PRAWO CYWILNE

CZĘŚĆ OGÓLNA

PROF. DR HAB.

MAŁGORZATA PYZIAK- SZAFNICKA

SPIS TREŚCI:

I. OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE CYWILNYM Str. 3

A. Pojęcie prawa cywilnego

B. Zakres prawa cywilnego

C. Systematyka prawa cywilnego

D. Historia źródeł polskiego prawa cywilnego

E. Źródła obecnie obowiązującego w Polsce prawa cywilnego

F. Konflikty norm prawa cywilnego

II. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY Str. 8

A. Pojęcie stosunku cywilnoprawnego

B. Klasyfikacja zdarzeń cywilnoprawnych

C. Struktura stosunku cywilnoprawnego

III. ELEMENTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO- Str. 10

OSOBY FIZYCZNE

A. Pojęcie osób fizycznych

B. Problem zdolności prawnej Nasciturusa

( dziecka poczętego nie narodzonego )

C. Zakończenie zdolności prawnej osób fizycznych

D. Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych

E. Pojęcie konsumenta

IV. OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH OSÓB FIZYCZNYCH Str. 17

A. Historia ochrony dóbr osobistych

B. Pojęcie dóbr osobistych

C. Przesłanki ochrony dóbr osobistych

D. Środki ochrony dóbr osobistych

V. ELEMENTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO- Str. 21

OSOBY PRAWNE

A. Historia osób prawnych

B. Teoria osób prawnych

C. Powstanie osób prawnych

D. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób prawnych

E. Tryb działania osób prawnych

F. Rodzaje osób prawnych

G. Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej

H. Pojęcie przedsiębiorcy

VI. PRAWO PODMIOTOWE Str. 27

A. Historia prawa podmiotowych

B. Prawa podmiotowe w doktrynie polskiej

C. Klasyfikacja praw podmiotowych

D. Nabycie prawa podmiotowego

E. Nadużycie prawa podmiotowego

VII. CZYNNOŚCI PRAWNE Str. 34

A. Oświadczenie woli

B. Pojęcie i podział czynności prawnych.

VIII. ZAWARCIE UMOWY Str. 39

A. Oferta

B. Przetarg/aukcja

C. Negocjacje

D. Umowa przedwstępna

IX. FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH Str. 43

A. W znaczeniu technicznym

B. W znaczeniu prawniczym

X. WADY OŚWIADCZEŃ WOLI Str. 46

A. Powodujące bezwzględną nieważność czynności prawnej

B. Powodujące wzruszalność czynności prawnej

XI.ELEMENTY CZYNNOŚCI PRAWNEJ Str. 51

A. Warunek

B. Termin

XII. PRZEDSTAWICIELSTWO Str. 54

A. Pojęcie przedstawicielstwa

B. Pełnomocnictwo

C. Prokura

XIII. PRZEDAWNIENIE Str. 58

A. Pojęcie przedawnienia

B. Bieg terminu przedawnienia

C. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia

D. Przerwanie biegu terminu przedawnienia

I. OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE CYWILNYM

A. POJĘCIE PRAWA CYWILNEGO - gałąź prawa obejmująca zespół przepisów normujących

stosunki majątkowe i niemajątkowe między osobami

fizycznymi i prawnymi na zasadzie równorzędności

podmiotów

PRAWO CYWILNE jest częścią systemu prawa, gałęzią tego systemu, stanowi "jądro prawa prywatnego". Nazwa ius civile ( ius prioprium civilum Romanorum )- "prawo obywateli Rzymu"- obowiązywało między obywatelami. Określenie to obowiązuje w Europie ( we Francji- droit civil, w Niemczech- Burgerlichesrecht ). Nieobeznani w prawie przeciwstawiają błędnie prawo cywilne prawu wojskowemu czy kościelnemu. Tak więc PRAWO CYWILNE REGULUJE STOSUNKI MIĘDZY OBYWATELAMI.

Podział prawa na publiczne i prywatne wywodzi się już od Ulpiana- prawem publicznym było to, co dotyczyło korzyści państwa, a prawem prywatnym to, co dotyczyło interesu obywateli, jednostek. Podział ten zamilkł w socjalizmie, bo było tylko prawo publiczne. W prawie francuskim prawników dzieli się na publicist i privacist, w Polsce podział ten nie jest tak silny.

Prawo cywilne możemy próbować wyodrębnić na podstawie różnych kryteriów:

a) ze względu na treść regulowanych stosunków

Prawo cywilne reguluje zarówno stosunki majątkowe ( wynikające z własności, umów, alimenty ) jak i niemajątkowe ( ochrona czci i dóbr osobistych, obowiązki małżonków, prawo autorskie, prawo ojcostwa dzieła- zabrania plagiatu, cytowania dzieła ). Stąd też kryterium to okazuje się nieskuteczne.

b) ze względu na podmiot regulowanych stosunków

Zgodnie z Art. 1. : Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne pomiędzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi.

W socjalizmie wyróżniano szczególne podmioty zwane JEDNOSTKAMI GOSPODARKI USPOŁECZNIONEJ ( dalej jgu )- osoby prawne zaliczane do sektora publicznego- banki, przedsiębiorstwa publiczne, Koło Gospodyń Wiejskich. Stosunki między nimi podlegały kodeksowi cywilnemu.

Tak więc również to kryterium nie pozwala wyodrębnić wyraźnie prawa cywilnego.

c) ze względu na metodę regulacji.

Dla prawa cywilnego charakterystyczne jest zasada równorzędności stron tzn. że żadne ze stron nie jest podporządkowana drugiej.

Tylko to kryterium umożliwia nam wyróżnienie prawa cywilnego od innych gałęzi prawa np. pr. administracyjnego czy finansowego

d) sankcja odszkodowawcza

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY to stosunek między równorzędnymi podmiotami. W prawie administracyjnym np. organ administracji jednostronnie określa naszą pozycję, nakazując np. zapłatę podatków. Żadna ze stron stosunku cywilnoprawnego nie może w sposób dowolny jednostronnie narzucić drugiej swej woli ( wyjątek- istnieją jednak PRAWA PODMIOTOWE KSZTAŁTUJĄCE ) z możliwością jednostronnego uregulowania stosunku.

Spory między podmiotami prawa cywilnego rozstrzygają niezawisłe sądy powszechne, występujące w roli arbitra. Konsekwencją równorzędnej pozycji stron jest to, że w wypadku nie wywiązania się z umowy występuję sankcja odszkodowawcza

ZASADA WOLNOŚCI ( SWOBODY ) UMÓW- wiążę się to z tym, że podmioty są równorzędne i mogą nawzajem kształtować swoje stosunki.

Czasem równorzędność podmiotów jest fikcją- nie można negocjować ceny biletu PKP- zdarza się tak wtedy, gdy mamy kontrahenta profesjonalnego. Nasza decyzja ogranicza się do tego czy zawrzeć umowę czy nie ( UMOWA ADHEZYJNA ). Mamy jednak możliwość podjęcia decyzji, czy jechać pociągiem czy samochodem. Podobnie z elektrownią- można nie zawrzeć umowy. Tworząc prawo cywilne ustawodawca wkłada sporu wysiłku aby wyrównać stosunki gospodarcze.

Stąd PRAWO KONSUMENCKIE- chroni obywateli przed nadużyciami prawa ( np. Art. 385. §1. W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony są związane umową, §2. Wzorzec umowy powinien być sformułowany w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta- klauzule, których nie można wprowadzić do umowy. Przepis ten broni przed narzuceniem przez monopolistę warunków kontrahentowi (art. 385³).

B. ZAKRES PRAWA CYWILNEGO

Co do których dziedzin powstaje pytanie, czy są częścią prawa cywilnego.

Dotyczy to:

a) PRAWA PRACY- wyrosło na podstawie stosunku najmu pracy, zaczęło się wyodrębniać w poł. XIX w., musi spełniać funkcje gwarancyjne. Domeną są NORMY SEMI- IMPERATYWNE- wyznaczają pewien standard, pewne minimum gwarancji , który musi być przestrzegany ( np. płaca minimalna, minimalna długość urlopu ).

01.01.1975 uchwalono KODEKS PRACY, obowiązuje do dziś, z poważnymi zmianami. Jednak art. 300 KP w sprawach nie unormowanych przepisami pr. pracy stosuje się odpowiednio przepisy KC.

b) PRAWA RODZINNEGO- reguluje zasadniczo stosunki majątkowe, bo w socjalizmie rodzina miała opierać się na stosunkach niemajątkowych w przeciwieństwie do rodziny burżuazyjnej opartej na stosunkach majątkowych. Stąd wyodrębniono KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY. Natomiast prawo rodzinne jest prawem cywilnym.

Prawo cywilne stosuje się wprost w prawie rodzinnym

c) POSTĘPOWANIE CYWILNE- odrębne od prawa cywilnego- jest to procedura. Prawo dzieli się często na:

- prawo materialne ( prawo cywilne )- jakie prawa mi przysługują?

• prawo formalne ( postępowanie cywilne )- jak zrealizować te prawa? Właściwość sądów; postępowanie przed sądami itp. - reguluje to

KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO 17.11.1964r

d) PRAWO HANDLOWE- jest prawem cywilnym między kupcami ( przedsiębiorcami ), profesjonalistami, którzy zajmują się działalnością handlową, jeżeli zawierają umowy regulowane w kodeksie cywilnym. W miarę jak przedsiębiorstwa zaczynają odgrywać coraz większą rolę, występuje zjawisko zwane komercjalizacją prawa cywilnego. Prawo cywilne recypuje normy pr. handlowego, które przez to stają się obowiązujące w zwykłym obrocie cywilnym. Reguluje je KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. Kiedyś był to kodeks handlowy. Reguluje on przede wszystkim sytuację podmiotów.

e) PRAWO GOSPODARCZE ( Wirtschaftsrecht ) powstało w XIX w. w Niemczech, obejmowało dziedziny prawa użyteczne w działalności gospodarczej, części prawa podatkowego, administracyjnego, wodnego, rolnego. W okresie socjalizmu mianem prawa gospodarczego określano prawo obowiązujące pomiędzy j.g.u. Nie było katedr prawa handlowego- zamiast tego katedry obrotu uspołecznionego. W CSRS był nawet odrębny kodeks gospodarczy. W PRL zachowano zasadę jedności, ale kodeks cywilny upoważniał Radę Ministrów do stosowania przepisów obowiązujących tylko dla obrotu uspołecznionego.

C. SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO

1) CZĘŚĆ OGÓLNA- wysunięta przed nawias, ( artykuły 1- 125 ) są to normy, które regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego.

a) podmioty,

b) sposób zawieranie umowy,

c) czynności prawne,

d) przedawnienie

2) PRAWO RZECZOWE ( Księga II: "Własność i inne prawa rzeczowe"- artykuły140- 352 )- normy regulują te społeczne formy korzystania z dóbr majątkowych, w których występują dwie następujące cechy:

- przedmiotem korzystania są RZECZY- materialne części przyrody, które w obrocie traktowane są jako dobra samoistne ).,

- forma korzystania ukształtowana jest w postaci praw podmiotowych bezwzględnych, tzn. skutecznych względem każdej osoby trzeciej ( erga omnes ).

a) własność,

b) użytkowanie wieczyste,

c) ograniczone prawa rzeczowe:

- użytkowanie,

- służebność,

- własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,

- spółdzielcze prawo do lokalu mieszkaniowego,

- prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

- zastaw,

- hipoteka

PRAWO SPÓŁDZIELCZE- reguluje trzy wymienione prawa spółdzielcze,

USTAWA O KSIĘGACH WIECZYSTYCH I HIPOTECE ( PRAWO HIPOTECZNE )- uregulowanie tej materii w osobnej ustawie jest wynikiem ideologicznych zapatrywań- gdy stanowiono kc wydawało się, że w PRL przeprowadzi się nacjonalizację ziemi, a hipoteka nie miałaby wtedy sensu. Dopiero po zmianie konstytucji i akceptacji własności prywatnej ustawodawca zdecydował się uregulować sprawę hipoteki.

d) posiadanie ( jest stanem faktycznym )

3) ZOBOWIĄZANIA ( artykuły 353- 921 )- normy te regulują stosunki prawne, z których powstają WIERZYTELNOŚCI, czyli prawa jednego podmiotu ( WIERZYCIELA ) do żądania od drugiego podmiotu ( DŁUŻNIKA ) ŚWIADCZENIA, to jest pewnego zachowania się pozytywnego ( DZIAŁANIA ) lub negatywnego ( ZANIECHANIA ), mają one charakter praw podmiotowych względnych, skutecznych tylko względem określonych osób ( inter partes ).

a) część ogólna ( do 534 )- ogólne stosunki umowne:

- pojęcie,

- odpowiedzialność odszkodowawcza

b) część szczegółowa

- typy umów ( sprzedaż, zamiana, najem, dzierżawa )

4) SPADKI ( 922- 1087 )- PRAWO SPADKOWE- reguluje zasady przejścia praw i obowiązków, które ciążyły na osobie zmarłej.

5) PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE ( w osobnym kodeksie- kro ). W jego ramach wyodrębnia się:

a) PRAWO MAŁŻEŃSKIE- stosunki prawne wynikające z małżeństwa, regulujące zawarcie małżeństwa, prawa i obowiązki małżonków ( niemajątkowe i majątkowe ) oraz ustanie i unieważnienie małżeństwa,

b) stosunki prawne wynikające z pokrewieństwa i powinowactwa oraz przysposobienia.

c) stosunki prawne wynikające z opieki nad małoletnim

Jest także szereg części omawianych odrębnie:

6) PRAWA NA DOBRACH NIEMATERIALNYCH to prawa do niematerialnego produktu twórczej działalności umysłu ludzkiego ( np. twór naukowy, literacki, artystyczny, utrwalony w jakiejkolwiek postaci, wynalazek, wzór użytkowy ).

a) PRAWO AUTORSKIE,

b) PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ ( WYNALZCZCE ),

7) PRAWO WEKSLOWE I CZEKOWE ( PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH ),

8) PRAWO SPÓŁDZIELCZE

9) PRAWO UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH

Terminu prawo używa się w dwóch znaczeniach:

a) PRAWO PRZEDMIOTOWE- są to przepisy i konstruowane na ich podstawie normy czyli system prawa ( obiektywnie obowiązujący ), zespół przepisów,

b) PRAWO PODMIOTOWE- korzystna sytuacja podmiotu, uprawnienia, wynikające z określonego stosunku prawnego, przysługujące podmiotowi na podstawie pr. przedmiotowego

Są też KONSTYTUCYJNE PRAWA PODMIOTOWE ( art. 64 Konstytucji- gwarantuje własność i inne prawa majątkowe ).

D. HISTORIA ŹRÓDEŁ POLSKIEGO PRAWA CYWILNEGO

Pamiętajmy, że na studiach prawniczych koncentrujemy się na kodeksie, a na aplikacji na orzecznictwie. Orzecznictwo nie ma charakteru wiążącego.

Gdy I Rzeczpospolita została podzielona pomiędzy mocarstwa ościenne w żadnym z państw europejskich prawo cywilne nie było skodyfikowane. Ze względu na obowiązywanie różnych systemów prawnych należy wyodrębnić cztery zasadnicze obszary prawne:

1) ZIEMIE CENTRALNE- W 1808 Napoleon wprowadził jako ustawę obowiązującą swój Kodeks Napoleona. Jego zaletą jest elastyczność sformułowań, co pozwoliło na to, że zasadnicze przepisy obowiązują do dziś. Zawiera on GENERALNE KLAUZULE ODPOWIEDZIALNOŚCI.

Np. Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia.- jest kopią art. 1382 Kodeksu Napoleona. Art. 1384 tegoż Kodeksu wprowadza odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez rzecz pod pieczą, co stanowi dziś podstawę odpowiedzialności przy wypadkach komunikacyjnych. Francuzi nie mają jednak wyodrębnionej części ogólnej. Kodeks miał 2281 artykułów. Składają się na nie: tytuł wstępny i 3 księgi ( o osobach, majątkach, o zdobywaniu własności ). Kodeks ten nie mógł być jednak zaakceptowany w całości. Z jednej strony był zbyt postępowy, z drugiej można było niektóre materie uregulować lepiej.

W 1818 Sejm Królestwa Polskiego uchwalił "Prawo o ustaleniu własności dóbr nieruchomych, o przywilejach i hipotekach", w 1825- "Ustawa o przywilejach i hipotekach" autorstwa Jan Wyczechowskiego- ulepszała instytucję ksiąg wieczystych ( do tej pory we Francji nie funkcjonuje ona dobrze ).

Zmieniono też instytucję małżeństwa- było świeckie, co na ziemiach polskich było nie do pomyślenia. W 1825 Sejm uchwalił Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego, który zastępował niektóre przepisy Kodeksu Napoleona. Powrócono do małżeństwa wyznaniowego. Zachowano jednak właściwość sądów powszechnych do spraw rozwiązywania małżeństwo. Dopiero w 1836 wszystkie sprawy małżeńskie została poddane jurysdykcji kościołów.

"Ustawa o polepszeniu sytuacji dzieci nieślubnych"- stare kodeksu inaczej traktowały dzieci ślubne i nieślubne ( ciągle zresztą nie zrównano pozycji dzieci małżeńskich i pozamałżeńskich ).

2) ZABÓR PRUSKI- Landrecht Pruski. W 1900 Burgerliches Gesetzbuch ( BGB )- obok francuskiej jest to druga kodyfikacja modelowa. Wszystkie ustawodawstwa cywilne da się ująć w dwóch grupach:

a) opierające się na kodeksie francuskim ( Belgia ),

b) opierające się na kodeksie niemieckim ( Japonia, Brazylia ).

BGB jest dziełem profesorów prawa, wytworem pogłębionej analizy prawa cywilnego. Przyjęta systematyka zawiera część ogólną. Napisany jest precyzyjnym, hermetycznym, profesorskim językiem. Przeciętny Niemiec nie byłby w stanie go zrozumieć. Jest w nim wiele przepisów kazuistycznych- np. przy naruszeniu jakich dóbr można domagać się odszkodowania.

3) ZABÓR AUSTRIACKI- trwały prace nad kodyfikacją. W 1787- Kodeks Zachodniogalicyjski- Galicja stała się poligonem doświadczalnym, w 1811- uchwalono, w 1812- wszedł w życia ABGB- kodeks cywilny austriacki ( Allgemaines Burgerlichesgesetzbuch ).

4) SPISZ I ORAWA obowiązywało prawo węgierskie

5) ZIEMIE WSCHODNIE- obowiązywał III Statut Litewskie, następnie zastąpiony przez ustawodawstwo carskiej Rosji, zebrane w Zwodzie Praw ( Zwod Zachanow ).

UNIFIKACJA- ujednolicenie prawa na terenie całej Polski- stała się pierwszym doniosłym zadaniem państwa polskiego. Powołano Komisję Kodyfikacyjną, która uchwaliła następujące ustawy:

- 1924- Ustawa o prawie wekslowym i czekowym ( 1936- PRAWO WEKSLOWE I CZEKOWE ),

- 1926- PRAWO AUTORSKIE, PRAWO O ZWALCZANIU NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI, PRAWO MIĘDZYDZIELNICOWE, PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE,

- 1928- PRAWO O OCRONIE WYNALZKÓW, WZORÓW I ZNAKÓW TOWAROWYCH, PRAWO O SPÓŁKACH AKCYJNYCH

- 1933- KODEKS ZOBOWIĄZAŃ, PRAWO O SPÓŁKACH Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ

Kodeks zobowiązań regulował prawo zobowiązań. Ojcem kodeksu był prof. Roman Launchan de Berrie. Napisał podręcznik i komentarz do kodeksu. Była to znakomita ustawa o wysokim poziomie teoretycznym. Wydzielenia zobowiązań było pomysłem Szwajcarów.

- 1934- KODEKS HANDLOWY

W latach 1945- 1946 dokończono proces unifikacji prawa cywilnego na ziemiach polskich:

- 1945- PRAWO OSOBOWE I MAŁŻEŃSKIE

- 1946- PRAWO RODZINNE, OPIEKUŃCZE, MAŁŻEŃSKIE MAJĄTKOWE, SPADKOWE, RZECZOWE, O KSIĘGACH WIECZYSTYCH, PRZEPISY OGÓLNE PRAWA CYWILNEGO,

- 01.01.1947- Przepisy Zastąpiły Dawne Ustawodawstwa

- 1950- zarządzono reformę i kodyfikację prawa cywilnego, uchwalono Kodeks Rodzinny ( wspólny z Czechosłowacją- ideą było aby wszystkie kraje socjalistyczne miały takie samo prawo ).

- 1952- PRZEPISY OGÓLNE PRAWA CYWILNEGO

Usiłowano stworzyć nowe kodeksy, ale projekt został gwałtownie skrytykowany. Dopiero pod koniec lat 50. powołano Komisję Kodyfikacyjną. Weszli tam najwybitniejsi profesorowie prawa cywilnego, którzy zdobyli swe tytuły pod rządami prawa niesocjalistycznego, wyszkoleni na prawie francuskim, austriackim ( prof. Czachórski, prof. Wasilkowski, prof. Szpunar, prof. Szer ). Im powierzono pracę nad kc. W 1960 ogłoszono projekt, który składał się z pięciu ksiąg.

- 25.02.1964- KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY Z PRZEPISAMI WPROWADZAJĄCYMI,

- 24.04.1964- KODEKS CYWILNY I PRZEPISY WPROWADZAJĄCE

W podobnym czasie uchwalono też kodeks postępowania cywilnego.

PRZEPISY WPROWADZAJĄCE ( numerowane cyframi rzymskimi ) regulują sposób wejścia w życie nowych przepisów ( INTERTEMPORLNE ).

Wszystkie te ustawy mają moc od 01.01.1965. Dzięki tradycjom, które udało się przenieść do kc, nie trzeba było uchwalać nowego kodeksu po zmianie formy rządu, natomiast konieczne były nowelizacje:

a) nowelizacja z 1990- powrót do gospodarki rynkowej

- przywrócono jednolite pojęcie własności ( skreślono artykuły normujące formy własności 126- 139 )

- zrównano wszystkie podmioty prawa cywilnego. Zlikwidowano jgu, korzystające z licznych przywilejów ( nie można było egzekwować prawa zatrzymania, brak świadczeń wzajemnych, brak przedawnienia roszczenia windykacyjnego ).

- reforma przedawnienia,

d) wprowadzono klauzulę REBUS SIC STANTIBUS i ZASADĘ WALORYZACJI.

Wywołane to było szalejącą inflacją, więc zasada PACTA SUNT SERVANDA nie miała sensu. Nie było żadnych środków prawnych, które pozwoliłyby uniknąć takiej sytuacji ( odsetki- 12% ). Klauzula REBUS SIC STANTIBUS daje możliwość zrewidowania umowy ze względu na zmianę stosunków dlatego, że wypełnienie go w przewidzianej formie grozi dla jednej ze stron niepowetowaną szkodą.

WALORYZACJA- umożliwia stronom wprowadzenie KLAUZUL WALORYZACYJNYCH ( płaci się x, co stanowi równowartość y ). W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza, można zażądać waloryzacji świadczeń.

b) nowelizacja z 23.08.1996

- wprowadzono odpowiedzialność gmin ( samorządu terytorialnego ) za szkodę wyrządzoną przez ich funkcjonariuszy,

- zmieniono przepisy dotyczące rękojmi i gwarancji ( na prokonsumenckie ),

- rozszerzono środki majątkowe ochrony dóbr osobistych,

c) nowelizacja z 02.08.2000

- ochrona konsumenta w stosunkach z profesjonalistą ( KLAUZULE NIEDOZWOLONE- Art. 385^3. - jeśli znajdzie się w umowie, druga strona może domagać się ich wykreślenia.

- odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny,

d) nowelizacja z 14.02.2003

- przeniesiono dotychczasowe przepisy kodeksu handlowego do kc ( przedsiębiorcy i ich przedstawiciele ), a sam kh utracił moc,

- zmodyfikowano przepisy o ofercie, umowie przedwstępnej, formie czynności prawnej

-wprowadzono podpis elektroniczny,

e) nowelizacja z 2004

- nowe przepisy o odpowiedzialności władzy publicznej za szkody wyrządzone działaniem niezgodnym z prawem tej władzy ( art. 77 ust. 1 Konstytucji ). W sprawie tej interweniował Trybunał Konstytucyjny i uchylił moc obowiązującą Art. 418. ( ale pamiętać należy, że odszkodowania są płacone z naszych podatków ).

Nowelizacjom podlegał także kro

a) nowelizacja 1975,

b) nowelizacja 1995

- przysposobienie zagraniczne.

c) nowelizacja 1998

- wady oświadczeń woli przy zawieraniu małżeństwa,

d) nowelizacja 1999

- separacja

e) nowelizacja 2004

- sądowe ustalenie ojcostwa ( wynik wyroku TK, gdyż w przypadku dziecka pozamałżeńskiego sądowego ustalenia ojcostwa mogła dochodzić tylko matka i dziecko, teraz także ojciec dziecka )

- zmiany w prawie małżeńskim majątkowym,

E. ŹRÓDŁA OBECNIE OBOWIĄZUJĄCEGO W POLSCE PRAWA CYWILNEGO:

- Kodeks cywilny z 23.04.1964

- Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25.02.1964

- Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 04.02.1994

- Ustawa o księgach wieczystych i hipotece z 06.07.1982

- Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z 06.12.1996

- Ustawa o własności lokali z 24.06.1994

- Ustawa o gospodarce nieruchomościami z 21.08.1997

- Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 15.12.2000

- Prawo o aktach stanu cywilnego z 29.09.1986

- Prawo prywatne międzynarodowe z 12.11.1965

- Kodeks postępowania cywilnego z 17.11.1964

F. KONFLIKTY NORM PRAWA CYWILNEGO

Mogą mieć charakter:

a) PRZESTRZENNY - gdy stosunek cywilnoprawny może być rozpatrywany z punktu widzenia różnych państw. Np. Polka wychodzi za mąż za obywatela innego państwa.

Reguluje to PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE- zespół norm kolizyjnych ( w Polsce- ustawa z 12.11.1965- PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE ). Zawiera normy kolizyjne II stopnia, które mówią sędziemu, którego państwa prawo jest właściwe do zastosowania w danej sytuacji.

W prawie francuskim zawarcie małżeństwa nie ma wpływu na nazwisko. W prawie niemieckim małżonkowie wybierają. Co zrobić, gdy Niemka wychodzi za mąż za Francuza? Dlatego niezmiernie trudno jest ujednolicić w Europie prawo rodzinne i spadkowe- łatwiej prawo zobowiązań.

b) CZASOWY- gdy ustawa tego nie reguluje- przepisy intertemporalne:

- Art. 3.- ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że wynika to z jej brzmienia lub celu ( LEX RETRO NON AGIT ). Jest to sprzeczne ze stanowiskiem TK, który uznał, że retroakcja ustawy może wynikać tylko z jej brzmienia.

Zasada ta nie rozstrzyga jednak, jaki przepis zastosować do stosunków, które powstały pod rządami starego porządku prawnego i zostały zakończone, a obecnie obowiązują nowe. Istotne jest jak unormować stosunki prawne, które powstały pod rządami starej ustawy i trwają nadal, po wejściu w życie nowej ustawy. Np. zawarto najem w 2000 r., a w 2002 weszła nowa ustawa i co wtedy? Istnieją dwa poglądy:

- ZASADA DALSZEGO DZIAŁANIA USTAWY DAWNEJ,- gwarantuje bezpieczeństwo obrotu i pewność co do treści stosunku prawnego. Np. zawarto umowę pożyczki. W chwili X odsetki wynosiły 5%, co było niezwykle korzystne. Gdyby można było skorzystać z podwyższenia odsetek ( bo zmieniła się ustawowa regulacja ), to rachunek ekonomiczny straciłby sens.

- ZASADA BEZPOŚREDNIEGO DZIAŁANIA USTAWY NOWEJ: nowe prawo może zaskoczyć strony i spowodować perturbacje w ich funkcjonowaniu prawnym i ekonomiczny, skoro jednak ustawodawca wprowadza nowe przepisy, to dlatego, iż potrzebują tego stosunki społeczno- gospodarcze. Prawo odzwierciedla przecież pewien poziom rozwoju stosunków społeczno- gospodarczych ( przypomina to marksowską teorię bazy ( stosunków ) i nadbudowy ( prawa ).

Nie ma ustawy zawierającej przepisy intertemporalne. O tym, którą zasadę ustawodawca przyjmuje, decyduje w przepisach przejściowych ( końcowych, przechodnich )- wskazuje do jakich stosunków stosuje się nowe prawo, a do jakich dotychczasowe.

II. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

A. POJĘCIE STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY to stosunek społeczny zachodzący między równorzędnymi podmiotami, mający charakter normatywny, określający prawa i obowiązki stron.

ZDARZENIE CYWILNOPRAWNE- jest źródłem powstawania stosunków cywilnoprawnych- ich zerwanie powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą.

Np. art. 15¹ kro- wady oświadczeń woli przy zawarciu małżeństwa. Np. kobieta zawarła małżeństwo pod wpływem groźby. Jeśli miało to miejsce przed wejściem w życie tego artykułu, to zdarzenie nie jest zdarzeniem cywilnoprawnym. Jeśli po wejściu w życie- można wystąpić o unieważnienie małżeństwa, bo to jest zdarzenie cywilnoprawne.

Czasem powstanie skutków cywilnoprawnych uzależnione jest od stanu:

a) wiedza,

b) dobra/zła wiara

Same strony nie są zdarzeniami cywilnoprawnymi, ale wpływają na to, aby powstały skutki cywilnoprawne.

B. KLASYFIKACJA ZDARZEŃ CYWILNOPRAWNYCH ( bazuje na podręczniku niemieckim )

Zdarzenie cywilno-prawne to stany faktyczne opisane w hipotezie normy prawnej,

z którymi dyspozycja wiąże pewien skutek prawny czyli

powstanie zmianę lub ustanie stosunku prawnego

PODZIAŁ

I) FAKTY- np.: śmierć, pożar, narodziny dziecka, upływ czasu, wejście w życie nowych przepisów, nie są uzależnione od woli ludzkiej

II) DZIAŁANIA ludzkie sensu largo, będące wynikiem woli podmiotu, człowiek ma wpływ na wystąpienie danego zdarzenia

1) działania ludzkie sensu stricto,

2) zaniechanie

Jeżeli człowiek działa pod przymusem fizycznym to takie zachowanie traktujemy jako fakt, gdyż takie zachowanie podmiotu jest uniezależnione od jego woli.

W zależności od tego czy dana osoba chciała wywołać skutki prawne:

1) CZYNNOŚCI ( gdy wola osoby działającej bezpośrednio i celowo zmierza do wywołania skutków prawnych )

a) czynności prawne ( oświadczenia woli )- to pewien złożony, wieloetapowy stan faktyczny, którego konstytutywnym elementem jest przynajmniej jedno oświadczenie woli, który wywołuje skutki przewidziane przez ustawę.

OŚWIADCZENIE WOLI- przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutków prawnych.

b) orzeczenia sądowe,

- konstytutywne- wywołują powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku prawnego ( np. orzeczenie rozwodu ), zmieniają istniejący stan prawny, działają ex nunc

- deklaratoryjne ( deklaratywne )- np. stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie, przyczyną powstania skutków prawnych nie jest orzeczenie, ale upływ czasu; nie tworzą nowego stanu prawnego- działa ex tunc,- nie są zdarzeniami cywilnoprawnymi,

c) decyzje administracyjne- jednostronne oświadczenia organu adm. Publicznej określające władczo sytuację prawną konkretnej osoby. Lecz tylko te, które wywołują powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku prawnego ( wywłaszczenie, uwłaszczenie )

2) CZYNY (Brak woli działającego do wywołania skutków prawnych, ale skutki powstają, gdyż ustawa wiąże z działaniem skutki prawne ),

a) zgodne z prawem- takie działania, przy których człowiek nie ma zamiaru wywołania skutków prawnych, powstają dlatego, że ustawa tak przewiduje

- przejawy woli - np. niewłaściwe uznanie długu

- przejawy uczuć- np. przebaczenie,

- zawiadomienie- np. o przerwaniu pełnomocnictwa

-czynności czysto faktyczne- czynność zmierzająca do osiągnięcia pewnego skutku pozaprawnego, z którym jednak ustawa łączy następstwa prawne np. akt twórczy powodujący powstanie praw autorskich,

- oświadczenia wiedzy- np. piszemy, iż wiemy o długu, chcąc aby wierzyciel nam go umorzył- w rzeczywistości wywołujemy skutek przeciwny, gdyż oświadczenie wiedzy o takim długu przerywa bieg przedawnienia,

b) niezgodne z prawem

Bezprawność - ujemna ocena danego zachowania z punktu widzenia całokształtu

porządku prawnego danego kraju

BEZPRAWIE w prawie cywilnym to zupełnie co innego niż w prawie karnym! Jeśli nie ma przepisu zabraniającego czegoś, to nie ma kary. W prawie cywilnym nie ma katalogu czynów bezprawnych. Jako bezprawie prawo cywilne traktuje wszystko to, co wyrządza szkodę, gdy przekraczane są zasady współżycia społecznego, naruszone prawa podmiotowe. Nie ma więc ujęcia jak w prawie karnym, nie musi być przepisu- NIE MA FORMALNEJ BEZPRAWNOŚCI.

- polegające na naruszeniu obowiązków umownych- bezprawność wynika z niedopełnienia lub niewypełnienia obowiązków powstałych ze zobowiązania ( rodzi odpowiedzialność EX CONTRACTU- Art. 471. )- jest więź umowna,

- czyny niedozwolone ( DELIKTY ), przy których fakt wyrządzenia szkody rodzi obowiązek jej naprawienia ( odpowiedzialność EX DELICTO- Art. 415. )- nie ma więzi umownej.

C. STRUKTURA STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

Stosunek cywilno-prawny to stosunek społeczny normowany przez prawo cywilne,

zbudowany na zasadzie równorzędności stron oraz więzi

powinnościowych między podmiotami prawa

Nie ma stosunków prawnych między podmiotem a rzeczą. Stosunek ten ma charakter normatywny, powinnościowy, wynika z niego, kto i jak powinien się zachować. Możemy wyróżnić trzy jego elementy:

1) PODMIOT- są nimi osoby ( zarówno fizyczne jak i prawne- jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną oraz ułomne osoby prawne ). Aby być podmiotem stosunku prawnego trzeba mieć

ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ- czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Należy odróżnić to pojęcie od drugiego ważnego pojęcia:

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH- zdolność do tego, by nabywać prawa i obowiązki własnym działaniem.

Różnica pomiędzy podmiotem a stroną stosunku cywilnoprawnego:

Strona to funkcja podmiotu w konkretnym stosunku cywilno-prawnym

STRONA- ściśle związane z konstrukcją stosunku cywilnoprawnego. Muszą być dwie strony ( zobowiązana i uprawniona ). W stosunkach prostych jedna strona jest tylko zobowiązana a druga tylko uprawniona. W większości mamy jednak do czynienia ze stosunkami złożonymi- każda ze stron ma uprawnienia i obowiązki.

- stosunek prosty- np. darowizna książki,

- stosunek złożony- np. użyczenie książki, sprzedaż książki.

Zdarza się też, że po jednej stronie występuje jeden podmiot, najczęściej jednak po jednej stronie występuje więcej niż jeden podmiot. Powstaje problem określenia relacji tych podmiotów względem siebie.

a) stosunki prawa rzeczowego- jeśli wielość podmiotów to efektem jest WSPÓŁWŁASNOŚĆ:

Wspólność:

- w częściach ułamkowych- (każdemu taka sama część ),

- łączna- w przypadkach określonych w ustawie ( majątek wspólny małżonków, majątek spółki cywilnej, podmioty nie mają określonych udziałów ),

b) stosunki zobowiązaniowe- solidarność

- czynna- po stronie wierzycieli ( uprawnionej )- występuje rzadko,

• bierna- po stronie dłużników ( zobowiązanej )- Art. 366., niezwykle częste w praktyce ( zasada: "jeden za wszystkich, wszyscy za jednego" ).

„Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.”

Najczęstsze przypadki odpowiedzialności:

- gdy kilka osób odpowiada za wspólnie wyrządzoną szkodę ( Art. 441. )

- poręczenie ( Art. 881.- poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny, wierzyciel może skierować egzekucję do dłużnika i poręczyciela )

Jeśli w zobowiązaniu nie zastrzeżono solidarności, dług i wierzytelność dzielą się na tyle części, ile jest zobowiązanych i uprawnionych. Jeśli A pożyczył B i C 3000 zł, to tak jakby każdemu z nich pożyczył 1500 zł. Jeśli jednak przedmiot świadczenia jest niepodzielny, to jest odpowiedzialność solidarna.

Prawo polskie nie reguluje w sposób generalny wspólności praw i obowiązków. Na pograniczu prawa rzeczowego i zobowiązań powstają problemy, co do których nie ma jednolitego stanowiska. Np. trzech współwłaścicieli kamienicy, a lokatorzy nie płacą czynszu- nie wiadomo, czy każdy może żądać 1/3 czynszu, czy też jeden wierzyciel działa na rzecz wszystkich.

2) PRZEDMIOT

Przedmiot jest to zachowanie człowieka, a niekiedy również obiekt materialny lub

niematerialny, którego to zachowanie dotyczy

Jest nim powinne zachowanie się ( takie jakie powinno wystąpić- jak strony mają się zachować ). Czy może tym powinnym zachowaniem należy traktować te obiekty, do których te zachowania się odnoszą- czy przedmiotem są obiekty zewnętrzne, do których odnosi się zachowanie stron?

Nie w każdym stosunku da się wyróżnić inny obiekt niż zachowanie stron- np. umowa zlecenia. Jednak działy prawe cywilnego są wyznaczone ze względu na obiekt, którego zachowanie ma dotyczyć:

- prawo rzeczowe- rzecz- obiekt naturalny na tyle wyodrębniony by stanowić podmiot własności, każda instytucja prawa rzeczowego jest inaczej uregulowana w zależności od tego, czy jest to ruchomość czy nieruchomość.

3) TREŚĆ

Treść to wzajemnie ze sobą skorelowane uprawnienia i obowiązki stron

Składają się na nią prawa i obowiązki stron. Jedna ze stron jest zobowiązana do określonego zachowania, a drugiej przysługuje roszczenie aby ta pierwsza zachowała się w określony w ustawie lub umowie sposób. Jeśli A ma wobec B obowiązek, to B ma uprawnienie wobec A. Jeśli A ma wobec B obowiązek wydania książki, to B ma roszczenie wobec A o wydanie tej książki.

Nie ma sensu dyskutować, co jest pierwotne. Np. w common law nie mówi się o uprawnieniach- jest obowiązek, a po drugiej stronie prawo wystąpienia do sądu ( rzymskie actio ). A np. system prawa niemieckiego skonstruowany jest na uprawnieniach.

III. PODMIOTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO- OSOBY FIZYCZNE

A. POJĘCIE OSÓB FIZYCZNYCH

Mają realny byt fizyczny, są naturalnymi podmiotami prawa. Wszystkie osoby fizyczne są podmiotami prawa i mają zdolność prawną.

Art. 8. §1.-Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną- od chwili wyodrębnienia się ciała dziecka z ciała matki ( nie jest tym momentem przecięcie pępowiny, nie decyduje nawet to czy urodziło się ono zdolne do życia ).

Art. 9.- W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe- gdyby ktoś chciał wyciągać konsekwencje z faktu przeciwnego, to musiałby ten fakt udowodnić.

B. PROBLEM ZDOLNOŚCI PRAWNEJ NASCITURUSA ( DZIECKA POCZĘTEGO NIE NARODZONEGO ).

Jakie przepisy prawa cywilnego nie pozwalają utrzymać kategorycznej tezy, że nasciturus nie ma zdolności prawnej?

- Art. 927. §2.- dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą jeśli urodzi się żywe.

- Art. 972.- przepisy stosuje się do zapisu- można dokonać zapisu na rzecz dziecka poczętego nie narodzonego,

- Art. 75. kro- można uznać dziecko poczęte nie narodzone za zgodą matki

- Art. 142 kro- forma alimentów dla dziecko poczętego nie narodzonego,

„Jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało

uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze

przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną

na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze 3 miesiące po urodzeniu”

- Art. 182 kro- curator ventris- dla dziecka poczętego nie narodzonego można ustanowić kuratora, jeśli jest to konieczne; kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka

Sytuacja nasciturusa jest określona głównie dzięki orzecznictwu sądowemu. Linia orzecznictwa rozwijała się w kierunku korzystnym dla dziecka poczętego nienarodzonego.

1. Zanim dziecko się urodziło zmarł wcześniej ojciec w wyniku wypadku- czy dziecko będzie miało możliwość domagać się odszkodowania?

SN w 1962 r. stwierdził, że z punktu widzenia humanizmu dziecko poczęte, które urodzi się żywe należy traktować jako narodzone w chwili śmierci ojca.

W 1971- dziecku poczętemu, które urodziło się po śmierci ojca, należy się odszkodowanie od odpowiedzialnego za śmierć ojca.

2) gdy dziecko urodziło się z wadami z powodu negatywnego oddziaływania na matkę ciężarną ( np. warunki pracy )- czy przysługuje mu odszkodowanie przeciwko odpowiadającemu za te oddziaływania.

SN 1967 orzekł- wyrządzony ciężarnej czyn niedozwolony, który spowodował wady płodu jest traktowany jako czyn przeciwko dziecku, jeśli urodzi się ono żywe i przysługuje temu dziecku roszczenie o odszkodowanie, renta.

Istotna jest kwestia ustalenia związku przyczynowo- skutkowego. Poważną rolę odgrywa biegły lekarz, musi stwierdzić, czy te czynniki miały negatywny wpływ na rozwój płodu. Gorzej, jeśli opinia brzmi "nie można tego wykluczyć".

3) wskazanie dziecka jako beneficjenta pewnych umów.

Orzeczenie z 1971: przy ubezpieczeniu może być brane pod uwagę dziecko nawet nie narodzone- jeśli było poczęte w chwili zajścia wypadku ubezpieczeniowego, należy się odszkodowanie.

Orzeczenie NSA: dziecko poczęte może być obdarowane, jeśli darowizna ma na celu zabezpieczenie przyszłych jego interesów ( w sprawie chodziło o podatek- ojciec dziecka nie był osobą bliską matce, a to oznaczało wyższy podatek, tak więc matka twierdziła, że nie dla niej, ale dla dziecka, które dla ojca jest osobą najbliższą ).

W doktrynie wykształciły się trzy zasadnicze stanowiska:

a) prof. Jerzy Ignatowicz: upoważnia to do obrony tezy, że prawo polskie przyjmuje rzymską zasadę NASCITURUS PRO IAM NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS AGITUR- nasciturus traktowany jest jako narodzony, kiedy jest to dla niego korzystne,

b) prof. Radwański, prof. Grzybowski- we wszystkich przepisach nie chodzi o zdolność prawną nasciturusa- przepisy traktują o przyszłych prawach dziecka,

c) dziecko poczęte nienarodzone ma zdolność prawną ograniczoną i warunkową. Prof. Szpunar i prof. Wolter twierdzili, że nasciturus ma zdolność prawną pod warunkiem, że urodzi się żywe (warunek zawieszający). Prof. Walaszek uważał, że dziecko poczęte nie narodzone ma zdolność prawną, traci ją jeśli przyjdzie na świat martwe

(warunek rozwiązujący)

16.03.1993 weszła w życie ustawa antyaborcyjna ( Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży ). Wprowadzono do Art. 8 dopisano §2: "Zdolność prawną ma również dziecko poczęte, jednakże prawa i zobowiązania nabywa pod warunkiem, że urodzi się żywe". Mogło to jednak spowodować, że dziecko urodzi się dłużnikiem. Zamiast poprawić sytuację nasciturusa pogorszono ją. Dodano też Art. 446¹ - "z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem".

Zmiany te nie obowiązywały długo; ustawa z 30.VIII.1996r.

Skreślono art. 8 §2. W art. 446¹ dopisano "dziecko nie może dochodzić tych roszczeń w stosunku do matki". Wprowadzono bowiem dopuszczalność aborcji- a co jeśli matka chciała przeprowadzić aborcję, a lekarz ją źle przeprowadził i spowodował uszkodzenie płodu?.

18.12.1997 w sprawie orzekł TK, uznał to sformułowanie za sprzeczne i zdanie to zostało skreślone.

Nadal więc sytuacja prawna nasciturusa nie jest wyjaśniona. Niewyobrażalne jest jednak, aby SN pozbawił zdolności prawnej nasciturusa, gdy chodzi o jego korzyść.

Musimy wyróżnić dwie sytuacje:

a) Art. 446¹ dotyczy naprawienie SZKÓD PRENATALNYCH- takich, które powstały przed urodzeniem się dziecka. Coraz głośniej podnosi się potrzebę ochrony dziecka w przypadku, gdy urodziło się z wadami wrodzonymi ( genetycznymi ) lub urodziło się niechciane ( I. Justyński: "Odpowiedzialność za szkodę związaną z poczęciem dzieci" ). Jeśli rodzice czynili starania, żeby nie mieć dziecka, kobieta poddała się zabiegowi sterylizacji, brała środki antykoncepcyjne, a mimo to poczęło się dziecko, to w orzecznictwie zachodnim przyjmuje się, iż za szkodę ( urodzenie się dziecka! ) odpowiada lekarz lub farmaceuta. Współżycie płciowe rodziców traktuje się jako przyczynę szkody.

b) Sytuacje gdy dziecko jest genetycznie uszkodzone. Kazus: matka dziecka urodziła dziecko upośledzone. Będąc w drugiej ciąży domagała się badań prenatalnych- wymusiła je i wtedy potwierdzono, iż płód jest uszkodzony i jest ten sam rodzaj wady wrodzonej jak u dziecka pierwszego, ale na aborcję było już za późno. Jest to coś innego niż stan, o którym mówi art. 446^1. Tam chodzi o poczęte zdrowe dziecko- czyjeś działanie powoduje jego upośledzenie po poczęciu, a tutaj mowa jest o dziecko upośledzonym od momentu poczęcia ). Powstaje więc alternatywa:

- usunięcie ciąży,

- urodzenia upośledzonego dziecka.

Nie miejsce tu rozwodzić się, co jest lepsze, bo tym zajmuje się filozofia. W każdym razie rodzice dziecka upośledzonego ponoszą szkodę w postaci większych wydatków. Matka musi w całości poświęcić się dziecku, co przekreśla jej karierę zawodową. Wysokość szkody= koszty utrzymania dziecka chorego- hipotetyczne koszty utrzymania dziecka zdrowego. Odszkodowanie wiąże się jednak z trudnym zagadnieniem, czy dziecko chciałoby istnieć? Jeśli prawo polskie przewiduje możliwość usunięcia ciąży, to zakład opieki zdrowotnej powinien ponieść odpowiedzialność, jeśli nie skierowano kobiety na badania prenatalne w odpowiednim czasie.

C. ZAKOŃCZENIE ZDOLNOŚCI PRAWNEJ OSÓB FIZYCZNYCH

Śmierć- ustanie funkcji mózgu. Z punktu widzenia prawa cywilnego dokumentem stwierdzającym śmierć jest AKT ZGONU- sporządzony przez urząd stanu cywilnego; jest to jedyny prawny dowód.

Aby mógł być sporządzony, muszą istnieć podstawy faktyczne:

1. Musi być karta zgonu wypełniona przez lekarza

2. Dowód stwierdzający jego wystąpienie, od organu prowadzącego śledztwo , zwłaszcza, gdy jest wynikiem przestępstwa.

3. Możliwe jest też sporządzenie aktu zgony na podstawie oświadczenia urzędnika stanu cywilnego w razie katastrofy, gdy nie ma kontaktu z lekarzem.

Akta stanu cywilnego są dowodami wydarzeń w nich zapisanych.

W chwili śmierci ustają prawa niemajątkowe, małżeństwo, a prawa i obowiązki majątkowe przechodzą na spadkobierców odpowiednio wg księgi IV kc.

Postanowienia sądu zapadają w wyniku postępowania nieprocesowego, mamy do czynienia z podwójną regulacją:

Uwaga!

Postępowanie cywilne może mieć charakter procesowy bądź nieprocesowy:

	Procesowe	Nieprocesowe
Pismo procesowe	pozew	wniosek
Strony	Powód ; Pozwany	Wnioskodawca ; Uczestnicy
Orzeczenie w formie	Wyroku	Postanowienia

1) STWIERDZENIE ZGONU

1. Śmierć jest niewątpliwa,

2. Z powodu braku zwłok nie można sporządzić aktu zgonu w normalnym trybie.

Ma charakter deklaratoryjny. Postępowanie o stwierdzenie zgonu regulowane jest w art.535-538 kpc. Sąd rejonowy obradując w składzie 1 sędziego wydaje postanowienie o stwierdzenie zgonu. Jest ono podstawą do sporządzenia przez urząd stanu cywilnego aktu zgonu. Do postępowania o stwierdzenie zgonu dochodzi, jeśli śmierć jest pewna mimo braku zwłok, stosuje się przepisy o uznaniu za zmarłego. Stwierdzenie zgonu następuje w takich przypadkach, jak:

- wspinają się dwaj alpiniści i jeden z nich odpada ze ściany lub zostaje porwany przez lawinę- nie sposób odszukać zwłok,

- wypadek w kopalni, odszukano zwłoki dwóch górników, a trzeciego nie,

- dziewczyna, która utopiła się podczas sztormu na oczach wszystkich,

Wniosek o stwierdzenie zgonu może być złożony w każdej chwili (art. 536 kpc)

Art. 538 kpc- chwilę śmierci należy ściśle oznaczyć, a jeśli jest to niemożliwe, przyjmuje się najbardziej prawdopodobną. Orzeczenie to nie tworzy stanu prawnego- nie jest to zdarzenie cywilnoprawne, jest nim sama śmierć.

2) UZNANIE ZA ZMARŁEGO- jest tu podwójna regulacja:

- zawarta w kc,

- zawarta w kpc

Następuje wtedy gdy osoba jest zaginiona ( nie wiemy czy żyje, czy nie ). Ma charakter konstytutywny.

Przesłanki dotyczące uznania za zmarłego:

a) fakt zaginięcia- nie wiadomo, czy osoba żyje czy nie

b) upływ czasu

1. w warunkach zwykłych

( Art. 29. §1. )- 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym zaginiony według istniejących wiadomości jeszcze żył ( np. ostatnia wiadomość- w czerwcu 1987, termin zaczyna biec od 01.01.1988 i upływa 31.12.1997 ). Wymagany czas może ulec:

- skróceniu ( jeśli w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat 70, wystarcza 5 lat ).

- wydłużeniu ( Art. 29. §2.- nie można uznać za zmarłego osoby przed ukończeniem 23 roku życia- dziecku zaginionemu trudniej jest nawiązać kontakt, poza tym 13 lat to początek ograniczonej zdolności do czynności prawnych ).

2) w warunkach szczególnego niebezpieczeństwa

a) w warunkach pokojowych ( Art. 30 )

- §1: zaginięcie w czasie podróży morskiej lub powietrznej w związku z katastrofą- 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa,

- §2- katastrofy nie można stwierdzić ( np. dwie osoby lecą awionetką czy helikopterem, a nie ma szczątków )- bieg terminu 6- miesięcznego zaczyna się z chwilą upływu roku od dnia, w którym statek miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeśli portu przeznaczenia nie było, to po upływie 2 lat od dnia, w którym była o nim ostatnia wiadomość.

- §3- w innych wypadkach 1 rok od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało lub według wszelkich okoliczności powinno było ustać ( pożar, powódź, trzęsienie ziemi, wyprawa górska, szkoły przeżycia )- wiele zależy od tego czy są świadkowie

- jeśli są świadkowie- to stwierdzenie zgonu,

- jeśli nie ma świadków- to uznanie za zmarłego,

b) w warunkach wojennych

( regulują to przepisy wprowadzające kc- jeszcze niedawno wydawało się, że nie ma sensu poruszać tego zagadnienia, ale wobec wojny w Iraku, przepisy te mogą znaleźć zastosowanie).

- ogólne niebezpieczeństwo wojenne ( art. XXVIII pwkc )

-gdy ktoś brał udział w działaniach wojennych

-gdy ktoś przebywał na obszarze objętym działaniami wojennymi a istnieje prawdopodobieństwo, że jego zaginięcie pozostaje w związku z wywołanym tymi działaniami niebezpieczeństwem dla życia,

-gdy ktoś był w czasie wojny lub działań wojennych pozbawiony wolności przez

władze obcego państwa i osadzony w miejscu, gdzie jego życiu groziło szczególne niebezpieczeństwo ( art. XXIX pwkc ).

Uznaje się go za zmarłego po upływie 1 roku od końca roku kalendarzowego, w którym działania wojenne zostały zakończone.

- szczególne niebezpieczeństwo wojenne ( art. XXX pwkc )

- gdy ktoś w czasie wojny został wywieziony przymusowo poza granice państwa, uznany może być za zmarłego po upływie 3 lata od końca roku kalendarzowego, w

którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone.

Dodatkowe adnotacje:

- bieg terminów do uznania za zmarłego liczonych od końca roku kalendarzowego w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone, rozpoczyna się dla zaginionych w związku z wojną 1939- 1945 z dniem 9 maja 1945 ( art. XXXII pwkc )

- jeśli koniec terminów przypada na okres wojny lub działań wojennych ( to jest kolejnej wojny ), uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed upływem 1 roku, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone, chyba, że według okoliczności, nie mogły one mieć wpływu na wiadomości o życiu zaginionego.

Art. 32.- domniemanie równoczesności śmierci- gdy w katastrofie zginęło jednocześnie kilka osób, przyjmuje się, że zmarły jednocześnie ( nie ma domniemania przeżycia- jak w Kodeksie Napoleona, co ma istotne znaczenie dla dziedziczenia ) jest domniemanie wzruszalne (iuris tantum) i może być obalone przeciwdowodem.

Przebieg postępowania o uznanie za zmarłego (art. 526-534 kpc)

Wniosek o uznanie za zmarłego może zgłosić każdy zainteresowany (art.527 kpc)

Dopiero 1 rok przed upływem terminu niezbędnego do uznania za zmarłego można wystąpić do sądu z wnioskiem o przeprowadzenie postępowania (art. 528 kpc).

Sąd musi dać ogłoszenie w piśmie poczytnym na terenie państwa i podać publicznie do wiadomości (art.531 kpc).

Wyznacza termin- od 3 do 6 miesięcy, w którym wzywany ma się zgłosić do sądu. Dopiero po upływie terminu wyznaczonego przez kc następuje uznanie za zmarłego w formie postanowienia. Ma ona charakter konstytutywny.

Zgodnie z Art. 31. domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która wg wszelkich okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych- pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.

Np. ostatnia wiadomość o Kowalskim była w listopadzie 1982. Termin zaczyna więc biec 01.01.1983. 10 lat mija 31.12.1992. Postanowienie o uznaniu za zmarłego zapada 05.01.1993. Pierwszym dniem terminu jest 01.01.1983, a nie 01.01.1993 ( jest to częsty błąd ). Wymyślono to po to, aby bardziej realne stały się daty śmierci podczas wojny.

Art. 31 §3.- jeżeli ustalono tylko dzień śmierci, to za chwilę domniemanej śmierci uznaje się koniec tego dnia.

Skutki:

a) ustanie małżeństwa,

b) otwarcie spadku,

c) wygasają prawa niemajątkowe.

Co się dzieje, jeśli osoba uznana za zmarłego żyje? Czym można zmienić datę domniemanej śmierci?

Uchylenie postanowień uznania z zmarłego oraz stwierdzających zgon:

Właściwy jest sąd, który w pierwszej instancji orzekł uznanie za zmarłego lub stwierdzenie zgonu. (art. 540 kpc)

Domniemanie śmierci wynikające z postanowienia sądu o uznaniu za zmarłego jest domniemaniem nieusuwalnym (praesumptio iuris ac de iure).

Zmiana raz ustalonej daty śmierci, jest możliwa tylko wtedy, gdy sąd stwierdził jednoznacznie zgon ( np. są zwłoki ).

Art. 542 kpc- w razie przeprowadzenia postępowania, sąd uchyla postanowienie, jeśli jednoznacznie stwierdzi zgon.

Art. 543 kpc- jeśli osoba uznana za zmarłą lub osoba, której stwierdzono zgon zjawi się w sądzie i potwierdzi swoją tożsamość, sąd niezwłocznie uchyla postanowienie.

Taka osoba:

a) odzyskuje prawa osobiste,

b) roszczenie o wydanie spadku,

c) małżeństwo- reguluje to Art. 55 kro.

- jeśli osoba, której małżonek został uznany za zmarłego, zawarła związek małżeński, to

- co do zasady drugiego małżeństwo jest ważne

- drugie małżeństwo jest nieważne, jeśli małżonkowie ( drugie małżeństwo) działali w złej wierze w chwili zawarcia związku małżeńskiego ( tzn. wiedzieli, że poprzedni małżonek żyje )- wówczas drugie małżeństwo jest nieważne jako bigamiczne.

- jeśli nie było drugiego małżeństwa, to pierwsze jest nadal ważne.

D. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB FIZYCZNYCH

Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań poprzez własne działanie na drodze czynności prawnych

Jeśli ktoś pozbawiony jest zdolności do czynności prawnych, to zawsze ma przedstawiciela ustawowego.

Ma to charakter niewątpliwy- zawsze można dokładnie powiedzieć, jaką zdolność do czynności prawnych ma dany podmiot. W prawie niemieckim decyduje o tym konkretny stan w konkretnym przypadku. Np. ktoś był pod wpływem narkotyków. W 1999 SN uznał, że choroba i leczenie się w poradni zdrowia psychicznego nie uzasadniają braku zdolności do czynności procesowych ( a więc także braku zdolności do czynności prawnych ).

Zakres zdolności do czynności prawnych zależy zatem od elementów formalnych!!!!

Zdolność do czynności prawnych zależy od:

1) WIEKU,

2) UBEZWŁASNOWOLNIENIA

Z punktu widzenia zdolności do czynności prawnych wyróżniamy trzy kategorie podmiotów:

1) PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH,

Art. 11.- Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości.

Art. 10. §1.- Pełnoletnim jest ten, kto ukończył lat 18. Wg §2 pełnoletniość uzyskuje się też przez zawarcie małżeństwa ( może zawrzeć je kobieta w wieku co najmniej 16 lat, jeśli uzyska zezwolenie sądu z ważnych powodów ). Jeśli małżeństwo zostanie rozwiązane, to zdolności prawnej się nie traci.

Osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych mogą za pomocą własnych czynności bez ograniczeń nabywać prawa i zaciągać zobowiązania.

2) BRAK ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH ( Art. 12. )

a) małoletni, który nie ukończył lat 13

b) osoby ubezwłasnowolnione całkowicie

Art. 14. §1.- czynność prawna zawarta przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.

Jednak Art. 14 §2 wprowadza wyjątek- umowa należąca do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego staje się ważna, jeśli spełni dwie przesłanki:

- zostanie wykonana ( nawet jeśli to jest normalnie czynność konsensualna, to i tak musi dojść do jej wykonania ),

- nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Tak więc osoba nie mająca zdolności do czynności prawnych- np. 12- letnie dziecko może jechać autobusem ( umowa przewozu ) czy kupić chleb w sklepie, oczywiście jeśli nie zostanie oszukane przez sprzedawcę.

3) OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH ( Art. 15 )

a) małoletni, którzy ukończyli lat 13,

b) osoby ubezwłasnowolnione częściowo

c) osoby, dla których ustanowiono doradcę tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie.

Sytuacja prawna podmiotu zależy tu od tego, o jakie czynności prawne chodzi? Z tego punktu widzenia wyróżniamy trzy sytuacje:

a) sytuacje, gdy osoby te traktowane są tak, jakby nie miały zdolności do czynności prawnych- wszędzie tam, gdzie ustawa wymaga pełnej zdolności- np. sporządzenie testamentu (art. 944), sprawowanie opieki.

b) sytuacje, gdy są traktowane, jakby miały pełną zdolność do czynności prawnych

- zawieranie umów należących do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego ( Art. 20. )- zwróćmy uwagę, że w odróżnieniu od osoby pozbawionej zdolności do czynności prawnych nie występują już dwie omawiane wyżej przesłanki ważności! - brak jakichkolwiek ograniczeń

- rozporządzanie swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy postanowi inaczej ( Art. 21. ); nie może jednak swobodnie rozporządzać przedmiotem, który nabył za ten zarobek

- można na podstawie kp ustanowić stosunek pracy z osobą, która ukończyła 15 lat na określonych zasadach ( np. młodzieniec przygotowujący się do zawodu ),

- Art. 22.- czynności prawne dotyczące przedmiotów uzyskanych do swobodnego użytku, chyba że konieczna jest zgoda przedstawiciela ustawowego, np. kożuch dla małolata nie jest przedmiotem do swobodnego użytku, a np. motorower jest- jeśli jest do prezent dla małolata, może go sprzedać, bo np. chce uzbierać pieniądze aby kupić sobie lepszy,

Wyjątki ustawowe- nawet jeśli rodzice przekażą dziecku mieszkanie do swobodnego użytku, to dziecko i tak nie może go sprzedać, dysponować tym majątkiem, tym bardziej że nawet rodzice nie mogą go sprzedać.

- może dokonywać czynności, które nie są ani zobowiązujące ani rozporządzające- np. dziecko może przyjąć darowiznę nieobciążoną ( a contrario z Art. 17. )

c) sytuacje pośrednie

- Art. 17.- Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego.

- Art. 63.- jeśli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego, osoba ta może wyrazić zgodę

- przed złożeniem oświadczenia woli przez osobę dokonującą czynności prawnej

(zgoda uprzednia)

- po złożeniu oświadczenia woli przez osobę dokonującą czynności prawnej (potwierdzenie)

- w trakcie dokonywania czynności (zgoda współczesna)

Co np. by się stało, gdyby dziecko sprzedało samochód bez zgody przedstawiciela ustawowego?

Ustawodawca wyróżnia czynności prawne:

Skutki zależą od tego, jakiej czynności dokonał

a) JEDNOSTRONNE,

Art. 19.- Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.

Występuje tu sankcja NIEWAŻNOŚĆ BEZWGLĘDNEJ. Czynność opatrzona taką sankcją:

- nie wywołuje skutków prawnych ad initio ( od początku ),

- nie można jej konwalidować,

- nieważność bierze się pod uwagę z urzędu,

- każdy może się powołać na nieważność

Np. przyrzeczenie publiczne- dziecko 17- letnie dało ogłoszenie do prasy, że za doprowadzenie psa da nagrodę w wysokości 1000 zł.

b) DWUSTRONNE ( UMOWY )

Art. 18. §1.- Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.

Jest to BEZSKUTECZNOŚĆ ZAWIESZONA- chwilowa czynność ta nie wywołuje skutków prawnych- losy czynności zależą od potwierdzania przez przedstawiciela ustawowego.

- jeśli przedstawiciel potwierdzi- czynność prawna jest ważna z mocą wsteczną ( ex tunc ).

- jeśli przedstawiciel odmówi- czynność nie wywołuje żadnych skutków prawnych również z mocą wsteczną ( ex tunc ).

Osoba sama może potwierdzić daną czynność gdy uzyska pełną zdolność do czynności pr.

Taka umowa stanowi NEGOTIUM CLAUDICANS- czynność prawna kulejąca. W normalnej umowie stosunek opiera się na dwóch "nogach". Tutaj zaś jest tylko zobowiązany, a drugą stroną jest ten, kto ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a jej zobowiązanie zależy od zgody przedstawiciela. W związku z tym kontrakt może wyznaczyć przedstawicielowi termin do potwierdzenia. Jeśli przedstawiciel potwierdzi- umowa jest ważna od początku, jeśli nie to jest nieważna. Milczenie przedstawiciela oznacza brak zgody na zawarcie umowy..

UBEZWŁASNOWOLNIENIE to pozbawienie bądź ograniczenie zdolności do czynności prawnych w drodze postanowienia sądowego.

Może ono być

1) CAŁKOWITE ( Art. 13. §1. )-

Są 3 przesłanki:

a) wiek- osoba musi mieć ukończone 13 lat,

b)

- CHOROBA PSYCHICZNA- można na nią zapaść, można się z niej wyleczyć,

- NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY- człowiek rodzi się z nim i umiera, jeśli został pozbawiony zdolności do czynności prawnych, to pozostanie z tym najprawdopodobniej do końca,

• INNEGO RODZAJU ZABURZENIA PSYCHICZNE, W SZCZEGÓLNOŚCI PIJAŃSTWO LUB NARKOMANIA- same przez się nie są podstawą ubezwłasnowolnienia, przesłanką są zaburzenia psychiczne ( zobacz w ustawie "antyalkoholowej" ).

c) brak zdolności do kierowania swym postępowaniem- miara zaburzeń psychicznych. Osoba nie zdaje sobie sprawy ze skutków swych działań.

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekuna ( Art. 13. §2. )

2) CZĘŚCIOWE- art. 16. §1.,

3 przesłanki:

a) wiek- osoby pełnoletnie,

b) analogicznie jak przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym,

c) stan osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzanie spraw ( nie sądowych, tylko spraw o ogóle ).

Orzecznictwo sformułowało wraz z doktryną jeszcze czwartą przesłankę:

d) ubezwłasnowolnienie ma służyć dobru osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a nie interesom innych osób.

- np. rodzina nie może ograniczyć zdolności do działania jakiejś starszej ciotki, która rozdaje pieniądze,

- pieniactwo- dana osoba przysparza pracy całemu sądowi czy urzędowi, paraliżując pracę urzędu- znany w Polsce pieniacz Jacek B.- każdy sędzia w TK czy SN miał już z nim do czynienia, założył nawet Stowarzyszenie Pracowników Wyższych Uczelni- nie można go ubezwłasnowolnić.

Dla ubezwłasnowolnionego częściowo ustanawia się kuratora ( art. 16 §2 ).

Procedura ubezwłasnowolnienia:

1) Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądu okręgowego, który rozpoznaje ją w składzie 3 sędziów zawodowych. W sprawie uczestniczy prokurator ( Art. 544. kpc ).

2) Art. 545. kpc określa krąg podmiotów, które mogą wszcząć postępowanie:

- małżonek,

- krewni w linii prostej,

- przedstawiciel ustawowy

- można też złożyć do sądu wniosek o własne ubezwłasnowolnienie. Dla osoby, która złośliwie złożyła wniosek o czyjeś ubezwłasnowolnienie przewidziano grzywnę.

3) Sąd musi skorzystać z pomocy biegłych. Art. 553. kpc- osoba, która ma być ubezwłasnowolniona musi być zbadana przez jednego lub więcej lekarzy psychiatrów.

4) Następnie sąd może, jeśli uzna to za niezbędne, skierować osobę na obserwację w zakładzie leczniczym na okres do 6 tygodni.

- jeśli opinia biegłych jest negatywna ( nic nie stwierdzą ), to sąd jest nią związany, nie można wówczas ubezwłasnowolnić,

- jeśli opinia biegłych jest pozytywna, to sąd nie jest związany, nie ma obowiązku orzec ubezwłasnowolnienia, nawet jeśli biegli stwierdzą chorobę. Wynika to z czwartej przesłanka wyprowadzona przez SN ).

Nie jest możliwe zaoczne ubezwłasnowolnienie, sąd ma obowiązek osoby wysłuchać, w miarę możliwości przy obecności biegłych. Sąd musi wskazać, z jakiego powodu orzeka, powołuje także opiekuna albo kuratora.

DORADCA TYMCZASOWY- może go powołać sąd na czas postępowania o ubezwłasnowolnieni, jeśli uzna, że jest on potrzebny dla ochrony praw osobistych lub mienia osoby, co do której toczy się postępowanie (art.548 kpc ). Skutek- osoba ta ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo. Traci to moc, jeśli:

- zapadła decyzja o ubezwłasnowolnieniu,

- oddalono wniosek

Można uchylić postanowienie o orzeczeniu ubezwłasnowolnienia, zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite lub odwrotnie. Wtedy jednak z kręgu wnioskodawców wyłączony jest sam zainteresowany. Sąd może natomiast wszczęć postępowanie z urzędu, może to zrobić także prokurator. Kiedy zapada postanowienie o ubezwłasnowolnieniu, można je zaskarżyć i może zrobić to osoba, co do której toczy się postępowanie ( postanowienie nie jest jeszcze prawomocne, więc póki co ma on pełną zdolność do czynności prawnych ).

F. POJĘCIE KONSUMENTA

Art. 22¹ - definicja konsumenta, umieszczono ją w tym miejscu, bo konsumentem może być tylko osoba fizyczna.

IV. OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH OSÓB FIZYCZNYCH

Art. 23. zawiera katalog dóbr osobistych człowieka. Nie jest on zamknięty. Wymieniono:

- zdrowie,

- wolność,

- cześć,

- swobodę sumienia,

- nazwisko lub pseudonim,

- wizerunek,

- tajemnicę korespondencji,

- nietykalność mieszkania,

- twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską,

A. HISTORIA OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH

W prawie rzymskim- sankcją za naruszenie było zadośćuczynienie ( actio iniuriam estimatoria ). Później pojawiło się powództwo rekontatoryjne- osoba, która zniesławiła drugą osobę, miała odwołać to, co powiedziała.

W Landrechcie- Schmerzensgeld- "pieniądze za cierpienie", choć nie ma uszczerbku majątkowego.

W prawie francuskim- ( A. Szpunar: "Ochrona dóbr osobistych" )- w ogóle nie przeprowadzono granicy między szkodą majątkową i niemajątkową- nigdy nie powstał problem czy należy zadośćuczynić za szkodę moralną. Początkowo ochrona opierała się na art. 1082 ( nasz Art. 415. ). Sięgano też do wolności konstytucyjnych i naruszania praw proklamowanych w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Obecnie- Art. 9 francuskiego kc stanowi, że "każdy ma prawo do poszanowania jego życia prywatnego". Bardzo szeroko traktuje się szkodę moralną i wymierza się wysokie odszkodowanie.

W prawie niemieckim- zadośćuczynienie mieści się tylko w przypadkach ustawowych. Art. 847. niemieckiego kc wylicza przypadki- szkoda na zdrowiu, kwalifikowana uwiedzenie kobiety, pozbawienie wolności. Jednak orzecznictwo dokonało tu rewolucji - na podstawie Art. 1. niemieckiej konstytucji niemiecki sąd konstytucyjny zakwestionował orzeczenie Trybunału Praw Człowieka ze Strasburga- jest to precedens. ETPCz kiedyś miał parę spraw rocznie, w tej chwili jest przeładowany sprawami jak sąd krajowy, co powoduje niski poziom stosowania prawa. Sądy niemieckie rozszerzyły zakres ochrony dóbr osobistych. Słynny jest wyrok, gdzie stan faktyczny był następujący- zdjęcie znanego przedsiębiorcy jadącego na koniu wykorzystano w reklamie środków na potencję. Naruszono więc dobro osobiste ( art. 1 niemieckiej konstytucji chroni godność ludzką ).

B. POJĘCIE DÓBR OSOBISTYCH

Prof. Grzybowski to indywidualne wartości świata uczuć i przeżyć psychicznych człowieka.

Prof. Szpunar są to pewne wartości niemajątkowe ściśle związane z człowiekiem, powszechnie uznane w społeczeństwie.

Prof. Radwański są to pewne wartości, obejmujące psychiczną i fizyczną integralność człowieka, jego indywidualność, godność i pozycje społeczną

Istniej spór w doktrynie:

a) czy mamy jedno dobro osobiste w postaci osobowości ( F. Zoll starszy ), które jest wyrażone w różnych jego przejawach, chronione przez 1 prawo osobiste

b) czy też jest jedno prawo osobiste, a wiele dóbr osobistych ( prof. Kopf z Poznania- nikt nie ma prawa nas zniesławić czy pobić, ale obowiązuje zasada numerus classus (zamknięta lista) praw bezwzględnych ( erga omnes- a takimi są prawa podmiotowe )- a katalog dóbr osobistych jest otwarty- tak więc jest jedno prawo osobiste, które chroni wszystkie dobra osobiste. Jest to pogląd odosobniony.

c) musimy jednak ( zgodnie z Art. 23., który mówi o większej ilości dóbr osobistych ) przyjąć, że jest wiele dóbr osobistych. Każdemu dobru osobistemu odpowiada prawo osobiste.. Możemy przyjąć, że na straży każdego dobra stoi chroniące go prawo osobiste. Są to prawa o charakterze:

- niemajątkowym,

- bezwzględnym- skuteczne przeciwko wszystkim ( erga omnes )- na wszystkich ciąży negatywny obowiązek nie naruszania tego prawa,

- niezbywalne- są ściśle związane z osobą, nie można ich przenieść, choć wydaje się że kto występuje w reklamie zbywa się prawa do wizerunku, tutaj jedynie uprawniamy kogoś do korzystania z naszego wizerunku

- niedziedziczne- gasną wraz ze śmiercią ( aczkolwiek pojawia się problem wizerunku )

C. PRZESŁANKI OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH

To, że dobro zostało naruszone, udowadnia na zasadach ogólnych powód ( Art. 6.- bo wywodzi z tego faktu skutki prawne. Sformułowanie "chyba, że" ustawodawca wprowadza domniemanie bezprawności- ciężar dowodu jest przeniesiony na pozwanego!!!!!!!. Uwaga! W prawie cywilnym nie używa się pojęcia "obowiązek dowodu", tylko "ciężar dowodu!".

Przesłanki ochrony dóbr osobistych wynikają z Art. 24. §1.

1) DOBRO POZOSTAJĄCE POD OCHRONĄ PRAWA

a) jeśli powołujemy się na naruszenie któregoś z dóbr osobistych wymienionych w Art. 23., to nie musimy przekonywać sądu, że są to dobra osobiste

b) jeśli powołujemy się na naruszenie któregoś z dóbr osobistych, które nie jest wymienione w Art. 23., to sąd ma swobodę rozstrzygnięcia. Zawarty w Art. 23. katalog dóbr osobistych nie jest wyczerpujący ( wskazuje na to jednoznacznie sformułowanie "w szczególności" ). Jakie więc dobra są chronione poza tymi wyliczonymi i kto o tym decyduje? Kształtuje to orzecznictwo. Rozszerzanie dóbr w oparciu o Art. 30 Konstytucji ( przyrodzona i niezbywalna godność ), a przepisy należy interpretować w duchu Konstytucji. Np. wpłynęła sprawa Jacka B., którego skarga wpłynęła na podstawie Art. 30 K. ( przyrodzona i niezbywalna godność )- odpowiednik Art. 1 Konstytucji niemieckiej.

Te nie wymienione w Art. 23 dobra osobiste to:

a) KULT PAMIĘCI ZMARŁEGO

- np. pani Kowalska miała męża, który został stracony za współpracę z okupantem hitlerowskim. Potem wyszła za mąż po raz drugi i pochowała go obok drugiego męża. Aczkolwiek pierwszeństwo przy pochówku przysługuje najbliższym ( a więc małżonce ), jednak rodzina męża wystąpiła o przeniesienia zwłok do innego grobu, aby móc czcić kult pamięci zmarłego.

-pani Kowalska żyła z mężem w fatalnych stosunkach i po jego śmierci na złość teściom pochowała go kilkaset kilometrów od domu. Teściowie poczuli się urażeni i wystąpili o przeniesienie zwłok do grobu, który sami przygotowali.

b) MIR DOMOWY

c) SFERA PRYWATNOŚCI JAKO TAKA

Była natomiast sprawa, w której powodowie domagali się ochrony korzystania ze środowiska naturalnego- byli to mieszkańcy małego miasteczka, w której środowisko zatruła fabryka. SN nie uznał prawa do nieskażonego środowiska jako dobra osobistego, ale dzisiaj orzeczenie mogłoby być inne. Inna sprawa- kobieta domagał się nie wydania paszportu ojcu jej dziecka, gdyż chciała żeby uznał ojcostwo zanim odjedzie za granicę. Mąż wystąpił z powództwem, sąd oddalił uznając, że życie intymne nie jest dobrem osobistym. Dziś orzeczenie byłoby inne- bo jeśli sfera prywatności została uznana przez orzecznictwo za dobro osobiste, to tym bardziej sfera intymna.

2) ZAGROŻENIE NARUSZENIA BĄDŹ NARUSZENIE DOBRA OSOBISTEGO

Sposoby naruszania dóbr osobistych są nieograniczone. Naruszyć można np:

GODNOŚĆ OSOBISTĄ- dobre wyobrażenie o nas samych ( można naruszyć w cztery oczy )

DOBRE IMIĘ- nasz wizerunek w społeczeństwie, przy naruszeniu musi być pewien krąg adresatów, informacja, oświadczenie.

Pojawił się problem, czy chodzi o

a) naruszenie w sensie obiektywnym czy subiektywnym- czy wystarcza to, że powód czuje, że naruszone zostało jego dobro osobiste ( subiektywnie )

b) naruszenie w sensie obiektywnym, co wydaje się właściwsze, czyli czy inne podmioty również dopatrują się naruszenia!!

Przykład: Powódka została zaproszona do poddania się badaniom mózgu- odmówiła, a biegły powiedział, że odmowa jej jest sprzeczna ze zdrowym rozsądkiem. Powódka poczuła się dotknięta- iż naruszono jej cześć i wystąpiła o ochronę dóbr osobistych. SN stwierdził, że w rozumieniu obiektywnym nie mamy do czynienia z naruszeniem czci i uznał, że naruszenie nie nastąpiło ( jest to różnica między subiektywnym a obiektywnym aspektem ).

Np. powódka, które nie chciała umieszczenia zdjęcia córki na grobie, ponieważ nie była w stanie na nie patrzeć, gdyż powodowało to u niej żal nie do zniesienia wystąpiła o ochronę dóbr osobistych i usunięcie zdjęcia. SN stwierdził, że nie jest to naruszenie dóbr osobistych.

3) DZIAŁANIE NARUSZAJĄCE JEST BEZPRAWNE

Wzajemne naruszenie dóbr osobistych nie znosi się!!!!!!!!!- jeśli dwie panie nawzajem siebie obrażają, to obie mają prawo do ochrony dóbr osobistych.

Bezprawność w prawie cywilnym jest rozumiana bardzo szeroko. Samo działanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego- możemy mówić o bezprawności. Każdy, kto nie ma tytułu do wkraczania w sferę praw podmiotowych, działa potencjalnie bezprawnie.

Okoliczności uchylające domniemanie bezprawności:

a) ZGODA POKRZYWDZONEGO

-albo w ogóle nie możemy mówić o naruszeniu dobra osobistego ( np. ktoś zaprasza znajomych na imprezę- nie ma naruszenia nietykalności mieszkania ),

-albo też dobro osobiste zostało naruszone, ale nie ma bezprawności ( np. zabieg

lekarski za oświeconą zgodą pacjenta).

Zgoda oświecona:

1. oświecona - podmiot musi wiedzieć na co się godzi

2. wyraźna

3. dotyczy konkretnego naruszenia - nieskuteczne blankietowe

4. zgoda nie usunie odpowiedzialności karnej jeśli mam miejsce ciężki uszczerbek ciała

Podział ten proponuje prof. Grzybowski.

- w przypadku zawodów sportowych ( np. ktoś staje do walki w ringu bokserskim- o ile walka odbywa się zgodnie z zasadami ).

b) DZIAŁANIE W RAMACH PORZĄDKU PRAWNEGO- pozwany powołuje się na konkretny przepis, który pozwalał mu na dane zachowanie

- Art. 343. §1.- obrona konieczna,

- Art. 343. §2.- dozwolona samopomoc naruszająca cielesność napastnika tylko przy ruchomościach

- ustawy regulujące funkcjonowanie policji, służb granicznych- kiedy można zatrzymać zgodnie z prawem?

- ustawa o zawodzie lekarza- ofiara wypadku musi być natychmiast poddana operacji- lekarz ma obowiązek dokonać tego nawet bez wcześniejszej zgody ( bo jej wyrażenie jest niemożliwe )

- Art. 81. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych- zezwolenia nie wymaga publikacja zdjęcia osoby powszechnie znanej, jeśli jest to związane z pełnioną przez nie funkcją.

Zezwolenia nie wymaga też publikacja zdjęcia, na którym znajdują się osoby prywatne, jeżeli jest to zdjęcie przedstawiające zgromadzenie, pochód czy uczestnictwo w innej masowej imprezie.

c) WYKONYWANIE SWEGO PRAWA PODMIOTOWEGO

Art. 662 - wynajem lokalu ; prawo do wejścia przysługujące wynajmującemu do wynajętego lokalu w celu sprawdzenia jak przebiega najem

d) DZIAŁANIE W CELU OCHRONY INTERESU PUBLICZNEGO ZASŁUGUJĄCEGO NA OCHRONĘ ( np. dozwolona krytyka )

- jeśli poddaje się krytyce zachowanie, sposób bycia, a nie atakuje się osoby ( czyli krytyka ad rem - oparta o merytoryczne zarzuty, a nie ad personam - chęcią zaatakowania konkretnej osoby ), to generalnie krytyka jest dozwolona. SN stwierdził, iż za bezprawne w myśl Art. 24 §1. nie może być uznane opublikowanie materiału, jeśli był sprzeczny z rzeczywistością, ale publikujący wypełnił obowiązku przewidziane w ustawie i zachował szczególną staranność przy zbieraniu materiału. Jeśli więc dziennikarz dołożył najwyższej staranności, to choćby materiał zawierał treści nieprawdziwe i naruszał dobro osobiste, to nie można mu zarzucić bezprawności ( Aleksander Kwaśniewski przeciwko "Życiu" ).

Czy dowód prawdziwości uchyla bezprawność? Zasadniczo tak, ale nawet podanie faktów prawdziwych może być bezprawne. Jeśli ktoś kandyduje na wysokie stanowiska, to musi się liczyć z tym, że społeczeństwo chce wiedzieć o jego życiu prywatnym- tak więc publikacje taki nie będą bezprawne. Inaczej w przypadku osoby prywatnej.

Np. krytyka, iż ktoś "jest zadufanym w sobie dyletantem" prof. Waldorfa dotycząca znanego muzyka- SN napisał, że nie jest to naruszenie dóbr osobistych.

D. ŚRODKI OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH

Czyli czego możemy domagać się w razie naruszenia dóbr osobistych?

1) ŚRODKI NIEMAJĄTKOWE OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH

a) ZANIECHANIE NARUSZENIA,

b) DOPEŁNIENIE CZYNNOŚCI POTRZEBNYCH DO USUNIĘCIA SKUTKÓW NARUSZENIA odpowiednio do skutków- przez złożenie oświadczenie odpowiedniej formy i treści- mogą być to przeprosiny, odwołanie, sprostowanie.

W prawie prasowym z 26.01.1984- na wniosek osoby fizycznej redaktor naczelny zobowiązany jest bezpłatnie opublikować sprostowanie, jeśli istnieje zagrożenie dóbr osobistych. Forma sprostowania powinna mieć taką samą formę, jak naruszenie- np. jeśli obwiniono nas na łamach "Dziennika Łódzkiego", to sprostowanie powinno też się tam znaleźć.

c) POWÓDZTWO O USTALENIE ( Art. 189. kpc )- wypracowało to orzecznictwo przy akceptacji doktryny- wyrok taki czyni zadość interesom tego, czyje dobro osobiste zostało naruszone.

Te środki ochrony przysługują już przy wystąpieniu samych przesłanek. Natomiast występuje problem- czy można domagać się pieniędzy przy naruszeniu dobra osobistego.

2) ŚRODKI MAJĄTKOWE OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH ( Art. 24. §2. )- jeśli na skutek naruszenia powstała szkoda majątkowa, to można domagać się odszkodowania na zasadach ogólnych ( przepisy o czynach niedozwolonych ). Muszą więc zajść ogólne przesłanki odpowiedzialności cywilnej, czyli:

- WINA

- SZKODA

- ZWIĄZEK PRZYCZYNOWO- SKUTKOWY

Np. naruszenie zdrowia- ktoś pobije drugiego człowieka i ten pobity nie może przez to pracować- powstaje więc szkodą majątkowa- tyle, ile dostałby za pracę w czasie, w jakim został z niej wyłączony. Jest więc związek przyczynowo- skutkowy.

Trudniej jest jednak udowodnić następujący związek: adwokat czy lekarz stwierdza, że wskutek nieprawdziwej publikacji prasowej stracił klientelę.

ZADOŚĆUCZYNIENIE- możliwość domagania się odszkodowania za szkodę niemajątkową- krzywdę, ból, cierpienie. Odpowiedź jest w art. 24. §1.- zdanie ostatnie- można żądać zadośćuczynienie pieniężnego lub zapłaty sumy na określony cel społeczny.

KRZYWDA- z wyrządzeniem szkody wiążą się liczne cierpienia- utrata radości życia, pogorszenie sytuacji życiowej. Wszystkie te doznania określa się mianem krzywdy. Czy więc za krzywdę, które ex definitio nie da się przeliczyć na pieniądze, można żądać zadośćuczynienia?

Historycznie przedstawia się to następującą

a) Art. 165. i 166. kz- dopuszczano zadośćuczynienie za cierpienie i krzywdę moralną w następujących wypadkach:

- uszkodzenie ciała,

- rozstrój zdrowia,

- pozbawienie wolności,

- naruszenie czci,

- kwalifikowane uwiedzenie ( kobiety, małoletniego lub chorego psychicznie mężczyzny ),

- śmierć osoby najbliższej wskutek czynu niedozwolonego.

b) Doktryna socjalistyczna przyjmowała, że nie da się w przeciwieństwie do społeczeństw kapitalistycznych przeliczyć takiej szkody na pieniądze.

Jednak Art. 445. ( w poprzednim brzmieniu )- zadośćuczynienie w wypadku:

- rozstroju zdrowia,

- pozbawienia wolności,

- uszkodzenia ciała,

- kwalifikowane uwiedzenie kobiety

Wykluczono naruszeni czci. Dzięki prof. Szpunarowi pojawiła się jednak sankcja majątkowa za naruszenie czci- było to konieczne, bo przeprosiny nie wystarczą. Efektem tego był Art. 448. ( w pierwotnej wersji nawiązka na rzecz PCK- uratowano "honor" obrażonych, a osiągnięto cel, jakim było działanie prewencyjne.

Art. 446 §3.- Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odszkodowanie, jeśli wskutek śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej.

c) w wyniku nowelizacji treść Art. 445. i 448. zostały zmienione.

Art. 445 §2- skreślono "kobietę" przy kwalifikowanym uwiedzeniu- kto został z wykorzystaniem stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu, może domagać się zadośćuczynienia.

Art. 448.- generalna podstawa zasądzenia zadośćuczynienia w razie naruszenia dobra osobistego. Zadośćuczynienie jest fakultatywne, może być zasądzone na dowolny cel społeczny. Publikacja tego przepisu wywołała wątpliwości co do zakresu jego stosowania- teoretycznie obejmuje on wszystko to, co jest w poprzednich artykułach dotyczących odpowiedzialności za czyny niedozwolone. Jak więc utrzymać sens pozostałych przepisów?

Warunkiem domagania się zadośćuczynienia jest wina naruszyciela ( w art. 448- prof. Petrykowska ). Dobra najcenniejsze- życie, zdrowie, wolność są chronione w art. 445- chodzi on w grę w przypadku np. wypadku samochodowego. Czyli

a) tam gdzie jest odpowiedzialność na zasadzie ryzyka- Art. 445.,

b) tam gdzie jest odpowiedzialność na zasadzie winy- Art. 448.

Jacek B. zaatakował również art. 448, jako naruszający prawo do sądu, bo sąd może zadecydować, czy przyznać zadośćuczynienie czy nie.

Art. 24 §3.- przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalzczym.

Powstaje szkoda (ogólnie) odszkodowanie ogólnie

Szkoda niemajątkowa zadośćuczynienie ; środek majątkowy

Szkoda majątkowa odszkodowanie (sensu stricto) ; środek majątkowy

Uwaga!

Jeśli mówimy o środkach niemajątkowych naprawienie szkody wyklucza zadośćuczynienie i odszkodowanie!!!!!!!!

V. OSOBY PRAWME

A. HISTORIA OSÓB PRAWNYCH

• Pierwsze organizacje, którym można byłoby przypisać status osoby prawnej, powstały w prawie rzymskim ( municypia ). W średniowieczu były to gildie kupieckie. Rozwój osób prawnych wiąże się jednak dopiero z rozwojem kapitalizmu- rozwój spółek, a celem było rozdzielenie odpowiedzialności związanej z prowadzeniem biznesu a odpowiedzialnością swym majątkiem. Chodziło o to, aby część majątku można było wydzielić na działalność gospodarczą, a reszta majątku nie mogłaby być poddana egzekucji. Można tu wyróżnić 2 zasadnicze powody:

• koncentracja kapitału;

• realizacja wspólnych idei - grupie łatwiej realizować i promować wspólne idee.

W XVIII i XIX w. w okresie burzliwego rozwoju osób prawnych rozwinęły się dwa ich typy:

1) FUNDACJE ( ZAKŁADY ),

2) KORPORACJE

Różnice

Fundacje		Korporacje
jest fundator - decydujący o celu, który określony jest z góry;	sposób działania	członkowie korporacji decydują o kierunku jej działalności
pieniądze, kapitał majątkowy	substrat	osoby, ludzie ( osobowy )
destynatariusze- osoby, dla których działalność fundacji jest przeznaczona- nie da się przewidzieć ich liczby	sposób korzystania	liczba członków jest określona
UŁ- w 1946 państwo ( fundator ) zadecydowało, że przeznaczy określoną sumę na kształcenie na poziomie uniwersyteckim	przykłady	stowarzyszenie, partia, związek zawodowy, spółki

B. TEORIE OSÓB PRAWNYCH

Teorie wyjaśniające byt osoby prawnej podzielić można na:

1) NEGUJĄCE REALNY BYT OSOBY PRAWNEJ

a) TEORIA FIKCJI Savigne'a- osoba prawna to sztuczne pojęcie, fikcja- na podstawie tej fikcji ustawodawca dopuszcza do działania osoby prawne za zezwoleniem ( koncesją ) władzy publicznej,

b) TEORIA MAJĄTKU CELOWEGO ( Brinz )- osoba prawna to bezpodmiotowy majątek- nie ma podmiotu, jest majątek przeznaczony do realizacji celu osoby prawnej. Wyjaśniono jednak tylko byt fundacji.

c) TEORIA INTERESU ( Ihering )- ma to związek z pojmowaniem przez niego prawa podmiotowego- interesy mogą mieć tylko ludzie, rzeczywistymi członkami są członkowie ( korporacje ) albo desynatariusze ( fundacje ). Podobne koncepcje głosił francuski uczony Planiol- osoba prawna to szczególna postać własności.

d) TEORIA MAJĄTKU URZĘDOWEGO (Binder)- majątek urzędowy to majątek materialny;

rzeczywistymi podmiotami są zarządcy, ograniczeni celami dla jakich jest przeznaczony majątek.

e) TEORIE NORMATYWNE ( Kelsen )- osoba prawna to po prostu fikcja służąca tworzeniu punktu oparcia dla praw i obowiązków.

2) UZNAJĄCE REALNY BYT OSOBY PRAWNEJ

a) TEORIA GIRKE'EGO- osoby prawne realnie istnieją tak samo jak osoby fizyczne, wskazał organy osoby prawnej, porównał dyrektora do głowy ( antropomorfizacja )- osoba prawna posiada organy.

Osoba prawna nie jest osobą w sensie etycznym- nie ma własnej woli, należy rozumieć zdolność prawną jako zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Jest to więc byt odrębny od osób fizycznych. Jej sfera prawna musi być oddzielona od sfery praw i obowiązków osób fizycznych, które ją tworzą.

Jaką koncepcją przyjął ustawodawca polski?

Art. 33.- osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

Tak więc osobowość prawna ma charakter normatywny. Przy pewnym poziomie organizacji jednostka organizacyjna staje się osobą prawną ( zasady organizacji, majątek ). Podobną koncepcję przyjął ustawodawca francuski. W naszym systemie musi być przepis, który przewiduje istnienie danego typu osób prawnych ( np. określa to ksh ). Tak więc ilość osób prawnych jest nieograniczona, natomiast ilość typów jest ograniczona.

C. POWSTANIE OSÓB PRAWNYCH

Art. 37. §1. - osoby prawna powstają z chwilą wpisu do rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Wyróżnia się trzy drogi powstania osób prawnych:

a) SYSTEM AKTÓW ORGANU WŁADZY PAŃSTWOWEJ- do powstania konkretnej osoby prawnej potrzebny jest akt odpowiedniego organu władzy państwowej ( np. uczelnie państwowe, PAN ). Aby kreować państwowe uczelnie, konieczna jest ustawa, by powołać państwowe przedsiębiorstwo- akt erekcyjny, zaś bank państwowy- rozporządzenie Ministra Finansów. W akcie tym określa się majątek ( państwo występuje w roli fundatora ).

b) SYSTEM KONCESYJNY- osoby fizyczne, które chcą powołać osobę prawną spełniają odpowiednie warunki- po czym ubiegają się o pozwolenie władzy państwowej ( KONCESJĘ ).

c) SYSTEM NORMATYWNY- przepisy prawa określają warunki tworzenia osoby prawnej- osoby fizyczne zainteresowane stworzeniem danej osoby prawnej starają się spełnić te warunki, występują o rejestrację. Kontrola dokonuje się w momencie rejestracji osoby prawnej, wpis do rejestru ma charakter konstytutywny zgodnie z art. 37.

Te trzy sposoby wyróżniamy ze względu na wpływ władzy państwowej na tworzenie osoby prawnej:

- w systemie aktów- państwo w całości,

- w systemie koncesyjnym- inicjatywa osób fizycznych, państwo decyduje,

- w systemie normatywnym- inicjatywa osób fizycznych, państwo kontroluje.

D. ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB PRAWNYCH

1) ZDOLNOŚĆ PRAWNA- Wszystkie osoby prawne mają zdolność prawną- mogą być podmiotami praw i obowiązków. Art. 36. ( skreślony ) przewidywał specjalną zdolność osób prawnych- osoba prawna nie mogła nabywać praw i zaciągać zobowiązań poza wymienionym zakresem. SN stwierdził np., że PGR nie może zawierać umów dotyczących pocztówek, bo nie ma zdolności prawnej w tym zakresie.

Zdolność prawna osób prawnych- mniejsza niż osób fizycznych, bo osoby prawne nie mają cech psychofizycznych człowieka, osoba prawna nie może zawrzeć małżeństwa czy uznać dziecka, dziedziczyć.

2) ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - osoby prawne mają pełną zdolność do czynności prawnych, nie ma takich sytuacji jak w przypadku osób fizycznych- zawsze jest jeden rodzaj zdolności.

E. TRYB DZIAŁANIA OSOBY PRAWNEJ

Art. 38.- osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.

Organami tymi są osoby fizyczne. Organy te czasem są jednoosobowe, a czasem kolektywne.

Działanie organu to działanie samej osoby prawnej.

Wyróżniamy 2 typy reprezentacji os prawnych:

• samoistna - czynność może być ważnie dokonana przez, któregokolwiek z podmiotów piastujących rolę organu

• łączna - potrzebne jest współdziałanie kilku podmiotów piastujących rolę organu

Kiedy dyrektor przedsiębiorstwa składa oświadczenie woli, to składa je jako osoba prawna. Odróżnić to trzeba od sytuacji, gdy działa on jako przedstawiciel.

Pełnomocnik- są dwa podmioty

jeden podmiot

przedstawiciel- w imieniu podmiotu.

Prezes zarządu spółki- jako spółka, a nie w imieniu spółki. Jest traktowany jako sama osoba prawna. Nie ma tu przedstawicielstwa. Kiedyś pod rządem kz mówiono tu o tzw. przedstawicielstwie organicznym.

Jeżeli w takim razie skutek prawny uzależniony jest od np. wad oświadczeń woli, stanu psychicznego, to jaka jest sytuacja z osobami prawnymi? Co zrobić, gdy organ jest kolektywny? SN: "zarażenie"- jeśli jedna osoba w organie działa w złej wierze, to wystarczy to, aby wszystkie inne uznał za działające w złej wierze".

Art. 39.- Kto jako organ osoby prawnej zawarł umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo przekraczając zakres umocowania takiego organu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony, w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania.

Pamiętać trzeba, że kompetencje osoby prawnej są ściśle określone. Co się dzieje jeśli organ osoby prawnej wykracza poza zakres kompetencji?

Wg art. 39 (tylko ujemne warunki kontraktu)

a) obowiązek zwrotu tego, co otrzymano,

b) obowiązek naprawienia szkody ( odpowiedzialność ).

Działanie organu nie może przynieść szkody drugiej osobie. Czy umowa zawarta przez niewłaściwy organ może być konwalidowana? Konwalidacja nie jest możliwa, gdyż uprawnienie w tym zakresie przewidziane jest w ustawie. Nie osoba prawna decyduje o kompetencji, ale obowiązujące normy. A potwierdzenie nie może zmienić przepisu ustawy.

Dlatego też czynność prawna dokonana przez przedstawiciela osoby prawnej nie podlega konwalidacji przez potwierdzenie (inaczej przy falsus procurator)

Art. 42.- Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora.

Osoba prawna odpowiada sama za swe zobowiązanie zaciągnięte w drodze umów, ale jest także zobowiązanie do naprawienia szkody wyrządzonej z winy organu.

Art. 415.- odpowiedzialność deliktowa osób fizycznych,

Art. 416.- odpowiedzialność deliktowa osób prawnych.

Siedziba osoby prawnej- jest to miejscowość, w której siedzibę ma jej organ zarządzający ( Art. 41 ).

Art. 43.- przepisy o ochronie dóbr osobistych stosuje się odpowiednio do osób prawnych- np. nazwa, dobra sława ( ktoś napisze, że w UŁ niczego nie uczą ), tajemnica korespondencji, ochrona siedziby.

F. RODZAJE OSÓB PRAWNYCH

Ustawa z 1997 o KRS ujednoliciła kwestię rejestrowania osób prawnych. Rejestr prowadzą sądy rejonowe. Są to:

A

) rejestr przedsiębiorców,

b) rejestr stowarzyszeń,

c) rejestr opieki zdrowotnej.

Wcześniej było to bardzo rozproszone.

1) SKARB PAŃSTWA ( FISKUS )- samo państwo w stosunkach cywilnoprawnych jako podmiot praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych. Państwo pełni dwie zasadnicze role:

Przysługuje mu imperium ( władza )

Aby tę funkcję pełnić państwo musi mieć budynki, samochody, jest to sfera dominium. Tam państwo jest właścicielem określonego majątku- musi tu wchodzić w stosunki cywilnoprawne. Np. Sąd Okręgowy w Łodzie kupuje biurka- zawiera zwykłą umowę o dzieło. Nie ma odrębnej ustawy, która normowałaby od strony obrotu prawnego funkcjonowanie Skarbu Państwa. W okresie XX- lecia istniała Prokuratoria Generalna- jej przedstawiciele zajmowali się obsługą prawną Skarbu Państwa.

Art. 67. kpc- pozywając Skarb Państwa trzeba wskazać jednocześnie jednostkę organizacyjną z działalnością której wiążę się dochodzone roszczenie. Ta jednostka to STACIO FISCI ( jednostka Skarbu ). Jeśli np. sąd nie zapłaci nam za biurka pozywać będziemy Skarb Państwa- Sąd Okręgowy w Łodzi. Problem zaczyna się, gdy chodzi o ministerstwa ( Ustawa o działach administracji rządowej )- osoby odpowiedzialne za działalność. Ustawa o działalności Ministra Skarbu Państwa- jeśli nie ustalimy, do którego ministra, to domniemywa się, że podmiotem reprezentującym powinien być Minister Skarbu Państwa. Nie ma to znaczenia w kwestii wyrażania jednostek finansów publicznych- każda może wystąpić w roli Skarbu Państwa. Pewne funkcje Skarbu Państwa są wykonywane przez jednostki, które mają osobowość prawną odrębną od Skarbu Państwa. Mówimy wtedy o państwowych osobach prawnych. Dziś sfera ta zmniejsza się- np. Narodowy Fundusz Zdrowia.

Art. 44^1.- Własność i inne prawa majątkowe stanowiące mienie państwowe przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.

Art. 40 §1 Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialność za zobowiązania państwowych osób prawnych.

Podobnie odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa nie ponoszą państwowe osby prawne.

Istnieje jednak wyjątek!!! - w razie nieodpłatnego przejęcia, mienia od państwowej osoby prawnej przez Skarb Państwa, ponosi on odpowiedzialność solidarną wraz z nią za zobowiązania powstałe, gdy składnik własności danej osoby prawnej.

2) PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE

- państwowe uczelnie,

- PAN,

- przedsiębiorstwa państwowe ( PKO BP, NBP ),

- PKP, PLL LOT,

- fundusze ( krytykowane- jest to wyprowadzanie pieniędzy spod kontroli państwowej ),

- agencje ( mienia wojskowego, rolnej, rozwoju ).

Jeśli taka osoba prawna zostanie zlikwidowana, to majątek wraca do Skarbu Państwa.

3) SAMORZĄDOWE OSOBY PRAWNE. Ustawa z 1949 zniosła samorząd terytorialny- do czasu ustawy o samorządzie gminnym z 1990 nie było innych niż państwowe.

Art. 165. K- jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną.

Ustawa z 08.03.1990- każda gmina ma osobowość prawną.

Potem powstały powiaty i samorządy wojewódzkie (1998). Mają osobowość prawną.

Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje możliwość tworzenia związków gmin- mają one także osobowość prawną.

Ustawy samorządowe przewidują bardzo precyzyjnie organizację samorządowych osób prawnych. Ciągle jednak pojawia się problem, co stanie się, jeśli cofnie się decyzję samorządu, na podstawie której dokonano czynności prawnych- czy są one ważne.

Reprezentacja:

a) łączna- dwa podmioty- jeśli z czynności prawnej mają wynikać zobowiązania finansowe, potrzebna jest kontrasygnata "skarbnika",

Można też tworzyć osoby prawne na podstawie majątku samorządowego- jednostka samorządu jest fundatorem. Wówczas są to:

a) komunalne osoby prawne ( gminne ),

b) powiatowe osoby prawne,

c) wojewódzkie osoby prawne.

W razie likwidacji majątek przejmuje jednostka samorządu terytorialnego.

Za zobowiązania tej jednostki odpowiedzialność ponosi ta osoba prawna, która ją stworzyła!!!

4) INSTYTUCJE KULTURALNE

- teatry,

- muzea

- inne instytucje kulturalne

5) KOŚCIOŁY- Ustawa z 17.05.1988 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania przewiduje rejestr kościołów i związków wyznaniowych- prawo wpisu do rejestru kościołów i związków wyznaniowych- złożenie do właściwego ministra deklaracji o założeniu i wpis do rejestru. Jeśli nie zachodzą okoliczności negatywne- 3 miesiące i wpis do rejestru, kościół albo inny związek wyznaniowy uzyskuje osobowość prawną. Reguluje to rozporządzenie w sprawie kościołów i innych związków wyznaniowych. W ustawach o stosunkach do kościołów przewiduje się też, jakie są osoby prawne kościoła.

Np. w Kościele Katolickim:

- Konferencja Episkopatu Polski,

- metropolie,

- archidiecezje,

- diecezje,

- administratury apostolskie,

- parafie,

- kościoły rektoralne ( rektoraty ),

- Caritas Polska,

- Caritas diecezji,

- papieskie dzieła misyjne

6) SPÓŁKI HANDLOWE- art. 1 §2. ksh:

- z ograniczoną odpowiedzialnością (Z.O.O)

- akcyjna (S.A)

Są to spółki kapitałowe, mają osobowość prawną. Uzyskują ją z chwilą wpisu do rejestru.

Pozostałe:

- jawna,

- partnerska,

- komandytowa,

- komandytowo- akcyjna

To spółki osobowe, nie posiadają osobowości prawnej

Jest też spółka cywilna, uregulowana w kc- nie jest spółką handlową- w ogóle nie można mówić o jej osobowości, nie jest też nawet ułomną osobą prawną, inaczej niż z punktu widzenia prawa podatkowego- jest traktowana jako odrębny podmiot. Brak zdolności prawnej, jedynie osoby tworzące spółkę cywilną są podmiotami prawa!

7) SPÓŁDZIELNIE ( Prawo spółdzielcze- Art. 1. SPÓŁDZIELNIA jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą ).

Uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru

8) FUNDACJE - obowiązek wpisu do KRS-u

9) STOWARZYSZENIA ( Prawo o stowarzyszeniach- STOWARZYSZENIE jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem w celach niemajątkowych, podlegającym rejestracji we właściwym sądzie, a osobowość prawną uzyskuje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o zarejestrowaniu ).

10) PARITE POLITYCZNE ( Ustawa o partiach politycznych- PARTIA POLITYCZNA to organizacja społeczna występująca pod określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególności przez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy.

Partię zgłasza się do ewidencji prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Sąd dokonuje wpisu niezwłocznie, jeśli statut jest zgodny z przepisami prawa. W razie wątpliwości Sąd wszczyna postępowanie i występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności celów działania partii z Konstytucją. Była taka sprawa związana z Samoobroną ale zakwestionowany statut nie wszedł w życie.

11) ZWIĄZKI ZAWODOWE ( Ustawa o związkach zawodowych- ZWIĄZEK ZAWODOWY to dobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy, powołana do reprezentowania i ochrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych ).

G. JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIE POSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ

Są jednak takie jednostki organizacyjne, którym ustawa nie przewiduje osobowości prawnej. W ksh są przepisy dotyczące sytuacji prawnej spółek, które są spółkami handlowymi. Art. 8. ksh: "spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać własność, pozywać, być pozywana, zaciągać zobowiązania". Czego np. nie może spółka komandytowa, a może osoba prawna? Jednym z nielicznych przykładów jest możliwość emitowania obligacji. W zasadzie zdolność prawna tych jednostek jest równa zdolności prawnej osób prawnych.

Art. 33^1..- do jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

Z tego art. wynika, że zdolność prawna, to co innego niż osobowość prawna. Kiedyś funkcjonowało pojęcie UŁOMNYCH OSÓB PRAWNYCH. W identycznej sytuacji są spółki kapitałowe w organizacji ( Art. 11. ksh )- od momentu uchwalenia statutu do wpisu de rejestru. Ich sytuacja jest identyczna jak spółek osobowych.

WSPÓLNOTA MIESZKANIOWA- na podstawie ustawy o własności lokali- jeśli w danym budynku został wyodrębniony lokal, to właściciele poszczególnych lokali tworzą wspólnotę mieszkaniową. Nie jest to osoba prawna, jej zdolność prawna jest węższa niż spółek handlowych ( nie może nabyć własności ). O ile spółki podlegają obowiązkowi rejestracji i muszą mieć kapitał, który musi być ujawniony, to wspólnota mieszkaniowa z definicja nie ma własnego kapitału- ma za zadanie redystrybutować środki, które mają być dostarczone zakładowi np. wodno- kanalizacyjnemu.

H. POJĘCIE PRZEDSIĘBIORCY

Zastąpiło pojęcie kupca z kh- Art. 43¹

PRZEDSIĘBIORCA- osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

VI. PRAWO PODMIOTOWE

Prof. Szafnicka o tym pisze.

A. HISTORIA PRAW PODMIOTOWYCH

Uczeni spierają się, czy prawo podmiotowe było już znane w starożytnym Rzymie. Był tam podział na ius i lex ( prawo podmiotowe i prawo pisane ). Jednak Rzymianie tego tak nie traktowali. Centralnym pojęciem było actio ( roszczenie )- Rzymianie nie koncentrowali się na tym, jakie prawo? tylko czy przysługuje im ochrona procesowa ( actio ). Nadal takie ujęcie jest charakterystyczne dla common law.

Zaczęło pojęcie prawa podmiotowego pojawiać się u glosatorów. Poszukiwano materialnej podstawy dla powództwa. Rozwój koncepcji prawa podmiotowego wiążę się z rozwojem koncepcji prawnonaturalnych- Locke, Rousseau- twierdzili, że ludziom przysługują pewne prawa mające charakter pierwotny w stosunku do prawa stanowionego. Ich źródłem może być natura ludzka lub Bóg. Państwo ma obowiązek poszanowania tych praw- pierwszeństwo praw podmiotowych nad prawem przedmiotowym. Są przedpaństwowe, a prawo przedmiotowe wykonuje funkcję służebną.

Niemiecki prof. Jan Schap stwierdził, że poszukiwanie katalogu praw podmiotowych jest bezcelowe- są one wymienione w Dekalogu

- nie kradnij- prawa majątkowe,

- nie cudzołóż- prawa związane z rodziną,

- nie zabijaj- prawo do życia, zdrowia,

- nie mów fałszywego świadectwo- godność ludzka.

KIERUNEK NATURALISTYCZNY- pierwszym dokumentem prawnym, który przyjął istnienie pierwotnych praw podmiotowych jest Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. W tej deklaracji- praw niezbywalne, niezaprzeczalne, których nie można człowieka pozbawić, zadaniem każdej organizacji jest ochrona tych praw. Są to:

- wolność,

- własność,

- prawo oporu przeciw uciskowi

Takie sformułowanie pojawiło się w ABGB.

TEORIE:

1) TEORIA WOLI- Windscheida- prawo podmiotowe jest to moc woli użyczona podmiotom. Oznacza swobodę kształtowania własnego zachowania i możliwość żądania zachowania od innych podmiotów zachowania kryło się za tym przeciwstawienie dwóch typów praw podmiotowych:

- właściciel może zrobić wszystko ze swoją rzeczą,

- wierzyciel może wyegzekwować swoje świadczenie ( swoboda decyzji uprawnionego ).

Przypisuje się mu złamanie rzymskiego pojęcia- czym innym jest skarga ( Klage ) a czym innym prawo stanowiące podstawę skargi ( Anspruch ). Dało to podstawę do rozróżnienia prawa cywilnego materialnego i formalnego.

Koncepcji tej stawiano zarzut, że trudno mówić o mocy woli, skoro prawa podmiotowe przysługują podmiotom, które swojej woli nie są w stanie wyrazić np. nasciturus, chory psychicznie. Odpowiedź jest taka, że porządek prawny przewiduje, żeby takie osoby miały swego przedstawiciela, który wykonuje wolę reprezentowanego. Moc woli użyczona jest przez porządek prawny.

2) TEORIA INTERESU ( Ihering )- podważył myśl o swobodnej woli jako centralnym punkcie. Istotą jest cel- obiektywnie istniejące interesy osób wymagają ochrony prawnej. Te interesy to właśnie prawa podmiotowe. Interes rozumiany jest szeroko- nie tylko interesy majątkowe.

- interes materialny ( moc kształtowania własnych zachowań ),

- interes formalny ( można realizować na drodze sądowej interesu materialnego ).

Zarzuty bycia uprawnionym leżą nie zawsze w interesie uprawnionego ( np. dziedziczenie spadku z długami ). Pewne interesy są chronione przez prawo, mimo iż nie przysługują prawa podmiotowe ( np. obowiązkowe szczepienia ochronne ).

Zarzut stawiany tej teorii to utożsamianie prawa podmiotowego z celem prawa.

Z tego zastrzeżenia powstały koncepcje kompromisowe- np. w Niemczech Eneccersus, Niperdei, Lehmann. Połączona koncepcję Windscheida i Iheringa- prawo podmiotowe to moc woli przyznana uprawnionemu w celu realizacji jego interesów.

3) NORMATYWIZM- na końcu zanegował prawa podmiotowe.

a) Leon Duguit- teoria socjologiczna- zastąpił pojęcia prawa podmiotowego funkcją społeczną- każdy pełni określoną funkcję w społeczeństwie, prawa i obowiązki, co determinuje naszą pozycję, prawa podmiotowe nie są nam dane.

b) Hans Kelsen- mówimy, że x ma prawo podmiotowe, jeśli jest bohaterem normy prawnej, ujął, że prawem podmiotowym jest norma prawna w stosunku do osoby, do której jest adresowana, i od której woli zależy urzeczywistnienie tej normy.

W okresie rozwoju nazizmu miało to poważne konsekwencje. Karl Lorenz w 1935 opublikował artykuł: "osoba prawna i prawa podmiotowe"- zakwestionował istnienie pojęcia prawa podmiotowych, zastępując je pozycją prawną. W okresie nazizmu odrzucono pojęcia prawa podmiotowego, to samo w państwach komunistycznych ( np. u nas K. Opałek ).

Odwrót od pozytywizmu zaczął się w nauce niemieckiej. K. Radbruch- mówił o grzechu nadmiernego pozytywizmu ( prawo podmiotowe wynika z woli ustawodawcy ). Koncepcja ta jest dobra, dopóki władza znajduje się w ręku odpowiednich ludzi.

Cahing- zakwestionował pozytywizm prawniczy, cytując ustawę z 1934, w której był tylko jeden artykuł- gdzie ustawodawca postanawiał, że wydarzenia pewnej nocy, gdzie dokonano masakry Żydów, były wynikiem stanu wyższej konieczności państwowej. Pojawiło się pytanie co to jest ustawa i czy ustawodawcy wszystko wolno?

4) NEONATURALIZM- rozwój praw człowieka i naturalizmu- prawo podmiotowe to atut, jaki dysponuje jednostka w stosunku do państwa. Możemy mówić o neonaturalizmie. Nastąpił proces UPOZYTWNIENIA PRAW PODMIOTOWYCH. Wprowadzano je do konstytucji. Są cztery decyzje francuskiej Rady Konstytucyjnej, w których uznała ona Deklarację Praw Człowieka i Obywatela za źródło prawa powszechnie obowiązującego we Francji. Art. 1 przyznaje jej prawa niezbywalne: wolność, własność i prawo oporu. Stało się to nieco przypadkowo, bo chodziło o kontrolę prewencyjną, a powołanie Deklaracji było jedyną drogą do zakwestionowania.

Podobnie w prawie niemieckim- prawa fundamentalne ( Grundrechte ) to coś więcej niż prawa podmiotowe, których przestrzegania może domagać się jednostka. Tworzą one system wartości, który pomocny jest także ustawodawcy. Wynika z tego system skargi indywidualnej- gdy przepis ustawy narusza nasze prawa podmiotowe ). Pojawił się problem współistnienia konstytucji i ustaw zwykłych. Żadna konstytucja nie ustala wysokości odsetek. Normy konstytucyjne są zbyt abstrakcyjne aby stosować je w zwykłych stosunkach cywilnoprawnych; dlatego mówimy o współstosowaniu interpretacyjnym - normy prawne muszą być interpretowane zgodnie z konstytucją ( mimo Art. 8. ust. 2. K mówiącego, iż przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio ). Np. SN odmówił Jackowi B. ochrony godności na podstawie Art. 34 ust. 1. K jasno mówiąc, iż przepis jest zbyt abstrakcyjny. Zasadniczym celem jest ograniczenie ustawodawcy w stanowieniu prawa, które naruszałoby prawa podmiotowe.

B. STANOWISKO DOKTRYNY POLSKIEJ

W latach 50- tych zakwestionowano pojęcie prawa podmiotowego i jego przydatność naukową. Analiza prawa podmiotowego miała być analizą uprawnień. Wynikające zawsze ze stosunków cywilnoprawnych- na nich powinna się skupić uwaga. Pojawiło się jednak pojęcie praw podmiotowych.

1) opierające się na teorii woli

a) Prof. A. Wolter- prawo podmiotowe, to funkcjonalna wiązka uprawnień.

Prawo podmiotowe jest to wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób, przyznana przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu uprawnionego i przez tę normę zagwarantowana

b) Prof. Grzybowski- też przyjmował, iż prawo podmiotowe to przyznana przez normę prawną sfera możliwości postępowania.

Te koncepcje były pozytywistyczne- ta sfera możliwości jest wyznaczona przez ustawodawcę. Akcentowano przymus państwowy, prawo podmiotowe wynika ze stosunku cywilnoprawnego.

2) opierające się na teorii interesu

a) Prof. Szpunar- opowiadał się za teorią interesu ( rozprawa habilitacyjna z 1947 "Nadużycie prawa podmiotowego" ). Podtrzymał te przekonania w monografii o ochronie dóbr osobistych. Jako jedyny unikał rozdrabniania prawa podmiotowego na uprawnienia. Rację ma Szpunar, gdy twierdzi, że ochrona praw podmiotowych to decyzja podejmowana w oderwaniu od uprawnień- celem jest nie tyle swoboda postępowania, ale ograniczenie sfery interesu- żebyśmy nie wchodzili w sferę uprawnień innych podmiotów.

b) Prof. Radwański- korzystna sytuacja podmiotu. Umiarkowany pozytywizm- współcześnie nie można już brać nurtu pozytywistycznego. Razi jednak przesunięcie rozważań w sferę korzystnej sytuacji podmiotu- jak ja się mogę zachować z tytułu, że np. jestem właścicielem kostiumu?

C. KLASYFIKACJA PRAW PODMIOTOWYCH WG WOLTERA

Normatywne postacie praw podmiotowych

Kryterium podziału jest sfera możności postępowania określona przez ustawodawcę.

Normatywne postacie prawa podmiotowego- zarówno do praw podmiotowych jak i uprawnień, które w pewnych sytuacjach mogą być tak dominujące, że uprawnienie jest prawem podmiotowym.

1) PRAWA BEZPOŚREDNIE ( WŁADCZE )- określane jako prawnie dopuszczalne zachowania uprawnionego w oderwaniu od obowiązku zachowań innych podmiotów- jak uprawniony może się zachować abstrahując od powinności innych podmiotów

Art.140 „W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.” - co może robić uprawniony, ale ustawodawca nie opisuje zachowań innych.

Prawa władcze- bo chodzi o władzę podmiotu nad przedmiotem.

Interes podmiotu polega na tym, żeby posiadać i korzystać. Dany podmiot ma wyłączność w eksploatacji i korzystaniu z danego dobra. Wszystkie inne podmioty mają obligację generalną- negatywny obowiązek- nie mogą naruszyć tego prawa- jest to obowiązek negatywnego zachowania. Ten obowiązek jest jednak konstrukcją sztuczną.

Prawami o których mowa są przede wszystkim prawa rzeczowe. Takie prawo przysługuje też twórcą dzieł, różnego rodzaju projektów technicznych ( np. ustawa o własności przemysłowej- zajmuje się tym prof. Promińska ). Uprawniony ma monopol, wyłączność na korzystanie z dobra. Może go używać i korzystać z wyłączeniem innych osób.

2) ROSZCZENIA to możliwość żądania od oznaczonej osoby konkretnego zachowania się

Ukształtowane na wzór drugiej części definicji Windscheida w Art. 353.- jako do cudzego zachowania się. Ustawodawca określa co wolno uprawnionemu a jednocześnie wskazuje obowiązek zobowiązanego. W prawach zobowiązaniowych istotą jest roszczenie- możemy domagać się od drugiej osoby określonego zachowania się. Mamy tu do czynienia ze ścisłą korelacją między sferą postępowania 1 osoby, a odpowiadającym mu zachowaniem drugiej osoby .Trudno sobie wyobrazić istnienie poza stosunkiem cywilnoprawnym. Może ono wynikać:

- z ustawy ( odpowiedzialność deliktowa )

- z umowy ( odpowiedzialność kontraktowa )

Trzeba odróżnić

a) roszczenie materialne

b) roszczenie procesowe ( wg prof. Broniewicza ) jest to twierdzenie, które powód przedstawia w pozwie i które sąd ma zweryfikować w toku postępowania- ma się określone prawa, które podmiotowi nie przysługują. Roszczeniu procesowemu nie odpowiada roszczenie materialno-prawne. Można wystąpić do sądu z roszczeniem procesowym, nawet jeśli nie stoi za tym roszczenie materialno-prawne. Np. roszczenie, aby zanegować ojcostwo.

3) KSZTAŁTUJĄCE ( wśród nich ZARZUTY )- mówi się o nich wtedy, gdy podmiot przez oświadczenie woli może ukształtować stosunek cywilnoprawny, rozstrzygnąć nie tylko o własnej sytuacji prawnej ale także o sytuacji prawnej innego podmiotu.

Wykonanie prawa kształtującego może doprowadzić do

a) USTANOWIENIA- np. Art. 66. ( przed zmianą z 2003 )- od oświadczenia adresata oferty zależy, czy umowa zostanie zawarta

b) ZMIANY- możliwość wyboru świadczenia w zobowiązaniach przemiennych- jeśli określono kilka możliwych świadczeń do dłużnika należy jego wybór,

c) WYGAŚNIĘCIA stosunku cywilnoprawnego.- potrącenie ( Art. 498. )- gdy dwie osoby są jednocześnie dłużnikami i każda ze stron składa oświadczenie "potrącam". Wierzytelności potrącają się do wysokości wierzytelności niższej.

Prof. Szafnicka napisała monografię "Potrącenie w prawie cywilnym". Sądzi, że mamy do czynienie z uprawnieniem, które powstaje w ramach stosunku cywilnoprawnego. Jest to zawsze uprawnienie w ramach stosunku cywilnoprawnego, a nie prawo podmiotowe.

Prawa podmiotowe kształtujące nie rodzą roszczeń. Prawu kształtującemu nie odpowiada obowiązek drugiej strony ( wg Radwańskiego ). Druga strona musi uznać konsekwencji wykonania uprawnienia kształtującego- np. uznać potrącenie.

Są ograniczone terminem- uprawniony ma zawsze pewien termin na wykonanie prawa podmiotowego kształtującego ( np. przy ofercie, jeśli oferent nie ustali terminu, to oferta jest ważna tak długi, dopóki jej nie wycofa ). Dany podmiot nie może sam własnym działaniem ukształtować stosunku prawnego, ale może zrobić to sąd. Np. małżonek, który wyraził zgodę na małżeństwo pod przymusem, nie może sam unieważnić małzeństwa, ale może wystąpić do sądu o unieważnienie małżeństwa.

Inny przykład to SKARGA PAULIAŃSKA- wystąpienie do sądu o spełnienie świadczenia powołując się na własne prawo.

ZARZUTY- sytuacje, gdy uprawniony może odmówić czynienia zadość żądaniu powołując się na własne prawa.

Wyróżniamy zarzuty peremptoryjne (ostatecznie niweczące żądanie) i dylatoryjne (odsuwające wykonanie świadczenia w czasie)

a) zarzut przedawnienia- Art. 117. ( zob. rozdz. o przedawnieniu )

b) zarzut niespełnienia świadczenia wzajemnego (exceptio non adimpleti contractus)- przy świadczeniach wzajemnych świadczenia powinny być spełnione równocześnie. Jeśli tak w danym stosunku prawnym jest, to przewiduje się, że każda ze stron może powstrzymać się od spełnienia świadczenia, do momentu kiedy możliwe będzie świadczenie jednoczesne.

c) zarzut procesowy- pozwany nie kwestionuje żądań powoda, podnosi jednak pewne okoliczności, na podstawie których jego roszczenie przestaje być ważne, a on sam nie musi uczynić zadość żądaniom. Radwański traktuje potrącenie jako zarzut.

Podział ze względu na skuteczność ( zakres ochrony )

1) PRAWA BEZWZGLĘDNE ( Absolute rechte )-

• prawa skuteczne przeciwko wszystkim ( erga omnes )- prototypem jest własność

• na wszystkich poza uprawnionym ciąży negatywne obowiązek nie naruszania tych praw ( w prawie własności przemysłowej- prawa zakazane ). Jeśli wszyscy mają obowiązek poszanowania, to każdy jest potencjalnym naruszycielem tych praw.

• Jeśli ktoś naruszy prawa, to przeciwko niemu kieruje się roszczenie, przy czym zasadą jest, że jest to roszczenie o zaniechanie aby przywrócić monopol uprawnionego. Każde naruszenie rodzi reakcję w postaci roszczenia.

• prawa te nie wyczerpują się w roszczeniach, każde kolejne naruszenie spowoduje reakcję powstania kolejnego roszczenia

2) PRAWA WZGLĘDNE ( Relative rechte )

• prawa skuteczne tylko między stronami (inter partes)- skuteczne tylko przeciwko określonym osobom. Prototypem jest wierzytelność wynikająca ze zobowiązania.

• Obowiązek ciąży tylko na drugiej stronie czy kilku podmiotach, ale oznaczonych- tylko od nich uprawniony może domagać się spełnienia określonego pozytywnego zachowania.

• Tylko druga strona danego stosunku może naruszyć prawo.

• Prawa te wyczerpują się w roszczeniach. Wierzytelność to jedno lub kilka roszczeń. Jest to konsekwencją:

WYJĄTKI:

ROZSZERZONA SKUTECZNOŚĆ PRAW WZGLĘDNYCH- przełamanie względnego charakteru zobowiązań.

Są takie sytuacje, gdy uprawniony domaga się pewnych zachowań od osób trzecich- zakres ochrony wierzytelności spoza Art. 353. Przykłady:

a) ustawa o księgach wieczystych i hipotece- księgi wieczyste służą ujawnieniu praw rzeczowych ( a nie wierzytelności ). Księga składa się z czterech działów ( nieruchomość, prawa związane, prawa ciążące- np. służebność, hipoteka ).

- Art. 16. u.k.w.h.- w drodze wyjątku w dziale III księgi wieczystej ujawnić można prawa osobiste i roszczenia związane z nieruchomością.

- Art. 17. u.k.w.h.- jeśli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej, będzie skuteczne przeciwko każdemu kolejnemu właścicielowi nieruchomości. Każdy następny właściciel będzie musiał nasze prawo uznać.

b) SKRAGA PAULIAŃSKA ( Art. 527. )- ochrona wierzyciela przed zachowaniem dłużnika, które działa na jego szkodę.

A pożyczył B 100 tys. bez zabezpieczenia, ponieważ B miał bardzo korzystną sytuację majątkową. B przekazał jednak żonie i synom domy i samochody, sam zostając bez grosza. Zbliża się termin płatności i dłużnik jest niewypłacalny, nie ma z czego prowadzić egzekucji ( nie można jej prowadzić z gotówki!- nawet jeśli dłużnik ją posiada ). W tej sytuacji Art. 527.- wierzyciel występuje z powództwem bezpośrednio do osób, które uzyskały korzyść majątkową od dłużnika ( czyli żona i synowie B ). Domaga się aby ta czynność została uznana za bezskuteczną w stosunku do niego. Jeśli sąd uwzględni powództwo, to A może prowadzić egzekucję z samochodu i domów, tak jakby była to egzekucja z majątku dłużnika B. Sam wyrok nie podważa ważności czynności prawnej, tylko jej skuteczność w stosunku do wierzyciela.

c) Art. 59. zbliżona konstrukcja- początkowo utożsamiano go ze skargą pauliańską ( zawarcie umowy, której wykonanie czyni niemożliwym zadośćuczynienie ). W opisanej wyżej sytuacji B zawarł umowę z C, prze którą uczynił niemożliwym zadośćuczynienie wierzyciela A ( Prof. Szafnicka pisała doktorat o skardze pauliańskiej ). Art. 59. chroni przed NIEMOŻLIWOŚCIĄ SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA w ogóle a nie przed NIEWYPŁACALNOŚCIĄ jak Art. 527. Interes wierzyciela nie polega na tym, żeby dostać cokolwiek, tylko konkretne świadczenie.

d) Art. 690.- roszczenie ochrony najemcy lokalu- najemca jest chroniony tak jak właściciel- do ochrony praw najemcy do używania lokalu stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

e) jeśli ktokolwiek z winy swej narusza więź zobowiązaniową ( np. niszczy przedmiot świadczenia ) możliwa jest ochrona wierzyciela przez roszczenie przeciw osobie trzeciej ( roszczenie odszkodowawcze przez zobowiązanie deliktowe ).

Niektórzy postulują kres omawianego podziału ( np. we Francji- tzw. własność wierzytelności ). Te przełamania nie wydają się jednak upoważniać do takiego twierdzenia. Istotą praw bezwzględnych jest monopol, przy prawach względnych zobowiązaną jest tylko druga strona- należy rozszerzyć zakres ochrony, trzeba znaleźć przepis szczegółowy ( ochrona punktowa a nie generalna ).

1) PRAWA PODMIOTOWE BEZWZGLĘDNE ( może je tworzyć tylko ustawodawca, lista zamknięta- numerus clausus ),

2) PRAWA PODMIOTOWE WZGLĘDNE ( teoretycznie swoboda tworzenia praw podmiotowych, w praktyce wynika z tego wierzytelność ),

Kryterium: Czy prawo posiada walor majątkowy czy też nie

1) PRAWA PODMIOTOWE MAJĄTKOWE

- rzeczowe,

- obligacyjne,

- spadkowe,

- majątkowe na dobrach niematerialnych,

- rodzinne o charakterze majątkowym

2) PRAWA PODMIOTOWE NIEMAJĄTKOWE

- osobiste,

- rodzinne o charakterze niemajątkowym,

- niemajątkowe na dobrach niematerialnych,

Podział IV

1) PRAWA PODMIOTOWE ZBYWALNE

2) PRAWA PODMIOTOWE NIEZBYWALNE

Podział V

1) PRAWA PODMIOTOWE SAMOISTNE,

2) PRAWA PODMIOTOWE NIESAMOISTNE (AKCESORYJNE-nie mogą powstać samodzielnie, muszą towarzyszyć innemu prawu - zastaw, hipoteka )

Istnieją tutaj wyjątki, gdyż występują też prawa majątkowe niezbywalne

Np. użytkowanie, służebności osobiste

Podział VI

1. PRAWA PODMIOTOWE ZWIĄZANE - ustawodawca wymaga, aby określone 2 prawa były skumulowane w ręku jednego podmiotu

- prawo własności lokalu - wynika z niego prawo współwłasności gruntu, na którym budynek jest postawiony i części wspólnych nieruchomości;

- użytkownik wieczysty jest właścicielem budynku, który postawił na dzierżawionym gruncie (ale nie jest współwłaścicielem gruntu - art. 235 § 2 "Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.")

2) PRAWA PODMIOTOWE NIEZWIĄZANE

D. NABYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

Zdarzenie cywilno-prawne w wyniku, którego podmiot staje się uprawniony

1) NABYCIE PIERWOTNE- nie ma współdziałania stron mogą być dwie sytuacje:

a) w ogóle nie ma uprawnionego ( rzecz jest niczyja ),

ZAWŁASZCENIE- objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej.

Nieruchomości- raczej takie sytuacje się już nie zdarzają.

Ruchomości- nabycie następuje przez objęcie rzeczy porzuconej w posiadanie ( inaczej z rzeczą znalezioną! ).

b) jest poprzedni uprawniony, ale nabywca prawa postępuje wbrew jego woli.

- NABYCIE WŁASNOŚCI PRZEZ ZASIEDZENIE ( ruchomości i nieruchomości ). Posiadanie samoistny przez czas wskazany w ustawie ( 20, 30 lat ). Jeśli upłynie określony czas następuje z mocy prawa nabycie własności. Konieczne jest postanowienie sądu stwierdzające zasiedzenie (orzeczenie deklaratoryjne)

-NABYCIE Z USTAWY

- ustawy nacjonalizacyjne.

- Jaki charakter ma nabycie przez gminy własności komunalnej?. Przyjmuje się, że są następcą prawnym Skarbu Państwa ( na podstawie Przepisów wprowadzających ustawę o samorządzie terytorialnym ).

2) NABYCIE POCHODNE- nabycie w oparciu o współdziałanie stron

NASTĘPSTWO PRAWNE ( SUKCESJA ).

Mamy tu zawsze do czynienia z dwoma podmiotami- jedna strona to POPRZEDNIK ( ZBYWCA ), druga NASTĘPCA ( NABYWCA ).

Obowiązuje tu rzymska zasada:

NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRANSFERRE POTEST QUAM IPSE HABET.

Nabywca uzyskuje prawo od zbywcy, ale nie można przenieść na inny podmiot więcej praw aniżeli sam posiada.

WYJĄTKI : Dotyczą one stanów faktycznych, gdy podmiot, któremu nie przysługuje prawo, zbywa je, a nabywca mimo to staje się uprawniony!!!!

a) Art. 83. §2. - nabycie od pozornie uprawnionego ( np. A grozi egzekucja, zawiera pozorną umowę sprzedaży majątku z B, aby ukryć majątek przed komornikiem, po czym B sprzedaje ten majątek C. Jeśli C działał w dobrej wierze, to czynność jest ważna,

b) Art. 169.- nabycie rzeczy od nieuprawnionego- ktoś, kto ma prawo władać rzeczą, a nie jest uprawniony do rozporządzania, zbywa rzecz ruchomą ( wymogiem jest dobra wiara nabywcy ),

c) Art. 1028.- nabycie spadku od osoby, która legitymuje się dowodem nabycia spadku ( postanowienie sądu, spadek nabyli A i B po 1/2 ). Jeśli A i B sprzedadzą swój udział spadkowy, to nabywca C zachowuje własność, nawet jeśli później okaże się, że testament był nieważny ( jeśli działał w dobre wierze ),

d) rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych ( ust. o k. w. i h. )- jeśli ktoś jest ujawniony w księdze wieczystej jako właściciel lub użytkownik wieczysty, rozporządza nieruchomością, to czynność jest ważna, jeśli nabywca działa w dobrej wierze.

We wszystkich tych sytuacjach istotna jest dobra wiara drugiej strony, czyli sytuacja gdy nabywca ma zewnętrzne podstawy do myślenia, że zbywca jest uprawniony do przeprowadzenia czynności prawnej

II Podział

a) NABYCIE TRANSLTYWNE- dotychczas uprawniony właściciel rzeczy przenosi prawo w takim kształcie, w jakim ono mu przysługuje ( nie ma żadnych zmian- np. przeniesienie własności ).,

b) NABYCIE KONSTYTUTYWNE- uprawniony ze swego prawa wydziela wiązkę uprawnień tworząc nowe prawo, które przenosi na nabywcę - np. ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, ustanowienie służebności przejazdu.

III Podział

a) NABYCIE POD TYTUŁEM OGÓLNYM ( SUKCESJA UNIWERSALNA )- nabycie ogółu praw na podstawie jednego zdarzenia cywilno-prawnego

Używa się określenia następca prawny- wstępuje w ogół praw i obowiązków swego poprzednika- tylko gdy przewiduje tak ustawa- np. dziedziczenie- liczy się to aby akt sukcesji odpowiadał wymogom ustawowym- nawet jeśli dla konkretnej czynności wymagana jest szczególna forma ( prof. Szpunar- najprościej sporządzić testament można biorąc kawałek papieru i pisząc ostatnią wolę- nawet w liście do osoby najbliżej- wg orzeczenia SN ).,

b) NABYCIE POD TYTUŁEM SZCZEGÓLNYM ( SUKCESJA SINGULARNA )- nabycia praw konkretnie oznaczonych na podstawie jednego zdarzenia cywilno-prawnego

Akt musi odpowiadać wymaganiom ustawy formułowanym ze względu na przedmiot nabycia ( np. własność nieruchomości- wymagana jest forma aktu notarialnego ).

E. NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO ( MISBRAUCH )

Chodzi o kwestię wykonywania prawa podmiotowego.

WYKONYWANIE PRAWA- podejmowanie działań w ramach ustawy:

a) faktyczne- np. będąc właścicielem,

b) przez czynności prawne- wynajęcie samochodu, wierzytelność

a) jednorazowe ( przyjęcie zwrotu pożyczki ),

b) okresowe ( alimenty, renta, najem lokalu ),

c) w sposób ciągły ( najemca, właściciel ),

a) osobiście,

b) korzystając z przedstawiciela

Czy wykonując własne prawo podmiotowe możemy przeszkadzać innym, czy jesteśmy wówczas zobowiązani do naprawienia tej szkody? Czy rodzi to naszą odpowiedzialność.

a) W prawie rzymskim:

QUIS SUO IURE UTITUR NEMINEM LAEDIT- Kto wykonuje własne prawo nikomu nie szkodzi.

b) TEORIA ZEWNĘTRZNA

W 1855 roku we Francji sąd w Colmar orzekał w następującej sprawie: obok siebie były dwa budynki. B miał okno, a A wybudowały w swym domu ślepy komin, aby zasłonić B dostęp światła słonecznego. B wystąpił o ochronę. A powiedział, że korzysta ze swego prawa. Sąd orzekł, iż wprawdzie własność jest prawem absolutnym ( art. 547 Kodeksu Napoleona ), ale ze względu na pobudkę działania właściciel może być zobowiązany do naprawienia szkody jaką sąsiad poniósł ( TEORIA SZYKANY - uprawniony wykonuje swoje prawa szkodliwie, aby zaszkodzić innej osobie). Z nadużyciem prawa mamy do czynienia wówczas, gdy uprawniony działa by szykanować ( działa ZŁOŚLIWIE ).W prawie francuskim rozwinęła się więc koncepcja powstała w prawie sąsiedzkim.

Sprawa Elmount Bajor 1915, sprawa również we Francji. Inżynier sterowców ( budowniczy balonów ) wypuszczał je ze swojej nieruchomości- eksperymenty prowadził na własnej nieruchomości, ale balony zlatywały na nieruchomość sąsiada. Sąsiad wybudował więc drewnianą konstrukcję najeżoną ostrymi widłami, o którą balony się rozdzierały. Sąd uznał, że nastąpiło nadużycie prawa podmiotowego, sięgnął nie do pobudek działacza, ale przeznaczenia prawa własności ( tę koncepcję rozbudował francuski uczony Jessermand ). KRYTERIUM OBIEKTYWNE NADUŻYCIA PRAWA PODMIOTOWEGO- wykonywanie prawa niezgodnie z jego celem, przeznaczeniem. Przeniesiono ciężar z okoliczności subiektywnych na przeznaczenie ( cel prawa ). Obie koncepcje przyznały, że nadużycie prawa jest wykonywaniem prawa, nie jest działaniem bezprawnym. Nie można więc żądać zaniechania wykonywania prawa. Sądy obciążały konsekwencjami finansowymi, ale nie mogły zakazać działania, bo było to wykonywaniem prawa

c) TEORIA WEWNĘTRZNA- francuski uczony Planiol- prawo cofa się tam, gdzie zaczyna się nadużycie. Powiedział, że teoria zewnętrzna jest wyraźnie sprzeczna, ponieważ to samo zachowanie kwalifikuje się jako wykonywanie prawa, a z punktu widzenia odpowiedzialności- jako działanie bezprawne. Aby usunąć wewnętrzną sprzeczność, trzeba się zdecydować- albo jest to nadużycie albo działanie bezprawne.

Teorie wewnętrzne- dwie granice:

1) przepisy- uprawnienia wynikające z definicji- np. z definicji prawa własności ( granica formalnoprawna ),

2) zasady prawne akceptowane przez porządki prawne, są to mierniki pozaprawne wg których oceniamy zachowania ludzkie.:

- dobra wiara,

- zasady słuszności,

- przeznaczenie prawa,

- cel prawa,

- uczciwość kupiecka

Nadużycie jest działaniem bezprawne, nie traktujemy go jako wykonywania prawa podmiotowego!

- można domagać się zaniechania,

- odpowiedzialność odszkodowawcza.

Jak wygląda nadużycia prawa podmiotowego w różnych systemach prawnych?

a) niemiecki kc- klauzula zabraniająca nadużywania prawa:

- § 226. niemieckiego kc- wykonywanie prawa jest niedopuszczalne, kiedy jako jedyny cel możemy wskazać wyrządzenie szkody innej osobie,

- § 242.- wykonywanie zobowiązań zgodnie z zasadami dobrej wiary- stało się to podstawą do teorii nadużycia prawa. Ten, kto nadużywa, nie korzysta z prawnej ochrony.

b) kc austriacki- idea nadużycia w 1916 ( 1295, 1305 ) opiera się na teorii zewnętrznej francuskiej.

Ustawodawstwo polskie:

a) KZ- Art. 135 „kto rozmyślnie lub przez niedbalstwo wyrządził drugiemu szkodę wykonywując swe prawo, obowiązany jest do jej naprawienia, jeżeli wykroczył poza granice zakreślone przez dobra wiarę lub przez cel, ze względu na który prawo mu służyło”.- kto wyrządza szkodę wykonując swe prawa ( a więc teoria zewnętrzna ) podmiotowe, zobowiązany jest do jej naprawienia, jeśli:

- wykonywał poza dobrą wiarą,

- cel, ze względu na który prawo służyło.

b) popc ( 1950 )- Art. 3.- nie można czynić ze swego prawa użytku, który naruszałby zasady współżycia społecznego w państwie ludowym.

Obecnie:

W kc z 1964- Art. 5.- nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno- gospodarczo przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie podlega ochronie.

Dwa kryteria oceny:

- zasady współżycia społecznego,

- społeczno- gospodarcze przeznaczenie prawa

Mają charakter obiektywny.

Tomasz Justyński, Szpunar- monografie o nadużyciu prawa podmiotowego.

Nadużycie nie jest wymysłem prawa socjalistycznego! Tylko w common law odrzucono tę

koncepcję. W systemach kontynentalnych przyjmuje się rzymską zasadę:

W koncepcji nadużycia prawa podmiotowego chodzi o to by przeciwdziałać, w których najwyższe prawo byłoby zarazem największym bezprawiem.

SUMMUM IUS SUMMA INIURIA - najwyższe prawo, najwyższym bezprawiem

W tym celu ustawodawca wprowadza klauzule generalne - przepisy zawierające pojęcia ocenne, nieostre, służące uelastycznieniu systemu prawa!

np. w nazistowskich Niemczech obowiązywał tak znakomity kodeks jak BGB, a sądy odmawiały stosowania przepisu twierdząc, że stosowanie przepisu wykracza poza dobre obyczaje czy dobrą wiarę.

W Polsce- w latach 50.- nadbudowa nie nadąża za bazą- np. żądano wydania krowy od PGR, a sąd odmówił, czy np. eksmisja j.g.u.- sąd stwierdził, że jest to sprzeczne z moralnością socjalistyczną ).

Te tendencje zostały przełamane po wejściu w życie kc- odpadł argument w postaci niedostosowania doktryny do stosunków społecznych.

Podkreślano, że stosowanie art. 5 należy ograniczyć, sądy winny się na niego powoływać tylko wtedy gdy jest to konieczne!

SN wytyczył zasady stosowania art.5:

1) ocena w sprawie nadużycia prawa podmiotowego musi być oparta na dokładnym zbadaniu stanu faktycznego. Nie można stosować żadnych stereotypów.

2) Art. 5 ma zastosowanie także do oceny działań osób prawnych.

3) Nie można stosować żadnych stereotypów, schematów, sąd powinien go stosować z umiarem i ostrożnością

4) Gdy stan faktyczny jest regulowany przez przepisy szczególne ( głównie w odniesieniu do przedawnienia ). Jeśli jest już taka klauzula w konkretnym przepisie (wentyl bezpieczeństwa), to nie można powoływać się na kolejną. Np. kara umowna ( Art. 484. )- jeśli zobowiązanie zostało w znacznej części umorzone, można żądać obniżenia kary umownej. To samo, jeśli kara jest rażąco wygórowana. Podobnie jest przy potrąceniu.

5) ZASADA CZYSTYCH RĄK- nie może się powoływać na nadużycie ten, kto sam ich nadużywa prawa

6) Przepisy o ważnym interesie społecznym, np. dotyczące stanu cywilnego. Postulat, aby prawa stanu były z prawdą obiektywną- np. ujawnienie biologicznego ojca- jest to tak ważne, że powoływanie się na zasady współżycia społecznego jest niedopuszczalne. Jeśli mąż wyraził zgodę na sztuczne zapłodnienie żony nasieniem innego mężczyzny, to nie może domagać się zaprzeczenia ojcostwa. Stosowanie art. 5 nie może doprowadzić do utraty prawa podmiotowego.

7) Stosowanie art.5 nie może prowadzić do utraty bądź nabycia prawa podmiotowego na rzecz drugiej strony

8) Art.5 nie może stanowić samodzielnej podstawy powództwa

9) Należy zachować umiar i ostrożność w stosowaniu art.5 - środek wyjątkowy

ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO- w okresie socjalizmu zastąpiły wszystkie poprzednio występujące klauzule. Obowiązek ich przestrzegania zawarty był w Art. 72. Konstytucji PRL. Jest to bez wątpienia pojęcie ocenne. Wprowadza się je, aby uelastycznić stosowanie prawa. Odpowiadają one zasadom moralnym, odnoszącym się do stosunków międzyludzkich ( z punktu widzenia dobra i zła ). Mogą to też być pewne reguły obyczajowe ( np. orkiestra na pogrzebie zamiast grać marsz pogrzebowy gra oberka ). W latach 90. powstał problem: czy wyeliminować zasady współżycia społecznego i powrócić do wcześniej stosowanych?- np. prof. Stępski z UJ. Treść tej klauzuli zmieniło jednak orzecznictwo. Pojęcie to jest powoli zastępowane przez pojęcie względów słuszności ( Art. 417.- odszkodowanie od władzy publicznej ).

Przepisy odwołujące się do zasad współżycia społecznego:

Są trzy grupy ( w zależności od funkcji ):

a) odwołanie się SŁUŻY OKREŚLENIU TREŚCI STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO ( nie ustalimy go bez odwołania się do zasad współżycia społecznego )

- Art. 56. ( czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów ),

- Art. 65 .§1. ( oświadczenie woli- tłumaczyć należy tak, jak tego wymagają zasady współżycia społecznego ),

- Art. 140.- granice prawa własności określają ustawa i zasady współżycia społecznego,

b) POWSTANIE ZOBOWIĄZANIA zależy od zasad współżycia społecznego,

- Art. 417^2.- władza publiczna ( zastąpiono względami słuszności ) odpowiada za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy, nawet jeśli było zgodne z prawem, ale powstała szkoda na osobie. Poszkodowany może domagać się odszkodowania, jeśli wymagają tego zasady współżycia społecznego,

- gdy szkodę wyrządziła osoba, której nie można zarzucić wina ( odpowiada osoba zobowiązana do nadzoru, gdy brak- poszkodowany może żądać odszkodowania od samego sprawcy, jeśli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego ),

- z kro- Art. 144. §2.- alimenty między powinowatymi, jeśli wymagają tego zasady współżycia społecznego,

c) ustawodawca z naruszeniem zasad współżycia społecznego wiążę SANKCJE:

- Art. 5.,

- Art. 58 ( czynność prawna jest nieważna, jeśli jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego ),

- nie można orzec rozwodu, jeśli byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

VII. CZYNNOŚCI PRAWNE

A. OŚWIADCZENIE WOLI

Nie ma czynności prawnej bez oświadczeń woli.

a) Wolter ( "Instytucje", prawo niemieckie ): przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutków prawnych. Nie jest to wypowiedź informacyjna. Liczy się psychologiczne nastawienie podmiotu woli.

b) Są też teorie socjologizujące, kwestionujące istnienie woli- tu liczy się to, co oświadczone ( np. Radwański )- jest to wypowiedź lub zachowanie, które wg reguł znaczeniowych przyjętych w społeczeństwie wywołuje skutki prawne, czynności konwencjonalne.

Art. 60.- z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej ( oświadczenie woli ).

Wykazanie woli przez odpowiednie zachowanie przyjmowane za jej przejaw ( koncepcja najlepsza ). Każde zachowanie, które ujawnia wolę wywołania skutków prawnych.

Oświadczenie woli musi spełniać trzy warunki:

a) musi być SWOBODNE ( wolne od przymusu fizycznego, bo inaczej tylko zdarzenie bez skutków, wolne od przymusu psychicznego ( metus- inaczej ważne ale wzruszalne ),,

b) musi być złożone NA SERIO, ( z rzeczywistym zamiarem wywołania skutków prawnych ( winno być oczywiste dla wszystkich )

c) musi być ZROZUMIAŁE ( przynajmniej w normalnej interpretacji można ustalić rzeczywistą treść oświadczenia woli ),

Podział oświadczeń woli na:

- wyraźne- mową, pisemnie, znakami ,

- dorozumiane- wszelkie inne zachowania mające być w danych okolicznościach rozumiane jako oświadczenia woli, w określonym kontekście uznaje się je za oświadczenia woli.

Wyrok SN z 1977- zakład gastronomiczny odpowiada za szkodę, gdy z charakteru zakładu wynika, że ludzie w szatni pozostawiają odzienia ( Szpunar w aprobującej glosie- dorozumiane oświadczenie woli. Tabliczka o nie odpowiadaniu przez szatnię za szkodę nie zwalnia zakładu z odpowiedzialności! ). Pewne zachowania wywołują skutki prawne o podmiot wyraża wolę, że nie chce ich wywołać

Protestatia facto contraria non valet - Zaprzeczenie faktów nie ma znaczenia

prawnego

Wyróżnia się oświadczenia woli, które

1) SKIEROWNE DO ADRESATA - mają być złożone innej osobie. Z jaką chwilą należy uznać oświadczenie woli za złożone? Istnieją cztery koncepcje:

a) przy złożeniu oświadczenia,

b) w momencie wysłania,

c) w momencie doręczenia,

d) w momencie zapoznania się z nim adresata

Kc opowiada się za TEORIĄ DORĘCZENIA(kwalifikowane)- podmiot musi się z nim zapoznać

Art. 61 §1- Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła się zapoznać z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.

Art. 62.- oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, nie traci mocy wskutek tego, że zanim do tej osoby doszło, składające je zmarł lub utracił zdolność do czynności prawnych, chyba, że co innego wynika z treści oświadczenia, z ustawy lub z okoliczności.

Można zastąpić oświadczenie woli orzeczeniem sądowym:

Art. 64.- prawomocne orzeczenie sadu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.

W miejsce oświadczenia woli wchodzi prawomocne orzeczenie sądu.

Wykładnia oświadczeń woli:

Art. 65 §1- reguły wykładni- oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. §2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

2) NIESKIEROWANE DO ADRESATA- wywołuje skutki prawne od momentu złożenia go ( np. testament ). Oświadczenie woli poczytuje się za złożone w chwili zakończenia jego składania.

Oświadczenie woli nie jest jednolite:

1) WOLA WEWNĘTRZNA ( psychologiczna )

a) POBUDKA- myśl by dokonać konkretnej czynności prawnej

b) MOTYWACJA- rozważanie za i przeciw,

c) DECYZJA,

2) WOLA ZEWNĘTRZNA - oświadczenie

d) WYRAŻENIE DECYZJI NA ZEWNĄTRZ.

Co jest decydujące?

a) Windscheid- prymat trzeba dać woli wewnętrznej, jeśli jej brak, to nie można mówić o oświadczeniu. Krytyka nie mamy środków by zbadać wolę wewnętrzną.

b) Teoria oświadczenia- pewność obrotu wymaga aby wiążące było to, co na zewnątrz, a uwzględnianie woli wewnętrznej zachwiałoby pewność obrotu.

c) Teoria zaufania- istotna jest ochrona zaufania innych osób uczestniczących w obrocie, jeśli oświadczenie jest skierowane do adresata, trzeba polegać na oświadczeniu, jeśli nie do adresata, prymat można dać woli autorowi oświadczenia.

d) Carl Lorenz- koncepcja doniosłości aktu prawnego- trzeba odejść od tradycyjnego podziału na wolę wewnętrzną i zewnętrzną, wszystkie poprzedzające oświadczenie etapy ująć w całość w postaci oświadczenia woli w momencie kiedy oświadczenie jest składane, odrywa się ono od autora, zaczyna żyć swoim własnym życiem.

Tylko wyjątkowych przypadkach, gdy ustawa przewiduje inaczej, autor może kwestionować ważność powołując się na pewne okoliczności dotyczące podejmowania oświadczeń woli. Sytuacje gdy ustawa przewiduje wzruszenie oświadczeń woli, to WADY OŚWIADCZEŃ WOLI.

Np. porównano oświadczenie woli do aktu normatywnego. Faza wewnętrzna to etapy procesu legislacyjnego, następna faza- publikacyjna- potem nie interesuje już nas, jak została ona uchwalona. Gdy akt jest opublikowana, już obowiązuje.

B. CZYNNOŚCI PRAWNE I ICH PODZIAŁ

Czynność prawna jest to stan faktyczny, w skład którego wchodzi przynajmniej jedno oświadczenie woli i który powoduje powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku prawnego.

Podział czynności prawnych:

1. Kryterium: ile oświadczeń woli? Ile stron powinno je złożyć?

a) JEDNOSTRONNE- jedna strona ( testament, przyrzeczenie publiczne, przekaz ). Nie są natomiast takimi czynnościami darowizna czy zwolnienie z długu!

b) DWUSTRONNE ( UMOWY )- zgodne oświadczenie woli stron, potrzebny jest konsens ( zgodność zamiarów stron ). Mogą być umowy, w której jest więcej stron ( umowa spółki cywilnej ) Wszystkie strony muszą złożyć zgodne oświadczenia woli!

c) WIELOSTRONNE (UCHWAŁY)- nie wymaga się konsensu, na ogół przepisy przewidują określoną większość (quorum)- nie ma wymogu jednolitej zgody.

2. Kryterium: kiedy czynność wywołuje skutki prawne?

a) MIĘDZY ŻYJĄCYMI.( INTER VIVOS ),

b) NA WYPADEK ŚMIERCI ( MORTIS CAUSA )- jeśli skutki dopiero po śmierci autora czynności- jedyną taką czynnością w prawie polskim jest testament, nie ma darowizny na wypadek śmierci!

3. Kryterium: Czy dla skuteczności czynności potrzebne jest tylko zgodne porozumienie stron, czy też jest potrzebny również element realny?

a) KONSENSUALNE- wystarczy sam konsens ( solo consensu- wyłącznie dzięki konsensowi )

b) REALNE- wymagane jest dodatkowo element realny ( np. wydanie rzeczy )

Większość to czynności konsensualne. Samo porozumienie oznacza, że umowa jest zawarta. Czynności realne to np. zastaw ręczny ( pignus )- nie powstanie dopóki nie zostanie wydana rzecz będąca przedmiotem zastawu, przechowanie.

c) Istnieje trzecia grupa czynności- nie wymagają wydania rzeczy, ale nie dochodzą do skutku solo consensu- wydanie rzeczy często zastąpione jest wpisem do rejestru publicznego

- ( hipoteka- nie można jej ustanowić bez ujawnienia wierzyciela w księdze wieczystej ). Kiedyś była hipoteka tajna ( przysługiwała Skarbowi Państwa ).

- Jest też Rejestr Zastawów- zastaw to nie pignus. Jest to zastaw na ruchomościach, których dłużnik pozbyć się nie może, bo nie zarobiłby na spłatę długów- ustanowienie zastawu następuje przez wpis do Rejestru Zastawów, który działa w systemie informatycznym.

Trzeba pamiętać, że są to czynności REALNE, gdyż oprócz oświadczenia woli potrzebne jest coś jeszcze!!!!!!!!!!!

4. Kryterium: efekt, jaki wywołuje czynność w majątku osoby składającej oświadczenie

Majątek osoby- aktywa + pasywa.

To co mamy to aktywa, to co jesteśmy winni, to pasywa

a) ROZPORZĄDZAJĄCE ( O SKUTKU RZECZOWYM )- powodują zmniejszenie aktywów w majątku osoby składającej oświadczenie woli albo do przeniesienia prawa albo do obciążenia prawa. Jeśli z majątku rozporządzającego wychodzi aktyw albo wartość aktywu się zmniejsza ( przeniesienie własności, obciążenie nieruchomości prawem na rzecz osoby trzeciej ).

b) ZOBOWIĄZUJĄCE ( O SKUTKU OBLIGACYJNYM )- zwiększają pasywa, z majątku osoby dokonującej czynności prawnej nic nie wychodzi, osoba ta zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia ( umowa przedwstępna, umowa najmu, umowa przeniesienia- nie umniejszają praw właściciela ).

Czynności o największym znaczeniu gospodarczym są czynnościami zobowiązującymi do rozporządzenia tzw. czynności o podwójnym skutku. Np. umowa sprzedaży ( Art. 535.- przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę ). Umowa zamiany ( Art. 603.- przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy. Darowizna- zobowiązuje do bezpłatnego świadczenia.

Są tu dwa modele stanowisk:

a) francuski- czynność zobowiązuje do przeniesienia własności, wywołuje dwa skutki prawne:

- zobowiązujący,

- rozporządzające,

b) niemiecki- z czynności zobowiązującej wynika tylko skutek zobowiązujący, aby powstało rozporządzenie konieczna jest druga czynność prawna ( zobowiązać się można tysiąc razy, a rozporządzić tylko raz )

W prawie polskim:

Art. 155. §1- umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy, co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, albo że strony inaczej postanowiły.

Czynność zobowiązująca pociąga za sobą również skutek zobowiązujący, ale przy rzeczach oznaczonych co do tożsamości ( czynność o podwójnym skutku ), ale ustawodawca czyni ustępstwa na rzecz rozdarcia skutku zobowiązującego i rozporządzającego. Strony bądź ustawa mogą przewidzieć rozbicie skutków.

Wyjątek ustawowy-

- Art. 157.- §1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu. §2. Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

Np. kupujemy mieszkanie pod warunkiem, że dostaniemy kredyt- z mocy ustawy tylko skutek zobowiązujący- nie ma rozporządzenia. Strony muszą zawrzeć drugą umowę, w której przeniosą własność nieruchomości. Nie może być przeniesienia własności nieruchomości na podstawie umowy warunkowej!

- przeniesienie wierzytelności ( Art. 510. ) - również wymagana jest dodatkowa czynność rozporządzająca, gdy tego wymaga ustawa bądź jeśli stron tak postanowiły

Umowa sprzedaży z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej- własność przechodzi w momencie zapłacenia ceny ( tylko ruchomości ). Z umowy powstają tylko zobowiązania, a jeśli zapłacono cenę, to nie potrzebna jest już dodatkowa umowa. Rozwiązanie to przyjęło prawo niemieckie. Francuzi nie mogli przez długi czas ominąć swego Art. 1083., aby wyjaśnić tę konstrukcję.

5. Kryterium: efekt, jaki czynność prawna wywołuje w majątku kontrahenta ( a nie własnym!- jak poprzednio ).

a) PRZYSPORZENIA,- na skutek czynności zwiększają się aktywa albo zmniejszają pasywa osoby trzeciej ( np. zwolnienie z długu ).

b) INNE

CZYNNOŚCI UPOWAŻNIAJĄCE- daje się tylko możliwość działania, wykonania pewnej czynności ( pełnomocnictwo, przekaz- podwójne upoważnienie, przekazujący, odbiorca przekazu ). Nie ma przysporzenia po stronie adresata, tylko upoważnienie!

6. Kryterium: po ilu stronach nastąpiło przysporzenie?

a) ODPŁATNE- przysporzenie nastąpiło po obu stronach(pod tytułem obciążliwym). Czynnością odpłatną jest również sprzedaż za symboliczną opłatą. Interesuje nas konstrukcja prawna, a nie efekt materialny, bo tym zajmuje się prawo podatkowe. Czynności odpłatne- sprzedaż, zamiana, najem, dzierżawa, umowa o dzieło. Jeśli sprzedaż nastąpi bez ceny- to nie jest to po prostu umowa sprzedaży.

b) NIEODPŁATNE- przysporzenie nastąpiło po jednej stronie(pod tytułem darmy) Darowizna ( art. 990 ), użyczenie ( nieodpłatna wersja dzierżawy ). Wyrażenie "pożycz książkę" jest z prawnego punktu widzenia błędne- bo pożyczka dotyczy pieniędzy.

Są umowy, które w zależności od woli stron mogą mieć charakter nieodpłatny lub odpłatny, strony same decydują o charakterze czynności prawnej:

- zlecenie,

- pożyczka,

- przechowanie.

UMOWA WZAJEMNA ( Art. 487. §2.- świadczenie jednej ze stron ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej ( świadczenie jednej strony stanowi kauzę- świadczenia strony drugiej ).

Dokonanie czynności nieodpłatnej 1) wymaga specjalnej formy. Np. oświadczenie darczyńcy powinno mieć formę aktu notarialnego. Jeżeli świadczenie już jednak nastąpiło, to umowa mimo to jest ważna ( konwalidacja ). Akt służy zmuszeniu podmiotu do refleksji- aby pochopnie nie podejmować decyzji o przysporzeniu na rzecz drugiej osoby!

2) Łagodzenie odpowiedzialności osoby dokonującej czynności nieodpłatnej; darczyńcy za wady rzeczy ( Art. 891 )- odpowiada tylko w przypadku winy umyślnej lub wskutek rażącego niedbalstwa. Normalnie- odpowiedzialność za niedochowanie należytej staranności. Sprzedawca odpowiada obiektywnie. Jeśli np. kupimy buty, to jeśli mają dziurę, to odpowiedzialność ponosi sprzedawca, a jeśli dostaniemy je jako przedmiot darowizny od cioci, to odpowiada tylko wtedy, jeśli sama tą dziurę zrobiła lub powstała ona w wyniku jej rażącego niedbalstwa.

3) Słabsza ochrona osoby uzyskującej korzyść z nieodpłatnej czynności prawnej.

Jeśli jest konkurencja między osobą, która uzyskała korzyść nieodpłatnie, a osobą, która uzyskała korzyść odpłatnie, to ustawodawca chroni tą, która zapłaciła ( np. skarga Pauliańska ).

Kryterium 7: Czy istnieje związek przysporzenia z 1 z kauz?

a) KAZUALNE ( PRZYCZYNOWE, KAUZA- PRZYCZYNA ),

b) ABSTRAKCYJNE ( ODERWANE )

Podział ten dotyczy jedynie czynności przysparzających.

"Tylko idioci i dzieci dokonują przysporzeń bez podstawy prawnej". Nie zdarzają się raczej sytuacje, gdy ktoś przysparza bez przyczyny- czyli kauzy.

Za każdym przysporzeniem stoi jakaś kauza. Kryterium podziału jest związek przysporzenia z jego przyczyną.

a) jeżeli skuteczność przysporzenia ZALEŻY OD WAŻNOŚCI KAUZA- TO CZYNNOŚĆ KAUZALNA.

b) Jeśli ważność przysporzenia BEZ WAŻNOŚCI KAUZA- CZYNNOŚĆ ABSTRAKCYJNA.

Rodzaje kauz:

a) SOLVENDI CAUSA- przysporzenie w celu zwolnienie się z ciążącego zobowiązania ( np. płacimy dług, płacimy za światło, gaz ),

b) OBLIGENDI VEL ACQUIERENDI CAUSA- przysporzenie, które ma na celu zobowiązanie 2 strony do wzajemnego świadczenia albo po to by nabyć prawa- np. gdy w umowie wzajemnej ktoś spełnia świadczenie by nabyć towar- płacę, bo chcę dostać narty,

c) DONANDI CAUSA- przysporzenie po to by wzbogacić 2 stronę bez ekwiwalentu pieniężnego- np. darowizna, w życiu gospodarczym takie czynności nie występują,,

d) CAVENDI CAUSA- przysporzenie w celu zabezpieczenia wierzytelności, np. ktoś z nas stara się o kredyt i prosi o poręczenie ( przysporzenie dla banku! ).

e) W CELU USTALENIA STOSUNKU PRAWNEGO - np. wzajemne ustępstwa aby usunąć wątpliwości umowne; ugoda

Jak to wygląda w różnych systemach prawnych:

1) W prawie francuskim nieco inny podział, nie na 5 rodzajów causy.

a) wzajemnego świadczenia ( causa solvendi, obligendi vel acquirendi i w celu ustalenia ),

b) nieodpłatnego świadczenia bez oczekiwania ( donandi, cavendi ).

2) W common law nieznane pojęcie- „causa” jest tam bardziej zbliżona do pojęcia francuskiego.

Istota kauzalności polega na tym, że jeśli odpada causa przysporzenia także nie ma racji bytu, związek causy i przysporzenia.

a) W prawie francuskim kauzalność generalna.

b) W prawie niemieckim istnieje możliwość oderwania causy od czynności prawnych ( czynności abstrakcyjne to np.: uznanie długu, przyrzeczenie świadczenia ).

Istota abstrakcyjności: w prawie niemieckim polega na tym, że jeśli rozporządzenie zostało dokonane to choćby causa odpadał, to rozporządzenie pozostaje ważne.

W naszym obecnym systemie prawa

1) czynności kazualne

Art. 156 kc jest dowodem KAUZALNOŚĆ PRZYSPORZEŃ, np. przy sprzedaży czynność ma causę w sobie, jeśli causa odpada, to rozporządzenie traci ważność z mocą wsteczną. Czynność kauzalna to zobowiązanie, a następnie rozporządzenie!!!

Jeśli ważność utraci zobowiązanie, utraci je również rozporządzenie!!!

Wg Art. 156 może wynikać z:

- umowa,

- zapis,

- bezpodstawne wzbogacenie,

- inne zdarzenie.

Art. 168. - w treści umowy przeniesienia własności nieruchomości powinna być wskazana podstawa prawna ( causa ).- np. w akcie notarialnym, w wykonaniu zapisu testamentowego

W prawie polskim nie można mówić o generalnej kauzalności. Kazualne jest przeniesieni własności nieruchomości, ale np. przy przejęciu długu ( Art. 524 §2. ) zawartym solvendi causa, nawet jeśli odpadnie przyczyna, przejmujący musi dług spłacić.

2) czynności abstrakcyjne

a) przejęcie długu,

b) przyjęcie przekazu,

c) gwarancja bankowa na pierwsze żądanie,

d) weksel,

e) czek

Co w sytuacji, gdy ktoś dokonał przysporzenia, a odpadła causa? Czy jest to nieodwoływalne? Nie, przysługuje wówczas roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia ( Art. 405. ), a w szczególności roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego ( Art. 410. ).

VIII. ZAWARCIE UMOWY

UMOWA- zgodne oświadczenie woli stron, co więc należy zrobić, aby te dwie wole się spotkały?

A. OFERTA

OFERTA - stanowcza propozycja zawarcia umowy określonej treści.

( Art. 66 §1.) "Oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy".

Przyjęło się, iż oferta jest czynnością jednostronną. Radwański- oświadczenie woli zawierające propozycję zawarcia umowy określonej treści. Musi zawierać istotne postanowienia ( essentialia negotii )- wszystkie postanowienia, które chce oferent wprowadzić do umowy.

1. Związanie ofertą oferenta:

Zasada: oferent jest swą ofertą związany.

Ma pozostawać w gotowości do zawarcia umowy, którą zaproponował. Nie może w tym samym czasie proponować jej innym osobom.

Związanie ofertą- Art. 66. §2.:

a) jeśli termin wyznaczył oferent- to ten termin, w którym oczekuje odpowiedzi ( np. oferent oferuje sprzedaż książki "kodeks cywilny" do 22 grudnia ). Do tego czasu oferent jest związany ofertą, musi pozostawać w gotowości do zawarcia umowy,

b) jeśli oferent nie zastrzegł terminu, to możliwe są dwie sytuacje:

- jeśli oferta została złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość ( rozmowa telefoniczna, internetowa, konferencja telewizyjna ), przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie,

NIEZWŁOCZNIE- nie znaczy natychmiast, np. oferta jest składana w obcym języku, nie może być tylko nieuzasadnionej zwłoki

- jeśli oferta złożona jest w inny sposób to przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.

Zależy to od środka komunikacji- jeśli list, to należy wziąć pod uwagę czas niezbędny do dostarczenia listu, należy przyjąć, iż będzie wykorzystany ten sam środek komunikacji, trzeba ponadto wziąć pod uwagę czas na rozważenie ( na ofertę kupna książki- kilka dni, dłużej na kupno samochodu, a jeszcze dłużej na np. kupno nieruchomości ).

Art. 67.- "jeśli odpowiedź o przyjęciu oferty przyjdzie z opóźnieniem, lecz z jego treści lub z okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą". Chodzi tu o odpowiedź z opóźnieniem, ale bez nieuzasadnionej zwłoki.

2. Sytuacja adresata oferty ( OBLATA )

Oferty skierowane są do konkretnego adresata.

Ale np. automat z kawą- oferta składana do nieograniczonej liczby adresatów. Mówiło się, że adresatowi oferty przysługuje prawo podmiotowe kształtujące, by przez własne oświadczenie woli doprowadzić do zawarcia umowy. Prof. Radawński mówi o kompetencji danej mu przez oferenta do zadecydowania o zawarciu umowy ( i tak Radwański określa prawo podmiotowe kształtujące jako kompetencję ).

ZASADA LUSTRZANEGO ODBICIA- do zawarcia umowy dochodzi tylko wtedy gdy oblat przyjmie ofertę bez zmian.

Wg Art. 68. przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnieniem jej treści poczytuje się za nową umowę.

Np. A składa B ofertę następującej treści: "Sprzedam ci "Kodeks cywilny: za 30 zł. B mówi: "Owszem, kupię, ale za 25" W ten sposób B składa ofertę A. To B staje się oferentem, a A adresatem oferty.

3. Przyjęcie oferty:

a) przez wyraźne oświadczenie woli,

b) per facta concludentia ( Art. 69. )- ”jeśli wg ustalonego w danych stosunkach zwyczaju lub według treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest wymagane, w szczególności jeżeli składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy, umowa dochodzi wg skutku, skoro druga strona w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania, w przeciwnym wypadku oferta przestaje wiązać".

Np. składający ofertę o imprezie wigilijnej mówi, iż potrzebuje pierogów, i że dostarczenie tych pierogów będzie uważane za przyjęcie oferty, jeśli ktoś przyjdzie i dostarczy pierogi, tzn. że ofertę przyjął.

4. Gdzie i kiedy umowa jest zawarta?

Art. 70:

a) czas- w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeśli per facta concludentia- w chwili przystąpienia do wykonania ( §1 ),

b) miejsce- analogicznie- w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane albo oferta składana jest w postaci elektronicznej- w miejscu zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy ( §2 ).

5. Oferty między przedsiębiorcami:

Modyfikacja dotyczy:

a) odwołalności oferty,

Art. 66^2.- oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty ( §1 ).

Oferty jednak nie można odwołać, gdy ( §2 ):

- wynika to z jej treści,

- określono w niej termin przyjęcia

b) odstępstwa od zasady lustrzanego odbicia,- Art. 68¹

Zasada: dochodzi do zawarcia umowy, jeśli adresat wprowadził pewne zmiany lub uzupełnienia nie zmieniające istotnie treści oferty ( odejście od zasady lustrzanego odbicia ), czyli nie modyfikują essentialia negotii- jeśli sprzedaż, to nie może modyfikować ceny, towaru.

ZASADA "OSTATNIEGO STRZAŁU- umowa zostaje zawarta na warunkach, jakie przedstawiła strona, która zabierała głos jako ostatnia. Reguły nie stosuje się, gdy ( Art. 68¹. §2- KLAUZULA DEFENSYWNA ):

-jeśli w treści oferty wskazano, że może ona być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń,

- gdy oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy,

- gdy druga strona w odpowiedzi na ofertę uzależniła jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy a zgody tej niezwłocznie nie otrzymała,

c) dodania jeszcze jednego sposobu przyjęcia oferty- przez milczenie adresata.

- Art. 68².- milczenie- jeśli przedsiębiorca otrzymał od osoby ofertę i:

- pozostaje z tą osobą w stałych stosunkach gospodarczych,

- oferta dotyczy ram działalności adresata

Adresat musi dać niezwłocznie odpowiedź, powiedzieć, iż oferty nie przyjmuje.

Konwencja wiedeńska z 1980 ratyfikowana przez Polskę ( Dz. U. z 1997 nr. 45 poz. 286 )- służy uelastycznieniu zawierania umów.

6. Oferta elektroniczna

Art. 66^1. §1 Oferta złożona w postaci elektronicznej wiąże składającego, jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie

Wg Art. 66. §2.:

Przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej zobowiązany jest w sposób:

a) jednoznaczny,

b) zrozumiały

poinformować o:

- czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy,

- skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty,

- zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy,

- metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępniać drugiej stronie,

- językach, w których umowa może być zawarta,

- kodeksach etycznych, które stosuje oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.

Nie stosuje się ( §3 )

- do umów zawieranych za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewanie się na odległość ( czyli umowa, a nie oferta ),

- między przedsiębiorcami, jeżeli strony tak postanowiły.

B. PRZETARG/AUKCJA

Do nowelizacji z 2003 był:

a) przetarg ustny ( dzisiaj: aukcja ),

b) przetarg pisemny

Dziś jest aukcja i przetarg ( Art. 70¹ §1 ).

Przetarg wprowadziła ustawa z 1994 o zamówieniach publicznych, do kc wprowadzono go nowelą z 1996. Nie oznacza to, że wcześniej nie funkcjonował, zawsze jeśli ktoś chciał uzyskać jak największą cenę, to organizował przetarg. Można powiedzieć, że przetarg/aukcja to po prostu rodzaj oferty.

PRZETARG- postępowanie wielostronne, eliminacyjne, mające na celu wyłonienie najkorzystniejszej oferty. Etapy przetargu:

a) ogłoszenie przetargu ( Art. 70¹ §2. )- muszą być określone:

- czas,

- miejsce,

- przedmiot,

- warunki albo sposób udostępniania warunków.

WADIUM- kwota pieniędzy, która ma gwarantować prawdziwość intencji, czyli rzeczywistą wolę zawarcia umowy. Art. 70⁴ §1- "w warunkach aukcji albo przetargu można zastrzec, że przystępujący do aukcji albo przetargu powinien, pod rygorem niedopuszczenia do nich, wpłacić organizatorowi określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty ( wadium ).

Organizator przetargu może zastrzec, że zmieni warunki przetargu bądź nawet go odwołać- ale musi znaleźć się to w zaproszeniu do składania ofert.

Art. 71.- "ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy.

Art. 70¹- związanie oferenta/zapraszającego.

Następnie zaproszenie składają oferty.

Jest określona data, do której można składać oferty na piśmie. Powołuje się jury, które wybiera najkorzystniejszą ofertę. Aukcję organizuje się gdy konkurencja dotyczy tylko jednego elementu, przetarg- gdy wielu elementów, które trzeba wziąć pod uwagę ( np. zagospodarowanie terenu ).

Art. 70³- §1 Oferta złożona w toku przetargu przestaje wiązać gdy została wybrana inna oferta albo gdy przetarg został zamknięty. bez wybrania którejkolwiek z ofert, chyba że w warunkach przetargu założono inaczej.

§2- organizator jest zobowiązany powiadomić oferentów na piśmie o warunkach przetargu lub o zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru.

§3- do ustalenia chwili zawarcia umowy w drodze przetargu stosuje się przepisy dotyczące zawarcia oferty.

AUKCJA ( art. 70² )-

Kolejne zgłoszenia określane są mianem postąpień. Określona jest minimalna wysokość postąpienia, jeśli trzykrotnie zostanie powtórzone to następuje przybicie. W wyniku przybicia następuje zawarcie umowy ( §2 ).

§1- "oferta złożona w toku aukcji przestaje wiązać gdy inny uczestnik aukcji złoży ofertę korzystniejszą, chyba że w warunkach aukcji zastrzeżona inaczej".

§3- "jeśli ważność umowy zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, zarówno organizator aukcji, jak i jej uczestnik, którego oferta została przyjęta mogą dochodzić zawarcia umowy".

Art. 70⁴- Jeśli strona uchyla się od przyjęcia umowy, to można wystąpić do sądu albo zadowolić się wadium. Jeśli odstępuje organizator, to wadium jest zwrócone, można żądać zapłaty podwójnego wadium.

Można też zaliczyć wadium na poczet ceny.

Unieważnienie umowy zawartej w drodze aukcji lub przetargu:

Art. 70⁵- mogą jej żądać ( §1 ):

a) uczestnik,

b) organizator

jeżeli strona, uczestnik lub inna osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem i dobrymi obyczajami.

c) ten, na czyj rachunek umowa została zawarta ( jeśli została zawarta na cudzy rachunek ),

d) dający zlecenia ( jeżeli na jego rachunek ).

Z roszczeniem można wystąpić ( §2 ) w ciągu miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

Poprzednia formuła przepisu dopuszczała kwestionowanie umowy tylko przez osobę, która przetarg wygrała, co było mało praktyczne.

C. NEGOCJACJE-

Art.72, 72¹, 71 ( reguły interpretacyjne ).

Art. 71.- ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy. Np. towar wystawiony w oknie sklepowym na widok publiczny jest ofertą sprzedaży.

Kiedy umowa jest zawarta- czy gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich postanowień czy do essentialia negotii.

Art. 72§1.- umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji.

Odpowiedzialność za negocjacje w złej wierze ( np. aby zdobyć poufne informacje o innej firmie )- wina przedumowna ( CULPA IN CONTRAHENDO ). Czy ta wina jest decydująca?

- o nienależytym wykonaniu zobowiązania ( odpowiedzialność kontraktowa ),

- czy też jest czynem niedozwolonym rodzącym odpowiedzialność deliktową.

Przyjęło się, że culpa in contrahendo rodzi odpowiedzialność deliktową.

Dopisano Art. 72§2 -strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie tej umowy.

Tak więc jest obowiązek naprawienia szkody, jaką strona poniosła, gdyż liczyła na zawarcie umowy, a na pewno nie za to, co strona chciała osiągnąć dzięki umowie!.

Art. 72¹- odpowiedzialność również za nieuczciwe prowadzenie negocjacji, gdy przekazywane są informacje poufne, druga strona jest zobowiązana do ich nie ujawniania. §2- w razie niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków, o których mowa powyżej, uprawniony może żądać od drugiej strony naprawienia szkody albo wydania uzyskanych przez nią korzyści.

D. UMOWA PRZEDWSTĘPNA

Art. 389, 390.

UMOWA PRZEWSTĘPNA- umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy, powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej ( Art. 389 §1 ).

Umowy takie zawierane są przy dużych transakcjach- strony nie zawsze są gotowe do ich zawarcia, często wiążą się to z brakiem środków finansowych. Np. ktoś nie z dnia na dzień jest gotów do wyprowadzenia się z mieszkania. Stronom zależy na zagwarantowaniu sobie, że zawrą umowę, choć nie zawierają jej akurat w tym momencie.

Odwołując się do definicji widzimy, że wspomniane są dwie umowy:

a) UMOWA PRZEDWSTĘPNA

b) UMOWA PRZYRZECZONA ( do której zawarcia strony się zobowiązują ).

Muszą znaleźć się istotne postanowienia. Do 2003- termin zawarcia oznaczonej umowy, dziś- tylko zobowiązanie do zawarcia umowy.

Postanowienia istotne- to takie, które charakteryzują dany typ umowy. Jeśli darowizna- to przedmiot darowizny, zamiar obdarowania. Strony mogą wprowadzić do umowy przedwstępnej termin, wg SN termin nie musi być oznaczony datą. Często w stosunkach wiejskich strony zobowiązywały się do zawarcia umowy "po żniwach", "na Trzech Króli". Są to zdarzenia przyszłe i pewne, więc jest to termin. SN orzekł, iż jeśli nie oznaczono roku, to chodzi o rok najbliższy.

§2- w jaki sposób może być oznaczony termin, jeśli strony go nie określiły?

1) jeśli tylko jedna strona jest uprawniona do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej, to uprawniona strona może wyznaczyć termin zawarcia umowy przyrzeczonej,

2) jeśli obie strony są zobowiązane i obie są jednocześnie uprawnione do żądania, obie mogą wyznaczyć termin. Strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej go wyznaczyła ( nie termin wcześniejszy, tylko wcześniej wyznaczony! ).

Termin musi być odpowiedni, nie można żądać wyprowadzenia się z mieszkania w ciągu 1 dnia- strona musi mieć przygotowania się na zawarcie umowy w normalnym toku czynności.

- jeśli w ciągu 1 roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia. Nie znaczy to, że nie można umowy zawrzeć- nie ma jednak takiego obowiązku.

Art. 390.- skutki niewykonania zobowiązania- uchylenie się od umowy przyrzeczonej.

Przebieg wydarzeń po zawarciu umowy przedwstępnej może być trojaki:

1) strony nie wyznaczyły terminu, nie są zainteresowane umową przyrzeczoną, nie ma wówczas konsekwencji,

2) jedna ze stron wyznacza termin, strony spotykają się i zawierają umowę przyrzeczoną,

3) jedna ze stron jest wierna umowie przedwstępnej, a druga nie. Strona uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej. Art. 390 określa właśnie konsekwencje takiej nielojalności.

a) skutek słabszy ( §1 )-- roszczenie odszkodowawcze- za szkodę, którą strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy ( odszkodowanie w ramach ujemnego interesu umownego ). Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania,

b) skutek mocniejszy ( §2 )- roszczenie o zawarcie przyrzeczonej umowy- gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności co do formy. Orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli. Nie każda umowa przedwstępna ma skutek mocniejszy. Chodzi o to, że umowa przedwstępna ma wywrzeć skutek mocniejszy, jeśli jest zawarta w formie aktu notarialnego, tzn. musi mieć odpowiednią formę.

§3- przedawnienie roszczeń- roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem 1 roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeśli sąd oddali żądania zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem 1 roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

IX. FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Przyjmuje się zasadę dowolności formy czynności prawnych ( Art. 60 ). Dlaczego więc wymaga się czasem formy szczegółowej?

- pewne dowody czynności prawnych ze względu na pewność obrotu,

- minimum kontroli nad obrotem prawnym- notariusz to osoba zaufania publicznego, ma obowiązek odmówić sporządzenia aktu notarialnego, jeśli narusza to zasady współżycia społecznego,

- wymuszenie na stronach refleksji- utrudnia się dokonywanie czynności prawnych nieodpłatnych.

Jeśli ustawodawca nie wymaga szczególnej formy, to strony i tak mogą umówić się co do formy ( zwykle w formie pisemnej ), pozostawia się więc swobodę stronom.

O formie czynności prawnej możemy mówić w dwóch znaczeniach:

1. W ZNACZENIU TECHNICZNYM

Jak może być wyrażone oświadczenie woli?

Oświadczenie woli z reguły nie wymaga żadnej formy, natomiast wszelkie formy, które pozostawiają ślad, to FORMY SZCZEGÓLNE:

Katalog tych form nie jest przypadkowy, występuje tu pewna hierarchia, każda forma wyższa może zastąpić niższą, jeśli wymagana jest data pewna, to dopuszczalna jest też forma aktu notarialnego, ale nigdy na odwrót!

1) PISEMNA ZWYKŁA ( pismo zwykłe ),- Art. 78- jest to treść oświadczenia woli plus własnoręczny podpis, samo oświadczenie woli może być złożone w dowolnej formie, np. na maszynie, własnoręczny ma być tylko podpis ( inaczej przy testamencie- cały musi być pisany ręcznie ). Kiedy zawierana jest umowa, to wystarczy, że strony wymienią oświadczenia woli i podpiszą. W Polsce oświadczenia woli powinny być złożone w języku polskim ( ustawa o języku polskim ). Może być jednak kilka oryginałów, każdy w innym języku- pojawia się wtedy problem interpretacji.

PODPIS- ma identyfikować osobę, która złożyła oświadczenie woli, ma być pod oświadczeniem, bo oznacza on, że oświadczenie woli zostało zakończone. Musi być to przynajmniej nazwisko. Parafy albo inicjały nie są podpisem, aczkolwiek przy akcie notarialnym strony muszą parafować każdą stronę.

FAKSYMILE- podpis powielony w sposób mechaniczny, Art. 921¹⁰- opatrzenie nim papierów wartościowych, to samo przy akcjach ( ksh )- faksymile, bo jest ich tak dużo, że nie dałoby się podpisać wszystkich.

Są jednakże osoby, które nie umieją pisać i czytać:

a) osoba nie umie pisać-

Art. 79.- formy zastępcze zamiast pisma, osobą nie mogąca pisać, lecz mogąca czytać, może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej na dwa sposoby:

- uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis,

- zamiast składającego oświadczenie woli podpisze się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub wójta ( burmistrza, prezydenta miasta ), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie nie umiejącego pisać, lecz mogącego czytać,

b) osoba nie umie czytać- Art. 80.- oświadczenie powinno być złożone w formie aktu notarialnego ( notariusz odczytuje akt )- pamiętajmy, że jest to forma zastępcza za pismo zwykłe, a nie forma aktu notarialnego!

2) DATA PEWNA ( pismo z datą pewną )- skutki prawne wiąże się z datą-

Art. 81

a) §1.- jeśli ustawa uzależnia ważność albo określone skutki czynności prawnej od urzędowego poświadczenia daty, poświadczenie takie jest skuteczne także względem osób nie uczestniczących w dokonaniu tej czynności,

b) §2- czynność prawna ma datę pewną w następujących przypadkach:

- w razie stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym- od daty dokumentu urzędowego,

- w razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza- od daty wzmianki.

c) §3- w razie śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie datę złożenia przez tę osobę podpisu na dokumencie uważa się za pewną od daty śmierci tej osoby.,

3) PISMO Z PODPISEM URZĘDOWO POŚWIADCZONYM- dokonują notariusze, poświadczają własnoręczność podpisu. Art. 101. prawa o notariacie- wyjątkowo Minister Sprawiedliwości może w drodze rozporządzenia upoważnić organy samorządu terytorialnego lub banki do poświadczenia podpisu w miejscowościach, gdzie nie ma kancelarii notarialnych

4) AKT NOTARIALNY ( prawo o notariacie- Art. 91. i następne )- notariusz musi sprawdzić tożsamość osób, które stają do aktu, na żądanie stron musi oznaczyć godzinę i minutę, wskazać datę, miejsce, każdy akt ma odpowiedni numer. Istotą jest spisanie oświadczenia woli stron. Następnie akt powinien być odczytana przez notariusza albo przez inną osobę w jego obecności- czy to zostało spisane odpowiada woli stron- i czy strony są świadome skutków. Oryginały aktów zostają o notariusza, po 10 latach przekazuje je do archiwum ( Art. 95. ), strony otrzymują tylko wypisy aktów.

5) FORMA ELEKTRONICZNA- chodzi o wykorzystania pewnych znaków i przekazanie ich innej stronie za pomocą sieci. Art. 61§2.- oświadczenie woli w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią. Powstaje pytanie, kiedy odbiorca może się zapoznać? A co, jeśli jest wirus i są zakłócenia w przesyłaniu danych. Przyjmuje się, że oświadczenie woli nie wywołuje wtedy skutków prawnych. Komunikowanie się może się nie powieść, a strony nie będą o tym wiedziały. Poza tym bardzo łatwo włamać się do cudzej skrzynki mailowej. Zapobieżeniu tego rodzaju sytuacjom służy podpis elektroniczny.

PODPIS ELEKTRONICZNY- musi być pewność, że wiadomość wysłana za pomocą środków elektronicznych przekazu, może pochodzić tylko od niej:

a) 1996- Komisja ONZ ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego opracowała modelową ustawę związaną z elektronicznym przekazywaniem danych ( "EDI" ).

b) organy europejskie- dyrektywa 1999 PE i Rady 93/99 ( 13.12.1999 ) w sprawie Wspólnotowych warunków ramowych dotyczących podpisu elektronicznego. W Polsce ustawa o podpisie elektronicznym z 18.09.2001. Wcześniej w prawie bankowym i publicznym obrocie papierami wartościowymi przewidywano podpis elektroniczny- na równi z podpisem odręcznym.

PODPIS ELEKTRONICZNY to niepowtarzalne, przyporządkowane osobie fizycznej dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis ( Art. 3 ust. 1. ustawy o podpisie elektronicznym ).

Jest to pewien kod składający się z wielu cyfr, który identyfikuje nas i tylko nas. Do tego żeby składać podpis elektroniczny nie wystarczy zwykły komputer, trzeba mieć urządzenia certyfikowane.

Art. 78§2.- oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowalnym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoznaczne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej. Jeśli więc wyśle mailem wiadomość- to forma zwykła niepisemna, jeśli jest podpis elektroniczny- forma pisemna- to tak jakby był to tekst na piśmie.

W doktrynie jest spór, czy forma elektroniczna z podpisem elektronicznym jest:

a) po prostu formą pisemną- prof. Kocot- "to po prostu pismo tak jak każde inne".

b) inną formą- prof. Radwański- "to nie jest graficzny podpis, ale technicznie inna forma niż pismo, które w skutkach jest z pismem zrównane".

B. W ZNACZENIU PRAWNICZYM

Rygory jakie wiąże ustawodawca z nie dochowaniem formy:

1) AD SOLEMNITATEM ( pod rygorem nieważności )- Art. 73§1.- jeśli jest wymagana forma ad solemnitatem, to niezachowanie jej pociąga za sobą bezwzględną nieważność czynności prawnej.

2) AD PROBATIONEM ( dla celów dowodowych )- Art. 74.- niezachowanie tej formy nie pociąga za sobą nieważności czynności, czynność wywołuje skutki prawne- jednak gdy dochodzi między stronami do sporu, czy czynność prawna została dokonana, wówczas nie jest dopuszczalny dowód ze świadków ani przesłuchania stron na fakt dokonania czynności prawnej. Sąd może oprzeć się tylko na piśmie, powinien rozstrzygnąć spór na podstawie prawa, ale nie może przyjąć innych dowodów. Sąd może jednak dopuścić te dowody w trzech przypadkach ( art. 74 §2.:

a) obie strony wyrażą zgodę,

b) żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą,

c) fakt dokonania czynności jest uprawdopodobniony za pomocą pisma ( powołanie dowodu na piśmie, sama czynność co prawda nie została zawarta w formie pisemnej, ale jest jakiś pisemny dowód na dokonanie tej czynności ).

Do 2003- nie było wzmianki o konsumencie, natomiast były "szczególne okoliczności". Art. 75. ( dziś skreślony )- jeśli wartość umowy wynosiła powyżej 20000 zł, to forma pisemna ad probationem były wymagane ( nadużywano tego ).

Np. orzecznictwo francuskie- dopuszcza przesłuchanie stron, gdy umowa została zawarta między najbliższymi członkami rodziny ( np. pożyczyliśmy pieniądze bratu ). Można by w zasadzie dopatrzeć się tu konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego. Art. 246. kpc- pozwala na przeprowadzenie wszystkich dowodów, gdy pismo było, ale zostało zgubione, zniszczone lub zabrane przez osobę trzecią ( np. był pożar w biurze ).

§3- Przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami. Jest to pewna liberalizacja, przedsiębiorcy mogą polegać na swoim słowie, zasadnicze znaczenie ma zaufanie pomiędzy przedsiębiorcami.

3)AD EVENTUM (dla wywołania określonych skutków czynności prawnej)

Art. 73§2.- czynność jest ważna, wywołuje skutki prawne, albo nie wywołuje wszystkich skutków prawnych, albo w miejsce niektórych skutków zamierzonych przez strony wchodzą skutki przewidziane przez ustawę.

Np. umowa przedwstępna ( patrz wyż. )- nie wywoła skutku silniejszego, nie wymusimy umowy przyrzeczonej, gdy nie ma odpowiedniej formy, choć sama umowa przedwstępna będzie ważna.

- Art. 660.- umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy poczytuje się umowę za zawartą na czas nieoznaczony. Np. wynajmujemy koledze pokój na 2,5 roku, zawieramy umowę w formie ustnej- zgodnie z drugim zdaniem umowa ta traktowana jest jako zawarta na czas nieoznaczony,

- umowa sprzedaży z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej,

Np. A kupił samochód, płacąc na razie 5% ceny, do czasu zapłaty reszty ceny samochód jest własnością przedsiębiorstwa. Co się dzieje, jeśli ogłoszono upadłość przedsiębiorstwa. Jeśli taka umowa miała datę pewną, to wówczas wierzyciele mogą zaspokajać się z samochodu, jeśli nie miała- to nie mogą.

- Art. 678. §1.- w razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu nabywca wstępuje w stosunek najmu w miejsce zbywcy, może jednak wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia. §2- powyższe uprawnienie do wypowiedzenia najmu nie przysługuje nabywcy, jeżeli umowa najmu była zawarta na czas oznaczony z zachowaniem formy pisemnej i z datą pewną, a rzecz została najemcy wydana.

Pod jakim rygorem wymagana jest forma czynności prawnych?

a) sam przepis decyduje o formie. Rygor ad eventum sam zawsze wskazuje. Wynika z niego forma.

Art. 73- pismo zwykłe jest wymagane dla celów dowodowych ( bez dodatkowej wzmianki ).

Czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy (pismo zwykłe) jest

nieważna, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności

§2 - jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność

dokonana bez tej formy jest nieważna (ad solemnitatem)

b) Forma wprowadzona przez strony- nie przez ustawodawcę

Art. 76.- ( PACTUM DE FORMA )- jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi powinna być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże, gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków niezachowania tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.

Art. 77- uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia.

a) Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem.

b) Jeżeli umowa została zawarta w innej formie szczególnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia, natomiast odstąpienie od umowy albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem.

X. WADY OŚWIADCZEŃ WOLI

Kiedy można się powołać na wady oświadczenia woli?

a) powołać się na wady oświadczenia woli można tylko wtedy, gdy przewiduje to przepis,

b) to nazwa zbiorcza obejmująca wszystkie stany faktyczne pozwalające podważyć skuteczność oświadczenia woli na skutek nieprawidłowości przy podejmowaniu decyzji, wyrażaniu woli.

c) te stany są rozbudowane, bo ustawodawca musi wyważyć interes starań. Chronione są osoby postępujące w sposób rozważny, ostrożny.

Prof. Petrykowska- monografia o wadach oświadczeń woli.

Podział:

A. WADY POWODUJĄCE BEZWZGLĘDNĄ NIEWAŻNOŚĆ

Należy to oświadczenie woli całkowicie wyeliminować z obrotu ( nie może się ostać ). Orzeczenie sądowe nie jest konstytutywne, to nie jest proces o unieważnienie. Orzeczenie jest ustalające, oświadczenie woli było od początku nieważne.

(Patrz przesłanki nieważności bezwzględnej)

1) BRAK ŚWIADOMOŚCI LUB SWOBODY

( Art. 82. )- Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych musi być odróżniona od zdolności faktycznej, zdolności do oceny konkretnej sytuacji. Prawo francuskie, rosyjskie, polskie- nawet czasowe zaburzenia zdolności czynności prawnych powodują wadę oświadczenia woli.

- chodzi nawet o stan przemijający, obojętne są przyczyny braku świadomości lub swobody,

- może być to choroba psychiczna, silne emocje, choroba, gorączka, stan po wypadku ( orzeczenie z 1947- stan związany z wiekiem starczym i oddanie się opiece osobie innej ),

- użycie "albo" w przepisie jest mylące, nie stosować logiki, jeśli dwie przesłanki ( brak świadomości + brak swobody to tym bardziej wada oświadczenia woli ),

- osoba nie potrafi wyobrazić sobie skutków, nie kojarzy następstw, brak zrozumienia ( brak świadomości ),

- brak swobody- nie ograniczone, ale całkowite z przyczyn wewnętrznych, np. jakaś choroba psychiczna. Sąd będzie korzystał z pomocy biegłych, psychologów, ale problem jest trudniejszy, bo stan jest przemijający, a nie jak przy ubezwłasnowolnieniu jest to stan ciągły.

Powyższe elementy muszą wystąpić w chwili składania oświadczenia woli aby dany podmiot mógł powołać się na wady oświadczenia woli.

W tej chwili w kro jest wada oświadczenia woli przy zawarciu małżeństwa ( brak świadomości przy wyrażaniu woli, nie tylko w procesie podejmowania decyzji ).

2) POZORONOŚĆ - oświadczenie woli złożone 2 stronie za jej zgodą dla pozoru

( Art. 83) §1.- Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. §2. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.

- prawie niemieckim i austriackim tak jak w naszym prawie

- w prawie francuskim nie można powoływać się na ustalenie między stronami wobec osób trzecich, ważne jest to, co zostało uzewnętrznione.

- common law podobnie.

Czynność pozorna nie zmierza do wywołania skutków prawnych

PRZESŁANKI:

a) tylko w umowach lub oświadczeniach woli skierowanych do drugiej strony

( czynności jednostronne skierowane do adresata ). Pytanie czy uznanie dziecka może być dotknięte pozornością, nie, bo jest skierowane do organu, to nie jest adresat, jest to adresat formalny. Czy pozorne są czyny dokonywane przed sądem, np. ugoda? Może być dotknięta pozornością, sąd może nie wykryć sprawcy, ugoda zawarta przed sądem może być pozorna.

b) oświadczenie woli ma być złożone dla pozoru, istota pozorności, co oznacza bez zamiaru wywołania skutków prawnych wynikających z treści składanego oświadczenia woli,

c) wymaga się, aby druga strona wyraziła zgodę na pozorność- zgoda musi być niewątpliwa, adresat musi wiedzieć o zgodzie, musi być uprzednia lub w momencie składania oświadczenia woli (współczesna)

Wymóg zgody drugiej strony świadczy o tym, że wymagana jest aktywność uczestnika stanu pozorności abyśmy mogli mówić o pozorności.

Rozróżnić trzeba czynności pozorne od:

a) OŚWIADCZENIA NIE NA SERIO - nie jest to czynność prawna

Świadomość otoczenia, brak zamiaru wywołania skutków pranych, przy pozorności- dążenie do wywołania pozorów, dążenie do wywołania skutków prawnych, pozór, że czynność została dokonana, nie musi być zamiar oszukania otoczenia, a otoczenie nie zdaje sobie sprawy z pozorności

b) RESERVATIO MENTALIS (Zastrzeżenie potajemne)

Sytuacja gdy ktoś nie ma zamiaru wywołania skutków prawnych poprzez oświadczenie woli, ale druga strona nic o tym nie wie. Reservatio mentalis nie wywołuje skutków prawnych, nie wpływa na sytuację prawną podmiotu przyjmującego oświadczenie woli.

c) CZYNNOŚCI POWIERNICZE (fiducia)

W przeciwieństwie do czynności pozornych zmierzają do wywołania skutków prawnych

Wtedy gdy strony wykorzystują czynność prawną do innych celów niż te do, których te czynności są przewidziane. Np. przywłaszczenie na zabezpieczenie ( 1965- SN- czynność pozorna )

Sytuacja gdy 1 strona dokonuje na rzecz 2 przysporzenia prawa w celu osiągnięcia celu, do jakiego ta czynność nie jest przewidziana, zaś 2 strona zobowiązuje się do nie korzystania z tego prawa w zakresie wykraczającym poza ten cel

d) CZYNNOŚCI FIDUCJARNE ( contracta ), następuje przeniesienie własności dla zabezpieczenia wierzytelności- jest rzeczywisty zamiar, a nie pozór, przeniesienie własności jest rzeczywiste. W common law- TRUST- przekazanie majątku w celu jego zarządzania, przeniesienie własności w celu prawnego zarządu majątku powiernika z powierzającym pozostają w pactum fiduciae, czynności przeniesienia własności dotyczy innych celów niż zwykłe, normalne.

Rodzaje pozorności:

a) SYMULACJA ABSOLUTNA ( CAŁKOWITA )- strony nie chcą wywołać żadnych skutków prawnych. Czynność pozorna jest wtedy zawsze bezwzględnie nieważna ( czynność symulowana dotknięta jest nieważnością, brak jest czynności ukrytej)

b) SYMULACJA RELATYWNA ( WZGLĘDNA )- strony chcą wywołać skutki prawne, ale inne niż te, które wynikają z treści oświadczenia woli składanego. (tzw. pod płaszczykiem). Czynność symulowana jest bezwzględnie nieważna.

Czynność dyssymulowana ( ukryta )- kiedy występuje?

1. gdy strony zawarły tę czynność prawną, czyli była zgodna wola stron dokonania czynności prawnej,

2. decyzja o wykonaniu tej czynności zapadła nie później niż w momencie dokonywania czynności pozornej ( równoczesność intelektualna ),

3. czynność ukryta musi różnić się od czynności pozornej; musi posiadać inną treść.

Pytanie: czy wystarczy inny typ czy ten sam typ, ale różne warunki ( np. duża różnica ceny przy sprzedaży. Orzeczenie: może być ten sam typ, ale musi być duża różnica warunków.

Czy czynność ukryta jest ważna?

Należy tutaj zbadać 2 kryteria:

1) trzeba zbadać czy odpowiada ogólnym warunkom czynności prawnych np. czy nie jest sprzeczna z ustawą

( ocena przez pryzmat Art. 58 )

2) trzeba zbadać czy odpowiada określonym wymogom, cechom charakterystycznym dla danej czynności prawnej np. wymóg co do formy

• Art. 83§1 zd. 2 - czynność ukryta jest ważna o ile czynność jawna spełnia warunki ważności czynności ukrytej, w szczególności warunki stawiane czynnością prawnym danego typu.

• Inne stanowisko przyjął SN, który stwierdził, że ilekroć czynność prawna jest czynnością ukrytą, czynność prawna będzie bezwzględnie nieważna.

Uwaga!!!!

Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, jeżeli wskutek tej czynności osoba 3 nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej wierze!!!

Np. A pozornie sprzedaje samochód B. Samochód został w garażu A. B przenosi własność samochodu na C. Umowa między A i B jest bezwzględnie nieważna!!! Jednak C pozostaje mimo to pełnoprawnym właścicielem samochód (założenie, że działał w dobrej wierze)

B. WADY POWODUJĄCE WZRUSZALNOŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ-

Wzruszalność:

1. czynność prawna wywołuje skutki prawne

2. czynność prawna może być unieważniona, można ją wzruszyć

3. w celu wzruszenia wymagane jest określone działanie autora oświadczenia

4. samoistna konwalidacja czynności objętej wadą po upływie określonego terminu

Czynność prawna jest ważna i funkcjonuje w obrocie, ale określonej osobie ( autor ) służy prawo podmiotowe kształtujące- może autor oświadczenia woli obarczonego wadami uchylić się od skutków oświadczenia woli. Aby wykonać to uprawnienie autor musi złożyć oświadczenie woli o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli obarczonego wadą ( wzruszenie czynności prawnej ).

- jak każde prawo podmiotowe- to prawo podmiotowe kształtujące jest obarczone terminem- jeśli uprawniony nie uczyni tego prawa w terminie ustawowym ( zasadniczo 1 rok ) następuje konwalidacja i nikt nie może wzruszyć czynności prawnej. Między stronami pojawia się spór- błądzący występuje do sądu o stwierdzenie wystąpienia przesłanek wady oświadczenia woli ( wystąpienie do sądu następuje gdy druga strona nie uznaje zdania autora )- orzeczenie ma charakter deklaratoryjny- stwierdzenie wystąpienia przesłanek umożliwiających uchylenie się od oświadczenia woli.

1) BŁĄD

Art. 84. §1.- W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. §2- Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści ( błąd istotny )

a) w prawie francuskim- poważność błędu,

b) prawie niemieckim- powołanie się na błąd uzależnione od winy drugiej strony.

BŁĄD jest to mylne wyobrażenie o rzeczywistości lub brak wyobrażenia o rzeczywistości.

POMYŁKA jest to mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia woli

By to mylne wyobrażenie było poważne, relewantne muszą być spełnione trzy przesłanki:

1) OGÓLNE ( przy wszystkich )

a) BŁĄD MUSI DOTYCZYĆ TREŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Jest to szersze pojęcie niż błąd co do oświadczenia woli; dotyczy to również towarzyszącemu jej stanowi faktycznemu (w kz z 1935r. była mowa o błędzie co do okoliczności dotyczących oświadczenia woli czyli tego co zostało wyrażone). Wcześniej był błąd w pobudce i błąd co do treści. Najczęściej błąd dotyczy przedmiotu umowy, cech przedmiotu, ceny, kwalifikacji stron umowy. Nie wszystkie te elementy muszą się znaleźć w treści oświadczenia woli

b) BŁĄD MUSI BYĆ ISTOTNY

Jest istotność:

- subiektywna, błąd jest istotny- autor oświadczenia woli, gdyby znał stan rzeczy nie zgodziłby się na zawarcie takiej umowy-

- obiektywna- błąd jest istotny, gdyby żaden rozsądny uczestnik obrotu nie zawarłby takiej umowy.

Decydująca jest istotność obiektywna, sąd ocenia obiektywnie stan faktyczny , jeśli sprawca trafia do sądu, to już musi być istotność subiektywna.

2) SZCZEGÓLNE (przy czynnościach odpłatnych lub skierowanych do adresata -->umowy odpłatne ), dodatkowo jedna z trzech- wywołujący:

a) ADRESAT BŁĄD WYWOŁAŁ CHOCIAŻBY BEZ WINY- pomyłka np. srebrny pierścionek znalazł się w gablocie z białym złotem nawet bez wiedzy sprzedawcy,

b) ADRESAT O BŁĘDZIE WIEDZIAŁ- sprzedawca wiedział ale utrzymywał kupującego w tym błędnym stanie,

c) ADRESAT MÓGŁ Z ŁATWOŚCIĄ BŁĄD ZAUWAŻYĆ- sprzedawca powinien był wiedzieć, co jest z białego złota, a co ze srebra.

Jeśli spełniona jest 1 z tych przesłanek, to błądzący może uchylić się w ciągu 1 roku od wykrycia błędu (termin zawity)- termin zawarcia umowy- ad tempores scientia - od czasu uzyskania wiedzy. ( Art. 88. )

Art. 88. [Uchylenie się od skutków oświadczenia woli] § 1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.§ 2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Autor wadliwego oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu, w celu uchylenia się od skutków prawnych tegoż oświadczenie powinien złożyć kolejne oświadczenie woli złożone na piśmie drugiej stronie ( pod rygorem ad probationem) w ciągu roku od dnia wykrycia błędu.!!!!!!!!!!!!

Jest to prawo podmiotowe kształtujące, które nie wykonane w terminie prekluzyjnym spowoduje ostateczną konwalidacje czynności prawnej dotkniętej wadą.

Istniej spór czy musi być związek przyczynowy między mylnym wyobrażeniem a oświadczeniem woli.

Prof. Petrykowska- nie musi istnieć związek przyczynowe, mylne wyobrażenie nie było przyczyną kupna pierścionka.

Mylne wyobrażenie nie jest przyczyną oświadczenia woli.

Zwykła pomyłka, przejęzyczenie, czeski błąd- pomyłka techniczna, pisarska jest traktowana tak samo jak błąd.

Art. 85- zniekształcenie woli przez posłańca- osoba, która przekazuje cudze oświadczenie woli, posłańcem jest poczta. Posłaniec celowy złoży zniekształcone oświadczenie- sam bierze odpowiedzialność.

Kilka przypadków szczególnych- gdy błąd inaczej:

- Art. 15¹⁾ kro- unieważnienie małżeństwa ze względu na błąd co do tożsamości drugiej osoby,

- Art.918 ugoda- strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w celu uchylenia sporu. Błąd musi być dwustronny u musi dotyczyć okoliczności faktycznych, obie strony były w błędzie-

- Art. 945 testament , bierzemy pod uwagę tylko istotność subiektywną, istotna jest tylko wola spadkodawcy

Sytuacje podobne do błędu, ale błędem nie będące:

a) DYSSENS- brak porozumienia, brak zgodnego oświadczenia woli

- jawny- strony nie dogadały się, nie dochodzi do zawarcia umowy- brak consensu,

- ukryty- nie jest błędem, strony nie zdają sobie sprawy, że nie doszło do porozumienia (tutaj brak czynności prawnej)

b) wadliwe nazywanie czynności prawnej (czynność źle nazwana )- FALSA DEMONSTRATION NON NOCET- złe, fałszywe nazwanie, nie szkodzi, złe nazwanie nie ma wpływu na ważność, prawną relewantność czynu ( np. zła nazwa umowy ). W tym przypadku strony wyrażają zgodne oświadczenia woli.

c) PODPISANIE TREŚCI OŚWIADCZENIA WOLI PRZY NIEZAPOZNANIU SIĘ Z JEGO TREŚCIĄ- skutki obciążają tego, który złożył oświadczenie bez zapoznania się z treścią. Staranność i uwaga są podstawą. Inaczej, gdy strony prowadzą negocjacje, a sekretarka notuje i dokument wypracowany przedstawiony do podpisy ma usterki techniczne, zawierając inną treść od ustaleń przeprowadzonych w toku negocjacji.

d) BŁĘDNE WNIOSKI z prawidłowo, należycie postrzeganych faktów- strona zna stan rzeczy, ale wyobraża sobie, że on może się zmienić; wnioski zbyt pochopne.

2) PODSTĘP ( DOLUS )

Art. 86 §1- Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. §2 Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Pytanie- czy jest to kwalifikowany błąd?

Prof. Petrykowska- przesłanki są inne, nie waga naruszania, ale sankcje niegodziwego zachowania strony- napiętnowanie nielojalnego zachowania adresata oświadczenia woli.

Wystarczy jakikolwiek błąd. Można uchylić się od skutków prawnych nawet jeśli nie występuje istotność i wtedy gdy nie dotyczy on treści czynności prawnej.

PODSTĘP to celowe wprowadzenie w błąd drugiej strony po to aby ta strona złożyła oświadczenie woli danej treści.

Elementy:

- intencjonalność, nie ma podstępu nieumyślnego, kontrahent musi mieć zamiar wywołania błędu, dolus coloratus- element wewnętrzny, chce wprowadzić w błąd

- zewnętrzny- zachowanie odzwierciedlające intencję, musi wystąpić zachowanie, które powoduje mylne wyobrażenie u podmiotu składającego oświadczenie woli.

Czy milczenie może być podstępem?

Wyjątkowo tak, gdy na osobie, która milczy, ciąży obowiązek informacji- np. ubezpieczyciel, jak stawia szereg pytań- przemilczenie to jak skłamanie.

- musi powstać mylne wyobrażenie, które jest skutkiem takiego działania i następuje złożenie oświadczenia woli.

Termin tak samo jak błąd ( 1 rok od rozpoznania ).

Błąd może wywołać podstępem inna osoba ( Art. 86 §2. )

Jest on równoznaczny z podstępem strony:

• czynności nieodpłatne - zawsze

• czynności odpłatne - jeżeli strona wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony

Autor wadliwego oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem groźby, w celu uchylenia się od skutków prawnych tegoż oświadczenie powinien złożyć kolejne oświadczenie woli złożone na piśmie drugiej stronie ( pod rygorem ad probationem) w ciągu roku od dnia wykrycia błędu.!!!!!!!!!!!!

Mówimy od „od dnia wykrycia błędu” gdyż to właśnie błąd jest celem działania podstępnego.

Jest to prawo podmiotowe kształtujące, które nie wykonane w terminie prekluzyjnym spowoduje ostateczną konwalidacje czynności prawnej dotkniętej wadą.

3) GROŹBA (metus)

( Art. 87. )- Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten też może uchylić się od skutków prawnych swojego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Groźba to celowe wywołanie stanu obawy tak, by zmusić osobę do złożenia oświadczenia woli określonej treści.

Należy ją odróżnić od obiektywnie grożących okoliczności w obrocie.

Nie jest groźbą przymus fizyczny!- bo nie ma oświadczenia woli. Groźbą jest przymus psychiczny!

Gdy ktoś przeżywa trudności życiowe, które zmuszają go do złożenia oświadczenia woli określonej treści- najczęściej w związku z uznaniem dziecka- SN: lekarz, żonaty, przeżył romans, którego owocem była ciąża wybranki, wybranka groziła mu, że powie żonie, jeśli nie uzna dziecka. Lekarz wystąpił po uznaniu dziecka z powództwem o unieważnienie. Nie była to groźba w sensie prawnym, bo każda kobieta ma prawo do wystąpienia z powództwem o ustalenie ojcostwa.

Gdy dominacja jednego podmiotu nad drugim- np. monopolista i konsument, to również nie jest groźba.

Elementy konstrukcyjne groźby:

1)ZEWNĘTRZNY- działanie grożącego,

Czy zaniechanie może stanowić groźbę?

Tak ,Jeśli na danym podmiocie jest obowiązek udzielenia pomocy, to może. Np. strażak czy lekarz, który żąda łapówki. Zwykle groźba polega na zapowiedzi pewnego zła.

W Art. 87. ustawodawca abstrahuje od rodzaju zła groźba może dotyczyć zarówno:

- dóbr osobistych,

- dóbr majątkowych

Zło może dotknąć zarówno autora jak i osobę trzecią, nawet nie jest wymagane aby to była osoba bliska.

Groźba osoby trzeciej zrównana jest z groźbą drugiej strony, należy się ochrona osobie składającej oświadczenie woli

a) groźba bezprawna

Groźba jest przestępstwem. Groźba bezprawna w Art. 87. musi być groźbą karalną w rozumieniu kk, ale nie każda groźba karalna w kk jest uważana za karalną w rozumieniu kc.

- BEZPRAWNOŚĆ ŚRODKA- sytuacja, gdy grożący posługuje się pewną groźbą działań, jest zabroniony a grożący chce go użyć (sam środek jest bezprawny)

- BEZPRAWNOŚĆ CELU- grożący ma prawo użycia środków, ale środki te są mu przyznane nie po to by wymuszać oświadczenie woli Np. idziemy do złodzieja i mówimy: "zachowam milczenie, jak dasz mi 1000 zł? „ np. zawiadomienie o przestępstwie (sam środek jest zgodny z prawem, nie zgodny z prawem jest cel w jakim został on zastosowany.

Czy groźba samobójstwa jest bezprawna?

SN: można traktować zapowiedź samobójstwa jako groźbę bezprawną ( bezprawność celu ).

b) groźba poważna

Kiedy groźba jest poważna? Kc: gdy autor mógł się obawiać, że groziło mu niebezpieczeństwo

( czy zagrożenie jest realne? ). Badamy więc dwa aspekty:

a) obiektywny -

b) subiektywny ( ważniejszy )

Będziemy badać czym straszył? Jaka była możliwość realizacji zła?

Jeśli ktoś grozi myszą, to nie jest to groźba poważna. Albo ktoś grozi nam czymś, co nie jest od niego zależne ( jeśli nie zapłacisz mi, to piekło cię pochłonie ). Realizacja nie zależy tu od grożącego.

Stan obawy ustaje gdy przestajemy się bać albo gdy groźba się zrealizowała.

2) WEWNĘTRZNY- obawa po stronie tego, któremu grożono, tego który składał oświadczenie

3) ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY - między obawą a działaniem grożącego

Sytuacja osoby, która złożyła oświadczenie woli pod wpływem groźby- Art. 88.:

Autor wadliwego oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem groźby, w celu uchylenia się od skutków prawnych tegoż oświadczenie powinien złożyć kolejne oświadczenie woli złożone na piśmie drugiej stronie ( pod rygorem ad probationem) w ciągu roku od chwili, w której stan obawy ustał!!!!!!!!!!!!

Jest to prawo podmiotowe kształtujące, które nie wykonane w terminie prekluzyjnym spowoduje ostateczną konwalidacje czynności prawnej dotkniętej wadą.

Do kro trafiło unieważnienie małżeństwa art.15,groźba może prowadzić do unieważnienia małżeństwa, ale chodzi tylko o groźbę niebezpieczeństwa osobistego ( np. nie stanowi podstawy unieważnienia małżeństwa groźba wydziedziczenia ).

4) WYZYSK ( Art. 388. ).

Wyzysk to wykorzystanie sytuacji drugiej strony w celu uzyskania nieuzasadnionej korzyści.

Stanowiska są podzielone:

a) W kodeksie zobow. - wyzysk to jedna z wad oświadczenia woli ( Art.42 kz/ ),

b) popc 1950r. - wyzysk pominięto wśród wad oświadczenia woli, jest jedynie przykładem czynności niezgodnej z dobrymi obyczajami

c) Alfred Ohanowicz ( z Poznania )- wyzysk nie jest wadą oświadczenia woli, lecz czynnością niezgodną z zasadami współżycia społecznego.

d) Prof. Petrykowska- ( monografia o wadach oświadczeń woli )- wyzysk jest wadą oświadczenia woli.

Argumenty za:

- konstrukcja zbliżona jest do konstrukcji wad ( przyczyną stosowania sankcji jest nieprawidłowość po stronie osobie składającej oświadczenie woli ),

- jeśli wyzysk nie byłby wadą oświadczenia woli, to ( zgodnie z koncepcją Ohanowicza ), należałoby go traktować jako czynność sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. Takie czynności są w ogóle nieważne, tymczasem wyzysk- zależy od woli wyzyskanego. Czemu więc wyzysk jest w przepisach o zobowiązaniach ogólnych?

Wyzysk jako jedyne z wad oświadczeń woli może wystąpić wyłącznie w umowach wzajemnych!!!!!

Chodzi o to, by obie strony przekonane były, że umowę warto zawrzeć- EKWIWALENCJA ŚWIADCZEŃ. Wyzysk jest zakłóceniem równowagi, która może występować w świadczeniach wzajemnych, nie jest to wynik widzimisię jednej strony, tylko jest wynikiem nieprawidłowego oddziaływania na wolę drugiej osoby.

Art. 388. [Wyzysk] § 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy. § 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.

PRZESŁANKI WYZYSKU:

1) OBIEKTYWNA

- DYSPROPORCJA ŚWIADCZEŃ ( w chwili zawierania umowy )- jedno świadczenie w rażącym stopniu przewyższa wartość drugiego ( wielokrotnie )

Musi być owa dysproporcja: - rażąca

- oceniana wg kryteriów obiektywnych

- można wziąć pod uwagę ceny rynkowe w chwili dokonywania

czynności.

2) SUBIEKTYWNE

a) PO STRONIE WYZYSKANEGO

- NIEDOŁĘSTWO- zarówno psychicznie i fizyczne. Nie ma legalnej definicji. Niedołężna osoba nie zdaje sobie sprawy z relacji i wartości np. starczy wiek

- NIEDOŚWIADCZENIE- nie chodzi o niedoświadczenie w zawarciu konkretnego typu umowy. Każdy zawiera w życiu po raz pierwszy np. umowę sprzedaży nieruchomości. Chodzi o ogólne niedoświadczenie życiowe, przeważnie spowodowane wiekiem młodzieńczym. Np. student prawa nie może raczej powołać się na niedoświadczenie w sytuacji, gdy kupował mieszkanie i argumentuje, iż nie wiedział, iż trzeba rozejrzeć się na rynku nieruchomości.

Niedoświadczenie może wynikać także z tego, że ktoś długo przebywał za granicą i zawarł jakąś transakcję nie będąc obeznany w warunkach gospodarczych, bo przebywał przez dłuższy czas w zupełnie innych.

- PRZYMUSOWE POŁOŻENIE- sytuacja spowodowana okolicznościami zewnętrznymi- jeśli ktoś działa pod wpływem narkotyków (kryterium subiektywne) czy np. matka kupuje lekarstwo dla chorego dziecka przepłacając 10- krotnie (kryterium obiektywne)

b) PO STRONIE WYZYSKUJĄCEGO: ŚWIADOMOŚĆ WYZYSKU

- osoba wyzyskująca musi wiedzieć o rażącej dysproporcji świadczenia,

- osoba wyzyskująca musi wiedzieć , że wykorzystuje to szczególne położenie 2 strony

(dzięki czemu udaje jej się zawrzeć taką transakcję)

Ale jeśli ktoś, kto chce mieć w danej chwili mieszkanie gotów jest w wyniku swego kaprysu zapłacić 10 razy więcej- nie ma wtedy wyzysku .

Wyzyskany może domagać się ( dwu stopniowa sankcja wzruszalności)

a) wyrównania świadczeń - zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia. np. jeśli przepłacił 10 krotnie może żądać zwrotu 9/10 tego co zapłacił.

b)unieważnienia umowy, gdy wyrównanie świadczeń jest niemożliwe ( ma na to 2 lata od dnia zawarcia umowy, termin prekluzyjny)- najczęściej ingerencja sądu, orzeczenie konstytutywne

Autor wadliwego oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie na skutek przymusowego położenia, w celu uchylenia się od skutków prawnych tegoż oświadczenie powinien złożyć kolejne oświadczenie woli złożone na piśmie drugiej stronie ( pod rygorem ad probationem) w ciągu 2 lat od chwili zawarcia umowy!!!!!!!!!!!!

Jest to prawo podmiotowe kształtujące, które nie wykonane w terminie prekluzyjnym spowoduje ostateczną konwalidacje czynności prawnej dotkniętej wadą.

XI. ELEMENTY CZYNNOŚCI PRAWNEJ

ELEMENTY CZYNNOŚCI PRAWNEJ:

I) ESSENTIALIA NEGOTII- indywidualizują typ czynności, bez nich nie da się zidentyfikować czynności,

II) NATURALIA NEGOTII ( nieistotne )- strony wprowadzają je do umowy, ale gdy ich nie wprowadzą, to wejdą w grę przepisy iuris dispositivum ( klauzula: w sprawach nie rozstrzygniętych umową stosuje się przepisy kc ),

III) ACCIDENTALIA NEGOTII ( postanowienia podmiotowo istotne )- mogą się znaleźć, jeśli są dla stron ważne, jeśli chcą je wprowadzić, jeśli ich nie wprowadzą, to nie ma żadnych norm.

A. WARUNEK

Warunek jest to dodatkowe zastrzeżenie w treści czynności prawnej mocą, którego strony uzależniają powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego.

Warunkiem nie jest:

a) samo zdarzenie przyszłe i niepewne,

b) CONDITIO IURIS- stan, gdy ustawa uzależnia skutki czynności prawnej od wskazanych przez siebie zdarzeń ( np. wpis do rejestru )- klasyczny przykład warunku prawnego- wpis do księgi wieczystej- bez niego nie ma hipoteki,

przy conditio iuris- skutek narzuca ustawodawca,

przy warunku- strony

c) sytuacja, gdy strony uzależniają skuteczność czynności od zdarzenia, które miało już miejsce,

d) zastrzeżenie zdarzenia przyszłego i pewnego ( terminu )

Są 4 reguły, wg których oceniamy:

a) DIES INCERTUS AN, INCERTUS QUANO- czysty warunek ( nie wiadomo że, nie wiadomo kiedy )- jeśli skończysz studia

b) DIES CERTUS AN, CERTUS QUANDO ( wiadomo że, wiadomo kiedy )- np. na Trzech Króli,

c) DIES INCERTUS AN, CERTUS QUANDO ( nie wiadomo że, wiadomo kiedy )- na moje 50 urodziny

d) DIES CERTUS AN, INCERTUS QUANDO ( wiadomo że, nie wiadomo kiedy )- po mojej śmierci

Decyduje moment zdarzenia! Nie ma to znaczenia w praktyce, bo skutki warunku i terminu są bardzo podobne.

Rodzaje warunku:

a) ZAWIESZAJĄCY- gdy strony uzależniają powstanie skutków czynności prawnej od ziszczenia warunku- zbuduję dom, jeśli zaliczysz drugi rok,,

b) ROZWIĄZUJĄCY- uzależniają ustanie skutków prawnych od ziszczenia warunku- rozwiążę umowę najmu, jeśli nie skończysz drugiego roku

a) KAZUALNY ( nie "kauzalny", bo kazus, a nie kauza )- na którego ziszczenie się strony nie mają wpływu ( jeśli spadnie deszcz ),

b) POTESTATYWNY- ziszczenie zależy od woli strony lub stron ( jeśli do mnie przyjdziesz ),

c) MIESZANY- ziszczenie się zależy zarówno od woli stron jak i od przypadku- jeśli poślubisz Marię, jeśli zaliczysz sesję

a) DODATNI- uzależnia się skutki od trwania jakiegoś stanu, czynności ( jeśli będziesz dalej pił ),

b) UJEMNY- uzależnia się skutki od ustania jakiegoś stanu, czynności

( jeśli przestaniesz pić).

Dopuszczalność warunku:

Zasada- można wprowadzić do każdej czynności prawnej.

Wyjątki ( art. 89 )

a) z ustawy ( Art. 157.- przeniesienie własności ),

b) z właściwości czynności prawnej-

- małżeństwo,

- uznanie dziecka,

- przyjęcie spadku

- w ograniczonym zakresie można powołać spadkobiercę pod warunkiem- musi się on ziścić przed otwarciem spadku.

Sytuacja stron:

Ziszczenie się warunku nie ma mocy wstecznej ( art. 90 ). Przy warunku zawieszającym okres od zawarcia do ziszczenia: PENDENTE CONDITIONE ( okres zawieszenia ). Art. 91 określa sytuację warunkowo uprawnionego. Warunkowo uprawniony może dokonywać zarówno

a) czynności faktycznych,

b) czynności prawnych

EKSPEKTATYWA PRAWA- "oczekiwanie na prawo", nadzieja ( Karol Gandorf- książeczka o ekspektatywie. Uprawniony może rozporządzać tą ekspektatywą- jeśli jesteśmy warunkowymi właścicielami samochodu, to możemy to prawo ( ekspektatywę ) zbyć.

Warunkowo zobowiązany ( Art. 92. )- ( często pojawia się na egzaminie! )- np. wujek ofiarował nam samochód pod warunkiem, że zdamy sesję w czerwcu. Wujek ciągle jest właścicielem. Są ograniczania w rozporządzeniach dokonywanych pendente conditionale. Warunkowo zobowiązany może rozporządzać przedmiotem, ale rozporządzenie straci moc, jeśli zdamy sesję ( jeśli warunek się ziści ).

Jeśli warunek się nie ziścił- to rozporządzenie jest skuteczne.

Jeśli warunek się ziścił- to rozporządzenie traci moc, o ile uniemożliwia bądź ogranicza skutek ziszczenia się warunku. Np. ktoś obiecał nam, że sprzeda nam "System prawa cywilnego" jeśli zdamy sesję w czerwcu. Następnie sprzedaje całą swoją bibliotekę. Jeśli zdamy sesję w czerwcu, rozporządzenie traci moc, ale tylko w tym zakresie, w jakim uniemożliwia spełnienie się warunku- czyli tylko rozporządzenie "Systemem prawa cywilnego" traci moc.

§2- jeśli nabywca samochodu działa w dobrej wierze- wówczas stosuje się przepisy o nabyciu rzeczy od nieuprawnionego ( art. 167 ). Zostaje nam roszczenie odszkodowawcze.

Losy rozporządzenia zależą od ziszczenia się warunku!

Strony obowiązuje lojalność ( Art. 91., 92. ).

Art. 93.- nie można przeszkadzać ziszczeniu się warunku ani doprowadzać do ziszczenia się go w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

a) jeśli doprowadzimy do ziszczenia się- to tak jakby się nie ziścił,

b) jeśli doprowadzimy do nie ziszczenia się- to tak jakby się ziścił.

Art. 94.- warunek niemożliwy, przeczy w sposób istotny zasadom współżycia społecznego ( jeśli będziesz pił, to dostaniesz nagrodę ).

a) jeśli warunek niemożliwy zawieszający- to czynność nieważna,

b) jeśli warunek niemożliwy rozwiązujący- to czynność ważna, warunek uważa się za niezastrzeżony.

B. TERMIN- ma dwa znaczenia:

Termin jest to dodatkowe zastrzeżenie w treści czynności prawnej mocą, którego strony uzależniają powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i pewnego.

a) pewien okres, czas ( nie "czasokres"- bo nie może być okresu innego niż okres czasu ),

b) pewien punkt w czasie ( data )

Do terminu stosujemy przepisy o warunku ( Art. 116. )

a) TERMIN A QUO- od kiedy- od 01.06.2005- o warunku zawieszającym ( §1. ),

b) TERMIN AD QUEM- do kiedy- do 01.06.2005- o warunku rozwiązującym ( §2 ).

Obliczanie terminu:

a) oznaczony w dniach- kończy się z upływem ostatniego dnia. Jeśli początkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie, to nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło.

b) oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach- kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było- w ostatnim dniu tego miesiąca,

- jeśli oblicza się wiek osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia

Miesiąc- 30 dni, rok- 365 ( jeśli ciągłość terminu nie jest wymagana, a termin jest oznaczony w miesiącach lub latach ).

c) oznaczony jako "pół miesiąca"- równy jest 15 dniom.,

d) jeśli termin jest oznaczony na:

- początek miesiąca- pierwszy dzień miesiąca,

- środek miesiąca- 15 dzień miesiąca,

- koniec miesiąca- ostatni dzień miesiąca

Jeśli koniec terminu do wykonania czynności prawnej przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego.

3) POLECENIE ( przy darowiźnie, testamencie )

XII. PRZEDSTAWICIELSTWO

A. POJĘCIE PRZEDSTAWICIELSTWA

Przedstawicielstwo polega na tym, że jedna osoba dokonuje w imieniu drugiej osoby czynności prawnej, która jeśli mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w cudzym imieniu, pociąga za sobą skutki dla reprezentowanego.

W naszym prawie cywilnym, współczesnym nie trzeba dokonywać czynności prawnych osobiście, dopuszcza się dokonywanie ich przez inne osoby.

Przedstawiciel dokonuje czynności prawnej w imieniu osoby- reprezentowanego i jeśli czynność ta mieści się w granicach umocowania, to skutki prawne powstają bezpośrednio dla reprezentowanego.

Art. 95.- dopuszczalność- §1.- z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, można dokonywać czynności prawnej przez przedstawiciela

Wyjątki wynikają więc:

a) z ustawy,

b)z właściwości czynności prawnej

- uznanie dziecka pozamałżeńskiego przez ojca, sporządzenie i odwołanie testamentu- te czynności prawne muszą być dokonane osobiście.

- czynność prawne o charakterze osobistym ( np. małżeństwo może być zawarte per procura- przez pełnomocnika, lecz sąd musi się zgodzić ).

Odróżnienie przedstawicielstwa od instytucji zbliżonych:

1) POSŁANIEC- osoba, która przenosi gotowe oświadczenie woli do innej osoby.

- Posłaniec mówi- "on mówi, że on chce",

- Przedstawiciel- "w jego imieniu mówię, że ja chcę"- mówi w cudzym imieniu,

Posłaniec nie składa żadnego oświadczenia woli.

Odmienność roli posłańca od przedstawiciela pociąga za sobą doniosłe skutki prawne:

1. posłańcem może być osoba nie posiadająca zdolności do czynności prawnych

2. posłaniec nie musi znać, ani rozumieć przekazywanego przez siebie oświadczenia

3. zniekształcenie treści oświadczenia woli przez posłańca traktowane jest na równi z błedem.

2) ORGANY OSOBY PRAWNEJ

- W przedstawicielstwie- dwa podmioty: przedstawiciel i reprezentowany.

- Osoba prawna działa przez swe organy- to nie są odrębne podmioty, to tak, jakby działała sama (art. 38 kc)

3) ZASTĘPCA POŚREDNI- osoba, która dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu, ale na rachunek innej osoby- zastępowanego.

Oznacza to, że w stosunku do osób 3 występuje jedynie zastępca pośredni zaś ten, na czyj rachunek on działa pozostaje nieujawniony.

np. Art. 765.- umowa komisu- przez umowę komisu przyjmujący zlecenie ( komisant ) zobowiązuje się za wynagrodzeniem ( prowizja ) w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie ( komitenta ) lecz w imieniu własnym.

Komisant- działa we własnym imieniu i zawiera umowę komisu z komitentem, przekazując coś zawiera umowę z komisantem, dokonuje czynności prawnej dotyczącej cudzej rzeczy, we własnym imieniu. Komisant musi wydać komitentowi to, co zyskał za tą rzecz- zobowiązany wydać kupującemu.

4) POWIERNICTWO ( ZLECENIE POWIERNICZE )- zleceniobiorca może być zarówno przedstawicielem jak i zastępcą pośrednim,

5) PEŁNOMOCNICTWO PROCESOWE ( Art. 86. i następne kpc )- jest przedstawicielstwem,

6) PROKURA- pełnomocnictwo handlowe- jest przedstawicielstwem, było regulowane w kodeksie handlowym z 1934, gdy wszedł ksh, uchylono kh

oprócz firmy i prokury. W 2003 wprowadzono je do działu 6 ksh.

Przedstawicielstwo można podzielić na:

a) czynne- umocowanie do składania oświadczeń woli w imieniu reprezentowanego

b) bierne- umocowanie do przyjmowania oświadczeń woli w imieniu reprezentowanego

Rozróżnienie 2 postaci przedstawicielstwa ze względu na źródło umocowania ( Art. 96 )- umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na:

1) USTAWIE ( PRZEDSTAWICIELSTWO USTAWOWE ):

a) źródło umocowania- ustawa- rodzice- małoletnie dzieci, opiekun- ubezwłasnowolniony całkowicie, kurator- ubezwłasnowolniony częściowo,

b) zakres umocowania- wynika z ustawy- określają przepisy,

c) przedstawiciel ma nie tylko prawo, ale i obowiązek ustawowego działania,

d) ustanie- w przypadkach wskazanych w ustawie ( pozbawienie władzy rodzicielskiej, odwołanie opiekuna, np. sankcja za niewykonanie obowiązku, pełnoletniość dziecka

e) przekroczenie zakresu umocowania- czynność bezwzględnie nieważna

f) zdolność do czynności prawnych- musi być pełna,

Przesłanki skuteczności przedstawicielstwa:

a) Przedstawiciel musi mieć umocowanie i działać w jego granicach

b)Przedstawiciel musi mieć zdolność do reprezentowania

c)Przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego, aby skutek czynności prawnej dotyczył bezpośrednio reprezentowanego

d) Przedstawiciel nie może dokonywać czynności prawnych, przy których dokonywaniu zastępstwo zostało wyłączone.

2) OŚWIADCZENIU REPREZENTOWANEGO ( PEŁNOMOCNICTWO )

a) źródło umocowania- wola mocodawca ( mandanta ),

b) zakres umocowania- treść pełnomocnictwa- wola mocodawcy,

c) przedstawiciel ma prawo działania w imieniu mocodawcy- z pełnomocnictwa nie wynika obowiązek działania,

d) ustanie- decyduje wola mocodawcy- np. traci zaufanie do pełnomocnika ( a na tym opiera się przedstawicielstwo ),

e) przekroczenie zakresu umocowania- czynność może być konwalidowana,

f) zdolność do czynność prawnych- nie musi być pełna (może być też ograniczona)

B. PEŁNOMOCNICTWO- jednostronna czynność prawna mocodawcy, w której mocodawca upoważnia inną osobę ( PEŁNOMOCNIKA ) do dokonywania czynności prawnych w swoim imieniu i ze skutkami dla siebie.

Nie mówić: przedstawicielstwo umowne, bo nie wynika z umowy, tylko z czynności jednostronnej!

CZYNNOŚĆ UPOWAŻNIAJĄCA-(Pełnomocnictwo) działanie pełnomocnika w obrocie prawnym traktowana jako działanie mocodawcy.

Czy pełnomocnik musi wiedzieć, że jest pełnomocnikiem? Oświadczenie woli do adresata.

a) Szpunar- powinien wiedzieć,

b) Gawlik- z ustawy nie wynika, że pełnomocnictwo skierowane jest do pełnomocnika- wystarczy, że osoby trzecie wiedzą,

c) Radwański za Szpunarem- by być pełnomocnikiem musi poinformować kontrahenta, że występuje w imieniu innej osoby- kontrahent musi wiedzieć, z kim dokonuje czynności prawnej ( względy logiczne )- musimy wymagać aby oświadczenie woli o udzieleniu umocowania było złożone bezpośrednio pełnomocnikowi.

Pełnomocnik nie musi składać oświadczenia woli o przyjęciu pełnomocnictwa.

Do udzielenia pełnomocnictwa mocodawca musi mieć taką zdolność do czynności prawnych, jakiej wymaga czynność prawna, która ma być dokonana przez pełnomocnika

UPOWAŻNIENIE- z pełnomocnictwa wynika prawo do działania w imieniu i ze skutkami dla mocodawcy.

Jeśli chodzi o prawa i obowiązki pełnomocnika to:

a) Rzadko się zdarza, by pełnomocnik miał tylko prawa. Czyste pełnomocnictwo- rzadko- np. przyjdzie poborca za gaz, prosimy sąsiadów, by zapłacili dajemy im pieniądze- stosunek grzecznościowy. Nie moglibyśmy rozwiązać tej sprawy w sądzie, nie mamy roszczenia- mają tylko pełnomocnictwo, brak jest obowiązków.

b) Zazwyczaj ma też obowiązki, ciążą na nim zobowiązania. Pełnomocnictwo udzielane jest osobie, z którą łączy nas stosunek podstawowy- np. umowa- zlecenie lub umowa o pracę. Najpierw umawiamy się z kimś- np. adwokatem- że prowadzi za nas negocjacje. Spróbuje ugody, ma umocowanie do prowadzenia naszej sprawy. Ustalamy zapłatę- dopiero po

uzgodnieniu udzielamy mu pełnomocnictwa, ta umowa mocodawca- pełnomocnik, tworzymy stosunek podstawowy- dopiero jemu towarzyszy pełnomocnictwo np. procesowe.

Rodzaje pełnomocnictwa ze względu na zakres umocowania:

a) OGÓLNE

Art. 98.- pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebne jest pełnomocnictwo określające ich rodzaj, chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności.

Zdanie 1 (czynności zwykłego zarządu)- czynności codzienne, faktyczne i prawne ( patrz np. ustawa o własności lokali ), nie mają istotnego wpływu na stan majątku.

Zdanie 2 i 3- przekraczające zwykły zarząd polegające na rozporządzeniu prawem- istotny wpływ na stan majątku.

b) RODZAJOWE- pełnomocnictwo do dokonania czynności określonego rodzaju, nie musi być to czynność zwykłego zarządu, np. osoba w urzędzie miasta jest upoważniona do dzierżawy jakichś budynków,

- upoważniony do kupna książek dla katedry pc,

- osoba zatrudniona w przedstawicielstwie- zawiera umowę o pracę,

c) SZCZEGÓLNE- do zawarcie jednej umowy, jednej czynności prawnej, albo kilku ale indywidualnie oznaczonych, np. do czynności rozporządzających, czynsze od lokatorów ( zwykły zarząd ).

FORMA PEŁNOMOCNICTWA:

1) Zasada generalna: może być dokonane, udzielone w DOWOLNEJ FORMIE (ustna, pisemna)

Istnieje domniemanie/dorozumienie pełnomocnictwa-

- Art. 97.- osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywanie czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa. Np. jeśli ktoś siedzi w kasie PKP i kupujemy bilet, to domniemywa się, że ten pracownik jest pełnomocnikiem PKP.

- Art. 734 §2. ( zlecenie )- w braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przepis ten nie uchybia przepisom o formie pełnomocnictwa.

Domniemywa się, że zleceniobiorca jest umocowany do wykonywanie czynności objętych zleceniem- np. adwokat na umowę zlecenia. Z faktu zlecenia wynika umocowanie do dokonania czynności prawnych,

- Art. 29 kro- bez zgody współmałżonka nie może on odpowiadać za kredyt zaciągnięty przez siebie ( jeśli nie wyraził zgody ). Jest to wzajemna reprezentacja małżonków pozostających we wspólnym pożyciu.

2) Wyjątki w formie:

- Art. 99. §2.- pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności (ad solemnitatem) udzielone na piśmie,

- Art. 109² - prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie ( oraz ujawniona w rejestrze handlowym ),

- Art. 99. §1.- forma pochodna pełnomocnictwa- jeśli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie ( chcę sprzedać dom przez pełnomocnika- do dokonania sprzedaży nieruchomości potrzebna jest forma aktu notarialnego- tak więc również pełnomocnictwo musi mieć formę aktu notarialnego ),

- Art. 1018.- oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku- pełnomocnictwo powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym,

SYTUACJA PEŁNOMOCNIKA

Art. 100.- okoliczność, że pełnomocnik jest ograniczony w zdolności do czynności prawnych, nie ma wpływu na ważność czynności dokonanej przez niego w imieniu mocodawcy.

Art. 106.- ( SUBSTYTUTY- czy można ustanawiać dalszych pełnomocników )- pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

Co do zasady nie ma prawa ustanawiania dalszych pełnomocników.

Pełnomocnictwo procesowe- klauzula, że można upoważnić inną osobę ( np. podwójna substytucja ( z substytucji ).

Art. 107.- Jeśli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samym zakresem umocowania, każdy z nich może działać samodzielnie, chyba, że co innego wynika z treści pełnomocnictwa. Przepis ten stosuje się odpowiednio do pełnomocników, których pełnomocnik sam dla mocodawcy ustanowił.

Art. 108- pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonywa w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa albo ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy pełnomocnik reprezentuje obie strony.

Np. X upoważnia mnie do zakupu nieruchomości. Nie mogę jej kupić od siebie w imieniu X. Nie mogę reprezentować X i być jednocześnie stroną umowy z X.

PKP- kasjerka może sobie sprzedać bilet ( bo ma taki przywilej ).

Ekspedientka może sobie coś kupić w sklepie.

1990- wyrok 7 sędziów SN- art. 108 ma także zastosowanie do organów osoby prawnej- dyrektor przedsiębiorstwa nie może sobie sprzedać przedsiębiorstwa.

Czyj stan subiektywny np. dobrą wiarę będzie nas interesować czy pełnomocnika czy mocodawcy

a) po stronie przedstawiciela strony - jeśli nastąpi wprowadzenie w błąd lub działanie w złej wierze- przeniosą się na mocodawcę,

b) Nie można ustanawiać pełnomocnika w celu obejścia złej wiary mocodawcy czyli tzw. zasłanianie swojej świadomości, umocowując osobę nieświadomą naszej złej wiary, samą działającą w dobrej wierze.

np. mocodawca jest w złej wierze, ustanawia przedstawiciela- pełnomocnika, by nabył dla mnie kradzione auto. Gdy taki stan faktyczny, odmawiamy nabycia auta w złej wierze- trzeba uwzględnić stan podmiotowy reprezentowanego. Należy uwzględnić okoliczności istniejące po stronie reprezentowanego.

ZAKOŃCZENIE/WYGAŚNIĘCIE PEŁNOMOCNICTWA:

a) z samego pełnomocnictwa wynika sposób ustania umocowania (wygaśnięcie stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa

b) wraz z upływem czasu przewidzianego w pełnomocnictwie

c) odwołanie- możliwość cofnięcia pełnomocnictwa przez mocodawcę lub zrzeczenia się przez pełnomocnika

Art. 101.- pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane, chyba, że mocodawca zrzekł się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

Np. ktoś traci zaufanie do pełnomocnika- może go odwołać,

Zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika- nikogo wbrew jego woli nie można zmusić do przyjęcia umocowania,

d) wygasa z chwilą śmierci mocodawcy lub pełnomocnika.

A jeśli mocodawca chce, by pełnomocnictwo przetrwało nawet po jego śmierci- np. reprezentacja dziecka po śmierci obu rodziców- nie było pewności, że ktoś się nim zajmie. Wszczyna się postępowanie sądowe, znaleźć zaufanego prawnika i udzielić mu pełnomocnictwa ważnego nawet po śmierci mocodawcy. Umowa z kancelarią- pełnomocnictwo konkretnemu adwokatowi- jego śmierć nie musi mieć wpływu na dalsze trwanie pełnomocnictwa.

Art. 100.- sam fakt utraty zdolności do czynności prawnych nie musi oznaczać wygaśnięcia pełnomocnictwa,

Art. 102- po wygaśnięciu umocowania pełnomocnik zobowiązany jest zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa. Może żądać poświadczonego odpisu tego dokumentu, wygaśnięcie umocowania powinno być na odpisie zaznaczone.

RZEKOMY PEŁNOMOCNIK ( FALSUS PROCURATOR ):

Niekoniecznie pejoratywne- to nie musi być oszustwo- np. ktoś rzetelnie dba o interesy swojego mocodawcy- chce dla niego zrobić dobry interes- np. umocowany by kupić książki, kupuje program komputerowy.

Art. 103 i 104 chronią mocodawcę

Konstrukcja:

Rzekomy pełnomocnik:

1) umowa (czynność dwustronna)- Art. 103.-

§1- jeśli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od potwierdzenia jej przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta ( negotium claudicans ) -zgoda następcza

§2- druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy, staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu,

§3- w braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu,

Czynność dokonana przez organ osoby prawnej bez wyraźnego umocowania jest nieważna i nie podlega konwalidacji. Zakres kompetencji poszczególnych organów nie jest określony ad hoc- z konstrukcji osoby prawnej stabilizujących przeprowadzanie czynności wynika w jakich dziedzinach może działać.,

2) czynność jednostronna- Art. 104.- jednostronna czynność prawna dokonana w cudzym imieniu bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu jest nieważna. Jednakże gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu, zgodzi się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania.

Art. 105- jeśli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania, czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć.

Art. 109- przepisy działu niniejszego stosuje się odpowiednio w wypadku gdy oświadczenie woli ma być złożone przedstawicielowi.

C. PROKURA

Art. 109^1- Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Jest najszerszym pełnomocnictwem.

Pełnomocnictwo handlowe- może być udzielone tylko przez przedsiębiorcę wpisanego do rejestru lub podlegającego wpisowi. Do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa z wyjątkiem wyłączonych z pełnomocnictwa ( Art. 109³ ):

- zbycie przedsiębiorstwa,

- dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie przedsiębiorstwa do czasowego korzystania,

- zbycie i obciążanie nieruchomości

Wymagane jest tu pełnomocnictwo szczególne.

Art. 109¹ §2.- nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

XIII. PRZEDAWNIENIE

PRZEDAWNIENIE ( Art. 117 i następne )- prof. Szafnicka często o to pyta

Osłabienie pozycji roszczeń majątkowych.

Przypadek dawności.

Wszystkie instytucje prawa cywilnego, które wiążą skutki prawne z upływem czasu:

A. POJĘCIE PRZEDAWNIENIA

Art. 117. §1.- z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.

Nie ulegają przedawnieniu

a) prawa podmiotowe bezpośrednie ( władcze )

b) prawa podmiotowe kształtujące ( np. własność ).

c) roszczenia niemajątkowe ( np. o przeproszenie za zniewagę )

d) wyjątki z ustawy dotyczące roszczeń majątkowych:

- roszczenie windykacyjne i negatoryjne chroniące prawo własności nieruchomości

- roszczenie o wydanie, zaprzestanie naruszeń nieruchomości ( mylące- jeśli nie podejmujemy przez 30 lat, to można wystąpić o nabycie własności przez zasiedzenie ( roszczenie nie przedawnia się bo znika- tracimy własność ),

- roszczenie o zniesienie współwłasności ( Art. 220. ),

- roszczenie posesoryjne ( Art. 224. )- ale jako jedynie termin prekluzyjny- wygasa, ale nie ulega przedawnieniu,

- roszczenie o ustalenie nieważności umowy,

Skutek prawny: po upływie czasu wskazanego w ustawie uprawniony nie może już skutecznie dochodzić swego prawa, osłabiona jest jego ochrona.

15 lat- termin- ktoś mi pożyczył pieniądze. Występuje do sądu by mi zwrócił. Roszczenie przedawniło się- sąd oddalił powództwo.

Czym uzasadnione jest ograniczenie ochrony po upływie czasu?

Wydaje się nieetyczne:

- jeśli wierzyciel długo nie dochodził roszczenia- nie zależało mu na pieniądzach,

- problemy dowodowe- trudno jest wierzycielowi udowodnić roszczenia, a dłużnikowi trudno jest się bronić,

- prawo nie toleruje długotrwałej rozbieżności między stanem faktycznym a prawnym- niepewności, dąży do legalizacji stanu faktycznego.

Wszyscy akceptują dobrowolne spełnienie świadczenia po minięciu terminu przedawnienia.

Kodeks powojenny- rozróżniał dwa rodzaje przedawnienia:

a) OGÓLNE

b) ARIBTRAŻOWE- pomiędzy jgu podlegającymi Państwowemu Arbitrażowi Gospodarczemu- w istocie prekluzja - 1 rok i roszczenie wygasa. Jgu nie działały zgodnie z rachunkami ekonomicznymi- nie zależało im na dochodzeniu roszczeń. Choćby po terminie jgu chciała spełnić świadczenie, to wierzyciel musiałby je zwrócić jako nienależne.

Musimy rozdzielić:

a) DŁUG- jest to obowiązek zachowania się w dany sposób, czynienia czegoś,

b) ODPOWIEDZIALNOŚĆ- możliwość wymuszenia na dłużniku danego świadczenia, do którego się zobowiązywał. Jest to gotowość majątku dłużnika do spełnienia świadczenia. Można przymusowo doprowadzić do spełnienia interesu wierzyciela. Jeśli osoba zobowiązana nie chce uczynić zadość wierzycielowi, to wierzyciel może doprowadzić do spełnienia świadczenia. Odpowiedzialność ma charakter majątkowy.

Skutkiem upłynięcia terminu przedawnienia po stronie dłużnika jest odpadnięcie odpowiedzialności. Zobowiązanie, w którym nie ma odpowiedzialności to ZOBOWIĄZANIE NATURALNE ( zobowiązanie cywilne przekształca się więc w zobowiązanie naturalne ). Przy przedawnieniu arbitrażowym odpadał również dług.

Czym charakteryzuje się zobowiązanie naturalne?

a) nie można wyegzekwować wykorzystując przymus państwowy,

b) dłużnik jest ciągle zobowiązany, jeśli spełni świadczenie i później dowie się, że zapłacił niepotrzebnie, to nie może domagać się zwrotu świadczenia ( ŚWIADCZENIE NALEŻNE ).

Jest też ŚWIADCZENIE NIENALEŻNE- przykład bezpodstawnego wzbogacenia ( Art. 410. ).

Art. 411.- wylicza przypadki, gdy nie można żądać zwrotu świadczenia:

a) jeśli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej,

b) jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego,

c) jeśli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu.

d) jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagana.

Skutek upływu terminu przedawnienia- ten, przeciw komu roszczenie przysługuje, może uchylić się od spełnienia świadczenia ( art. 117 §2 ).

Do 1990 był inny tryb postępowania:

- sąd uwzględniał upływ terminu przedawnienia z urzędu- z własnej inicjatywy, jeśli stwierdził upływ terminu przedawnienia, oddalał powództwo,

Mógł go nie uwzględnić, gdy:

- termin przedawnienia krótszy niż 3 lata

- opóźnienie było nieznaczne,

- opóźnienie było usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami.

Np. była sprawa, gdzie powódka wywróciła się na lodzie przed sklepem optycznym i doznała poważnych szkód. Za oblodzony chodnik odpowiadał właściciel nieruchomości. Był on ubezpieczony. Powódka żądała więc wypłaty ubezpieczenia, ale zakład odmówił, więc wystąpiła z powództwem. Okazało się jednak, że minęły 3 lata i roszczenie przedawniło się. SN uwzględnił ww. argumenty i rozpatrywał sprawę mimo upływu terminu przedawnienia.

Obecnie- sąd uwzględnia przedawnienie na zarzut strony, a nie z urzędu. Sąd nie zajmuje się terminami. Jeśli pozwany chce się bronić przedawnieniem, to musi przedstawić zarzut. Pozwany może to zrobić od chwili wydania prawomocnego wyroku. Sąd nie może informować pozwanego o tym, że jest możliwość zarzutu przedawnienia, nawet jeśli sam pozwany w ogóle o czymś takim nie wie, bo występuje np. bez adwokata.

Można też zrzec się zarzutu przedawnienia, ale po upływie terminu. Dłużnik nie może podnieść zarzutu, iż zrzekł się go wcześniej.

Zrzeczenie się to czynność prawna dłużnika, jednostronna, oświadczenie woli. Dłużnik rezygnuje z należnego mu prawa podmiotowego. Zrzeczenie się to rezygnacja z prawa podmiotowego.

Czy wierzyciel , przeciw któremu dłużnik podnosi zarzut przedawnienia może sparaliżować ten zarzut powołując się na nadużycie prawa podmiotowego?

Problem ten rozpatrywany był przed 1990- bo skutek przedawnienia był bezwzględny. To nie dłużnik czynił użytek ze swego prawa, tylko sąd brał pod uwagę to prawo z urzędu. Wskazywano, że już art. 117 §2 zdanie 2 łagodzi sytuację wierzyciela. Nie trzeba więc pozostawiać mu ostatniej deski ratunku, jakim jest art. 5, bo wierzyciel jest już chroniony przez art. 117.

Obecnie- dłużnik podnosząc zarzut przedawnienia wykonuje swoje prawo podmiotowe, stosujemy więc art. 5. Jak wygląda to od strony praktycznej? Czy można dochodzić roszczenia przedawnionego? Można, tylko nie będzie najprawdopodobniej skuteczne- wszystko jest w rękach pozwanego.

B. BIEG TERMINU PRZEDAWNIENIA

Terminy przedawnienia:

a) co do zasady 10 lat ( Art. 118. ),

b) 3 lata dla:

- roszczeń o świadczenia okresowe- jest określone świadczenie i czas, w jakim ma ono być spełnione ( alimenty, czynsz ). Np. nasz najemca nie płaci czynszu. Jeśli świadczenie jest rozłożone na raty- to nie jest świadczenie okresowe. Bieg terminu przedawnienia liczy się od dnia, w którym miała być zapłacona ostatnia rata.

- roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej,

Art. 119.- terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną ( to są normy ius cogens! ).

c) przy deliktach- 3 lata od czasu kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie odpowiedzialnej

d) w umowach- krótsze terminy niż 3 lata

Początek terminu:

Art. 120 §1.- Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.

a) np. pożyczyłem pieniądze- do 15.01. Gdy nadejdzie termin, to świadczenie staje się wymagalne, z tym, że 15.01 nie wliczamy ( zob. przepisy o terminie )- pierwszym dniem terminu będzie 16.01. Teraz wierzyciel może już występować na drogę sądową.

b) "złodziej jest zawsze w zwłoce"- odszkodowanie od momentu szkodę, działa to jednak na niekorzyść wierzyciela, bo wcześniej zaczyna się bieg przedawnienia,

c) świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania ( Art. 455. )

Czyli:

a) albo termin ustalono w czynności,

b) albo terminu w czynności nie ma i o wymagalności decyduje wykonalność

A co np. jeśli minie 30 lat?

zd. 2 art. 120 §1: Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, gdyż uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

Np. pożyczyłem komuś pieniądze i spalił mi się dom i gwałtownie potrzebuję pieniędzy, to bieg przedawnienia rozpoczyna się następnego dnia, w którym dłużnik zobowiązał się do spełnienia tego świadczenia.

Chodzi o to, by odebrać dłużnikowi możliwość samodzielnego kształtowania sytuacji.

§2- Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje nie zastosował się do treści roszczenia.

C. ZAWIESZENIE BIEGU PRZEDAWNIENIA/WSTRZYMANIE ZAWIESZENIA- mamy z nim do czynienia, gdy na skutek wystąpienia pewnych okoliczności pewnego czasu nie wlicza się do biegu terminu przedawnienia.

Np. 01.01.2005 pani Kowalska wpadła na samochód pana Malinowskiego. Przysługuje jej roszczenie odszkodowawcze. W tak jednak niezwykłych okolicznościach państwo ci poznali się, zakochali się i po roku- 31.12.2005 biorą ślub. Ich małżeństwo nie było zbyt szczęśliwe- trwało 2 lata- rozstali się 31.12.2007. Normalnie roszczenie przedawniłoby się 31.12.2007, jednak na czas małżeństwa roszczenie jednego małżonka przeciw drugiemu jest zawieszone. Przez te 2 lata bieg przedawnienia był zawieszony. Termin przedawnienia upłynie dopiero 31.12.2009.

Zawieszenie występuje w trzech formach:

a) zawieszenie następuje w czasie biegu terminu przedawnienia,

b) zawieszenie następuje gdy termin przedawnienia właśnie minął ( zawieszenie zakończenia biegu przedawnienia )- Art. 122.

- osoby które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych- bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się z upływem 2 lat od ustanowienia dla nich opiekuna lub przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia,

c) zawieszenie następuje gdy bieg przedawnienia zaczyna biec

Art. 121.- bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

a) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom- przez czas trwania władzy rodzicielskiej,

b) co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę- przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli,

c) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu, przez czas trwania małżeństwa ( patrz przykład z panią Kowalską ),

d) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić ich przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju- przez cały czas trwania przeszkody.

SIŁA WYŻSZA- takie zjawiska, który działają z nadzwyczajną siłą, których nie można było przewidzieć, a nawet jeśli można było je przewidzieć, to nie można było im zapobiec. Takie zjawiska jak wojna, rewolucja. Zwykle państwa ogłaszają wówczas PRZEPISY MORATORYJNE ( MORA- zwłoka ), zawiesza się działanie urzędów państwowych, zawiesza się też bieg terminu przedawnienia.

D. PRZERAWNIE BIEGU PRZEDAWNIENIA- na skutek wystąpienia wskazanych w ustawie okoliczności czasu, który upłynął do ich wystąpienia nie bierze się pod uwagę, a po ich ustąpieniu termin przedawnienia biegnie na nowo.

Art. 123.- bieg przedawnienia przerywa się:

a) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem państwowym powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

Tak więc możemy wyprowadzić z tego przepisu następujące warunki:

- przed sądem lub innym organem państwowym- sąd powszechny co do zasady. Jeśli jest zapis na sąd polubowny- jeśli strony w umowie zawarły zapis na sąd polubowny ( klauzula, że właściwym sądem będzie np. Trybunał Arbitrażowy przy Polskiej Izbie Handlu ). Co należy więc zrobić, jeśli w takiej sytuacji powództwo wytyczono przed sądem powszechnym?

- jedni mówią, że nie przerwie ( bo sąd powszechny nie jest właściwy ),

- inni, że tak,

Inny problem: właściwy był sąd okręgowy, a powództwo wytyczono przed sądem rejonowym? Przerywa to bieg przedawnienia, bo sąd i tak skieruje sprawę do odpowiedniej właściwości. Natomiast jeśli ktoś idzie do przedsiębiorstwa windykacyjnego, to nie przerywa to biegu przedawnienia.

b) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

Uzasadnienie: odpadają argumenty za przedawnieniem:

- obojętność wierzyciela- jeśli zachowuje aktywność, to znaczy to, że mu zależy na uzyskaniu świadczenia,

- trudności dowodowe- gdy dłużnik potwierdza zobowiązanie.

2) TERMINY ZAWITE ( PREKLUZYJNE ),

3) ZASIEDZENIE ( NABYCIE WŁASNOŚC ),

4) PRZEMILCZENIE

77

---