ZASADY SPOŁECZNEJ NAUKI KOŚCIOŁA

Za źródła tej nauki uważa się :

• Stary i Nowy Testament

• encykliki papieskie i inne dokumenty kościoła

• doktrynę katolicką

Wyraźnie odróżnia się 2 aspekty

1. teologiczny - dotyczy prawd wiary; gdzie kościół(głównie papieże) może się wypowiadać w sposób autorytarny

2. etyczny, społeczny, ekonomiczny - nie wypowiada się w sposób wiążący, twierdzenia papieży, księży podlegają normalnym regułom dyskursu naukowego, krytyce

Bogactwo kierunków i prądów, zwykle identyfikowane z prądem radykalnym, prawicowym i konserwatywnym; istnieje również nurt liberalny; istnieje Kirschen socialist, kierunki myśli społecznej kościoła ocierają się o wiele twierdzeń głoszonych przez socjaldemokratów

Typowe, kanoniczne założenia na których opiera się społeczna nauka kościoła . OBRONA:

1. główny nacisk na idee korporacjonizmu i solidaryzmu społecznego - wspólnotowy charakter, tzn. państwo = wspólnota wspólnot. ZBIÓR SPOŁECZNYCH JEDNOSTEK

Doktryna anty-etatystyczna - nie państwo ma być głównym wsparciem dla człowieka, ale organizacja najbardziej subsydiarna, różnego rodzaju korporacje, stowarzyszenia, wspiera korporacyjne wizje ustroju społecznego

2. podstawowa wspólnota- rodzina, w ramach niej człowiek powinien się realizować

3. pojęcie pracy - prawo do pracy, źródło godności, rozwoju duchowego, utrzymania: ''módl się i pracuj - ora et labora'' PRACA TO NIR TYLKO ZAROBEK, ALE TEZ SAMODOSKONALENIE SIĘ CZŁOWIEKA

4. wszędzie broni własności prywatnej - wrogi kolektywizmowi; wspólnotowość oparta na własności prywatnej (kolektywizm jedynie- wspólnoty klasztorne) -fundament ustroju społecznego.

Własność to nie tylko zbiór uprawnień, ale również obowiązków. Nie zwalnia człowieka z obowiązków wobec społeczeństwa, ale jest ich podstawowym źródłem.

• WYŁĄCZNOŚĆ W POSIADANIU, ALE WSPÓLNOŚĆ W UŻYTKOWANIU

• MAKSYMALIZACJA ZYSKÓW KOSZTEM PRACOWNIKA JEST CZUMŚ NIEDOPUSZCZALNYM

5. broni idei prawa natury : lex humana, lex naturalis (standard dla prawa pozytywnego)

KONCEPCJA PRAWA NATURY:

• PRAWO BOSKIE - lex divina

• PRAWO NATURALNE - lex naturalis

• Odbicie prawa boskiego w ludzkim sumieniu i poczuciu

• Każdy człowiek rodzi się z poczuciem słuszności i sprawiedliwości

• PRAWO LUDZKIE - lex Humana

KONCEPCJE PAŃSTWA:

• PAŃSTWO JAKO ORGANIZACJA PRZYMUSU (Marks)

• Państwo jako ORGANIZACJA HIERARCHICZNA - RÓZNE warstwy społeczne (Platon)

• Państwo jako solidarna całość, związek społecznych związków, korporacji i solidarności (św. Tomasz)

Święty Tomasz-3 modele państwa:

1. Hierarchicznie zbudowana struktura. Składająca się ze stanów: niewolnicy; rzemieślnicy, chłopi; żołnierze; filozofowie (Platon)

2. Państwo jest organizacją panowania i dominacji jednej grupy nad drugą. Państwo jest instrumentem panowania kapitalistów (Marks)

3. Państwo jako wspólnota wspólna, współpraca i kooperacja, jako całość, katolicka wizja

NA PAŃSTWIE CIĄŻĄ OBOWIĄZKI: 3 podstawowe funkcje państwa:

1. Ma zabezpieczyć porządek i bezpieczeństwo

2. Zapewnienie materialnego dobrobytu

3. Stoi na straży moralności

STOSUNEK DO WŁASNOŚCI PRYWATNEJ

• Pełne uznanie własności prywatnej  suma teologiczna

• Jest prawem naturalnym każdego człowieka

• Każdy człowiek staranniej przyrządzi coś dla siebie, inaczej każdy będzie unikał pracy

• Wprowadza więcej porządku w ludzkie sprawy (opieka)

• PRYWATNA WŁASNOŚC SPRZYJA POKOJOWI SPOŁECZEŃSTWA

• Jeśli człowiek poprzestanie na własnych uzyska ją

• Argument GOSPODARCZY- wydajność, EFEKTYWNOŚĆ gospodarcza

• Argument organizacyjny- za co kto w społeczeństwie odpowiada; własność prywatna dokonuje w racjonalny sposób podziału pracy w społeczeństwie

• REHABILIATACJA POJĘCIA PRACY - praca nie jako przekleństwo, ale jako podstawa zarobku, utrzymania i dostosowania

• Obowiązek pracy jest 1 z przykazań społecznej nauki kościoła

• Rozróżnieni posiadania od użytkowania

• własność zawsze w rękach prywatnych ale dochody z użytkowania wspólne

JAN PAWEŁ II powtarza argumentacje św. Tomasza

• wyższość prawa naturalnego nad prawe ludzkim - po to żeby utrzymać pirządek, obowiązek przestrzegania prawa - nawet niesłusznego. Wyjatki:

• 1. razaca niesprawiedliwość

• 2. władca jest tyranem

wtedy obowiązek przestrzegania prawa nie wiąze obywateli

• prawo naturalne w myśli tomistycznej nie powinno zastępować prawa ludzkiego, często jest ono poza zakresem prawa naturalnego

• prawo naturalne = zachowuj się zgodnie z sumieniem, bądź dobrym człowiekiem

• św. Tomasz - ELEMENTY ZASADY PRAWA NTURALNEGO:

• Dekalog

• Obowiązek zachowania własnego i cudzego istnienia - zakaz zabójstwa, samobójstwa

• Obowiązek zachowania własnej natury (małżeństwo, troska o potomstwo)

• Obowiązek solidarności z innymi, pomocy i mówienia prawdy

XVI W. ROZPADA UNIWERSALIZMU CHRZEŚCIJAŃSKIEGO

• Katolicyzm - etyka katolicka

• Protestantyzm - etyka protestancka

M. WEBBER - początki kapitalizmu wiążą się z reformacją, etyką protestancką i kalwińską - podstawowe cnoty charakterystyczne dla gospodarki wolnorynkowej.

• Ponieważ na etyce protestanckiej a nie na katolickiej opiera się duch przedsiębiorczości kapitalistycznej

• W słynnej doktrynie predestynacji kalwina pojawiła się teza, ze sukces gospodarczy, materialny człowieka, nie jest powodem jesgo potępienia, ale jest właśnie wyrazem błogosławieństwa bozego. wten sosób Bóg nawraca człowieka w cnotliwe życie. Zdaniem Webbera u podstaw etyki protestanckiej leżą cnoty:

• Pracowitość

• Oszczędność

• Ascetyzm

• Zaradność

• Aktywność

• Zdaniem Webbera etyka katolicka ma char. KONTEMPLACYJNO-PASYWISTYCZNY, która nakłania bardziej do rozmyślania niż do działania, w której potępia się dążenie do zysk…ó, sukcesu gospodarczego.

• Także John STUART MILL zwraca uwagę na to, ze etyka katolicka to jest jakby katalog „nie będziesz, czyli „nie kradnij”, itp., w której kładzie się naciski nie na to co człowiek powinien robić, do czego dążyć, a tylko na to czego mu robić nie wolno.

• Funkcjonuje do dziś

• W samych Niemczech- najlepszym landem jest katolicka Bawaria, w katolickich Włoszech powstał pierwszy bank to zaprzecza tezie o lepiej rozwijających się terenach protestanckich

XII,XIII w. filozofia tomistyczna -św. Tomasz z Akwinu- olbrzymi wpływ personalizmu. Powstała na przełomie XIX i XX w doktryna, źródło św. Tomasz z Akwinu. Nazwa - osoba ludzka ma być głównym podmiotem w społeczeństwie, nie państwo, korporacje.

SPOŁECZNA NAUKA KOŚCIOŁA SKŁADA SIĘ Z 2 CZŁONÓW:

1. PERSONALIZM CHRZESCIJAŃSKI

2. NAUKA SPOŁECZNA MKOSCIOŁA SENSU STRICTE

ad. 1. punktem naczelnym jest jednostka ludzka, pojmowana nie njako jednostka fizyczna, ale też jako pewna duchowość. Gosi się pierwsznstwo i prymat osoby nad społeczeństwem.

Biblią personalistycznej filozofii były 2 encykliki :

• Rerum Novarum Leona XIII z 1891

• Quadragesimo anno Piusa XI z 1931

Dwaj czołowi przedstawiciele nurtu personalistycznego : Jacques Maritain i Mounier , przy pracach na francuską Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela szukali inspiracji w naukach kościoła.

STRUKTURA DEMOKRACJI PERSONALISTYCZNEJ

Ustrój, który stawia na pierwszym miejscu autonomię i wolność osoby lydzkiej.

Ustrój który nazwał Maritain demokracją personalistyczną opierał się na zasadach

• ochrona wolności człowieka, która nie może być poświęcona ani na rzecz państwa ani żadnej instytucji. Panstwo jako UNIA WOLNYCH ZWIĄZKÓW OBYWATELI

• ustrój społeczny powinien być korporacyjny - dobrowolne zrzeszenia, wspólnoty, stowarzyszenia

• praca podstawowym prawem każdego człowieka , ale i obowiązkiem. Nacisk na prawa socjalne , kulturowe.

• społeczeństwo o pluralistycznym charakterze - rozmaitość dobrowolnych stowarzyszeń, organizacji, kierujące się różnymi wizjami społeczeństwa, praca dla dobra wspólnego na różne sposoby

• społeczność teistyczna - instytucje państwowe uznają wiarę i religię za istotny element życia publicznego i moralności publicznej. Nie zamyka religii w kosciołach

w Polsce mówi się o szkole personalistycznej skupionej wokół KUL - Wyszyński był 1 z czołowych przedstawicieli tej szkoły; również Jan Paweł II, Swierczewski, Struzewski

! Słynny sylabus Piusa IX dołączony do encykliki z 1864 Quanta Cura dotyczył stosunku Kościoła o tzw. wielkiej alternatywy.

• socjalizm czy kapitalizm, obydwa te ustroje uznane za błędne, poszukiwanie trzeciej drogi alternatywy dla tych ustrojów

• Nie była wiążąca dotyczyła, spraw społecznych i ekonomicznych. Większość teologów nie zajmuje się poszukiwaniem tej alternatywy, lecz otwarcie opowiada się za kapitalizmem.

• Jan Paweł II opowiada się za tzw. liberalizmem wspólnotowym - dla wolnego rynku i własności prywatnej nie ma alternatywy. (encyklika Centesimus annus z 1991 r.)

• Encyklika Leona XIII 1891 „ Rerum Novarum”

• Podstawy filozofii personalistycznej

• Papież robotników

• wspieranie dzieła pojednania między pracodawcami i pracownikami poprzez nieustanne przypominanie praw i obowiązków wszystkich zainteresowanych

• odrzucał nacjonalizację, własność społeczną, państwową, głosił też hasła ochrony zatrudnienia, ochrony pracy, dzieci, kobiet, sprawiedliwego wynagrodzenia i upowszechnienia własność.

• odrzuceniu socjalizmu w wydaniu marksistowskim i ślepego kapitalizmu

• Współpraca państwa z kościołem przy rozwiązywaniu problemó

Quadragesimo anno Piusa XI z 1931 - zasada subsydiarności

• Kościół wycofał się z głoszonej wcześniej w encyklice Rerum Novarum pierwotnej tezy, że nie jest jego zadaniem troska o materialne i społeczne potrzeby człowieka, że nie może się on całkowicie oderwać od problemów politycznych i społecznych takich jak bezrobocie, praca dzieci, nierówność kobiet, rozpad rodziny. Kościół bardzo negatywnie oceniał i liberalizm i socjalizm. Ten pierwszy głownie za to że propagował coś co można nazwać egoizmem i konsumpcjonizmem, ten drugi za to, że całkowicie uzależniał jednostkę ludzką od państwa. Społeczna nauka Kościoła była jakby propozycją trzeciej drogi między ideałami liberalizmu a ideałami socjalistycznymi.

• fundamentalna zasada subsydiarności - podział kompetencji w społeczeństwie, podstawowe zadanie różnych instytucji, dwu biegunowa pewna relacja między państwem a obywatelami, wspólnoty, korporacje, prywatne przedsięwzięcia obywateli nie przypisują im żadnych funkcji publicznych( liberałowie- wielu wrogich temu)

• Kościół - trójelementowa wizja organizmów społecznych:

• jednostki,

• instytucje pośredniczące(stowarzyszenia, związki, korporacje)

• państwo,

• Korporacje to organizacje pośredniczące, takie jak organizacje religijne, sportowe, kulturalne itp., związki zawodowe, różne towarzystwa. Broniąc korporacyjnej wizji państwa Kościół mówi, iż to właśnie w korporacjach a nie w państwie powinna skupiać się aktywność ludzi. I to właśnie od korporacji a nie od państwa człowiek w pierwszej kolejności powinien oczekiwać pomocy.

• zasada subsydiarności zgodnie z zasadami personalizmu implikuje pierwszeństwo osoby ludzkiej wobec korporacji, oraz pierwszeństwo korporacji wobec państwa. Rehabilitacja ustroju społecznego w średniowieczu, korporacje, gildie, cechy- podstawowe oparcie, szereg ważnych funkcji społecznych, pierwszy liberalizm wolnorynkowy doprowadził do ich zagłady.

• Podział kompetencji

• Aspekt negatywny:

• nie wolno jednostkom wydzierać i na społeczeństwo przenosić tego co mogą wykonać samodzielnie z własnej inicjatywy i własnymi siłami Pius XI (ubezwłasnowolnienie jednostki - odbiorca świadczeń, oducza to zaradności, przedsiębiorczości); obowiązek dbania człowieka o siebie,

• Aspekt pozytywny:

• Jednostkom należy pomagać dopiero tam, gdzie nie jest już ona sobie w stanie pomóc sama

• Jednostka wspomagana przez korporacje  państwo jest instytucją pomocniczą

• Obowiązek podstawowy, bliższy- porządek i bezpieczeństwo

• Obowiązek dalszy- sprawy społeczne i ekonomiczne

• Pomoc minimalna ale niezbędna (nie daj ryby tylko wędkę)

• Negatywnie działająca opieka społeczna, sprowadza potrzebujących do roli klienta; uprzedmiotawia ludzi; nie rozwija; biurokratyzacja,

• Wzorzec dla UE

• Interwencja dopiero gdy państwo sobie nie radzi

• Ciężar kompetencji przesunięty z instytucji państwowych do regionów

Jeżeli jednostka z różnych powodów nie jest sobie w stanie poradzić, pomocy powinny udzielać ciała pośredniczące(korporacje)

Jeżeli pewnych zadań nie są w stanie wykonać, dopiero wtedy może interweniować państwo - ostatnia instancja, podejmuje tylko te działania, których nie są w stanie podjąć same stowarzyszenia, obrona państwa, policja, itd.

• wizja ustroju dalece zdecentralizowana, decyzje podejmowane na jak najniższym szczeblu drabiny ; obywatel ponosi odpowiedzialność za to , co się w jego życiu dzieje.

• tylko taka wizja społeczna jednostki z obowiązkami i prawami prowadzi do upodmiotowienia jednostki

Nauka społeczna Jana Pawła II:

• Encyklika 1991 „Centesimus Animus”

Krytyka idei państwa liberalnego i welfare state

• Wolny rynek i własność prywatna nie mają żadnej poważnej alternatywy

• Opowiada się za gospodarką wolnorynkową (efektywniejsza, umacnia zdolność do kooperacji)

• Zarzuty welfarestate :

• Uzależnienie obywateli od państwa

• Państwo opiekuńcze oducza ludzi odpowiedzialności

• „Zarzuty wobec państwa opiekuńczego, koncentracja na potrzebach materialnych a nie duchowych ludzi”.

• Za św.Tomaszem powtarza argumenty za wolnym rynkiem i gospodarka prywatną:

• Jest bardziej efektywna

• Bardziej promuje WOLNOŚĆ OSOBY niż w systemie kolektywnego gospodarowania

• Bardziej [promuje ludzką PRACĘ I POTRZEBY (sprzyja ludzkiej kreatywności w najwyższym stopniu)

• LUDZKĄ ZDOLNOŚĆ DO WSPÓLOPRACY

• „Socjalizm okazał się lekarstwem, które jest gorsze od choroby, która miało leczyć”.

5

---