkowity - nadwyżka przychodów ze sprzedaży nad kosztami całkowitymi związanymi z ich uzyskaniem.

Z_c = U_c-K_c

Z_c - zysk całkowity

U_c - utarg całkowity

K_c- koszt całkowity (wszystkie koszty poniesione przez przedsiębiorstwo

Utarg całkowity

U_c = Q*c

Q - ilość sprzedanych produktów

c- cena

Utarg przeciętny - cena, po której dobra zostały sprzedane

U_p = U_c/Q = c

U_p - utarg przeciętny

Utarg krańcowy - dodatkowy utarg osiągnięty przez przedsiębiorstwo dzięki sprzedaży dodatkowej jednostki dobra.

U_k = ΔU_c/ΔQ

U_k - utarg krańcowy

Wykresy str. 114 Milewski, Kwiatkowski

5. Koszty w przedsiębiorstwie - prywatne, społeczne; osobowe, materialne, finansowe; bezpośrednie, pośrednie; koszt księgowy, alternatywny, ekonomiczny

Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z określonymi kosztami.

Koszty księgowe - obejmują wszystkie faktycznie poniesione i udokumentowane wydatki pieniężne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (np. koszty zakupów surowców i materiałów, płace, amortyzacja, opłaty za energię, dzierżawę lokalu itp.)

Koszt alternatywny - koszt utraconych możliwości - równowartość dochodów, które dany czynnik produkcji mógłby przynieść, gdyby wykorzystano go w innym, możliwie najlepszym zastosowaniu. (np. właściciel pieniędzy zdeponowanych w banku może je wycofać i zainwestować w działalność produkcyjną - kosztem alternatywnym będą utracone odsetki)

Koszty ekonomiczne - obejmują wydatki faktycznie poniesione przez przedsiębiorstwo, koszty alternatywne, a więc koszty, których przedsiębiorstwo faktycznie nie ponosi i zysk normalny (niezbędny do zatrzymania zasobów w danej działalności gospodarczej, np. jakieś własne cechy, przedsiębiorczość)

6. zysk w przedsiębiorstwie - zysk księgowy, zysk ekonomiczny

Zysk księgowy - różnica między przychodami ze sprzedaży dóbr i usług a faktycznie poniesionymi przez firmę kosztami

Zysk ekonomiczny - jeżeli od całkowitych przychodów firmy odejmiemy wszystkie koszty wszystkie koszty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (tj. koszty księgowe i koszty alternatywne wraz z zyskiem normalnym) to uzyskamy nadwyżkę jaką jest zysk ekonomiczny/nadzwyczajny. Zysk ekonomiczny jest rzeczywistą miarą efektywności wykorzystania poszczególnych czynników produkcji. Zysk ekonomiczny informuje o tym, czy opłaca się nadal wykorzystywać w dany sposób czynniki produkcji

1. Teoria produkcji

Str. 118

1. Produkcja i zasoby przedsiębiorstwa konieczne w procesie produkcji (środki trwałe, środki obrotowe)

2. Funkcja produkcji

3. Stałe i zmienne czynniki produkcji - krótki i długi okres w ekonomii

4. Produkt całkowity, przeciętny, marginalny; prawo nieproporcjonalnych przychodów - funkcja produkcji w krótkim okresie; prawo wydajności proporcjonalnej

1. Teoria kosztów

1. Koszty produkcji w krótkim okresie - koszty stałe, zmienne, całkowite; koszty stałe przeciętne, zmienne przeciętne, całkowite przeciętne; koszty krańcowe (marginalne)

Koszty stałe - zaliczane są takie koszty, których wielkość nie zmienia się przy zmianie rozmiarów produkcji (np. koszty utrzymania administracji, przedsiębiorstwa, amortyzacja, kary płacone przez przedsiębiorstwo z tytułu nieterminowych wpłat itp.)

Koszty zmienne - koszty, które zmieniają się wraz ze zmianami produkcji (np. płace robotników, koszty zużytych surowców)

Koszty całkowite - składają się z kosztów całych i kosztów zmiennych.

K_c=K_s+K_z

K_c - koszty całkowite

K_s - koszty stałe

K_z - koszty zmienne

Koszty przeciętne (całkowite) - jeżeli koszty całkowite podzielimy przez ilość wyprodukowanych wyrobów otrzymamy koszt jednostkowy (przeciętny) przypadający na jednostkę wyrobu. (wykresy str. 132)

K_p=K_c/Q

K_p- koszty przeciętne

Koszty przeciętne stałe - obliczamy dzieląc całkowite koszty stałe przez liczbę wytworzonych produktów. Im większe będą rozmiary produkcji tym mniejszy będzie koszt stały przypadający na jednostkę produktu. (wykresy str. 133)

K_ps=K_s/Q

K_ps - koszty przeciętne stałe

Koszty przeciętne zmienne - otrzymujemy dzieląc całkowite koszty zmienne przez liczbę wytworzonych produktów. (wykres str. 134)

K_pz=K_z/Q

K_pz - koszty przeciętne zmienne

Koszty krańcowe (marginalne) - informują o tym, o ile wzrosną koszty całkowite, jeżeli produkcja wzrośnie o jednostkę.

K_k = ΔK_c/ΔQ

K_k - koszty krańcowe

Rozmiary produkcji (Q)	Całkowity koszt stały (Ks)	Całkowity koszt zmienny (Kz)	Koszt całkowity (Kc)	Koszt krańcowy (ΔKc/ΔQ)	Koszty przeciętne (jednostkowe)
										(Ks/Q)	(Kz/Q)	(Kc/Q)
0	10	0	10,0	-	-	-	0
1	10	8,0	18,0	8,0	10,0	8,0	18,0
2	10	9,4	19,4	1,4	5,0	4,7	9,7
3	10	11,4	21,4	2,0	3,3	3,8	7,1
4	10	15,2	25,2	3,8	2,5	3,8	6,3
5	10	21,2	31,5	6,3	2,0	4,3	6,3
6	10	38,0	48,0	16,5	1,7	6,3	8,0

2. Techniczne optimum produkcji

Informuje ono przy jakich rozmiarach produkcji jednostkowy koszt produkcji jest najniższy. Nie oznacza to jednak, że jest to wielkość produkcji optymalna dla przedsiębiorstwa z ekonomicznego punktu widzenia. Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej bierze pod uwagę również takie czynniki jak: poziom cen i możliwość oddziaływania na ich zmiany, chłonność rynku, stopień konkurencyjności itp.

3. Optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa

Dopóki utarg krańcowy uzyskany ze sprzedaży kolejnej jednostki produkcji jest wyższy od kosztu krańcowego, dopóty przedsiębiorstwu opłaca się zwiększyć rozmiary produkcji, ponieważ prowadzi to do zwiększenia ogólnej kwoty zysku.

Produkcja (Q)	Cena (c)	Utarg całkowity (Uc)	Utarg krańcowy (Uk)	Koszty całkowite (Kc)	Koszty krańcowe (Kk)	Uk-Kk	Decyzje o rozmiarach produkcji
-	10	-	-	1	-	-	ZWIĘKSZAĆ
1	9	9	9	6	5	4
2	8,5	17	8	8	2	6
3	8	24	7	7	1	6
4	7,5	30	6	8	2	4
5	7	35	5	10	3	2
6	6,5	39	4	13	4	0	OPTYMALNE ROZMIARY PRODUKCJI
7	6	42	3	17	5	-3	ZMNIEJSZAĆ
8	5,5	44	2	22	6	-4
9	5	45	1	28	7	-6
10	4,5	45	0	35	9	-9
11	4	44	-1	44	11	-22
12	3,5	42	-2	55	12	-32

4. Koszty produkcji w długim okresie; korzyści i niekorzyści skali produkcji

Korzyści skali - Przedsiębiorstwo osiąga je jeżeli koszty całkowite rosną wolniej niż rozmiary produkcji, krzywa długookresowego kosztu przeciętnego opada, koszty przeciętne obniżają się.

Niekorzyści skali - występują w sytuacji odwrotnej, gdy koszty całkowite rosną szybciej niż rozmiary produkcji. Wówczas długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem kosztów produkcji.

Technologiczne źródła korzyści skali uzyskiwane są tym, że:

• Lepsze wykorzystanie umiejętności pracowników (w dużych przedsiębiorstwach) powoduje wzrost wydajności pracy;

• Niektóre czynniki produkcji są niepodzielne i mogą być wykorzystywane tylko w dużych przedsiębiorstwach (np. dźwigi, kombajny);

• Często nakłady przeznaczone na powiększenie obiektu są większe niż efekty, jakie ono przyniesie

• W dużych przedsiębiorstwach istnieją możliwość wprowadzenia produkcji wielofazowej (mniejsza to koszty transportu, magazynowania i administracyjne)

• Przy produkcji na dużą skalę można bardziej racjonalnie wykorzystać odpady (uruchomienie produkcji ubocznej)

• Duże firmy mają większe możliwości do wprowadzenia nowych wyrobów, opracowania nowych technologii, co zwiększa konkurencyjność na rynku.

Marketingowe źródła korzyści skali wiążą się z tym, że:

• Przy dużych zakupach można wynegocjować niższe ceny

• Koszty pakowania i transportu nie wzrastają proporcjonalnie do ilości zamawianych i sprzedawanych produktów

• Koszty marketingowe (utrzymanie działu sprzedaży, reklama) są niższe

Finansowe źródła korzyści skali polegają na tym, że:

• Duże firmy mogą łatwiej i na korzystniejszych warunkach otrzymywać kredyt

• Duże firmy mogą korzystać z wielu źródeł finansowania swojej działalności; cieszą się one zwykle większym zaufaniem niż firmy małe

Korzyści skali nie można osiągać w nieskończoność. Wraz z wielkim wzrostem firmy i skali produkcji narastają trudności, pojawiają się niekorzyści skali i wzrosty kosztów przeciętnych. Niekorzyści skali:

• Trudności z zarządzaniem dużą firmą

• Pogorszenie relacji między personelem, a kierownictwem

• Czynniki geograficzne (czynniki produkcji trzeba transportować z dalszych obszarów, co zwiększa koszty produkcji)

Przeczytać str. 140-142

8. Modele rynku - struktury rynkowe

Modele struktur rynku

Cechy rynku	Modele rynku
		Rynek doskonały (konkurencja doskonała)	Rynki niedoskonałe
				Konkurencja monopolistyczna	oligopol	monopol
Liczba firm	Bardzo dużo	Dużo (kilkadziesiąt)	kilka	jedna
Swoboda wejścia na rynek	nieograniczona	nieograniczona	ograniczona	Bardzo ograniczona lub zerowa
Cechy produktów	Jednorodne (niezróżnicowane)	zróżnicowane	Niezróżnicowane lub niezbyt zróżnicowane	nieporównywalne
Wpływ na cenę (krzywa popytu na produkty firmy)	Cena jest niezależna od firmy (pozioma krzywa popytu)	Firma ma pewien wpływ na cenę (krzywa popytu opada, ale popyt jest relatywnie elastyczny)	Znaczący wpływ producenta na cenę (opadająca krzywa popytu, relatywnie nieelastyczny popyt zależy od reakcji konkurentów na zmiany cen)	Firma ma bardzo duży wpływ na cenę (opadająca krzywa popytu, popyt mniej elastyczny niż w oligopolu)
Przykłady rynków	Kapusta, marchew, ziemniaki	Restauratorzy, architekci	Cementownie, cukrownie	Elektrociepłownie, PKP, komunikacja miejska w wielu miastach

1. Konkurencja doskonała

1. Założenia rynku konkurencji doskonałej

• Na rynku występuje duża liczba producentów i kupujących. Każdy z producentów wytwarza znikomą część łącznej produkcji gałęzi. Zmiana wielkości produkcji przez pojedynczego producenta nie ma wpływu na łączną podaż rynkową. Poszczególni producenci nie mają w związku z tym wpływu na ceny. Cena jest niezależna od producenta.

• Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji (swobodny ich przepływ między poszczególnymi gałęziami produkcji) oraz swoboda zakładania nowych przedsiębiorstw. Nie ma barier wejścia na rynek. Przedsiębiorstwa mogą też swobodnie wyjść z rynku.

• Oferowane do sprzedaży towary są jednorodne (jednakowe lub bardzo zbliżone cechy użytkowe). Reklama i marka firmowa nie odgrywają żadnej roli.

• Kupujący i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku. Oznacza to, że producenci mają dobre rozeznanie dotyczące cen, kosztów i możliwości sprzedaży na rynku, a konsumenci mają pełne informacje o cenach, jakości i dostępności dóbr.

2. Uwarunkowanie popytowe firmy działającej na doskonale konkurencyjnym rynku - równość ceny i przychodu krańcowego

Ceny w doskonałej konkurencji są ukształtowane przez rynek. Popyt na produkty firmy doskonale konkurencyjnej jest doskonale elastyczny. Jeżeli dane przedsiębiorstwo powiększy swoją produkcję, to utarg przeciętny (suma pieniędzy uzyskanych za sprzedaż jednostki danego dobra) będzie równy cenie. Utarg krańcowy (przyrost utargu całkowitego ze względu na sprzedaż dodatkowej jednostki dobra) będzie równy cenie, ponieważ przedsiębiorstwo każdą kolejną jednostkę sprzedaje po tej samej cenie.

c) Równowaga krótkookresowa i wynik ekonomiczny firmy

Dążące do maksymalizacji zysku przedsiębiorstwo będzie zwiększało rozmiary produkcji dopóty, dopóki utarg krańcowy (też cena) będzie wyższy od kosztu uzyskania kolejnej jednostki produkcji. Możemy więc powiedzieć, że przedsiębiorstwo działające w doskonałej konkurencji maksymalizuje zysk całkowity przy rozmiarach produkcji wyznaczonych przez punkt zrównania się kosztu krańcowego z utargiem krańcowym, który równy jest cenie.

A i D wyznaczają przedział opłacalnej produkcji (mieści się między Q1, a Q2)

A - próg rentowności ( produkcja zaczyna przynosić zyski)

T - optimum technologiczne, czyli rozmiary , przy których koszty przeciętne są najniższe

Zysk przedsiębiorstwa rośnie tak długo, jak długo koszt krańcowy jest niższy od utargu krańcowego.

E - maksymalny zysk całkowity, optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa, punkt równowagi przedsiębiorstwa

Od punktu D - przedsiębiorstwo ponosi straty

Przed Qr - przedsiębiorstwo nie wykorzystuje możliwości wzrostu zysku

Szare pole - zysk całkowity

Str. 146 dokładne omówienie, str. 148 3 podobne wykresy, kiedy przedsiębiorstwo ponosi zysk, straty, bądź sprzedając produkty pokrywa jedynie koszy przeciętne - zysk zero

d) Krzywa podaży przedsiębiorstwa; krzywa podaży gałęzi; równowaga przedsiębiorstwa w długim okresie

Granica dopuszczalnych strat (Cena równa przeciętnym kosztom zmiennym (punkt Z) jest określona, jako cena zamknięcia. Gdyby cena spadła poniżej tego poziomu należałoby zaprzestać produkcji w celu uniknięcia strat.

Krzywa krótkookresowej podaży przedsiębiorstwa

Jeżeli założymy, że cena produktu wytwarzanego przez firmę będzie w krótkim okresie rosnąć to punkt równowagi przedsiębiorstwa będzie także przesuwał się w górę (pojawią się nowe optima ekonomiczne). Łącząc kolejne punkty przecięcia krzywej kosztu krańcowego z ceną, otrzymamy krzywą krótkookresowej podaży przedsiębiorstwa. Krzywa podaży przedsiębiorstwa zaczyna się od punktu styczności krzywek K_k i K_pz, bo gdyby cena rynkowa była niższa od ceny zamknięcia to przedsiębiorstwo zaniechałoby produkcji. (str.150)

Krzywa podaży gałęzi jest sumą jednostkowych krzywych podaży wszystkich przedsiębiorstw. Koszty produkcji przedsiębiorstw działających w warunkach doskonałej konkurencji są funkcją rozmiarów ich produkcji i nie zależą od wielkości produkcji innych przedsiębiorstw.

• W okresie krótkim krzywa podaży gałęzi jest z założenia niezmienna, a więc zmiany ceny i ilości produktów są jedynie wynikiem zmian popytu.

• W okresie długim wszystkie czynniki produkcji są zmienne (zmienia się liczba przedsiębiorstw, potencjał produkcyjny, zwiększania lub zmniejszanie mocy produkcyjnej, zmiany techniczne

(Wykresy str. 151)

W punkcie zrównania się ceny (równej utargowi krańcowemu) z minimum długookresowego kosztu przeciętnego ukształtuje się długookresowa równowaga przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego.

1. Monopol

1. Założenia monopolu

• Na rynku działa jeden producent (sprzedawca) i wielu kupujących

• Nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany przez jednego producenta - monopolistę, co może wynikać z przyczyn technicznych

• Produkty wytworzone przez monopol nie mają bliskich substytutów

• Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją o rynku

2. Możliwe przyczyny powstawania monopoli

• Rząd lub władze lokalne przyznają tylko jednemu przedsiębiorstwu prawo do wyłącznej produkcji danego dobra

• Przedsiębiorstwo może wejść w posiadanie patentu, praw autorskich lub znaków firmowych, uniemożliwiających powielanie technologii lub produktów przez innych producentów, dzięki czemu zdobywa monopolistyczną pozycję na rynku

• Monopol może wynikać z prawa własności do specyficznych, niepowtarzalnych, występujących w niewielkiej ilości zasobów naturalnych, potrzebnych do produkcji danego dobra. Specyficznymi monopolistami są też wybitni artyści, których dzieła są niepowtarzalne

• Monopol może być związany z rosnącymi korzyściami skali. Sytuacja taka może wystąpić w przypadku, gdy producent, wytwarzając taniej niż pewna liczba mniejszych firm, jest w stanie zaspokoić całkowity popyt rynkowy. Przedsiębiorstwa konkurencyjne w tym wypadku nie są w stanie się utrzymać. (np. zakłady energetyczne, gazowe) - sytuacja określona jest, jako monopol naturalny

3. Krzywe utargu całkowitego i krańcowego; punkt równowagi monopolu, optymalna wielkość produkcji, cena monopolistyczna

Utarg całkowity monopolu rośnie wraz ze wzrostem sprzedaży wówczas, gdy elastyczność cenowa popytu jest wysoka. Utarg jest największy, gdy cenowa elastyczność popytu wynosi
-1, a utarg krańcowy jest równy 0.

Równowagę przedsiębiorstwa monopolistycznego w okresie krótkim wyznacza punkt zrównania utargu krańcowego z kosztem krańcowym. Przedsiębiorstwo monopolistyczne maksymalizuje zysk całkowity przy wielkości produkcji równej Qr, przy której krzywa utargu krańcowego przecina się z krzywą kosztów krańcowych. Przedsiębiorstwo znajduje się w tedy w stanie równowagi, czyli osiąga optimum ekonomiczne. Rozmiary produkcji większe niż Qr oznaczają, że utarg krańcowy jest niższy od kosztu krańcowego - zwiększenie produkcji poza Qr staje się więc nieopłacalne, bo zysk całkowity zaczyna spadać. Natomiast do poziomu Qr opłaca się zwiększać rozmiary produkcji, bo przynosi to dodatkowe zyski.

Zysk monopolu (pole CDEF)

Cena monopolu - cena, która umożliwia maksymalizację zysku monopolowego

4. Doskonałe i niedoskonałe różnicowanie cen

Przedsiębiorstwa monopolistyczne mają wpływ na podaż i ceny. Monopolista musi się liczyć z istniejącym popytem (nie może zwiększać rozmiarów sprzedaży bez obniżenia cen). Wzrost rozmiarów sprzedaży powoduje spadek utargu przeciętnego i krańcowego (spada w tempie szybszym niż przeciętny).

Monopolista może różnicować ceny, gdy:

• Może wyodrębnić grupy nabywców o różnej elastyczności cenowej popytu (biznesmen musi lecieć na spotkanie w określonym terminie - nieelastyczna
  turysta jedzie na wakacje - elastyczna, może wybrać termin)

• Uniemożliwienie odsprzedaży dóbr nabytych po niższej cenie (wprowadzenie biletów imiennych)

Można wyodrębnić doskonałe i niedoskonałe różnicowanie cen. Doskonałe polega na tym, że każda jednostka dobra lub usługi, jest sprzedawana po innej, możliwej do osiągnięcia cenie. (1 jednostka 40zł, druga 39zł itd.)

Rozmiary produkcji Qr wyznaczone przez punkt E, będą takie jak w konkurencji doskonałej. Monopolista różnicuje ceny dla poszczególnych nabywców (od c1 do cn), przyjmuje całą nadwyżkę konsumenta, dzięki czemu osiąga duży zysk.

Niedoskonałe różnicowanie cen:

• Dyskryminacja ilościowo - czasowa, polega na różnicowaniu cen w zależności od ilości kupowanego towaru (przy zakupach hurtowych ceny są niższe) lub czasu nabywania dobra (różnice w cenie opłat za telefon w zależności od pory dnia, długości rozmowy)

• Różnica cen dla różnych grup nabywców (np. zniżki dla studentów)

5. Negatywne skutki monopolu

• Monopol prowadzi do niższej łącznej produkcji i wyższej ceny produktu

• Prawdopodobieństwo produkcji przy relatywnie wysokich kosztach, gdyż ograniczając rozmiary produkcji monopoliści często nie wykorzystują w pełni efektów skali; z powodu braku konkurencji mogą zmniejszać wprowadzenie postępu, np. technologicznego

• Marnotrawstwo związane z dużymi wydatkami na reklamę, której celem nie jest dostarczenie informacji o produkcie, lecz utrudnienie dostępu do rynku produktów substytucyjnych.

• Nierównomierny podział zysków dyskryminujący firmy nie dysponujące dużą siłą monopolową

• Różnicowanie cen przez monopolistę i osiąganie z tego tytułu wyższych zysków.

Pozytywne skutki:

• Rosnące korzyści skali i występowanie monopolu naturalnego

• Większe możliwości przeznaczenia środków finansowych na innowację.

1. Konkurencja monopolistyczna.

1. Założenia rynku konkurencji monopolistycznej

• Na rynku działa wielu producentów i wielu nabywców

• Istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm na rynek danej gałęzi, a nowi producenci są w stanie podjąć produkcję bliskich substytutów istniejących już produktów

• Produkty wytwarzane przez różne firmy nie są jednorodne, zaś nabywcy przejawiają preferencję w stosunku do wyrobów firmowych określonych sprzedawców

• Producenci i konsumenci mają doskonałe informacje o rynku

2. Równowaga krótko- i długookresowa przedsiębiorstwa w konkurencji monopolistycznej

W konkurencji monopolistycznej można wyróżnić dwie krzywe popytu: rynkową krzywą popytu oraz krzywą popytu na produkty firmy. Teoria konkurencji monopolistycznej jest przede wszystkim zasługą Chamberlina i Robinson.




(str. 161) Punkt wyjściowy to A (gdy obiektywna krzywa popytu P_po przecina się z postrzeganą przez firmę krzywą popytu P_pf.) Chcąc osiągnąć większy zysk należy obniżć cenę do c₂ i zwiększyć produkcję do Q₂ -> K_k=U_k. Gdy pozostałe firmy pójdą tym samym śladem sprzedaż produktów spadnie do Q₃, a odcinek Q₃Q₂ wskaże wielkość sprzedaży utraconą na rzecz konkurentów. Gdy wszystkie firmy dojdą do tej ceny krzywa P_pf przesunie się w dół aż do punktu C (Przecięcie z krzywą P_po na poziomie c₂). Firma dążąca d maksymalizacji zysku może znów obniżyć cenę. Tak będzie się działo dopóki wszystkie firmy uznają, że nie ma powodu do dalszych zmian, a będzie to w punkcie - krótkookresowa równowaga (np. w punkcie E_k). Równowaga krótkookresowa jest punktem wyjścia do analiz równowagi długoterminowej. (Od str. 162)




3. Rodzaje rywalizacji w konkurencji monopolistycznej (konkurencja pozacenowa)

• Różnicowanie produktów

• Popularyzacja marki firmowej

• Aktywna promocja sprzedaży

• Obniżki cen

• Konkurencja niecenowa

Tymi sposobami firma przesuwa krzywą popytu na produkty firmy w prawo.

1. Konkurencja oligopolistyczna.

1. Założenia oligopolu

• Na rynku występuje niewielka liczba producentów oraz duża liczba kupujących

• Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi lub ekonomicznymi

• Produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno jednorodne jak i zróżnicowane (najczęściej są to produkty zróżnicowane równocześnie będąc substytutami)

• Producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku.

2. Model Sweezy'ego - załamana krzywa popytu




Model Sweezy'ego (str.166) przedstawia reakcję oligopoli na zmianę cen konkurentów. Sweezy uzasadnia stabilność cen w oligopolu za pomocą załamanej krzywej popytu.

AB - dla podwyżek cen (krzywa elastyczna)

CD - dla obniżki ceny (krzywa nieelastyczna)

E - punkt przecięcia AB i CD ---- AE i ED - załamana krzywa popytu AED

Załamanie krzywej popytu (utargu przeciętnego) i nieciągłość krzywej utargu krańcowego sprawiają, że cena, przy której przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk, pozostaje stała.

Zmiany kosztów krańcowych nie wpływają na wielkość produkcji i cenę równowagi firmy.

3. Strategie stosowane w warunkach oligopolu

• Każda z firm określa ceny swoich wyrobów i rozmiary produkcji, nie porozumiewając się z rywalami. W tej sytuacji każda z firm stara się obniżyć ceny i zwiększyć rozmiary produkcji, aby zdobyć większy udział w rynku. Mimo to ceny są z reguły wyższe, a produkcja niższa niż na rynku doskonale konkurencyjnym.

• Firmy uznają swoją współzależność, dochodząc do porozumienia i jedna z nich staje się liderem ustalającym ceny, a inne ją naśladują. Są dwa rodzaje przywództwa cenowego:

• Przywództwo przedsiębiorstwa dominującego posiadającego duży udział w produkcji całej branży

• Przywództwo przedsiębiorstwa o najniższych kosztach produkcji (lider osiąga największe zyski, ale całą branża czerpie korzyści ze stabilizacji rynkowej i braku konkurencji)

• Większe firmy usiłują działać jak liderzy, sądząc, że uda im się osiągnąć większe zyski (w efekcie uzyskują niższe zyski niż w przypadku podporządkowania się)

• Firmy oligopolistyczne częściej naśladują swoich rywali wtedy, gdy obniżają ceny, niż wtedy, kiedy je podnoszą. (ceny w oligopolu są stabilne, w przeciwieństwie do kosztów produkcji)

• Firmy porozumiewają się w sprawie wielkości sprzedaży i osiągają korzyści z tytułu ich monopolistycznej sytuacji. (zawsze jednak istnieje pokusa przechytrzenia rywali, nieprzestrzegania umowy i sprzedania większej ilości towarów, zwłaszcza wtedy kiedy śledzenie zachowania rywali jest utrudnione)

4. Formy porozumień monopolistycznych str. 167

• Pool (ring) - luźne porozumienie w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć (dotyczą: wspólnej polityki cenowej, określanie rynków zbytu, tworzenie wspólnych funduszy); związek samodzielnych przedsiębiorstw

• Kartel - Jest to zrzeszenie przedsiębiorstw samodzielnych pod względem prawnym, ekonomicznym, technicznym i każdym innym na zasadzie umowy. Zwykle w skład kartelu wchodzą przedsiębiorstwa z tej samej branży.

• Syndykat - Jest formą wyższą od kartelu. Przedsiębiorstwa nie tracą własnej odrębności, ale zrzekają się sprzedaży swoich wyrobów na rzecz Centralnego Biura Syndykatu. Należności za towary też wypłaca Centralne Biuro Syndykatu.

• Konsorcjum - Są to samodzielne i niezależne przedsiębiorstwa połączone w celu zgromadzenia dużego kapitału na dużą inwestycję.

• Koncern - Zrzeszenie przedsiębiorstw o zachowanej osobowości prawnej, lecz bez samodzielności gospodarczej, która jest scedowana na wspólne kierownictwo.

• Holding - Forma zrzeszenia, gdzie jedno przedsiębiorstwo ma ponad 50% akcji drugiego przedsiębiorstwa.

• Trust - Przedsiębiorstwa tracą całą samodzielność, łączą się w jedno, jest jeden zarząd o bardzo szerokich kompetencjach - Centralna Rada Wykonawcza.

• Fuzja - Wchłonięcie przedsiębiorstwa mniejszego przez większe.

5. Ustawodawstwo antymonopolowe

Istotną rolę w zwalczaniu praktyk monopolowych odgrywa państwo, które podejmuje różne działania na rzecz ochrony rynku i konkurencji. Służy temu głównie ustawodawstwo antymonopolowe (najlepsze ustawodawstwo amerykańskie), które zakazuje tworzenia porozumień i związków monopolistycznych mających na celu ograniczenie swobody handlu; określa niedozwolone praktyki monopolistyczne (dyskryminacja cenowa, niektóre fuzje spółek, powiązania personalne między członkami zarządów)

W Polsce działał Urząd Antymonopolowy (zajmuje się promowaniem rozwoju konkurencji, zwalczaniem praktyk monopolistycznych), który został przekształcony w Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta

6. Rodzaje przywództwa cenowego

• Przywództwo przedsiębiorstwa dominującego posiadającego duży udział w produkcji całej branży

• Przywództwo przedsiębiorstwa o najniższych kosztach produkcji (lider osiąga największe zyski, ale całą branża czerpie korzyści ze stabilizacji rynkowej i braku konkurencji)

Wykonała Angelika Włodarska

Na podstawie „Podstawy Ekonomii” Roman Milewski, Eugeniusz Kwiatkowski

17




---