1. SPOŁECZNA NAUKA KOŚCIOŁA

Społeczna nauka kościoła składa się z tych aspektów doktryny KK, które odnoszą się do kwestii zbiorowych problemów społeczności lub też całej ludzkości

-nazwa po raz pierwszy została użyta w encyklice Quadragesimo anno Piusa XI z 1931r.

-za głównego twórcę społecznej nauki kościoła uznaje się papieża Leona XIII, który w 1981r. wydał encyklikę Rerum novarum

Źródła:

1. materialne:

   1. prawo naturalne – poznajemy je za pomocą rozumu, jest wpisane w ludzką osobę
      -wyróżnia się tu:

      • zasady pierwsze – są oczywiste dla każdej kultury, np. nie zabijaj

      • zasady dalsze (wtórne) – wynikają z zasad pierwszych i są konkretne dla poszczególnych narodów

   2. prawo objawione – zawarte w Piśmie Świętym i Tradycji Kościoła

   3. znaki czasu

2. formalne:

   1. oficjalna nauka kościoła

      • orzeczenia soborów powszechnych i synodów

      • społeczne encykliki papieskie

      • kodeks prawa kanonicznego

      • listy pasterskie i wypowiedzi biskupów

   2. wyniki dociekań uczonych katolickich

Fundamenty nauki społecznej kościoła:

• obrona idei korporacjonizmu – państwo jest związkiem pomniejszych, społecznych związków

• obrona idei rodziny jako podstawowej komórki społecznej

• obrona idei solidaryzmu społecznego – idea ta uznaje gospodarkę wolnorynkową, ale twierdzi, że własność nie jest tylko prawem, a obowiązkiem
  -podkreśla, że maksymalizacja zysków kosztem pracowników jest czymś niedopuszczalnym

• podkreślenie wartości pracy ludzkiej – praca jest sposobem doskonalenia człowieka

• prymat prawa naturalnego

2. PAŃSTWO

Św. Tomasz z Akwinu – poglądy autor dzieł:

• Summa filozoficzna

• Summa teologiczna

• Komentarz do polityki Arystotelesa

-traktuje on państwo i społeczeństwo jako dzieła boże

-w ramach państwa zaspokajane są wszelkie naturalne potrzeby ludzkie

-u podstaw organizacji państwa leżą idee fundamentalne:

1. porządek (ordo)

2. pokój (pax)

3. sprawiedliwość (iustitia)

-zasadniczo źródłem władzy jest Bóg

-składa on suwerenność polityczną w ręce ludu, który staje się narzędziem Boga

-lud może ustanowić dowolną formę rządu, powierzając swą suwerenność królowi, arystokracji lub rządom republikańskim

-forma rządów zależy od umowy między rządzącym a rządzonym

-jeżeli niegodny władca zrywa warunki umowy zawartej z ludem, lud ten ma prawo oraz obowiązek zbrojnego przeciwstawienia się jego władzy

-nie może to jednak prowadzić do zabójstwa tyrana, gdyż następstwem takiego aktu byłaby anarchia

-na państwie ciążą 3 obowiązki:

1. ma zabezpieczyć porządek i bezpieczeństwo

2. zapewnienie materialnego dobrobytu

3. stoi na straży moralności

-św. Tomasz wyznacza 3 cechy państwa:

1. hierarchicznie zbudowana struktura – składa się ono ze stanów: niewolnicy, rzemieślnicy, chłopi, żołnierze, filozofowie

2. państwo jest organizacją panowania i dominacji jednej grupy nad drugą

3. państwo jako wspólnota, korporacja

-św. Tomasz odniósł się również do kwestii własności

-własność prywatna jest uprawniona i nie pozostaje w sprzeczności z naturą

-łączy się ona z obowiązkiem wspierania bliźnich znajdujących się w potrzebie jałmużną

-jest to obowiązek wszystkich ludzi

-twierdził, że własność prywatna zapewni ład i porządek społeczny, ponieważ każdy człowiek troszczy się bardziej o swoje dobra niż o wspólne

-ważną rolę odgrywa również praca

-stanowi ona naturalną potrzebę człowieka i jest instrumentem ascezy, czynnikiem stanowiącym realizację boskiego celu życia

-tym samym jest obowiązkiem

-zadaniem państwa jest pilnowanie, aby powszechny obowiązek pracy był realizowany w warunkach godziwego wynagrodzenia, które jest rezultatem umowy między pracodawcą a pracownikiem

-św. Tomasz wyodrębnia 4 rodzaje prawa hierarchicznie uporządkowanego:

• prawa wieczne (lex divina, lex aeterna) – są odzwierciedleniem woli samego Boga i jego planem wszechświata

  • prawa naturalne (lex naturalis) – stanowią tę część norm prawa wiecznego, która zaszczepiona została przez Boga w rozumie
    -jednym z podstawowych praw naturalnych jest własność, stąd jej ochrona jest naczelnym obowiązkiem państwa

    • prawo ludzkie (lex humna) – stanowi aplikację prawa naturalnego do potrzeb człowieka i tym samym podstawę ludzkiego porządku społecznego
      -prawo stanowione jest dziełem państwa, które uznaje moc wiążącą zwyczajów bądź też stoi na straży aktów tworzonych przez władców

  • boskie prawo objawione w Piśmie świętym – stanowi uzupełnienie rozumu i prawa ludzkiego w zakresie problematyki zbawienia człowieka
    -jest to prawo kanoniczne

-odrębnie św. Tomasz analizuje zagadnienie prawa narodów (ius gentium) oraz prawa państwowego (ius civile)

• ius gentium – jest to zgodnie z tradycją prawa rzymskiego ta część praw poszczególnych narodów, która jest im wspólna, np. prawo własności

• ius civile – obejmuje rozumne zarządzenia dla wspólnego dobra
  -jest ono ustanowione przez uprawniony do tego organ i winno odpowiadać zasadom rozumu i moralności

-św. Tomasz wprowadził następujące zasady dotyczące prawa:

1. wyższość prawa naturalnego nad prawem ludzkim – służy to utrzymaniu porządku
   -istnieją dwie sytuacje, w których można odstąpić od obowiązku przestrzegania prawa:

   1. władca jest tyranem

   2. rażąca niesprawiedliwość

2. prawo naturalne nie powinno zastępować prawa ludzkiego

3. na prawo naturalne składają się:

   1. dekalog

   2. obowiązek zachowania własnego i cudzego istnienia (nie zabijaj)

   3. obowiązek zachowania własnej natury (małżeństwo, troska o potomstwo)

   4. obowiązek solidarności z innymi

-istotnym zagadnieniem jest również kwestia stosunków między państwem a Kościołem

-państwo ma obowiązek dbać o potrzeby fizyczne i dobro moralne obywateli

-państwo jest pomocnikiem Kościoła we wskazywaniu ludziom drogi do zbawienia, stąd jest oczywistym, że królowie powinni być poddani i posłuszni kapłanom

-państwo zobowiązuje się do aktywnego zwalczania heretyków, którzy utrudniają człowiekowi zbawienie

-państwo i kościół nie wykluczają się wzajemnie, lecz uzupełniają

-konieczne jest uznanie najwyższego autorytetu państwa w sprawach świeckich, a kościoła w sprawach duchowych

2. ROZPAD UNIWERSALIZMU CHRZEŚCIJAŃSKIEGO

→ etyka katolicka

→ etyka protestancka

Max Weber twierdził, że początki kapitalizmu wiążą się z reformacją, etyką protestancką oraz etyką purytańską, ponieważ wskazuje ona na podstawowe cnoty, które są charakterystyczne dla gospodarki rynkowej:

• pracowitość

• oszczędność

• ascetyzm

• zaradność

• aktywność

-zdaniem Webera etyka katolicka ma charakter kontemplacyjno-pasywistyczny

-nakłania ona bardziej do rozmyślania niż do działania

3. PERSONALIZM CHRZEŚCIJAŃSKI

-społeczna nauka kościoła składa się z dwóch członów:

1. personalizm chrześcijański

2. nauka społeczna kościoła sensu stricto

A) Personalizm chrześcijański prąd w filozofii chrześcijańskiej, zakładający postawienie w centrum badań filozoficznych osoby człowieka, a nie społeczności

-wyróżnia się tu dwa nurty:

1. personalizm integralny (J. Maritain) – najwyższą wartością jest dążenie do zjednoczenia z Bogiem
   -z tak rozumianego personalizmu Maritain wyprowadził cechy chrześcijańskiego ustroju społeczno-politycznego, który powinien afirmować wspólnotę dóbr oraz chrześcijańską wspólnotę braterską złożoną z osób sobie równych
   -podkreślał również, że jednostka jest ważniejsza od politycznej zbiorowości

2. personalizm otwarty (E. Mounier) – osoba ludzka ma prawo do samorealizacji, a zatem do wolności
   -krytykował tym samym totalitaryzm i indywidualizm, twierdząc osoba istnieje tylko w ramach stosunków społecznych, które zapewniają jej otrzymanie powołania moralnego
   -krytykował cywilizację konsumpcyjną, podkreślając potrzebę otwartości na drugiego człowieka

-struktura demokracji personalistycznej opiera się na następujących elementach:

1. ochrona wolności człowieka – państwo jest unią wolnych związków obywateli

2. korporacjonizm – w państwie powinny funkcjonować dobrowolne zrzeszenia, organizacje

3. pluralizm – społeczeństwo powinno mieć charakter pluralistyczny, powinna istnieć rozmaitość różnych zrzeszeń, organizacji
   -praca powinna służyć dobru wspólnemu

4. społeczność teistyczna

B) Nauka społeczna kościoła sensu stricto najważniejsze źródła:

1. syllabus dołączony do encykliki Piusa IX Quanta Cura – tzw. syllabus błędów
   -Pius IX potępił socjalizm oraz kapitalizm oraz wskazał, że należy poszukiwać innego rodzaju ustroju

2. encyklika Leona XIII Rerum novarum:

   1. filozoficzną podstawą doktryny kościelnej pozostaje tomizm z przystosowaniem do warunków nowoczesnej epoki

      • na pierwszym miejscu stawia cele najwyższe związane ze zbawieniem, do których drogą jest lojalne wykonywanie obowiązków w zakresie pracy i religijności

   2. pojawia się pojęcie solidaryzmu chrześcijańskiego

      • w pierwszym rzędzie podkreślono potrzebę wyeliminowania walki interesów w postaci zaniechania wystąpień rewolucyjnych lub wiążących się z podważaniem istniejącego porządku społecznego

      • potępienie komunizmu i socjalizmu

   3. stwierdzenie nienaruszalności prawa własności oraz wynikającej stąd nierówności między ludźmi

      • prawo własności jest prawem naturalnym

      • prawo własności stanowi gwarancję porządku społecznego i państwowego

   4. stworzenie programu przeciwdziałania sprzecznościom klasowym

      • propozycja przekształcenia ustroju kapitalistycznego w demokrację chrześcijańską

3. encyklika Piusa XI Quadragessimo Anno:

   1. stoi na straży własności prywatnej

      • w szerszym zakresie dopuściła prawną reglamentację sposobu korzystania z własności, ilekroć tego wymaga konieczność, a prawo naturalne nie podaje w tej mierze wyraźnych przepisów

   2. rozwinięty został program uwłaszczenia proletariatu

      • zaakceptowano zasadę, że odrębne interesy pracodawców i pracobiorców mogą być odrębnie przez każdą stronę rozpatrywane i kiedy zachodzi potrzeba odrębnie rozstrzygnięte

      • państwo powinno stać na straży tego rodzaju dóbr, które pozostawione prywatnym osobom mogłyby okazać się groźne dla społeczeństwa

   3. krytyka liberalizmu i socjalizmu

      • liberalizm jest przejawem egoizmu

      • socjalizm uzależnia jednostkę od państwa

   4. zasada subsydiarności

      • aspekt pozytywny – nie wolno wydzierać jednostkom i przenosić na państwo lub społeczeństwo, tego co jednostka może wykonać z własnej inicjatywy

      • aspekt negatywny – państwo może wkraczać tylko w te sprawy, w których jednostka nie może sobie sama poradzić

   5. trójelementowa wizja państwa

   6. korporacjonizm

      • w korporacjach, a nie w państwie, powinna skupiać się aktywność ludzi

      • korporacje powinny zapewniać ludziom pomoc, dopiero w drugiej kolejności można zwrócić się o nią do państwa (państwo ma charakter pomocniczy)

4. nauka społeczna Jana Pawła II:

   1. problematyka jednostki

      • człowiek jest podmiotem ludzkim i traktuje się go w 3 wymiarach:

        • przyrodniczym

        • psychologicznym

        • nadprzyrodzonym

      • wewnętrzne życie człowieka powinno koncentrować się na dwóch głównych wartościach: prawdzie i wierze

      • prawem podstawowym człowieka jest wolność wyprowadzona z transcendentnej godności każdego człowieka

      • wskazanie na katalog praw jednostki, m.in.

        • do życia

        • wolności i bezpieczeństwa osobistego

        • wyżywienia, odzienia, mieszkania

        • wolności myśli, sumienia i religii

   2. problematyka państwa

      • państwo spełnia 3 podstawowe funkcje

        • ekonomiczną

        • polityczną

        • duchową

      • urzeczywistnianie tych funkcji powinno zapewnić harmonijny rozwój jednostki

      • potępienie kolektywizmu i indywidualizmu

   3. problematyka pracy

      • człowiek jest powołany do pracy, a praca stanowi znamię człowieczeństwa

      • praca jest podstawową wartością, ponieważ prowadzi do uspołecznienia człowieka

      • pracy należy nadać odpowiednią rangę poprzez:

        • sprawiedliwy podział jej rezultatów

        • powszechną dostępność

        • stworzenie odpowiednich warunków

        • co najmniej zmniejszenie bezrobocia

      • wyróżnia się dwa wymiary pracy człowieka

        • wertykalny – praca prowadzi do przybliżania się do Boga

        • horyzontalny – praca jest środkiem doskonalenia ludzkiego bytowania

   4. zasady współdziałania państwa i kościoła opierające się na 3 ideach:

      • zasada suwerenności kościoła i państwa we właściwych im zakresach działania

      • zasada wolności religii i kościoła, czyli idea wolności wyznania w aspekcie osobowym oraz instytucjonalnym

      • zasada współpracy kościoła i państwa oparta na dialogu