PROGRAM ĆWICZEŃ Z RYSUNKU TECHNICZNEGO DLA STUDENTÓW WYDZIAŁU MECHANICZNO-ENERGETYCZNEGO

1. WPROWADZENIE

1. RODZAJ ZAJĘĆ

Ćwiczenia z rysunku technicznego obejmują 30 godzin projektowania w semestrze. Na jedną osobę prowadzącą projekt, zapisana grupa studentów nie może przekraczać 13 osób, ani nie może być mniejsza niż 10 osób.

1. Sposób prowadzenia zajęć

W związku z tym, że rysunek techniczny na wydziale Mechaniczno-Energetycznym nie jest poprzedzony wykładem zajęcia projektowe prowadzone są w ten sposób, że na każdych zajęciach będzie:

• wprowadzenie do tematu - 15÷20 minut,

• sprawdzian z wiadomości dotyczących poprzedniego tematu - 15÷20 minut,

• sprawdzenie zadań - odbiór poprawnie wykonanych zadań,

• wydanie nowych zadań wynikających z wprowadzonego tematu,

• rysunki będą wykonywane w ołówku oprócz rysunku złożeniowego i rysunków wykonawczych z zagadnienia VIII,

1. Wymogi stawiane studentom

Aby móc uczestniczyć na zajęciach rysunku technicznego należy wcześniej zaliczyć wykład i ćwiczenia z Geometrii Wykreślnej. Prowadzący są zobowiązani do sprawdzenia tych zaliczeń w indeksie studenta.

W celu zaliczenia projektu z rysunku technicznego student ma obowiązek:

• Uczestniczyć we wszystkich zajęciach - 15 tygodni, jednakże dopuszcza się maksymalnie dwie nieobecności na zajęciach w semestrze,

• Oddanie i zaliczenie u prowadzącego wszystkich wydanych tematów,

• Pozytywne wyniki sprawdzianów,

• W przypadku nieobecności uzupełnić należy brakujące tematy,

• W przypadku nieobecności lub braku zaliczenia sprawdzianu - należy zaliczyć sprawdzian na konsultacjach lub innym terminie wyznaczonym przez prowadzącego,

• Oddać rysunki na ćwiczeniach projektowych,

• W sytuacjach problemowych należy zgłaszać się do Kierownika Zakładu Podstaw Konstrukcji i Urządzeń Energetycznych lub do osoby przez Kierownika wyznaczonej.

1. LITERATURA

1. Polskie Normy. Rysunek Techniczny i Rysunek Techniczny Maszynowy,

2. Dobrzański T., Rysunek techniczny maszynowy, WNT Warszawa 1995, lub wydania późniejsze,

3. Notatki z wprowadzeń do tematu.

1. ELEMENTY ARKUSZA RYSUNKOWEGO

1. Format arkusza

Formatem zasadniczym arkusza jest format A4 o wymiarach 210 × 297 mm (
). Podwajając arkusz formatu A4 otrzyma się format A3 i dalej przez podwajanie A2, A1, A0. Pmniejszając format A4 o połowę otrzymamy format A5. Format A4 jest najmniejszym formatem używanym w dokumentacji technicznej. W dokumentacji technicznej zaleca się stosowanie pionowego położenia arkusza zasadniczego.

Rys. 1 Format A4 i jego usytuowanie w większych formatach

Zasada tworzenia arkuszy na bazie arkusza A4:

a x b

b x 2⋅a

A4 210 x 297 mm

A3 297 x 2⋅210 = 297 x 420

Opisane formaty nazywa się formatami zwykłymi, oprócz tego mogą być także formaty pochodne utworzone poprzez zwielokrotnienie krótszych boków formatów zasadniczych zgodnie z tabelą 1. Rozwiązania takie stosuje się do kreślenia elementów długich takich jak rysunki wykonawcze wałów, rysunki złożeniowe turbin, sprężarek lub elementów długich jak np. rysunki złożeniowe kotłów.

Tabela 1. Wymiary formatów pochodnych

Krotność	Formaty
		A0	A1	A2	A3	A4
2	1189 x 1682
3	1189 x 2523	841 x 1783	594 x 1261	420 x 891	297 x 630
4		841 x 2378	594 x 1682	420 x 1189	297 x 841
5			594 x 2102	420 x 1486	297 x 1051
6				420 x 1783	297 x 1261
7				420 x 2080	297 x 1471
8					297 x 1682
9					297 x 1892

2. Obramowanie arkusza rysunkowego

Każdy rysunek techniczny wykonuje się na formacie większym niż format podstawowy dopiero po narysowaniu docina się arkusz do wymaganych wymiarów. Formatem arkusza jest format kopii po jej obcięciu, tzn. że podane w tab. 1 wymiary dotyczą wymiarów kopii rysunku. Rysunek oryginału po obcięciu jest większy (tabela 2).

Tabela 2. Wymiary formatów podstawowych przed i po obcięciu

Format podstawowy	Wymiary formatu (kopii rysunku po obcięciu); mm	Wymiary oryginału rysunku po obcięciu; mm	Minimalne wymiary arkusza przeznaczonego na oryginał; mm
A0	841 x 1189	851 x 1199	857 x 1205
A1	594 x 841	604 x 851	610 x 857
A2	420 x 594	430 x 604	436 x 610
A3	297 x 420	307 x 430	313 x 436
A4	210 x 297	220 x 307	226 x 313

Na arkuszu należy wykreślić linie obcięcia oryginału oraz kopii, linię obramowania oraz tabelkę przy czym:

• linia obcięcia oryginału powinna być grubości nie mniejszej niż 0,25 mm, dopuszcza się wykreślenie tej linii tylko w narożach arkusza,

• linia obcięcia kopii (w przypadku formatu A4 to 210 x 297 mm) powinna być grubości nie mniejszej niż 0,7 mm,

• linia obramowania pola rysunkowego powinna być grubości nie mniejszej niż 0,7 mm w następujących odległościach od linii obcięcia kopii:

• 5 mm na formatach A4 i A3,

• 5 do 10 mm na pozostałych formatach.

a)

b)

Rys. 2. Wymiary oryginału oraz kopii rysunku, a) dla arkusza formatuA0, b) linie obcięcia

W celu ułatwienia lokalizacji szczegółów pole rysunku może być podzielone na strefy za pomocą wyobrażalnej siatki współrzędnych zaznaczonej kreskami podziałowymi między linią obramowania a linią obcięcia kopii (rys 2).

Na każdym arkuszu przeznaczonym do wpinania powinno być wydzielone pole do wpinania arkusza o wymiarach nie mniejszych niż 20 x 297 mm (rys. 2). Pole to w połowie należy podzielić linią o grubości nie mniejszej niż 0,25 mm.

3. Tabelka rysunkowa

Tabelkę rysunkową umieszcza się w dolnym prawym rogu pola rysunku tak, by boki pokrywały się z linią obramowania. Tabliczkę rysunkową podstawową wraz z wymiarami pokazano na rys. 3.

Rys. 3. Podstawowa tabelka rysunkowa wraz z wymiarami

Zarys tabliczki rysunkowej i zarys rubryk w tabliczce należy rysować linią grubą zaś zarys rubryki zawierającej numer rysunku należy rysować linią bardzo grubą. Poszczególne wiersze i kolumny w rubrykach należy oddzielać od siebie liniami ciągłymi cienkimi.

4. Podziałki (EN ISO 5455:1994)

Podziałka jest to stosunek wymiaru liniowego elementu przedmiotu przedstawionego na oryginale rysunku do wymiaru tego samego elementu na przedmiocie. Stosuje się następujące (zalecane) wartości podziałek:

• podziałkę naturalną - 1:1,

• podziałki zwiększające - 2:1, 5:1, 10:1, 20:1, 50:1

• podziałki zmniejszające - 1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100 itd.

Jeżeli na rysunku konieczne jest użycie więcej niż jednej podziałki, w tabliczce rysunkowej należy wpisać tylko podziałkę główną, zaś wszystkie pozostałe w pobliżu numeru pozycji lub literowego oznaczenia odpowiedniego szczegółu widoku (lub przekroju). W wyjątkowych przypadkach, jeżeli z przyczyn praktycznych nie można użyć zalecanych wartości podziałek, można zastosować wartości pośrednie.

5. Linie rysunkowe (PN - ISO 128 - 24:2003, EN ISO 128 - 20:2001)

W rysunku technicznym stosuje się trzy rodzaje grubości linii. Ich stosowanie uwarunkowane jest wielkością arkusza rysunkowego, złożoności rysunku i przeznaczenia rysunku. W rysunku technicznym stosuje się linie cienkie, grube oraz bardzo grube. Zaleca się stosować grubości linii wg grup (tabela 3)

Tabela 3. Grubości linii

Grupa linii	Linia cienka; mm	Linia gruba; mm	Linia bardzo gruba; mm
1	0,18	0,35	0,7
2	0,25	0,5	1,0
3	0,35	0,7	1,4
4	0,5	1,0	2,0
5	0,7	1,4	2,0

Na arkuszach rysunkowych formatu A3 oraz A4 należy stosować grubości linii z grupy 3 lub 4.

Oprócz grubości linii podczas wykonywania rysunków technicznych stosuje się następujące rodzaje linii:

• linia ciągła

• linia punktowa,

• linia kreskowa,

• linia falista,

• linia zygzakowa.

Linię ciągłą grubą stosuje się do kreślenia widocznych krawędzi, widocznych zarysów, wierzchołków gwintów, granic długości gwintu pełnego, linie przekrojów i strzałki kładów, kładów przesuniętych

Linię ciągłą cienką stosuje się do kreślenia wyobrażalnych linii przenikania, linii wymiarowych, pomocniczych linii wymiarowych, linii wskazujących i linii odniesienia, kreskowania, zarysy kładów miejscowych, przekątnych do oznaczenia powierzchni płaskich, obramowania szczegółów, linii rzutowania, dna bruzdy gwintu.

Linię ciągłą punktową stosuje się do kreślenia osi symetrii, okręgów podziałowych kół zębatych, okręgów podziałowych rozmieszczenia otworów o średnicach powyżej 12 mm. Wygląd linii punktowej cienkiej wraz z charakterystycznymi wymiarami podano na rys. 4.

Rys. 4 Linia punktowa cienka

Linię kreskową cienką stosuje się do kreślenia niewidocznych krawędzi i zarysów. Wygląd oraz charakterystyczne wymiary linii kreskowej pokazano na rys. 5.

Rys. 5. Linia kreskowa

Linię punktową grubą stosuje się do kreślenia oznaczeń wymaganych obszarów obróbki powierzchniowej np. obróbki cieplnej

Linię dwupunktową cienką stosuje się do kreślenia zarysów części przyległych, skrajnych położeń części ruchomych, zarysów pierwotnych przed ukształtowaniem, zarysów części gotowej wewnątrz półwyrobu. Wygląd oraz charakterystyczne wymiary linii dwupunktowej pokazano na rys. 6.

Rys. 6. Linia dwupunktowa

Linię falistą cienką stosuje się do kreślenia zakończenia cząstkowego lub przerywanego widoku, przekroju i kładu, jeżeli granicą nie jest linia symetrii. Wygląd linii falistej pokazano na rys. 7.

Rys. 7. Linia falista

Linię zygzakową cienką stosuje się do kreślenia zakończeń cząstkowych lub przerywanych widoków, przekrojów lub kładów, jeżeli granicą nie jest linia symetrii. Wygląd lini zygzakowej pokazano na rys. 8.

Rys. 8. Linia zygzakowa

Zaleca się, aby minimalny odstęp między liniami równoległymi nie był mniejszy niż 0,7 mm. Wybrana grupa linii (grubość)powinna być jednakowa dla wszystkich rysunków wykonanych w tej samej podziałce i przedstawionych na jednym arkuszu rysunkowym.

1. Pismo techniczne (PN - EN ISO 3098 - 0:2002, PN - EN ISO 3098 - 2:2002)

Do opisywania rysunków technicznych należy stosować znormalizowane pismo techniczne łatwe w pisaniu i czytaniu. Stosuje się dwie odmiany pisma technicznego tj: wąskie (odmiana A) oraz szerokie (odmiana B) oba rodzaje pisma mogą być proste bądź pochylone. Częstsze w użyciu jest pismo pochylone odmiany B.

Do opisywania rysunków stosuje się pismo rodzaju A (proste) i pismo rodzaju B (pochyłe).

Wysokość pisma zależy od formatu rysunkowego na jakim jest przedstawiony przedmiot. Dla formatu A4 i A3 wysokość pisma w napisach głównych (np. nazwy w tabelkach rysunkowych) wynosi 7 i 5 mm, pomocniczych 3.5 i 2.5 mm, w wymiarowaniu i uwagach 3.5 i 2.5 mm.

Zaleca się zakup szablonów pisma o wysokości 3,5 mm oraz 5 mm.

2. RZUTOWANIE PROSTOKĄTNE (EN ISO 5456-2:1999)

Przedmioty w rysunku technicznym maszynowym zazwyczaj przedstawia się za pomocą rzutowania prostokątnego. Rozróżnia się trzy metody rzutowania prostokątnego:

• rzutowanie według metody pierwszego kąta (tzw. rzutowanie europejskie)

• rzutowanie według metody trzeciego kąta (tzw. rzutowanie amerykańskie)

• rzutowanie identyfikowane strzałkami.

Najczęstszym sposobem przedstawiania części w Polsce oraz w większości krajów europejskich jest rzutowanie wg metody pierwszego kąta spotyka się również rzutowanie identyfikowane strzałkami. Rzutowanie wg zasady trzeciego kąta w Polsce jest niepraktykowane.

Na rys. 9 przedstawiono przedmiot usytuowany we wnętrzu wyobrażalnego sześcianu (ze względu na czytelność rysunku przedstawiono jedynie 3 ściany prostopadłościanu). Stosując metodę pierwszego kąta sposób rzutowania jest następujący. Rzut przedmiotu na rzutnię oznaczoną jako A powstaje w wyniku zrzutowania przedmiotu zgodnie z kierunkiem oznaczonym symbolem a. W wyniku powtórzenia tej operacji dla wszystkich kierunków patrzenia (b, c, d, e, f,) powstaje sześć rzutów na wzajemnie prostopadłe rzutnie. Po rozwinięciu wyobrażalnego prostopadłościanu powstanie układ rzutów tego przedmiotu (rys. 10).

Rys. 9. Oznaczenie kierunku obserwacji podczas rzutowania

Rys. 10. Zrzutowany przedmiot z rys. 9 w układzie rzutowania metodą europejską

Główne zasady rzutowania:

• przedmiot na rysunku na rzutni głównej (A) należy przedstawiać w położeniu użytkowym lub w położeniu dogodnym do jego wykonania,

• przedmioty, których położenie użytkowe jest różne od poziomego lub pionowego, zaleca się przedstawiać w położeniu poziomym lub pionowym,

• przedmioty, których położenie użytkowe jest pionowe (słupy, maszty, kolumny itp.) można przedstawiać w położeniu poziomym, przy czym dolna część przedmiotu powinna być umieszczona z prawej strony,

• liczba rzutów (widoków, przekrojów itd.) powinna być ograniczona do minimum koniecznego do jednoznacznego przedstawienia i zwymiarowania przedmiotu.

Rzut przedmiotu, który ukazuje jedynie zewnętrzne jego kształty nazywa się widokiem.

A1

---