ULANA
Najbardziej znaną powieścią ludową Józefa Ignacego Kraszewskiego jest "Ulana" oparta na prawdziwej historii. Bohaterami tego utworu są wieśniaczka Ulana, oraz szlachcic Tadeusz Mrozoczyński.
Tadeusz jest młodym szlachcicem o charakterze romantyka. Podczas pobytu w mieście doznał zawodu miłosnego i postanowił wrócić na wieś do Jeziora, aby tam odpocząć przy czytaniu książek i polowaniu na ptactwo. Ogólnie można powiedzieć, że Tadeusz sprawiał wrażenie człowieka potrzebującego pomocy. Pewnego razu poznał Ulanę, która zauroczyła go. Miał co prawda świadomość, że jest ona zwykłą niewykształconą chłopką, ale nie zwracał on na to większej uwagi. Postanowił lepiej ją poznać, co w efekcie doprowadziło do rozbicia jej małżeństwa i rodziny. Ulana była piękną, młodą kobietą, na swój sposób szczęśliwa w swoim małżeństwie. Tadeusz zaproponował jej inny rodzaj miłości - miłości pańskiej w której przeważają uciechy duchowe w przeciwieństwie do pociągu fizycznego. Tadeusz miał świadomość, że nie może bezkarnie spotykać się z Ulaną, podczas pobytu jej męża Oksenia w domu. Knuje pewien plan, aby pozyskać miłość kobiety. W tym celu wykorzystuje swoją pozycję i wysyła męża Ulany do odległego miasta. Po wyjeździe męża chłopka zamieszkała z Tadeuszem w jego dworku. Po powrocie Okseń pała nienawiścią do szlachcica, ale panujące wówczas stosunki nie pozwalały mu na rozprawę w sądzie. Chłop nie mogąc znaleźć innego wyjścia z sytuacji podpala dworek Tadeusza, za co trafił do więzienia, gdzie popełnił samobójstwo. W tym czasie Tadeusz rozchorował się. Niewzruszona śmiercią męża i osieroconymi dziećmi Ulana przebywa cały czas przy chorym. Szlachcic po wyzdrowieniu wyjechał wraz z przyjacielem do Warszawy, skąd wraca z żoną. Zrozpaczona Ulana popełnia samobójstwo. Ostatecznie Kraszewski potępia postawę szlachcica - pana sytuacji, zdolnego wykorzystać swoje stanowisko i pozycję społeczną dla swoich własnych niecnych celów. Potępia też szlachtę za wykorzystywanie mieszkańców ówczesnej polskiej wsi, która musiała wykonywać rozkazy wydane im przez szlachtę. W pewien sposób krytykuje też system sądowniczy w którym chłop nie mógł dochodzić swoich praw przeciwko szlachcie.
Norwid był twórcą posiadającym bardzo szerokie i wszechstronne zainteresowania artystyczne. Zajmował się poezją, dramatopisarstwem, prozą, sporo też rzeźbił i rysował. C. K. Norwid prócz wielu rysów indywidualnych tym jeszcze różnił się od innych romantyków, że podejmował tematy ponadczasowe, uniwersalne, a nawet historię Polski i problem walki o niepodległość ujmował w kategoriach ogólnoludzkich. W poezji Norwida bardzo ważne są następujące motywy: - kult ludzi wielkich, wybitnych jednostek i ich miejsca w społeczeństwie; - rozważania o człowieku, jego sytuacji w świecie, zależności od historii, cywilizacji i natury, konflikcie jednostka - świat; - historia - czym są dzieje ludzkości i jak je rozumieć ? - sztuka i rola artysty - specyficzna, Norwidowska koncepcja artysty, sztuki i poezji; - miłość jako uczucie ponadczasowe; - antyk - jego bogaty dorobek kulturowy a świat współczes- ny; "Coś ty Atenom uczynił, Sokratesie ?". Wiersz powstał w styczniu 1856 roku, tuż po śmierci Adama Mickiewicza (1855) oraz sprowadzeniu jego ciała do Paryża. Utwór porusza problem wzajemnego stosunku wybitnej jednostki i społeczeństwa, w którym tej jednostce przyszło żyć. Poeta przytacza przykłady wybitnych ludzi, którzy mieli odwagę i siłę wystąpić z nowymi poglądami i pchnąć ludzkość na nowe tory. Jednak za swoją śmiałość i nieprzeciętność byli pogardzani i prześladowani przez współczesnych. Nawet po śmierci ich ciała nie zaznały spokoju. Norwid przywołuje postaci: Sokratesa (skazany przez Ateny na śmierć), Dantego (wygnany z Florencji), Kolumba (zmarł w niełasce), Camoensa, Kościuszki i Napoleona. Każdy z nich albo zginął w nędzy, albo został zabity, albo miał po śmierci przynajmniej dwa groby (czyli właściwie tak, jakby nie miał żadnego). Wielcy, wybitni ludzie są - wg. Norwida - za życia spychani na margines, negowani przez przeciętne społeczeństwo. Dopiero w długi czas po śmierci ich zasługi są uznqwane, co skłania do oddania pośmiertnego, spóźnionego już hołdu. Pod koniec utworu podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do Mickiewicza, przepowiadając, że zasługi wieszcza przyszłe pokolenia "inaczej będą głosić", że w uznaniu dla jego wybitnych dokonań ludzie będą lać "łzy potęgi drugiej". Wiersz "Do obywatela Johna Browna" nawiązuje do postaci amerykańskiego farmera, który walczył o wolność osobistą Murzynów i usiłował wzniecić powstanie. Został za swą działalność aresztowany i skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano 2 grudnia 1859 roku, jednak zanim do tego doszło przedstawiciele inteligencji, pisarze i poeci z całej Europy protestowali przeciwko egzekucji. Do Ameryki dotarły listy i petycje pisane w obronie życia Johna Browna. Jednym z poetów, który zareagował na tak drakoński wyrok był Cyprian Kamil Norwid. Jego wiersz jest poetycką odezwą do społeczeństwa amerykańskiego. Norwid przewiduje, że bezsensowna śmierć farmera zapoczątkuje falę terroru, Ameryka zaś przestanie być symbolem wolności. Dlq Norwida szczególnie smutny jest fakt, że w Ameryce i za Amerykę walczyli Kościuszko i Waszyngton. Poeta wyraża nadzieję, że śmierć wybitnej jednostki sprawi, iż idee, które głosiła, zostaną wprowadzone w życie. "Bema pamięci rapsod żałobny" utwór poświęcony pamięci Józefa Bema, bohatera powstania listopadowego, który za "wolność waszą i naszą" walczył we Francji i Portugalii, w czasie Wiosny Ludów bił się w obronie Wiednia i na Węgrzech, swoją wspaniałą drogę żołnierza zakończył w służbie tureckiej. Wiersz powstał w 1851 roku, kilka miesięcy po zgonie generała w Syrii. Dla Norwida generał Józef Bem był ucieleśnieniem najwyższych wartości moralnych i cnót wojskowych. Rapsod to utwór poetycki, który w podniosłych i pełnych patosu słowach ma sławić jakiegoś wielkiego bohatera. W wierszu Norwida opisana jest wizja stylizowanego na sposób antyczny (wawrzyny, pancerz zamiast munduru, miecz zamiast szabli) pogrzebu Bema. Można także mówić o skojarzeniach z dawnym pogrzebem słowiańskim. Obrzędowi pogrzebania zwłok towarzyszą lamenty i łkania, dowód ogromnego szacunku i przywiązania, jakim cieszył się zmarły. Wiersz przynosi także wspomnienie wielkich wydarzeń z historii Polski (odsiecz wiedeńska Jana III Sobieskiego - 1683). Wiersz ma być wyrazem przekonania, że pamięć o zmarłym i ideach, za które walczył, nigdy nie przeminie, nigdy nie zgaśnie. "Fortepian Chopina". W wierszu tym Norwid przywołuje postać i twórczość Fryderyka Chopina. Jest to wyraz hołdu poety dla wielkiego kompozytora i pianisty. Utwór powstał na przełomie 1863 i 1864 roku. Inspiracją dla poety stało się wyrzucenie na bruk przez żołnierzy carskich fortepianu Chopina. Był to odwet za nieudany zamach na carskiego namiestnika w Królestwie. To wydarzenie wywołało u Norwida wspomnienie z pobytu u wielkiego kompozytora w roku 1849, kiedy to Chopin był już śmiertelnie chory (stąd słowa "Byłem u ciebie w te dni przedostatnie"). "Fortepian Chopina" jest próbą ukazania artysty poprzez muzykę, jest również refleksją nad istotą sztuki. Norwid pisząc o geniuszu twórczym Chopina porusza problem aktu tworzenia sztuki w ogóle. Muzyka Chopina przywodzi na myśl podmiotowi lirycznemu cały łańcuch skojarzeń, których najistotniejszą cechą zdaje się być doskonałość, pełnia. Skojarzenia muzyki Chopina z lirą Orfeusza i dłucie Pigmaliona świadczą o przeświadczeniu, że wielka sztuka wyraża się poprzez dzieła oryginalne i wybitne. Norwid pisze też o artystach i ich ponadczasowych dziełach: rzeźbach Fidiasza, tragediach Ajschylosa, psalmach Dawida i muzyce samego Chopina. Ma ona również charakter typowo ludowy i narodowy. Wyrzucenie fortepianu to zamach na polskość, ale także na sztukę w ogóle, to akt barbarzyńskiej herezji. Jednak każda wielka idea, każda doskonałość najpierw jest odrzucana i poniewierana, by kiedyś się odrodzić i zatryiumfować. Norwid zawarł w "Fortepianie Chopina" również swoje refleksje o niezrozumiałości jego wierszy dla współczesnych, lecz przekonany jest, że kiedyś staną się one drogowskazem dla przyszłych pokoleń. Norwid był poetą niezwykle oryginalnym, nie tworzył w myśl jednej konwencji literackiej, jego poezja nie daje się jednoznacznie sklasyfikować. Znaleźć w niej można szereg myśli nowatorskich, jak również nowe środki wyrazu poetyckiego (przemilczenie, wieloznaczność, wykorzystanie symboli i alegorii). Norwid jest twórcą uniwersalnym, często wychodzącym poza ramy poezji narodowej, patriotycznej, podporządkowanej jakiejś idei.
|
Najbardziej uogólniający i zarazem najdonioślejszy chyba jest "Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie..."; jest to filozoficzna zaduma na temat relacji jednostka (wybitna)-społeczeństwo; pokazuje na konkretnych przykładach: (najważniejsze) Sokrates (otruty za opinie, potem uhonorowany pomnikiem), Dante (wygnanego z rodzinnej Florencji i chowanego w kilku miejscach), Kolumba (prochy wielokrotnie przenoszone); Kościuszko (ma dwa groby), Napoleon (zmarły na wygnaniu), wspomniany jest w końcu Mickiewicz (z okazji jego śmierci powstał wiersz); wspólną cechą tych osobistości jest to, że za życia nie były zrozumiane i docenione, a dopiero po śmierci zostały docenione i doczekały się sławy i uznania; ten scenariusz Norwid ekstrapoluje na Mickiewicza, ale nie kończy zdania; czyli Norwid twierdzi, że genialne jednostki, które wyprzedzają swój czas, mogą zostać zrozumiane dopiero przez potomnych; to twierdzenie możemy przenieść również na osobę samego Norwida, z którym była podobna sprawa; "Bema pamięci żałobny-rapsod" jest wizją pogrzebu tego sławnego bohatera powstania listopadowego i wiosny ludów; jest on bardzo uroczysty, ale w jednym aspekcie nierzeczywisty: przekracza on mianowicie miejsce grobu, granicę śmierci i staje się symbolem idei walki, która trwa wiecznie; postać Bema jest dowodem uznania i podaniem wzorca do naśladowania; "Do obywatela Johna Brown" jest poświęcony pamięci Amerykanina walczącego o prawa dla murzynów; Norwid wyraża swoją aprobatę dla jego czynów; ironicznie pokazuje, że został on powieszony w kraju takich bohaterów jak Waszyngton czy Kościuszko; ma nadzieję, że nie pójdzie to na marne, i że wywoła odzew innych; "Fortepian Szopena" dotyczy naszego sławnego kompozytora, a powstał pod wpływem informacji o zniszczeniu jego fortepianu; Norwid był zachwycony jego twórczością, gdyż była syntezą polskości; jak zwykle, w pełni doceniony zostanie dopiero po śmierci; jest też pokazanie bezczeszczenia polskiej sztuki, jako działania zaborcy: "Ideał sięgnął bruku": jako wyrzucenie fortepianu przez okno, jako zderzenie z brutalną rzeczywistością, jako zjednoczenie się ze zwyczajnością - popularyzacja; Kult pokazany jest jako prezentacja jakiejś postaci i próba wykorzystania tego jako punkt wyjścia do dalszych rozważań; powtarza się motyw niedoceniania za życia; |