1. DOBROSTAN

Mierniki obniżenia wskaźników ekonomicznych:

- zmniejszone przyrosty zwierząt,

- obniżona produkcja (jaj, mleka),

- ubije z konieczności,

- upadki zwierząt,

- brakowanie z powodu niepłodności.

Wobec zagrożenia zdrowia zwierząt gospodarskich ciągła intensyfikacja produkcji Rada Europy opublikowała 5 kategorii:

1. o transporcie zwierząt,

2. o zwierzętach gospodarskich,

3. o uboju,

4. o zwierzętach doświadczalnych,

5. o zwierzętach domowych i biotechnologii.

Główna zadania konwencji o ochronie zdrowia zwierząt gospodarskich:

1. zwierzęta powinny być utrzymywane w warunkach odpowiedniego zaopatrzenia w paszę i wodę,

2. powinny mieć zapewniona opiekę - w odpowiedni sposób do ich potrzeb fizjologicznych i behawioralnych,

3. zwierzęta powinny mieć zapewniona swobodę poruszania się , nie mogą być ograniczone, w sposób który powodowałby nieuzasadnione cierpienie lub okaleczenie,

4. przy zasiedlaniu budynku powinny być brane pod uwagę czynniki ze strony środowiska zewnętrznego (hałas, światło).

* Należy zagwarantować zwierzętom możliwości przejawiania ich naturalnych zachowań kształtowanych na drodze ewolucji.

* Należy stworzyć zwierzętom warunki utrzymania jak najbardziej zbliżone do środowiska pierwotnego (naturalnego) - ochrona przed chorobami wywoływanymi przez czynniki środowiskowe i/lub wynikające ze stosowania nowych rozwiązań lub technologii.

Prawo zwierząt dobrostanu jest przede wszystkim prawem zwierząt do zdrowia.

Dobrostan zwierząt określa nie tylko kierunki rozwoju warunków życia zwierząt.

Dobrostan - stan zdrowia fizycznego i psychicznego osiąganego w równowadze organizmu ze środowiskiem.

Jako dobrostan zwierząt - system utrzymania który :

1. zapewnia zwierzętom najlepsze warunki,

Termin dobrostan tłumaczony jest również jako „coping”, czyli określa stan jak zwierze radzi sobie w otoczeniu.

Pojęcie „dobrostanu” należy zatem zdefiniować w oparciu o znajomość potrzeb zwierząt jakie muszą być wypełnione aby zapewnić stan równowagi między organizmem a środowiskiem.

Warunki niezbędne o spełnienia wymogów dobrostanu zwierząt gospodarskich:

- zapobieganie,

- profilaktyka,

- diagnostyka i skuteczność leczenia,

- eliminowanie czynników stresogennych,

- zapewnienie odpowiedniej przestrzeni życiowej,

- zapewnienie składu socjalnego w grupie.

- zapewnienie świeżej wody i paszy pokrywającej aktualne zapotrzebowanie,

- zabezpieczenie: * wygodnej powierzchni i odpoczynku,

* możliwości schronienia,

* oraz optymalnych warunków środowiska.

Metody oceny dobrostanu zwierząt:

- wskaźniki behawioralne,

- zdrowotne,

- fizjologiczne.

Z punktu widzenia hodowcy istotnymi elementami określającymi dobrostan są przede wszystkim stan zdrowia zwierząt i poziom produkcji.

Podział wskaźników oceny dobrostanu:

I) główne: - fizjologiczne,

- behawioralne.

II) uzupełniające:

- parametry techniczne budynków inwentarskich,

- stosowanie materiałów szkodliwych dla zdrowia,

- awaryjność stosowanych urządzeń, itp.

Zwierze nie jest przedmiotem w produkcji, lecz przedmiotem zdolnym do odczuć.

Klasyfikacja dobrostanu:

- wysoki,

- obniżony,

- niski.

Cechy wysokiego poziomu dobrostanu:

- przejawianie normalnego zachowania się,

- utrzymanie w normie wskaźników fizjologicznych.

Cechy nieodpowiedniego dobrostanu:

- obniżenie wzrostu,

- obniżenie wskaźników rozrodu,

- uszkodzenia ciała,

- choroby,

- patologie behawioralne (zmiany zachowania),

- ograniczenia naturalnych reakcji i behawioru.

Objawy naruszonego dobrostanu:

I) prepatologiczne:

- podwyższone tętno,

- zmiany temp. ciała,

- osłabienie czynności układu odpornościowego.

II) patologiczne (po przejściu symptomów prepatologicznych w formę chroniczną):

- zachowania samouszkadzające,

- behawior uszkadzający inne zwierzęta,

- symptomy strachu,

- ciężkie choroby,

- poważne zranienia i urazy zewnętrzne.

III) pospatologiczne:

- widoczne ślady uszkodzeń ciała,

- blizny,

- anomalie behawioralne przejawiające się w stereotypie i/lub apatią,

- utrzymywanie w normie wzorców behawioralnych.

Stereotypie - częste powtarzanie identycznych gestów ruchów.

Ustalenie granicy między pożądaną reakcją adaptacyjną, stresem zwłaszcza emocjonalnym, a obniżeniem dobrostanu jest trudne.

Najbardziej miarodajnym źródłem informacji o stanie zwierząt jest obserwacja ich zachowania w danych warunkach środowiskowych.

Reakcje behawioralne mogą wskazywać na konieczność modyfikacji systemu produkcji czy modyfikacji technologii.

Wszelkie odchylenia w zachowaniu zwierząt w porównaniu z „gatunkowym wzorcem” (stereotypie) są informacje dla hodowcy o zaburzeniach w ośrodkach nerwowych.

Skutki odchyleń to:

- dewiacje behawioralne,

- zmiany metabolizmu,

- obniżenie zdolności rozrodczych,

- w skrajnych sytuacjach śmierć.

Etapy reakcji adaptacyjnych u zwierząt:

I) reakcje behawioralne - nie wywołują zmian potencjału biotycznego, np. „zabijane” są zwierzęta w grupie, przy niskich temp. pomimo chwilowego przejawiania się zmian fizjologicznych (drżenia mięśni).

II) reakcje behawioralno- fizjologiczne - znaczne obciążenie dla organizmu (efektem jest nie tylko obniżenie wskaźników produkcyjnych ale przede wszystkim pogorszenie stanu zdrowia zwierząt).

Podział patoetologii ze względu na wymiar ekonomiczny:

1. Patoetologie zaawansowane (dochodzi do uszkodzenia ciała - kanibalizm, jego przejawami są m.in. wygryzanie boków, strefy genitalnej u świń.

2. Patoetologie nikłe - chodzenie w kółko, pozorowanie żucia, tkanie.

3. Nieznaczne odchylenia od wzorców - nie obciążające produkcji i trudne do zaobserwowania w środowisku życia zwierząt.

Stereotypie - w skrajnych sytuacjach mogą prowadzić do autodestrukcji (samouszkodzenia ciała, w niektórych przypadkach prowadzące nawet do śmierci):

- występowanie tego zjawiska jest ściśle skorelowane z isdustrializacją środowiska (może być związane z nieprawidłowym żywieniem samą techniką zadawania pasz, nadmiernym zagęszczeniem zwierząt, nudą).

Autonarkotyzm - rodzaj uzależnienia od mózgowych endorfin na skutek braku stymulacji środowiskowej.

Wszystkie te anomalie wynikają z niemożności utrzymania homeostazy (równowagi) w środowisku bytowania zwierząt. Podobne efekty można uzyskać usuwając czynniki zwiększające ryzyko agresji. Takie niebezpieczeństwo zaburzeń homeostazy istnieje szczególnie w fermach przemysłowych - pojawiają się wówczas infekcje.

Wykład 10

Dobrostan - cd. STRES I ADAPTACJA

Stres - to ogólny (miejscowy) odczyn organizmu na nieswoiste bodźce środowiska zewnętrznego działającego na organizm. Stres powstaje w każdym żywym organizmie i zależy od czasu trwania i nasilania.

Etapy stresu:

- alarmowanie,

- stadium odporności,

- wyczerpanie.

Stres uaktywnia działanie hormonów adaptacyjnych w wyniku nasilania układu przysadkowo- koronadnerczowego.

Podział stresów:

- fizyczne,

- biologiczne,

- chemiczne.

Rodzaje stresu - podział kliniczny:

- poporodowy,

- transportowy,

- adaptacyjny i aklimatyzacyjny,

- masowego wychowu,

- żywieniowy,

- manipulacyjny,

- klimatyczny,

- emocjonalny,

- patologiczny.

Młode organizmy a stres:

Działanie stresora jest szczególnie niebezpieczne dla zwierząt młodych, gdyż mają niewykształcone: układ hormonalny, podwzgórza.

Przykładem silnej reakcji stresowej dla niepełnosprawnego układu termoregulacyjnego są PROSIĘTA. Po porodzie oddziaływuje na nie temp. powietrza o kilkanaście stopni niższa od temp. łona matki. Zasoby dostępnej energii są u prosiąt wyjątkowo małe, osłabia to możliwości pobierania przez nie mleka matki. Prowadzi to szybko do stanu hipolihemii.

Gatunek zwierzęcia a stres:

Genetyczna odporność na stres jest cecha wysoce odziedziczalną i wysoce skorelowaną z większością cech użytkowych zwierząt gospodarskich. Dlatego też trudno jest uzyskać zwierzęta odporne na stres i jednocześnie o wysokich cechach.

PSY:

Doskonalono cechy agresywności i odporności. Uzyskana rasa pit - bullterier posiada wysoki poziom hormonów stresowych, czyli charakteryzuje się niewrażliwością na ból. Ze względu na wysoki poziom mózgowych endorfin (substancje o działaniu narkotycznym, wytwarzane są w sytuacjach stresowych) osobniki te szukają ujścia dla swojej agresywności poprzez nagłe ataki, przy czyn nie reagują na manifestowanie kapitulacji przeciwnika - zabijają, bądź zostają zabite.

Selekcja w tym przypadku dała efekt znacznie gorszy, niż zamierzano uzyskać.

TRZODA CHLEWNA:

Jest szczególnie wrażliwa na stres wśród zwierząt gospodarskich. Głównie u wysokoprodukcyjnych ras i znanych linii świń występuje „zespół ostrego stresu” lub „zespół nagłej śmierci sercowej”. U świń szczególnie częste są stany owrzodzeń przełyku żołądka i jelit. Wrażliwość świń na stres uwarunkowana jest genetycznie przez występowanie genu „Halm”, który nazwano genem wrażliwym na stres.

Ostatnie badania wykazały, że obok stresu czynnikami stresowymi są bakterie - Helicobacter pylori, Helicobacter helmanni.

Stres a technologie przemysłowe:

Współczesne razy zwierząt gospodarskich wyspecjalizowanych i ukierunkowanych na wysoką produkcyjność wykazują dużą wrażliwość na zmiany warunków bytowania. Stały się one bardziej wymagające w zakresie warunków stresowych.

Stresory wynikające z technologii przemysłowych:

- nadmierne zagęszczenie,

- obecność osobników agresywnych o skłonnościach dominowania w stadzie,

- ograniczona możliwość ruchu,

- uwiązowy system utrzymania,

- nieprawidłowe i niewygodne legowiska,

- niewłaściwy mikroklimat.

Stres socjalny (przegrupowania) wiąże się z hierarchią w stadzie.

Można stwierdzić, że współczesne rasy wysokoprodukcyjne zwierząt gospodarskich wykazują zmniejszona odporność.

Stres a rozród:

Zaburzenia w rozrodzie pod wpływem stresora powstają w wyniku zwiększonej aktywności układu przysadkowo- koro- nadnerczowego:

- wysoki poziom wydzielanego ACTH,

- obniżenie sekrecji gonadotropin.

Transport a stres:

- wstrząsy,

- hałas,

- brutalna obsługa,

- napięcie mięśni dla utrzymania równowagi,

- obijanie się o ściany i sąsiednie zwierzęta.

W efekcie dochodzi do bardzo silnego pobudzenia psychicznego, agresji, naruszana zostaje równowaga ośrodków korowych i podkorowych co prowadzi do choroby transportowej.

Skutki choroby transportowej u zwierząt rzeźnych:

- obniżenie wartości technologicznej (trwałości mięsa) na skutek przekrwienia mięśni,

- obniżenie w mięśniach poziomu cukru, wody,

- wzrost zawartości kw. mlekowego.

W tuszy świń powstaje zjawisko - mięsa białego wodnistego.

Jako dobrostan zwierząt należy rozumieć taki system utrzymania, który zapewnia zwierzętom najlepsze warunki zdrowotne, spełnia ich potrzeby behawioralne, na ile to jest możliwe przy zachowaniu realiów ekonomicznych i zapewnia wysoki poziom fachowej opieki. Bez uwzględnienia ochrony środowiska, nie tylko w rolnictwie, trudno obecnie wyobrazić sobie współczesną cywilizację, a zwłaszcza życie przyszłych pokoleń.

Istnieje wiele definicji dobrostanu i sposobów podejścia do tego zagadnienia.Jedna z definicji mówi, że dobrostan zwierząt jest "stanem pełnego zdrowia psychicznego i fizycznego, gdy zwierzę jest w harmonii ze swoim środowiskiem", podczas gdy inna definicja kładzie nacisk na subiektywne odczucie zwierzęcia i na to, jak odbierane jest przez zwierzę jego środowisko. Zwraca się przy tym uwagę, że odczuć zwierząt nie można określać na podstawie naszej ludzkiej percepcji, ale powinny być one ocenione na podstawie reakcji zwierzęcia. Reakcje te można mierzyć poprzez badanie zachowań lub stanów fizjologicznych wywołanych przez daną sytuację, jak również poprzez określanie motywacji zwierząt do uzyskania pewnych zasobów środowiska (pożywienie, towarzystwo, miejsce odpoczynku, itp.) lub do wykazywania konkretnych zachowań (pokarmowych, interakcji socjalnych, itp.). Jeszcze inna definicja dobrostanu zakłada, że pewne negatywne czynniki środowiskowe są zawsze obecne w życiu zwierząt, które w toku ewolucji wykształciły odpowiednie mechanizmy reagowania na takie czynniki i całkowite wyłączenie działania wszystkich negatywnych czynników środowiska jest niekorzystne dla dobrostanu, gdyż prowadzi do monotonności i "znudzenia". Dobrostan jest natomiast osiągany wtedy, gdy zwierzę jest w stanie "uporać się" z oddziaływującymi nań czynnikami otaczającego środowiska.

2. Jakie rodzaje odpadów powstają w procesach oczyszczania ścieków komunalnych oraz jakimi sposobami są przerabiane i unieszkodliwiane?

Z uwagi na rodzaj oczyszczanych ścieków wyodrębnia się osady z oczyszczalni

ścieków komunalnych, a także przemysłowych.

Osady ściekowe są produktem oczyszczania ścieków i powstają na skutek szeregu procesów fizycznych, fizyczno- chemicznych i biologicznych zachodzących w oczyszczalni ścieków. W procesie

sedymentacji w osadnikach wstępnych otrzymuje się osad wstępny. Osad wtórny

wydzielany jest w osadnikach wtórnych. Z reguły są to osady wytworzone w procesach

biologicznego oczyszczania ścieków. Osady te zawraca się do obiegu oczyszczania

ścieków jako osady recyrkulowane lub usuwa z obiegu do dalszej przeróbki jako osady

nadmierne. Przy stosowaniu koagulacji lub neutralizacji ścieków z użyciem związków

chemicznych powstają osady chemiczne. W wyniku zmieszania osadów wstępnego i

wtórnego otrzymuje się mieszaninę tych osadów.

Wymienione osady wstępne, wtórne, chemiczne czy mieszane są osadami

surowymi. Natomiast osady po kolejnych stopniach przeróbki zalicza się do

• następujących grup: osady zagęszczone . po procesie zagęszczania,

• osady stabilizowane w procesach beztlenowych (przefermentowane),

• osady ustabilizowane w procesach tlenowych,

• osady odwodnione - po operacjach odwadniania,

• osady zhigienizowane . po pasteryzacji, wapnowaniu lub suszeniu.

PRZERÓBKA OSADÓW ŚCIEKOWYCH

Osady ściekowe powstające w oczyszczalni muszą być

przetworzone na nieszkodliwe produkty końcowe i usunięte z terenu

oczyszczalni.

Surowe osady wydzielone w oczyszczalni (OW i ON) są

niebezpieczne sanitarnie, ponieważ zawierają pasożyty, bakterie

chorobotwórcze i wirusy. Osady te posiadają zdolność do zagniwania tj.

rozkładu beztlenowego związków organicznych, co wiąże się z

wydzielaniem bardzo przykrych i uciążliwych zapachów. Osady surowe

wymagają stabilizacji składu chemicznego (zlikwidowanie zdolności do

zagniwania). Stabilizacja ta obejmuje procesy: chemiczne, biologiczne i

termiczne. W czasie stabilizacji osadów następują zmiany w zawartości

wody bowiem następuje hydroliza i rozkład ciał stałych, zmiany w

zawartości i właściwościach ciał stałych (cząstek osadu) oraz zmiany w

ilości rozpuszczonych gazów.

Osady po stabilizacji (ustabilizowane) wymagają ostatecznego

usunięcia z terenu oczyszczalni.

- rolnicze wykorzystanie w stanie płynnym lub odwodnionym,

ustabilizowany bez organizmów chorobotwórczych

- składowanie na wysypiskach ustabilizowanych, higienicznie

bezpiecznych i maksymalnie odwodnione

- spalanie wymaga odwodnienia bez stabilizacji. Popiół składowany jest

na składowisku.

Wybór metody stabilizacji osadów zależy od sposobu jego

ostatecznego usunięcia z oczyszczalni oraz od wielkości oczyszczalni, np.

osady kierowane do spalania lub granulacji termicznej nie wymagają

stabilizacji biologicznej czy chemicznej i bez organizmów

chorobotwórczych.

ZAGĘSZCZANIE OSADÓW

Woda w osadach występuje w trzech postaciach:

- woda wolna (międzycząsteczkowa)

- woda kapilarna

- woda związana chemicznie.

Tylko woda wolna jest usuwana z osadu w procesie zagęszczania.

Może być usunięta w procesie odstania czy odsączania.

Zagęszczanie osadu może być:

- samoistne (grawitacyjne) w osadnikach lub zagęszczaczach

grawitacyjnych osadów (przepływowe, porcjowe)

- flotacyjne (wynoszenie cząstek osadu za pomocą powietrza na

powierzchnię zagęszczacza

- mechaniczne (filtracja lub wirowanie).

ODWADNIANIE OSADÓW ŚCIEKOWYCH

Woda kapilarna usuwana jest w procesie odwadniania mechanicznego

lub naturalnego. Woda ta występuje w zakresie uwodnień od 50 do 80%.

Woda związana usuwana jest w procesach suszenia. Odwadnianie

stosuje się zarówno dla osadów surowych jak i dla osadów po stabilizacji.

Odwadnianie naturalne:

Popularnym urządzeniem do odwadniania naturalnego w małych

oczyszczalniach są poletka osadowe. Filtracja cieczy nadosadowej przez

warstwę osadu i warstwę piasku zależy od oporu właściwego, który

decyduje o tym że udział filtracji jest niewielki. Dominującym procesem

decydującym o odwadnianiu (usunięcie wody kapilarnej i wolnej) jest

bilans opadu i parowania.

Czas odwadniania osadu na poletkach jest dość długi i wynosi od 1

do 1,5 miesiąca. W Polsce w okresie zimowym, ze względu na niską

temperaturę i wielkość opadów proces ten nie zachodzi. Odwadnianie na

poletkach można przyspieszyć poprzez wprowadzanie polimerów,

przykrycie poletek dachem oraz grubość warstwy osadu, która nie

powinna być wyższa od 0,3m.

Wysuszony osad musi być składowany przez okres przynajmniej 1

roku na terenie oczyszczalni a dalej musi znaleźć przeznaczenie.

Laguny osadowe są to zbiorniki ziemne (najczęściej) o wysokości

warstwy osadu od 1 do 2 m. Efektywność odwadniania osadów jest

mniejsza niż na poletkach osadowych. Laguny są archaicznym

rozwiązaniem nie spełniających nawet wymogów estetycznych.

Optymalny okres ich eksploatacji wynosi 3 lata, a obecnie nie jest to

polecany sposób odwadniania.

Odwadnianie mechaniczne

Usuwa się z osadów wodę wolną oraz kapilarną. Odwadnianie

mechaniczne wykorzystuje:

- siły odśrodkowe (wirówki)

- filtrację cieczy przez warstwę osadu (prasy filtracyjne, prasy filtracyjnotaśmowe,

filtry próżniowe, prasy śrubowe)

- procesy termiczne.

Przy odwadnianiu mechanicznym stosuje się kondycjonowanie osadu

poprzez wprowadzanie polimerów, które należy dobierać dla każdego

osadu oddzielnie.

Suszenie termiczne

Proces ten wykorzystywany jest do przyspieszenia usuwania wody z

osadów poprzez kontakt z gorącym powietrzem lub gorącymi gazami

spalinowymi. Suszenie termiczne jest często uzupełniającym stopniem

odwadniania osadów przed ich spaleniem. Do suszenia wykorzystuje się

suszarki rozpyłowe, obrotowe itd.

STABILIZACJA OSADÓW

Stabilizacja osadów (przeróbka) może być prowadzona w :

- procesach biologicznych (fermentacja metanowa, tlenowa stabilizacja,

kompostowanie)

- procesach chemicznych (wapnowanie osadów)

- procesach termicznych (termokondycjonowanie, mokre spalanie,

piroliza, spalanie osadów).

W czasie stabilizacji zmianie ulega zawartość wody, zawartość i

właściwości ciał stałych (cząstek osadu), oraz ilość rozpuszczonych gazów.

Stabilizacja osadów jest procesem kosztownym (porównywalna z kosztami

budowy całej oczyszczalni). Stabilizacja osadów umożliwia ich późniejsze

bezpieczne składowanie lub wykorzystanie. Giną patogeny, zmniejsza się

zagniwalność osadu oraz zawartość związków organicznych.

Stabilizacja biologiczna

Organiczne cząstki osadów mogą być rozkładane

(biodegradowalne) przez mikroorganizmy w warunkach beztlenowych

(fermentacja metanowa) lub tlenowych (stabilizacja tlenowa).

Rozkład zanieczyszczeń organicznych osadu w warunkach

tlenowych lub beztlenowych, w obecności innych odpadów organicznych

(kora drzewna, trociny, słoma itp.) nosi nazwę kompostowania.

Biologiczna stabilizacja osadów może być prowadzona w układzie jednolub

wielostopniowym. Fermentacja metanowa pozwala na odzysk energii,

natomiast tlenowa stabilizacja i kompostowanie wymagają doprowadzenia

energii z zewnątrz.

a) Fermentacja metanowa

Jest to proces wielofazowy w którym w fazie I bakterie hydrolityczne

za pomocą enzymów zewnątrzkomórkowych rozkładają nierozpuszczalne

związki organiczne osadów (celuloza, ligniny, białka, tłuszcze) do

związków rozpuszczalnych w wodzie, takich jak kwasy tłuszczowe,

alkohole, amoniak itd.. W fazie II bakterie kwasowe rozkładają te związki

rozpuszczalne do prostych kwasów organicznych takich jak: kwas octowy,

kwas propionowy, wodór i dwutlenek węgla. Jest to tzw. fermentacja

kwaśna. Metabolity fermentacji kwaśnej są substratem fazy III dla bakterii

heterotroficznych (kwas octowy) oraz dla bakterii metanowych

autotroficznych (wodór i dwutlenek węgla). Produktem metabolizmu

bakterii metanowych jest metan, dwutlenek węgla i woda.

W większości przypadków te bakterie limitują szybkość procesu

fermentacji osadów. Należy proces prowadzić tak, aby kwasowe bakterie

nie zdominowały komory fermentacji. Osiąga się to poprzez ograniczenie

doprowadzenia świeżego osadu (pokarmu).

Bakterie metanowe są bardzo wrażliwe na: temperaturę, odczyn,

zawartość substancji toksycznych oraz namnażają się bardzo wolno.

Gaz fermentacyjny zawiera około 70% metanu i około 30%

ditlenku węgla.

Fermentację można prowadzić w układzie jednostopniowym (bez lub z

odzyskiem gazu), lub w układzie wielostopniowym (z odzyskiem gazu). W

zależności od temperatury fermentację dzielimy na:

- psychrofilową (T<20 stopni)

- mezofilową (T=30 -38 stopni)

- termofilową (T= 45 -58 stopni).

Podstawowymi wielkościami wpływającymi na przebieg procesu

fermentacji jest: kontrola ilości i częstotliwości doprowadzania osadu

surowego, intensywność mieszania, odczyn, zawartość kwasów lotnych i

zasadowość, temperatura, substancje toksyczne, produkcja gazu.

Ilość i skład powstającego gazu podczas fermentacji zależy od

rodzaju osadu i ilości związków organicznych, temperatury fermentacji i

czasu fermentacji. Głównymi składnikami gazu jest: metan, dwutlenek

węgla, od 1 do 2% siarkowodoru i śladowe ilości merkaptanów.

b) Tlenowa stabilizacja osadu

Jest to metoda wykorzystująca biologiczny rozkład zanieczyszczeń

organicznych zawartych w osadach surowych. Tlenowa stabilizacja oparta

jest na tlenowym rozkładzie masy organicznej w warunkach „głodu

substratowego”, czyli respiracji endogennej. Proces ten prowadzony jest

w wydzielonych, otwartych lub zamkniętych komorach z doprowadzeniem

powietrza lub równolegle z oczyszczaniem ścieków w komorach osadu

czynnego w układzie z przedłużonym napowietrzaniem. Proces ten

powoduje zmniejszenie masy organicznej osadu.

Tlenowa stabilizacja jest energetycznie mniej korzystna od fermentacji

metanowej ponieważ wymaga ciągłego doprowadzania tlenu (energii).

Tlenowa stabilizacja powoduje znaczne obniżenie zawartości

zanieczyszczeń organicznych w cieczy nadosadowej. Termofilowa

stabilizacja tlenowa powoduje naturalne samoogrzanie osadu w

warunkach tlenowych do temperatury 60-70 stopni (analogia do

kompostowania).

c) Kompostowanie

Kompostowaniu można poddawać osady surowe (mniej korzystne) lub

osady ustabilizowane po fermentacji lub tlenowej stabilizacji.

Kompostowanie wymaga zawsze odwadniania osadów. Kompostowanie

zapewnia:

- stabilizację związków organicznych

- dezynfekcję naturalną (wysoka temperatura w czasie procesu)

- redukcję masy i uwodnienia osadów

- produkcję stabilnego produktu końcowego.

Kompostowaniu poddaje się osady po zmieszaniu np. ze słomą lub trocinami,

w których zawartość ciał stałych waha się w granicach 40 do 50% a

uwodnienie odpowiednio od 60-50%. Wymagane jest osiągnięcie wartości

stosunku węgla organicznego do azotu 26:1. W warunkach tlenowych

mieszanina ogrzewa się samorzutnie do temperatury od 50 do 70 stopni.

Kompostowanie w warunkach beztlenowych jest uciążliwe zapachowo, stąd

nie jest polecane. Proces ten można prowadzić w układzie pryzmowym w

małych i średnich oczyszczalniach lub w specjalnych reaktorach.

Kompostowanie jest procesem długotrwałym. Sumaryczny czas

kompostowania a dalej dojrzewania kompostu w systemie pryzmowym wynosi

do 6 miesięcy.

Ostatnio wprowadzono kompostowanie beztlenowe osadu wraz z

odpadami stałymi w warunkach termofilowych (55 stopni) przy uwodnieniu

masy kompostowej 65%. Przy czym kompostowanie beztlenowe trwa 21 dób i

przez następne 10 dób kompostowanie tlenowe. W ten sposób spada

zapotrzebowanie na tlen.

Chemiczna stabilizacja osadów

Polega ona na mieszaniu osadu z reagentami chemicznymi, które

powodują zmiany we własnościach cząstek osadu. Do chemicznej przeróbki

osadu stosuje się tylko wapno w postaci wapna palonego (CaO) lub w postaci

wapna hydratyzowanego (Ca(OH)2). Wapno używane jest do stabilizacji

osadów surowych (wstępne i wtórne) lub osadów ustabilizowanych w

procesach fermentacji lub tlenowej stabilizacji. Stąd też mieszanie osadu z

wapnem można prowadzić w celu:

- stabilizacji osadów

- higienizacji osadów.

Wapnowanie osadu zabija patogeny podwyższoną temperaturą ~70 stopni i

podwyższonym pH>12. Wzrost uwodnienia osadu wpływa na zwiększenie

dawki wapna. Do stabilizacji potrzeba od 0,5 do 1,2 kg wapna / kg s.m. osadu

zaś do higienizacji od 0,15 do 0,25 kg wapna /kg s.m. osadu. Mieszanie osadu

z wapnem jest bardzo korzystne przy rolniczym wykorzystaniu osadów.

Termiczna stabilizacja osadów

Jest to wykorzystanie procesów cieplnych do zmian właściwości cząstek

osadu (stabilizacja osadu) lub też w celu ich ostatecznego unieszkodliwienia.

Są to:

- termokondycjonowanie

- mokre spalanie

- piroliza

- spalanie całkowite.

Jest to bardzo droga metoda przeróbki osadów. Ciepło spalania (ilośćenergii

jaką można uzyskać ze spalania 1kg s.m. osadu) zależy od ilości i rodzaju

związków organicznych zawartych w osadzie. Wartość opałowa (ilość energii, jaką można uzyskać przy spaleniu całkowitym 1 kg uwodnionego osadu), którą można wyliczyć z różnicy pomiędzy ciepłem spalania a ciepłem potrzebnym do ogrzania i odparowania wody zawartej w osadzie. Bardzo wysokie uwodnienie osadu daje ujemną wartość opałową.

a)Termokondycjonowanie

Jest to ogrzanie osadu w czasie od 0,5 do 1,0 godziny w temperaturze

120-150 stopni, przy ciśnieniu 0,5 do 2,0 MPa. W tym czasie następuje

denaturacja białek oraz zmiana ich struktury. Jest to rodzaj

szybkowaru. Jest to też metoda poprawiania „odwadnialności” osadu.

Proces ten stosuje się głównie dla osadów surowych i zapewnia

pełną dezynfekcję osadu. Ma ona jednak wady: wysokie obciążenie

ekonomicznie, duża ilość substancji organicznych w cieczy nadosadowej,

znaczna uciążliwość zapachowa, zapewnienie ciągłego dopływu osadu,

konieczność częstego czyszczenia układu.

b)Mokre spalanie

Jest ono podobne do termokondycjonowania, z tą tylko różnicą że do

reaktora wprowadzane jest dodatkowo powietrze (tlen), co zapewnia

częściowe utlenienie związków organicznych. Osad w czasie 0,5 do 1,0

godziny ogrzewa się do temperatury 175-315 stopni i obserwuje się

obniżenie wartości wskaźnika ChZT w cieczy nadosadowej. Jest to

proces drogi - inwestycyjnie i eksploatacyjnie.

c)Piroliza

Piroliza jest procesem niepełnego spalania związków organicznych

zawartych w osadzie. Produktami pirolizy są:

- gaz zawierający wodór, tlenek węgla (II i IV) oraz metan

- ciecz zawierająca smołę, oleje, aceton itd.

- węgiel (koksik) składający się z węgla oraz substancji nieorganicznych

zawartych w osadzie.

d)Spalanie osadów

Jest to pełne utlenienie związków organicznych osadu w temperaturze

od 800 do 1100 stopni. Osad surowy odwadnia się wstępnie, z

wykorzystaniem odwadniania mechanicznego. Następnie gaz spalinowy

po spaleniu wykorzystywany jest często do dodatkowego termicznego

suszenia osady wprowadzanego do pieca.

Produktem końcowym spalania jest popiół oraz gaz spalinowy.

Masa popiołu stanowi 20% s.m. osadu surowego. Popiół może być

składowany na wysypiskach lub wykorzystany gospodarczo do budowy

dróg. Spalanie osadów jest uzasadnione gdy nie można rolniczo

wykorzystać ustabilizowanych osadów. Gaz spalinowy zawiera klasyczne

zanieczyszczenia: pyły i tlenki azotu, siarki i węgla a także nietypowe:

kwasy mineralne, metale ciężkie oraz węglowodory. Do spalania osadów

wykorzystuje się piece: półkowe, fluidalne oraz rusztowe gdy spalane są

jednocześnie odpady komunalne.

Pytanie 4

Metody ograniczania strat azotu i fosforu z produkcji zwierzęcej

Intensywna produkcja zwierzęca zawsze stanowiła i stanowi poważne obciążenie dla środowiska przez emisję z budynków inwentarskich zanieczyszczeń powietrza ( gazy, pyły, drobnoustroje) oraz poprzez odchody zwierzęce, głównie gnojowicę która przedostaje się do środowiska glebowego stanowiąc istotne zagrożenie dla zdrowia zwierząt i ludzi. Ilość odchodów produkowanych przez zwierzęta gospodarskie w skali naszego kraju szacowana jest na 15- 20 mln m³ rocznie. Znaczna część tej masy w postaci obornika w ściołowym systemie chowu wraca do obiegu materii w postaci nawożenia upraw rolnych. Reszta zaś, uzyskiwana w bezściołowym systemie chowu w postaci gnojowicy stanowi duże zagrożenie dla wód gruntowych i cieków powierzchniowych. Powstające w procesie jej mineralizacji związki biogenne ( azotany, sole amonowe, fosforany) przyśpieszają rozwój pośrednich ogniw łańcucha troficznego stając się przyczyną przyśpieszonej eutrofizacji środowiska wodnego. Odchody zwierzęce oprócz działania eutrofizującego środowisko wodne wywierają też ujemny wpływ na atmosferę. Są źródłem metanu przyczyniającego się do efektu cieplarnianego. Wobec tak poważnego zagrożenia dla środowiska jakim są odchody zwierzęce a zwłaszcza zawarte w nich pierwiastki takie jak azot i fosfor, aktualnym staje się zagadnienie ograniczenia strat tych pierwiastków w produkcji zwierzęcej tak aby mniejsze ich ilości dostawały się do środowiska.

Sposoby ograniczania emisji azotu i fosforu :

Zwierzęta monogastryczne :

- zbilansowanie diet

-stosowanie najnowszych zasad żywienia zwierząt

- dzięki udoskonaleniu genetycznemu straty w wydalinach przypadających na jednostkę produktu maleją.

Doskonalenie składu aminokwasowego białka dawki przez uzupełnienie jej dodatkiem niektórych aminokwasów czystych których niedobory ograniczają jakość białka paszy ( polepsza to wykorzystanie azotu przez zwierzęta monogastryczne)

Czynniki zmnięjszające straty azotu w wydalinach:

- podawanie białka o wysokiej wartości biologicznej

- żywienie fazowe w cyklach produkcyjnych ze zróżnicowanym poziomem białka w paszy

- lepsze zbilansowanie składu aminokwasowego białka

- stosowanie stymulatorów wzrostu ( antybiotyki paszowe)

- zmniejszenie zawartości substancji antyżywieniowych w paszach

O wykorzystaniu fosforu u świń decydują:

- stosowanie poziomu tego składnika zgodnie z najnowszymi zaleceniami

- stosowanie łatwo przyswajalnych soli fosforu np. fosforanów jednowapniowych

- podawanie mikrobiologicznego enzymu fitazy umożliwiającego rozkład fitynianów

- precyzyjne zbilansowanie składników mineralnych np. Ca:P

Zmniejszenie emisji azotu i fosforu u przeżuwaczy można osiągnąć spełniając następujące zalecenia:

- stosowanie skorygowanych systemów żywienia zwierząt przeżuwających

- zwiększenie koncentracji energii w paszach

- zwiększenie efektywności syntezy białka mikroorganizmów przez dostarczenie odpowiedniej ilości energii i azotu w paszach

- w żywieniu średnio intensywnym uwzględnienie pasz uzupełniających

- szukanie możliwości lepszego wykorzystania zielonki ( termin wypasu, koszenia sposób konserwacji

5. Opisz podstawowe grupy metod waloryzacji terenu.

Waloryzacja środowiska to sposób, za pomocą którego można wytypować tereny zasługujące na ochronę bez szczegółowych i czasochłonnych badań różnorodności gatunkowej. Wykorzystuje się do tego niewielką liczbę wyróżniających się lub wrażliwych pod pewnymi względami gatunków, które traktowane są jako reprezentanci większego zespołu organizmów.

Chociaż ochrona różnorodności biologicznej może mieć w skali światowej priorytetowe znaczenie, ilościowe oszacowanie tej różnorodności jest w praktyce bardzo trudne. Nie zawsze możliwa jest ocena różnorodności terenów potencjalnie nadających się do ochrony rezerwatowej, a niektóre z występujących tam grup roślin i zwierząt są niełatwe do policzenia. Miejsca te mogą być natomiast wybrane na podstawie liczby wyróżniających się gatunków, które traktowane są jako reprezentanci dla całego zespołu. Do tego celu wybierane są często ptaki, a ich naturalny urok jest dodatkowym argumentem w walce o ochronę danego terenu. Troć jest często wykorzystywana jako wskaźnik gdyż jest rybą wrażliwą na zakwaszenie wód.

Procedura waloryzacji środowiska polega na identyfikacji gatunków reprezentatywnych, których obecność świadczy o możliwości występowania innych o podobnych wymaganiach. Informację taką bierze się pod uwagę razem z danymi o siedlisku i wartością tzw. wskaźnika jakości siedliska by obliczyć obiektywną rangę danego miejsca. Kryteria oceny i selekcji miejsc wymagających ochrony stanowią podstawę rozwoju całej dziedziny waloryzacji środowiska.

Waloryzacja przyrodnicza ocenia wartość terenów i obiektów przyrodniczych z punktu widzenia ochrony przyrody. Ma na celu dobór odpowiedniej formy ochrony i jej zasięgu. Podlega jej flora, fauna, zespoły gatunków, elementy przyrody nieożywionej oraz całe obszary. Podstawowym jej kryterium jest reprezentatywność, unikatowość, stopień naturalności, zagrożenie, częstość występowania.

Główne grupy metod waloryzacji terenu:

-rolnicza - gdzie cechą charakterystyczną dla tej grupy są dobre gleby orne, urodzajna żyzna

ziemia

-turystyczna - charakteryzująca się odpowiednimi walorami wypoczynkowymi tj. lasy, góry

-ekologiczna - posiadająca walory ginącej natury wymagającej ochrony, tj. rezerwaty

przyrody, parki krajobrazowe.

-uniwersalna - grupa ta jest oceniana pod kątem wartości estetyki, piękna, unikatowości.

6. RODZAJE ZANIECZYSZCZEŃ WYSTĘPUJĄCYCH W ŻYWNOŚCI POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO

Nadmierne zanieczyszczenie środowiska, pogarszająca się jakość żywności nie tylko utrudnia człowiekowi egzystencję, ale zmniejsza szanse przetrwania. Każdy produkt spożywczy może być skażony kilkoma polutantami. Do szczególnie skażonych produktów żywnościowych należą:

• wątroba, nerki, żołądki zwierząt, drobiu, ryb są praktycznie nie jadalne i nie powinny być przeznaczone do spożycia;

• ryby są w niebezpiecznym stopniu skażone metalami ciężkimi i pestycydami;

• mięso drobiowe jest zanieczyszczone antybiotykami

Według Światowej Organizacji Zdrowia niezbędne jest podjęcie działań zmniejszających zagrożenia zdrowia powodowane przez żywność poprzez nadzór nad jakością wyrobów, ograniczenie w nich zawartości różnych zanieczyszczeń mogących pochodzić bezpośrednio z produkcji, przetwarzania, dystrybucji i magazynowania żywności.

Aktualne rozporządzenie MZiOŚ w Polsce podaje, że `'zanieczyszczenia żywności'' są to obecne w niej szkodniki, mikroorganizmy, toksyny, substancje chemiczne lub inne substancje obce, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia.

Obowiązująca ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia wyróżnia:

• zanieczyszczenia techniczne-są to te substancje obce, które w toku produkcji lub obrotu przenikają do środków spożywczych, albo pozostają na ich powierzchni mimo zastosowania prawidłowych technicznych metod produkcji i wprowadzenia do obrotu;

• zanieczyszczenia przypadkowe-to substancje, które przedostały się lub przeniknęły do środków spożywczych, używek i substancji dodatkowych dozwolonych, w sposób niezamierzony albo znajdują się na powierzchni tych artykułów wskutek nieprzestrzegania zasad higieny lub w wyniku niewłaściwego postępowania z tymi artykułami w czasie obrotu i produkcji.

Wyróżniamy trzy grupy zanieczyszczeń artykułów spożywczych:

1. chemiczne,

2. fizyczne,

3. biologiczne.

`'Zanieczyszczenia chemiczne'' to każda substancja, która nie jest celowo dodawana do żywności, a jest w niej obecna w następstwie procesu produkcji lub nieprawidłowości występujących w obrocie, albo jest następstwem zanieczyszczonego środowiska. Mogą to być:

1. substancje dodane rozmyślnie- środki ochrony roślin i nawozy stosowane w pozyskiwaniu surowców roślinnych, hormony stosowane w paszach;

2. substancje, które dostały się do żywności wskutek popełnionych błędów technologicznych lub technicznych, np. przez stosowanie urządzeń lub opakowań wykonanych z nieodpowiednich materiałów, wchodzących w reakcje chemiczne ze składnikami żywności, niewłaściwe stosowanie środków czystości, nieodpowiednie dostosowanie procesów technologicznych;

3. substancje antyodżywcze pochodzenia naturalnego, np. amygdalina w gorzkich migdałach;

4. substancje wnikające do produktu wskutek zanieczyszczenia środowiska.

Zanieczyszczenia chemiczne według pochodzenia i rodzaju dzielimy na:

-środowiskowe: metale ciężkie, pestycydy, azotany, azotyny,

-technologiczne: leki weterynaryjne, hormony, środki czystości, substancje będące wynikiem reakcji składników żywnościowych z przedmiotami kontaktującymi się z nią.

`'Zanieczyszczenia fizyczne'' to różnego rodzaju ciała obce, które znalazły się w gotowym wyrobie przez przypadek. Są to np.: cząsteczki metali pochodzących z maszyn i urządzeń, pestki w przetworach owocowych, kości w wyrobach wędliniarskich. Zwraca się tu uwagę na radionuklidy, których obecność w żywności jest wynikiem stosowania surowców roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z terenów zanieczyszczonych. Radioaktywne izotopy mogą wnikać do organizmu człowieka i zwierząt przez układ oddechowy, przewód pokarmowy i skórę. Kumulujące się w organizmie powodują niekorzystne skutki, których zasięg zależy od: dawki, czasu działania i masy ciała.

`'Zanieczyszczenia biologiczne'' to obecność w żywności drobnoustrojów, które mogą spowodować jej zepsucie się lub wytworzenie i utrzymywanie się w niej toksyn bakteryjnych, enzymów lub produktów ich metabolizmu. Zalicza się tu także: pasożyty, szkodniki magazynów zbożowych, substancje powstałe wtórnie w procesach metabolicznych i przenikające do środków spożywczych.

Spowodowane mogą być:

• złą jakością surowca wyjściowego, błędami technologicznymi np. nieodpowiednio dobranymi parametrami obróbki termicznej podczas utrwalania.

Zatrucia pokarmowe wywoływane są najczęściej przez bakterie, wirusy, pleśnie i pierwotniaki.

Do najczęstszych chorób należą: zatrucia bakteriami jelitowymi- pałeczki duru brzusznego i rzekomego; pałeczki czerwonki, okrężnicy.

7. Rola pszczoły miodnej w życiu człowieka, wpływ na ekosystem oraz środowisko naturalne.

Pierwotnie tereny Polski porastały lasy. W naszej szerokości geograficznej właśnie las był naturalnym środowiskiem bytowania pszczoły miodnej, która przez tysiące lat ewolucji przystosowywała się do tego środowiska. Wchodziła ona w skład naturalnej fauny, a przy tym oddawała nieocenione usługi zapylając rośliny występujące w tym zbiorowisku. Działalność pszczoły miodnej podtrzymywała więc bioróżnorodność w środowisku leśnym, a tym samym stabilność tego ekosystemu. Początkowo człowiek świadomie korzystał jedynie z produktów pszczelich, głównie miodu (źródło cukru) i wosku (materiał do wyrobu świec), nie zdając sobie sprawy z rzeczywistego znaczenia pszczoły miodnej. Z czasem ingerencja człowieka zaczęła coraz bardziej zmieniać pierwotne środowisko bytowania pszczoły miodnej. Jednak pszczoła okazała się na tyle elastyczna, aby przystosować się do nowych warunków. Przenoszona z lasu do zagród zaczęła egzystować na terenach rolniczych. A człowiek w dalszym ciągu czerpał bezpośrednie korzyści z pracy pszczół, nie zdając sobie sprawy z ich znaczenia dla środowiska naturalnego i upraw rolniczych. W międzyczasie pszczoła miodna została wyparta z naturalnego dla niej środowiska, z lasu. Najstarsze drzewa, w których roje zakładały gniazda zostały wycięte, a struktura lasów zmieniła się na monokultury. Ponadto las został zepchnięty na gleby mało przydatne dla rolnictwa, a więc mało urodzajne, tym samym porastanie przez małą liczbę gatunków roślin pokarmowych dla pszczół.

Jednak ingerencja człowieka szła jeszcze dalej. Scalano małe poletka w coraz większe obszary użytkowane rolniczo, często monokulturowe gdzie z racji braku naturalnych siedlisk, a także intensywnej chemizacji i braku ciągłości taśmy pokarmowej czyli dostępności roślin miodo- i pyłkodajnych przez cały sezon, trwała egzystencja pszczoły miodnej stała się niemożliwa. Podobny los spotkał dzikie zapylacze: pszczoły samotne i trzmiele. Paradoksalnie to właśnie te tereny gdzie egzystencja pszczoły miodnej jest niemożliwa bądź utrudniona (uprawy monokulturowe) najbardziej potrzebują jej usług. Jeżeli weźmiemy pod uwagę 100 hektarowy łan rzepaku to naturalne zapylacze, jeżeli nawet tam występują są w stanie zapylić tylko jego obrzeża, natomiast rodziny pszczoły miodnej można ustawić nawet w łanie tak aby zapewnić jego równomierne napszczelenie a w konsekwencji zapylenie. Z badań wynika, że zapylanie rzepaku przez pszczoły zwiększa wielkość plonu od 40 do 60%.

Nasuwa się pytanie dlaczego u nas mało mówi się na temat roli pszczoły miodnej, podczas gdy innych krajach europejskich takich jak: Hiszpania, Francja i Włochy jej działalność jako zapylacza jest doceniana. Dzieje się tak dlatego ponieważ nie odczuliśmy jeszcze na własnej skórze jej braku. Nasze rolnictwo dotychczas było dość rozdrobnione, a środowisko jeszcze dobrze zachowane, co owocowało dość liczną apifauną (dzikie owady zapylające). Ponadto teren naszego kraju jest dość równomiernie napszczelony. Jednak nie trudno zauważyć kierunek zmian w rolnictwie jaki rozpoczął się na przestrzeni ostatnich dwóch lat. Scalanie gruntów i intensyfikacja rolnictwa odbija się negatywnie na stanie dzikich zapylaczy jak też możliwości ich działania. Dodatkowo powoli zaczynamy zdawać sobie sprawę z nieuchronności wyczerpania zasobów paliw kopalnych. Czyli już w niedługim czasie zadaniem rolnictwa obok produkcji żywności będzie produkcja „energii”, a ściślej mówiąc roślin, które będą stanowiły jej źródło. Jedną z głównych roślin energetycznych jest rzepak, źródło surowca do produkcji biopaliw. Dlatego należy spodziewać się wzrostu areału upraw tej rośliny. Ale ten wzrost niekoniecznie może wiązać się ze wzrostem produkcji, ponieważ już dzisiaj mówi się o zbyt małej liczbie rodzin pszczelich w naszym kraju do należytego zapylenia roślin uprawnych i dziko rosnących. Przeciętnie do prawidłowego zapylenia 1 hektara upraw potrzeba około 4 silne rodziny pszczele. W tej chwili w naszym kraju przypada 3.5 rodziny na hektar , tak więc liczba rodzin pszczelich nie gwarantuje wystarczającego zapylenie upraw. Między innymi z tego powodu konieczne jest wsparcie i promocja polskiego pszczelarstwa. Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, że pszczoła miodna jako zapylacz roślin owadopylnych przynosi nawet stukrotnie większe korzyści gospodarcze płynące ze wzrostu plonów i ich jakości, niż wartość wytwarzanych przez nią produktów. Szacuje się, że w naszej szerokości geograficznej takie rośliny owadopylne stanowią około 78% gatunków. Wobec tego gdyby nawet pszczoła miodna nie dostarczała żadnych produktów i tak warto ją utrzymywać właśnie ze względu na zapylanie. Przeważającym argumentem jest fakt, iż 1/3 produktów spożywanych przez człowieka jest zależna bezpośrednio lub pośrednio od zapylania przez owady.

Znaczenie pszczół miodnych dla środowiska przyrodniczego i dla gospodarki człowieka jest ogromne

• Zapylanie przez owady odgrywa bardzo ważną rolę w utrzymywaniu zrównoważonego i dochodowego rolnictwa przy minimalnej szkodliwości dla środowiska. Dobre zapylanie upraw entomofilnych, a dzięki temu i uzyskiwanie optymalnego poziomu plonowania powinno być nie odłącznym warunkiem polityki rolnej w pełni przyjaznej dla środowiska.

• W związku z występującymi często zatruciami środowiska przyrodniczego pszczoły miodne stanowią bardzo czuły wskaźnik stopnia zanieczyszczenia środowiska. Zbieraczki nektaru i pyłku z każdej pasieki penetrują teren o dużej powierzchni, 3 km i więcej. W razie zatruć pszczelarz bardzo szybko może alarmować o zaistniałych faktach odpowiednie władze czy służby. Dzięki temu udaje się zapobiegać dalszemu nieszczęściu, zatruwaniu innych zwierząt i ludzi.

• Pszczoły miodne mają zdolność oczyszczania w pewnym stopniu przynoszonego do ula skażonego wziątku nektarowego podczas przerabiania go na miód. Zanieczyszczenia, np. metali ciężkich, kumulują się w organizmach pszczół, które po śmierci są usuwane z rodzin.

• Ekonomiczna wartość zapylania przez owady pszczołowate wykracza ponad produkcję rolniczą, ponieważ pszczoły zapylają nie tylko rośliny uprawne. Wiele doniesień potwierdza, że pszczoły zapylają ponad 16% gatunków roślin kwiatowych na świecie.

• Zapylanie przez pszczoły zapewnia równowagę między gatunkami rodzimymi i nowo wprowadzanymi do ekosystemu, kontroluje erozję gruntów, wpływa na upiększanie środowiska człowieka i zwiększa wartość jego dochodów.

• Pszczoły zapylają rodzime gatunki roślin, które dostarczają żywności dzikim zwierzętom.
  

8. Skażenie środowiska metalami ciężkimi

Są 3 def. metali ciężkich:

1. Grupa metali i półmetali o gęstość >5 g/cm³, w reakcjach chemicznych wykazująca tendencję do oddawania elektronów, tworząc proste kationy. Zaliczane są do nich: Cd, Cr, Cu, Hg, Pb i Zn.

2. Pierwiastki śladowe, to znaczy występujące w ilościach poniżej 0,01%

3. Metale o liczbie masowej powyżej 20.

W grupie tej znajdują się zarówno pierwiastki niezbędne dla organizmów żywych, jak i pierwiastki o nieznanej roli fizjologicznej. Wspólną ich cechą jest to, że po przekroczeniu dopuszczalnej granicy zawartości działają toksycznie na organizmy żywe.

Metale ciężkie mogą być pochodzenia naturalnego i antropogenicznego. Źródło naturalne stanowi proces wietrzenia skał macierzystych, z których powstały gleby. Jest to tzw. Tło, czyli zawartość naturalna. Zawartość przekraczająca tło świadczy o zanieczyszczeniu. Źródłami antropogenicznego skażenia środowiska metalami ciężkimi są różne gałęzie przemysłu, energetyka, komunikacja, gospodarka komunalna, wysypiska odpadów, nawozy i odpady stosowane do nawożenia. W przypadku gleb użytkowanych rolniczo dodatkowym źródłem ich skażenia są nawozy mineralne (zwłaszcza fosforowe) i organiczne, wapno, komposty ze śmieci miejskich i osady ściekowe. Z innych źródeł można wymienić pestycydy i różne materiały zawierające metale ciężkie, będące w użytkowaniu człowieka, takie jak wyroby z tworzyw sztucznych i stopów metali, powłoki ochronne, farby i lakiery. Metale ciężkie pochodzące z tych źródeł ulegają rozproszeniu w środowisku i zanieczyszczają gleby, wody, powietrze i bezpośrednio lub pośrednio dostają się do organizmów zwierzęcych i człowieka.

Największe zagrożenie dla środowiska w Polsce stwarza energetyka oparta na spalaniu węgla kamiennego i brunatnego. Kopalnictwo rud i hutnictwo metali nieżelaznych przyczynia się do silnego zanieczyszczenia gleb w swoim sąsiedztwie, lecz na mniejszym obszarze w porównaniu do energetyki. Do znacznego zanieczyszczenia gleb i roślin dochodziło wzdłuż szlaków komunikacyjnych. Pyłowe zanieczyszczenia, których źródłem są elektrownie i zakłady przemysłowe przenoszone są zwykle na duże odległości. W związku, z czym istnieje prawdopodobieństwo stopniowej kumulacji metali ciężkich w wierzchniej warstwie gleb. Ilość metali ciężkich wprowadzona do gleb w tradycyjnych środkach nawozowych jest na ogół mała i w niewielkim stopniu wpływa na ich ogólną zawartość w glebie. Wpływają one jednak na ilość pobieranej przez rośliny. Nawozy niekonwencjonalne, np. osadów ściekowych natomiast obok użytecznych składników zawierają często znaczne ilości metali ciężkich, które kumulują się w glebie.

Nadmiar metali ciężkich powoduje działanie toksyczne i objawiające się różnego rodzaju symptomami chorobowymi. W roślinach metale uczestniczą w procesach biochemicznych, obejmujących wiązanie pierwiastków z reaktywnymi miejscami i zastępowanie składnika pokarmowego. W wyniku tego może dojść do blokowania układów enzymatycznych, powodując zmiany fizjologiczne prowadzące do obumierania komórek i tkanek. Po przekroczeniu wartości krytycznych wpływają na wielkość plonu i jego jakość. W organizmie człowieka są przyczyną zatruć ostrych i przewlekłych. Ich toksyczność zależy od stopnia skażenia, postaci chemicznej, drogi wnikania do organizmu i reakcji biochemicznych, w jakie włączane są w procesach metabolicznych. Silniejsze działanie toksyczne wykazują związki łatwo rozpuszczalne w wodzie i płynach ustrojowych.

Jak zapobiegać szkodliwemu działaniu metali ciężkich w glebie?

• Ograniczenie wnoszenia metali ciężkich do gleby i

• Łagodzenie skutków zanieczyszczenia (wapnowanie, dodatek materii organicznej, iłowanie, wzbogacanie w fosforany, dodatek zeolitów, odpowiedni dobór roślin, zwiększanie plonowania- rozcieńczenie metali ciężkich w większej masie plonu, bioakumulatory - usuwanie metali ciężkich przy użyciu roślin specjalnych, oczyszczanie gleby, głęboka orka).

Co można uprawiać na zanieczyszczonych glebach?

W zależności od stopnia zanieczyszczenia gleby uprawiamy:

• 0⁰ uprawy rolnicze i ogrodnicze zgodnie z zasadami racjonalnego wykorzystania przestrzeni rolniczej;

• 1⁰ wszystkie uprawy polowe z wyłączeniem warzyw przeznaczonych dla dzieci;

• 2⁰ uprawa z wyłączeniem niektórych ogrodniczych tj.: sałata, szpinak, kalafior, dozwolona upraw zbożowych, okopowych i pastewnych;

• 3⁰ dopuszczalna uprawa zbożowych, okopowych i pastewnych pod warunkiem okresowej kontroli poziomu metali w częściach konsumpcyjnych roślin, zalecane uprawy roślin przemysłowych i traw nasiennych;

• 4⁰ upraw roślin przemysłowych (len, konopie, wiklina), dopuszczalna uprawa materiału siewnego zbóż i traw oraz ziemniaków dla przemysłu spirytusowego i rzepaku na olej techniczny;

• 5⁰ gleby powinny być wyłączone z produkcji rolniczej, na glebach przydatnych dopuszczalna jest uprawa lnu, konopi, rzepaku na olej techniczny, w dolinach rzek- wikliny.

9. Wpływ zadrzewień i zakrzewień śródpolnych na różnorodność biologiczną w ekosystemach rolniczych.

Rola drzew i krzewów w krajobrazie jest nie tylko znacząca lecz także wieloraka. Wyróżnia się cztery najważniejsze oddziaływanie zadrzewień i zakrzewień w krajobrazie rolniczym:

1. mikroklimatyczne ( hamują prędkość wiatru, zwiększają wilgotność powietrza w warstwie przygruntowej, ograniczają parowanie z gleby, podwyższenie temperatury gleby, zwolnienie tempa topnienia śniegu, zmniejszenie wiosną częstotliwości przymrozków);

2. produkcyjne ( bezpośrednie korzyści z pozyskiwania niektórych surowców np. drewna, wikliny, ziół, owoców, znaczenie pośrednie polega na korzystnym wpływie na produkcję rolną);

3. rekreacyjne i ochronne (urozmaicają monotonny krajobraz pól uprawnych, stanowią biofiltr zatrzymujący znaczne ilości pyłowych i gazowych zanieczyszczeń powietrza oraz dostarczają tlen, stanowią ochronę przed spalinami i hałasem)

4. biocenotyczne ( zwiększają różnorodność biologiczną siedlisk rolniczych, stanowią ostoję wielu pożytecznych zwierząt, pełnią rolę korytarzy ekologicznych, barier biogeochemicznych, zwiększają stabilność całego obszaru i wzmacniają procesy samoregulacji obszaru rolniczego).

Najwięcej roślinożerców, a więc potencjalnych szkodników roślin uprawnych, występuje na gruntach ornych. Sąsiedztwo zadrzewień zwiększa różnorodność gatunkową biocenozy, umożliwiając przemieszczenie się owadów, ptaków, ssaków i płazów na pola uprawne. Im większa różnorodność gatunkowa danego siedliska, tym mniejszy udział gatunków szkodliwych. Ponieważ regułą jest, że największe bogactwo gatunków występuje w strefach przejściowych między ekosystemami (ekotonach), poszczególne pola uprawne nie powinny być zbyt duże. Poza wielkością pól, o jakości krajobrazu, o jego kulturze, świadczyć będzie udział innych jego elementów, jak cieki wodne (w tym rowy melioracyjne), zbiorniki wodne (oczka wodne, stawy rybne), kępy drzew i krzewów, stare wysokopienne sady, czy odpowiednio szerokie i bogate w dziką roślinność miedze.

Wszystkie formy zadrzewień zapewniają warunki bytowania licznym gatunkom flory, fauny, grzybów i mikroorganizmów, które nie byłyby zdolne do przeżycia w warunkach ciągłej presji zabiegów agrotechnicznych na polach uprawnych. Korzystny wpływ sąsiedztwa zadrzewień na rośliny może być bezpośredni i pośredni, przez poprawienie warunków egzystencji organizmów glebowych. Z reguły więcej bezkręgowców glebowych występuje na polach znajdujących się pod wpływem wyraźnie korzystnego oddziaływania mikroklimatycznego zadrzewienia. W miejscach takich liczniejsze są także mikroorganizmy glebowe, a wśród nich grzyby i nicienie - pasożyty stonki, które przecież przepoczwarcza się i zimuje w glebie. Znacznie wyraźniejszy jest wpływ zadrzewień i zakrzewień na organizmy nadglebowe. Są one miejscem rozrodu drapieżnych i pasożytniczych owadów, w tym takich, które mogą zniszczyć do 80% stonki. Drapieżne chrząszcze z rodziny biegaczowatych (Carabidae) i kusakowatych (Staphylinidae) wyraźnie liczniej występują na polach w sąsiedztwie zadrzewień. Dotyczy to także wielu gatunków biedronek żywiących się mszycami, drapieżnych muchówek z rodziny bzikowatych (Syrphidae) oraz takich owadów błonkoskrzydłych będących pasożytami szkodników roślin uprawnych, jak gąsieniczniki (Ichneumonidae) i bleskotkokowate (Chalcidoidea). Wiele gatunków muchówek i błonkoskrzydłych, a wśród tych ostatnich dzikich pszczołowatych, które w zadrzewieniach znajdują dobre miejsca rozrodu, bierze udział w zapylaniu roślin uprawnych, np. gryki, lucerny, plantacji nasiennych wielu roślin oraz drzew i krzewów owocowych. Zadrzewienia dostarczają miejsc schronienia i gniazdowania dla płazów, ptaków i ssaków. Większość z nich zdobywa pokarm na pobliskich polach. Bywa też odwrotnie. Warunkiem gnieżdżenia się niektórych gatunków ptaków na polach, miedzach lub łąkach jest pobliskie sąsiedztwo zardzewienia. Do takich gatunków należą np. pliszka żółta, pokląskwa, ortolan i białorzytka, które obierają sobie zazwyczaj skraje zadrzewień jako miejsca śpiewu o obserwacji. Znacznie więcej gatunków ptaków wyprowadza swoje lęgi na brzegach lasów i zadrzewień, natomiast penetrują pola w celu zdobycia pokarmu. Dotyczy to zarówno ptaków owadożernych, jak i drapieżnych.

Zadrzewienia, szczególnie z obfitym podszytem krzewów, takich jak głóg, bez czarny, tarnina i inne, należą do najkorzystniejszych miejsc pobytu ptaków. Są one stosunkowo dobrze nasłonecznione, dostarczają ptakom dogodnych miejsc gniazdowania, a także do obserwacji i żerowania. Ptaki są w stanie wtedy znacznie ograniczyć występowanie szkodników owadzich pól uprawnych.

Zatem wśród zadrzewień i zakrzewień śródpolnych występują liczne gatunki organizmów pożytecznych o dużym znaczeniu dla upraw rolnych, (ptaki i ssaki owadożerne i niektóre zwierzęta łowne, owady zapylające, drapieżne i pasożytnicze stawonogi - tzw. Entomofagi - niszczące szkodniki upraw, mikroorganizmy powodujące choroby owadów szkodliwych, jak również zgrupowania bezkręgowców i mikroorganizmów glebowych przetwarzających materię organiczną w substancje humusowe). Mając swe ostoje oraz miejsca schronienia i żerowania w zadrzewieniach zasilają one środowiska pól ornych, przenikając w sposób ciągły do upraw rolnych. Zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne są zatem warunkiem dobrych efektów produkcyjnych w rolnictwie.

10. Zagrożenia jakości wód powierzchniowych i podziemnych.

Wody powierzchniowe

Na jakość wód w rzekach w Polsce wpływ ma wiele czynników:

• Klimatyczne i hydrologiczne

• Zdolność samooczyszczania i presje antropogeniczne

O jakości wód decydują głównie odprowadzane, niedostatecznie oczyszczone ścieki komunalne i zrzut zasolonych wód dołowych z przemysłu wydobywczego głównie z kopalni węgla kamiennego.

Jakość wód zależy od rodzaju i ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do rzeki oraz od podatności rzeki na degradację i zdolności do samooczyszczania. Źródła zanieczyszczeń wód rzecznych można podzielić na punktowe oraz obszarowe. Źródła punktowe to głównie zrzuty ścieków, a powierzchniowe to wszelkie nie skanalizowane spływy powierzchniowe z pól i obszarów zurbanizowanych.

Najważniejszym rodzajem zanieczyszczeń punktowych wprowadzanych do rzek są ścieki, które mogą mieć różne pochodzenie i skład. Główne rodzaje ścieków to:

1. ścieki komunalne-pochodzą głównie z gospodarstw domowych i zawierają fekalia, odpadki kuchenne, środki czystości. Powodują dostawę dużej ilości materii organicznej oraz rozpuszczonych substancji mineralnych tj. fosforany.

2. ścieki burzowe-pochodzą z systemów odwadniania ulic, dróg dachów. Ścieki takie mogą zawierać pyły, piasek, resztki paliw i olejów, sól, starte fragmenty opon.

3. ścieki przemysłowe-bardzo zróżnicowane, ale jednocześnie stosunkowo stabilny skład.

Do najważniejszych zanieczyszczeń występujących w wodach powierzchniowych, które pojawiają się w następstwie zrzutu ścieków można zaliczyć:

• fosforany i azotany

• metale ciężkie-ołów, rtęć, kadm

• substancje powierzchniowo czynne

• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne i chlorowcopochodne węglowodorów

• pestycydy

• fenole

• polichlorowane bifenyle PCB

• inne nietoksyczne substancje organiczne

• wody podgrzane

Spływ powierzchniowy-spływ wody po powierzchni terenu powoduje zmywanie i wypłukiwanie z niej cząstek gleby, materii organicznej, resztek nawozów. Najmniej korzystne warunki panują na zboczach o dużym nachyleniu, gdzie znajdują się grunty orne. Najistotniejsze zanieczyszczenia wprowadzane są przez rolnictwo. Wymywanie nawozów powoduje zwiększoną dostawę do rzek biogenów. Podobnie jak w wodach stojących, w wodach płynących również może zachodzić proces eutrofizacji. W małych rzekach eutrofizacja objawia się wzmożonym rozwojem makrolitów (duże rośliny naczyniowe, mchy, niektóre duże zielenice), w dużych rozwojem fitoplanktonu. Budowa zbiorników retencyjnych zmniejszających prędkość przepływu wody w rzece prowadzi również do wzmożenia eutrofizacji wód.

Jeziora

Ok. 25% jezior stanowi odbiorniki ścieków bytowo-gospodarczych lub przemysłowych. Jakość wód jezior zależy od sposobu zagospodarowania ich zlewni. Zlewnia ponad połowy jezior w Polsce ma charakter rolniczy. Rolnictwo i hodowla pozostają źródłem zanieczyszczenia wód-pola uprawne przylegają zazwyczaj bezpośrednio do obrzeży zbiorników. Brak barier ochronnych w postaci pasów zadrzewień i zakrzaczeń wzdłuż linii brzegowej sprzyja zanieczyszczeniu wód. Jeziora rekreacyjne-ścieki przedostają się z ośrodków wypoczynkowych, domków letniskowych, kempingów.

308 jezior posiada wodę o 3 klasie czystości; jeziora o wodach pozaklasowych-164 zbiorniki. Najmniejszym obciążeniem zanieczyszczeń są jeziora Mamry Północne i Śniardwy-są to jeziora stabilne, które posiadają dobra jakość wód-1 i 2 klasa czystości. Największym zagrożeniem jezior jest proces eutrofizacji-wzrost żyzności zbiornika poprzez wzbogacenie w substancje biogenne spływające z terenu zlewni. Proces ten jest przyspieszony działalnościa człowieka.

Wody podziemne

Biorąc pod uwagę sposób i głębokość zalegania wód podziemnych można wyróżnić:

• wody przypowierzchniowe (podskórne)

• wody gruntowe (wody podziemne swobodne) mające - podobnie jak wody glebowe - duże znaczenie dla zasilania odpływu powierzchniowego.

• wody wgłębne (wody podziemne naporowe), znajdujące się pod ciśnieniem hydrostatycznym. Gdy ciśnienie to powoduje swobodny wypływ wody w nawierconym otworze, wody takie nazywane są wodami artezyjskimi i występują w Polsce głównie w basenach niecki warszawskiej i łódzkiej;

• wody głębinowe - występujące na dużych głębokościach, zupełnie odizolowane od poziomów wyższych i praktycznie nieodnawialne, z reguły wysoko zmineralizowane.

Warstwa wodonośna posiada naturalną odporność na przenikanie zanieczyszczeń z powierzchni terenu oraz zdolność do samooczyszczania wody. Wielkość antropogenicznego zagrożenia jakości wód podziemnych zależy od głębokości ich występowania, stopnia izolacji od powierzchni terenu przez utwory słabo przepuszczalne, sposobu użytkowania terenu i położenia ognisk zanieczyszczeń. Najbardziej na degradację jakości wód narażone są wody gruntowe, których zwierciadło występuje na głębokości mniejszej niż 5 metrów, w obrębie obszarów zurbanizowanych oraz intensywnych upraw rolniczych. Jest to spowodowane brakiem występowania utworów trudno przepuszczalnych izolujących warstwę wodonośną od powierzchni.

Główne źródła zanieczyszczeń mające wpływ na jakość wód podziemnych to:

• przemysł-głównie składowiska odpadów stałych, odprowadzanie ścieków, emitowanie pyłów i gazów

• górnictwo-głównie odkrywkowe-przekształca powierzchnię ziemi i odkrywa warstwę wodonośną umożliwiając łatwe jej zanieczyszczenie, powoduje głębokie i rozległe leje depresyjne. Górnictwo podziemne zanieczyszcza cieki i wody podziemne słonymi wodami kopalnianymi.

• transport-przesyłanie rurociągami paliw płynnych i ich magazynowanie oraz dystrybucja; funkcjonowanie punktów obsługi pojazdów oraz związanych z ruchem torowym.

• rolnictwo-niewłaściwe stosowanie nawozów i środków ochrony roślin; zła gospodarka odpadami z hodowli zwierząt i produkcji pasz (gnojowica, soki kiszonkowe) oraz ogólnie zły stan sanitarny wsi-brak kanalizacji, oczyszczalni ścieków, odpowiednio zabezpieczonych wysypisk odpadów.

Z uwagi na naturalną odporność struktur wodonośnych na zanieczyszczenia dotychczas nie stwierdzono degradacji całych struktur wodonośnych w stopniu, który by można uznać za stan klęski ekologicznej. Zaobserwowano lokalne lub małoobszarowe zanieczyszczenie użytkowych poziomów wodonośnych a wielkoobszarowe zanieczyszczenia objęły jedynie nieużytkowe poziomy wód gruntowych w obrębie dużych aglomeracji miejsko-przemysłowych lub obszary intensywnej produkcji rolnej.

Obserwuje się strefy lokalnej degradacji ilościowej zasobów wód podziemnych-spowodowane ich nadmierną eksploatacją-poborem wyższym niż wysokość odnawialnych zasobów. Wskaźnikiem przeeksploatowania jest pojawienie się regionalnego leja depresji-Górny Śląsk (skupiona eksploatacja wód podziemnych oraz odwadnianie kopalni); Bełchatów-w wyniku odwadniania kopalni odkrywkowej węgla brunatnego. Warszawa, Łódź, Gdańsk-skupiona eksploatacja wód dla zaopatrzenia w wodę pitną.

Degradacji ilościowej towarzyszy zwykle degradacja jakościowa spowodowana:

• infiltracja do warstw wodonośnych zanieczyszczonych wód powierzchniowych

• lub wynoszeniem (ascenzja) wód zasolonych z głębszych poziomów wodonośnych.

11. Zanieczyszczenie środowiska przez fermy zwierząt hodowlanych

• Zanieczyszczenie wody i gleby przez odchody zwierząt hodowlanych:

Zagospodarowanie odchodów zwierząt jest jednym z najważniejszych zagadnień we wszystkich typach gospodarstw zajmujących się produkcją zwierzęcą. Dotyczy to szczególnie ferm o dużej koncentracji stada. Odchody są w postaci stałej, suchej lub z dodatkiem ściółki, oraz w postaci płynnej.

Produkcja odchodów zwierzęcych powinna być zkorelowana z ilością użytków rolnych w danym gospodarstwie, tak aby wyprodukowany nawóz mógłby być wykorzystany pod użytki rolnej na danej fermie.

• Obornik nie stwarza w zasadzie zagrożenia dla gleby i wód, odpowiednie jego dawki umożliwiają dobre wykorzystanie azotu i in. Związków, praktycznie nie ma nadmiaru.

• Gnojowica może powodować degradację gleby( pogorszenie właściwości fizycznych gleby, tworzenie warstwy pilśniowej nieprzepuszczalnej dla wody i powietrza, zmiana pH i utrudnienia samooczyszczanie się gleby) zanieczyszczać wody i być powodem ich eutrofizacji Gnojowica nieprawidłowo składowana i stosowana, staje się zagrożeniem epidemiologicznym ( patogenne bakterie- głównie Enterobacteriace, wirusy i grzyby). Gnojowica zanieczyszcza powietrze wokół jej składowania ogromną ilością związków gazowych, toksycznych i uciążliwych zapachowych ( głównie amoniak i siarkowodór). Negatywny wpływ gnojowicy na środowisko glebowe wynika z dużego ładunku BZT₅, ponieważ przy niedotlenieniu gleby wzrasta ilość anaerobów i aerobów fakultatywnych.

• Zanieczyszczenie powietrza przez fermy zwierząt hodowlanych:

• Chemiczne zanieczyszczenia powietrza :

• dwutlenek węgla ( jest to gaz cieplarniany. Głównym źródłem jest oddychanie i procesy gnilne zachodzące w mokrej ściółce i odchodach zwierzęcych. W małych stężeniach nie jest trujący, w większych stężeniach dwutlenek węgla jest szkodliwy dla zdrowia a nawet zabójczy, a jego działanie powoduje powstawanie kwasicy oddechowej i w następstwie obrzęku mózgu.)

• amoniak ( 80% ogólnej ilości amoniaku pochodzi z produkcji zwierzęcej. Powoduje napady kaszlu, uczucie zatykania oddechu, silne podrażnienie śluzówki nosa, oczu i dróg oddechowych.)

• siarkowodór jest gazem o bardzo nieprzyjemnym zapachu. (Stężenie 100 mg/m³ powoduje uszkodzenie wzroku, natomiast przy stężeniu powyżej 1 g/m³ śmierć może nastąpić już w wyniku zaczerpnięcia jednego oddechu.)

• metan ( gaz cieplarniany, powstaje podczas. Największa produkcja metanu występuje w hodowli bydła.)

• Biologiczne zanieczyszczenia powietrza : bakterie, wirusy, grzyby, sierść. Są to zanieczyszczenia saprofityczne i patogenne ( zakaźne).

5. Wirusy są ważnym czynnikiem etiologicznym przenoszonym drogą kropelkową ( wirusy grupy A, B, C wywołujące nie tylko ostre zakażenia układu oddechowego, ale także zakażenia uogólnione, obejmujące różne narządy, a także RNA-wirusy: ( odry,ospy wietrznej, świnki, różyczki.

6. Bakterie chorobotwórcze głównie gram-dodatnie : paciorkowce -gronkowiec złocisty ( Staphylococcus aureus), paciorkowce (Streptococcus), mogą wywierać działanie chorobotwórcze miejscowe np. czyraki, posocznice, schorzenia narządowe ( zapalenie wsierdzia, płuc) .Mycobacterium bovis i M. tuberculosis wywołujących gruźlicę ( płuc, sercowo- naczyniową, opon mózgowych i mózgu, kości stawów, skóry).

7. Pasożyty - np. jaja owsików po wyschnięciu unoszą się z pyłem w powietrzu, zakażenie cystami pierwotniaków bytujących w przewodzie pokarmowym np. Giardia , Toxoplasma gonidii, zarodniki grzybów i wytwarzane przez nich mykotoksyny.

12. Znaczenie łowiectwa w ochronie przyrody.

Łowiectwo w Polsce jest integralnym elementem ochrony środowiska i oparte jest na trzech zasadach:

1. Zwierzyna w stanie wolnym jest własnością Skarbu Państwa;

2. Gospodarka łowiecka prowadzona jest w ramach obwodów łowieckich, których granice określane są wyłącznie w oparciu o kryteria przyrodnicze;

3. Realizacja zadań państwa w dziedzinie łowiectwa przekazana jest wyspecjalizowanej organizacji pozarządowej, jaką jest PZŁ.

Obecnie łowiectwo jest integralną formą ochrony przyrody:

1. mającą na celu przede wszystkim dostosowywanie liczebności populacji zwierząt dziko żyjących, do ciągle zmienianego przez człowieka środowiska ich występowania. Podstawą gospodarki łowieckiej jest więc nauka zwana ekologią.

2. bada zespoły zależności pomiędzy populacjami poszczególnych gatunków , a ich środowiskiem występowania oraz wzajemne zależności pomiędzy poszczególnymi osobnikami i populacjami organizmów żywych zamieszkujących określony teren.

3. zakresie jej zainteresowania leżą więc takie parametry populacji jak: zagęszczenie, rozmieszczenie, migracje, struktura płciowa, struktura wiekowa, struktura socjalna, rozrodczość, śmiertelność i dynamika liczebności. Z drugiej strony nauka ta bada środowisko występowania populacji, w znaczeniu łowieckim interesuje się zwierzyną - jako składnikiem biocenoz.

4. bada łańcuchy pokarmowe, wzajemne interakcje czyli stosunki międzygatunkowe, wpływ poszczególnych czynników środowiska na zwierzęta itd.

5. współczesne łowiectwo ma na celu opracowywanie sposobów ochrony i rozwoju populacji zwierząt łownych, w dobie bardzo silnego przekształcania środowiska naturalnego przez człowieka - co nazywamy tzw. antropopresją.

6. łowiectwo odegrało również wielką rolę w procesie restytucji czyli przywracania wielu zagrożonych gatunków. To właśnie dzięki wiedzy i staraniom naukowców łowieckich i z wykorzystaniem placówek naukowych i doświadczalnych jak choćby stacje terenowe, możemy obecnie podziwiać w stanie wolnym liczne i dobrze rozwijające się populacje zwierząt, które zagrożone były wyginięciem. Najlepszymi przykładami takiej restytucji jest choćby Bóbr europejski (Castor fiber) czy Żubr (Bison bonasus). Obecnie trwają w Polsce prace nad przywróceniem i rozmnożeniem populacji Głuszca (Tetrao urugallus).

7. Ostatnią rzeczą, o której warto wspomnieć  podczas omawiania podstaw gospodarki łowieckiej, jest kwestia szkód łowieckich i zagospodarowywania łowisk. Otóż zwierzyna wywiera na środowisko swego występowania określoną presję. W przypadku krajobrazu rolniczego, wychodzące na pola zwierzęta zjadają płody rolne, tratują uprawy, w przypadku dzików poprzez rycie (tzw buchtowanie) niszczy spore połacie upraw. Ma to swój wymierny efekt finansowy. Ponieważ w polskim modelu gospodarki łowieckiej właścicielem zwierzyny w stanie wolnym jest skarb państwa, a zarządza zwierzyną koło łowieckie - dzierżawca obwodu, dlatego to myśliwi, ponoszą ciężar odszkodowań wypłacanych rolnikom. Również to myśliwi muszą zadbać o minimalizację szkód wyrządzanych przez zwierzynę. Odbywa się to poprzez odpowiednie zabiegi hodowlane i agrotechniczne, polegające na odpowiednim kształtowaniu łowisk. Sporządza się specjalne poletka, udostępniane zwierzynie, na których może ona znaleźć żer, pasy zaporowe dla dzików, zatrzymujące zwierzynę w lesie i zapobiegające wychodzeniu na pola, w okresie zimowym dokarmia się zwierzyne poprzez sieć   paśników i nęcisk. Stosuje się specjalne środki chemiczne, które swoim zapachem odstraszają zwierzynę itd, itp. Zwierzyna wyrządza również szkody w uprawach leśnych, zgryzając pędy młodych sadzonek, wycierając o nie poroże (czemchanie), łamiąc młode drzewka itd. Tutaj również stosuje się szereg środków zapobiegawczych, przy czym zawsze należy zachować rozsądek i pamiętać, że las jest domem zwierzyny i ma ona pełne prawo korzystać z jego dobrodziejstw i suto zastawionego stołu, co nie znaczy jednak, że poprzez właściwe gospodarowanie populacjami, kształtowanie właściwej ich struktury wiekowej i płciowej oraz utrzymywaniu liczebności na właściwym, dostosowanym do danych warunków poziomie, nie powinniśmy ograniczać szkód przez nią powodowanych. W zakres zagospodarowywania łowisk, wchodzi także tworzenie miejsc schronienia i rozrodu dla zwierzyny - w postacie tzw remiz śródpolnych, koszy lęgowych itd. Myśliwi mają również za zadanie zwalczanie kłusownictwa i szkodnictwa łowieckiego, w swoich działaniach współpracują ze Służbą leśną, Strażą leśną i łowiecką, Policją itd. Obecnie jest to raczej forma ochrony przyrody, mająca na celu przede wszystkim dostosowywanie liczebności populacji zwierząt dziko żyjących do ciągle zmienianego przez człowieka środowiska ich występowania.

8. zachowania i rozwoju populacji zwierząt dziko żyjących.

9. Zwalczanie kłusownictwa i szkodnictwa łowieckiego.

10. Ustalanie kierunków i zasad rozwoju łowiectwa.

11. Wspieranie i prowadzenie prac naukowych w zakresie gospodarowania zwierzyną.

12. Propagowanie łowiectwa i ochrony zwierzyny.

Pytanie 14

Problemy bioróżnorodności w Polsce i na Świecie

W historii Ziemi wydarzyło się kilka przypadków masowego wymierania gatunków: jednym z najsłynniejszych było wyginięcie dinozaurów, które - jak wiele ówczesnych gatunków znikły 65 mln lat temu. Choć znikniecie wielu zwierząt spowodowała ewolucja, człowiek przyspieszył ten proces interweniując bezpośrednio (polowania, handel zwierzętami, insektycyd lub pośrednio: zanieczyszczenia zagrażają ich siedliskom, osusza się coraz więcej terenów wilgotnych, zajmowanie ziem pod uprawę i instalacja ogrodzeń przeszkadzają w przemieszczaniu się stad wielkich ssaków wędrownych, a uprzemysłowienie i urbanizacja ograniczają ich przestrzeń życiową Niektóre ekosystemy są, szczeg6lnie zagrożone: dotyczy to wysp środowisk z natury ograniczonych przestrzennie, gdzie najmniejsze pogorszenie warunków zwiększa szkody lub tez pustyń o ekstremalnych warunkach klimatycznych. Toteż w ciągu 2 tys. lat wymarły setki gatunków zwierząt; z tego — 1/3 w ostatnim półwieczu. W tej chwili 350 gatunk6w jest bardzo zagrożonych.

Dokonanie spisu gatunków w skali całego globu jest trudne. Wiele z tych, które uważano za całkowicie wymarłe, odnajduje się ponownie w kilka czy kilkadziesiąt lat później. Kiedy w środowisku następują zmiany wrogie zwierzęciu, ma ono skłonności do usuwania się na tereny - schroniska oddalone o siedzib ludzkich i łatwo je można wówczas uznać za wymarłe. Tak było z małym torbaczem australijskim Burramys parva do końca XIX wieku uważanym za gatunek wymarły, który został odnaleziony żywy w 1966 roku. Ogólnie rzecz biorąc, gdy człowiek wyniszczy jakiś gatunek, na jego miejscu pojawia się nie nowy gatunek, lecz jeden z już istniejących. Dobór naturalny wymaga aby wygrywały te, które są najlepiej zaadaptowane w środowisku lub mniej wrażliwe na wywołane w nim przez człowieka zmiany. Czasem zdarza się jednak, ze pojawia się zupełnie nowy gatunek. Na Madagaskarze, na przykład, w 1986 r. odkryto nowy gatunek małpiatki, Hapalemur dore.

Przyczyną wymierania gatunków jest często nadmierna eksploatacja zwierząt przez człowieka: o ile mimo polowań Indian bizony w Ameryce Płn. przeżyły, o tyle polowania Europejczyków począwszy od 1860 r. zupełnie je wyniszczyły. Wydawało się, że fauna jest niewyczerpanym rezerwuarem; ludzie zaopatrywali się w nim obficie (mięso, olej) i obficie tez marnotrawili (młode foki poćwiartowane, potem pozostawione na miejscu polowania).

Zniszczenie środowiska naturalnego zwierząt lub wprowadzenie do niego drapieżników są głównymi powodami wymierania fauny. Wiele gatunków ptaków wędrownych (dudki, bociany), które w poszukiwaniu dziewiczych terenów i zbiorników czystej wody migrują, do Afryki, natrafia w swoich wędrówkach na prze szkody; rozbudowa napowietrznych linii elektrycznych jest przyczyną 60% śmiertelności wśród bocianów, w Afryce natomiast zagraża im niekontrolowane polowanie.

W walce przeciwko znikaniu całych gatunków zwierząt zastosowano wiele środków: niektóre gatunki próbowano „ożywić" niestety, bez powodzenia. Po długich badaniach i w wyniku licznych krzyżówek udało się natomiast otrzymać gatunek bardzo przypominający wymarłego w 1627 r. tura. Rezerwaty i ponowne wprowadzanie gatunków na właściwe dla nich tereny, jak to miało miejsce z rysiem w Szwajcarii, są jednym ze sposobów ochrony zwierząt. Podobną role pełnią ogrody zoologiczne, ale reprodukcja w niewoli lub w warunkach ograniczonej wolności nie zawsze się udaje, choć to właśnie w ten sposób udało się uratować bliską wyginięcia antylopę oryks z Półwyspu Arabskiego.

Ochrona fauny, choć niezbędna, nie zawsze odbywa się jednak bez szkody dla ludzi. W Azji południowo-wschodniej poważne kłopoty stwarzają mieszkańcom wsi- położonych w pobliżu rezerwatów żyjące w nich tygrysy: wygłodniałe zwierzęta często atakują i zabijają ludzi.

Ogrom oceanów powodował, iż przez dłuższy czas sądzono, że rezerwy mórz są, niewyczerpane. W porównaniu ze środowiskami lądowymi morskie wydawały się mniej zagrożone wymieraniem jednak krowa morska Stellera (olbrzymi ssak z Północnego Pacyfiku) wyginęła zupełnie, a wiele innych gatunków jest poważnie zagrożonych Ryby morskie przeżywają z trudnością a cenione przez człowieka skorupiaki cierpią, z powodu nadmiernych połowów skażenia które coraz bardziej uszkadza przybrzeżne ekosystemy morskie i sięgają dużych głębokości.

Niektóre działania na rzecz wielkich ssaków morskich zostały szczególnie nagłośnione przez media. Dość wcześnie zwrócono uwagę na los zagrażający fokom i wydaje się, ze zabiegi ochronne oddalają groźbę wyginięcia poszczególnych gatunków. Tym niemniej liczebność fok grenlandzkich ściganych i pozbawionych dorszy, które były podstawą ich pożywienia, od potowy XX wieku znacznie zmalała. Śródziemnomorska foka-mniszka została wytępiona ze względu na swoje futro i mięso, gdy w okresie reprodukcji przenosiła się na ląd. Polowanie na 12 gatunków wielkich wielorybów zostało ograniczone dzięki moratorium, które weszło w życie w 1986 r. Jego przedłużenie podczas 44. Konferencji Wielorybniczej w 1992 r. nastąpiło nie bez trudności. Kraje wielorybnicze - Islandia, Japonia i Norwegia - protestują_ przeciwko temu, co oceniają, jako sprzeniewierzenie się przez Komisje jej zadaniom, polegającym na zapewnieniu zachowania liczby zwierząt. Ich przeciwnicy oburzają, się na „okrucieństwo" wydanego na zwierzęta wyroku śmierci. CBI zezwala krajom wielorybniczym na połów niewielkiej ich liczby do celów naukowych. Tym czasem upolowane zwierzęta są natychmiast sprzedawane w cenie 250 tys. franków od sztuki, Żeby produkować pomadki do ust i zaopatrywać luksusowe restauracje japońskie. Zapotrzebowanie na mięso wielorybie jest tak duże, ze polowaniem zajmują się wszyscy - od drobnych miejscowych rybaków po ogromne statki wielorybnicze długości 220 m.

Tymczasem miejsce „sprawy wielorybów" zajęła „sprawa delfinów padających ofiarą połowu tuńczyków delfiny wpadają w sieci i wraz z tuńczykami giną Rybacy wiedza,, ze są to zwierzęta chronione, wyrzucają. więc zwłoki do morza.

Intensywne rybołówstwo było wszędzie zabójcze całe populacje ryb zostały przetrzebione do tego stopnia, że nie mogą już utrzymać się przy życiu w sposób naturalny. Gatunki rzadkich skorupiaków, jak homar w Atlantyku, langusta u wybrzeży Kalifornii i w Morzu Śródziemnym czy krab królewski występujący obficie w głębinach na pełnym morzu w okolicach Alaski, Japonii i Chile, którego na Alasce trzeba było objąć ochroną, są coraz trudniejsze do znalezienia. Co bardziej niepokojące - gatunki niegdyś najpospolitsze stają się coraz rzadsze: w r. 1964 populacja śledzi wynosiła 2,2 mln t, w 1976 r. - nie więcej niż 50 tys.t . EWG została zmuszona do wydania zakazu połowów na 4 lata by nie dopuścić do ich całkowitego wytępienia Pod koniec tego okresu populacja śledzi wzrosła do 1,5 mln t. Podobną ewolucje przeszła populacja dorsza: w r. 1980 wynosiła ona 880 tys. t r. 1990 już tylko 370 tys. t. Maleją również ilości plamiaka rdzawca i sardeli - ofiary nadmiernych połowów i El Nino. Średnia masa tuńczyka, łowionego w strefie tropikalnej Atlantyku, spadła z 21 kg do 11 kg. A odławianie niedojrzałego narybku zagraża możliwościom odnawiania się gatunku.

Rozwiązaniem mogłaby stać się „uprawa mórz" Kilka krajów już zaczęło ją rozwijać Japonia — jeżeli chodzi o algi - i Indie, które stały się głównym producentem krewetek na świecie. Ale ten rodzaj działalności jest jeszcze marginalny.

Mnożą się ataki na świat roślinny; kwaśne deszcze, wycinanie lasów, uprawa ziemi, wypalenie terenów pod uprawę - czynnik przyśpieszający erozje i pustynnienie. Niszczycielskie epidemie... Toteż według FAO wyginiecie grozi 40 tys. gatunków roślin na całym świecie. We Francji spośród 4762 gatunków roślin dziko rosnących znikło od 1900 r. aż 40, a 363 są, w niebezpieczeństwie; pejzaż szpecą, skutki epidemii - zdziesiątkowane zostały na przykład wiązy. W skali całego globu zagrożonych jest 75% gatunków endemicznych, to znaczy właściwych dla określonego regionu.

W gruncie rzeczy człowiek wykorzystuje tylko nieznaczną część bogactwa świata roślinnego: na ok. 100 tys. gatunków roślin jadalnych tylko 150 jest uprawianych, a ogromna większość ludzkości żywi się jedynie dwunastoma z nich. Jesteśmy jednak w stanie znacznie lepiej wykorzystać wszystkie możliwości roślin (na przykład w medycynie), dlatego stały się one przedmiotem liczny badań.

W Polsce zagrożenie gatunków zależy od typu środowiska. W Polsce największa grupa potencjalnie zagrożonych gatunków ssaków występuje w górach. Kozica górska (Symbol Tatrzańskiego Parku Narodowego) żyje w Polsce tylko na jego obszarze. Secjalnej ochronie podlega również ostróżka tatrzańska i kilka gatunków tojadów które stanowią gatunki endemiczne. W Polsce niepewny jest również los niektórych gatunków motyli, z których pazi żeglarz jest najbardziej zagrożony wyginięciem.

Gatunki skrajnie zagrożone wśród zwierząt (22 gatunki)

m.in. głuszec, kozica, sokół wędrowny, wąż Eskulapa.

Gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone (24 gatunki)

m.in. orzeł przedni, , zając bielak, żółw błotny, żbik, żubr.

Gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie (15 gatunków)

m.in. gniewosz plamisty, minóg rzeczny, sowa błotna, wodniczka.

Gatunki niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia (30 gatunków)

m.in. piskorz, ryś, wilk, niedźwiedź.

Gatunki krytycznie zagrożone wyginięciem wśród roślin (74)

m. in. Babka pierzasta, fiołek torfowy, storczyk bezlistny

Gatunki zagrożone (59)

m.in. dąb omszony, brzoza niska i karłowata,

Gatunki narażone na wyginięcie (102)

m.in. kosaciec bezlistny, cis pospolity, oset klapowaty

Europejska Wspólnota Gospodarcza - EWG

Konfederacja Przemysłu Brytyjskiego (Confederation of British Industry, CBI)

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa-FAO

15. Saprofity w ochronie środowiska

Mikroorganizmy saprofityczne w strukturze troficznej stanowią poziom reducentów, zaliczamy do nich głównie bakterie i grzyby. Saprofity są mikroskopijnej wielkości organizmami heterotroficznymi rozkładającymi martwą materię organiczną (martwe szczątki roślinne, obumarłe organizmy), które wykorzystują jako pokarm. W ten sposób przywracają do obiegu wiele pierwiastków głównie węgiel, azot, fosfor i siarkę, wbudowane niegdyś w ciała organizmów żywych.

Ze względu na rodzaj wykorzystywanej materii wyróżniamy:

-nekrofagi - żerujące na martwych organizmach, których budowa anatomiczna jest jeszcze wyraźna,

-detrytofagi - ich pokarmem są całkowicie rozłożone szczątki organizmów roślinnych i zwierzęcych zalegające warstwami na dnie zbiorników wodnych lub na powierzchni gleby,

-koprofagi - odżywiające się odchodami zwierząt.

Do tej grupy zwierząt zaliczane są głównie drobne bezkręgowce żyjące w glebie, ściółce leśnej i mule dennym wód słodkich i słonych.

Mikroorganizmy saprofityczne biorą udział w tworzeniu się gleby, umożliwiają proces samooczyszczania się wód, mogą być jednak także przyczyną wielu różnych chorób człowieka, roślin i zwierząt.

W środowisku glebowym poprzez rozkład martwej materii organicznej organizmy te przywracają wiele pierwiastków do obiegu w przyrodzie. Dzięki przeprowadzanej przez nie mineralizacji zapobiegają rozwojowi wielu groźnych chorób czy organizmów pasożytniczych.

W środowisku wodnym, zapobiegają skażeniom czy zakwitom wody. Umożliwiają stworzenie odpowiednich warunków do rozwoju flory i fauny pożytecznej człowiekowi, charakterystycznej dla danej niszy ekologicznej.

20. Idea zrównoważonego rozwoju

Zrównoważony rozwój (sustainable development) jest to proces mający na celu zaspokojenie aspiracji rozwojowych obecnych pokoleń bez uszczerbku dla realizacji aspiracji rozwojowych przyszłych pokoleń.

W obowiązującej ustawie „Prawo ochrony środowiska”, kiedy jest mowa o zrównoważonym rozwoju - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

Zrównoważony Rozwój jest filozofią rozwoju społeczno-ekonomicznego zharmonizowaną z poszanowaniem środowiska. Po raz pierwszy pojęcie Zrównoważonego Rozwoju uzyskało rangę międzynarodową w 1992 podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych Środowisko i rozwój (UNCED). Konferencja ta, znana również jako Szczyt Ziemi, odbyła się w Rio de Janeiro, w dniach 3-14 czerwca 1992 roku. Przedstawiciele 173 państw podpisali dokumenty formułujące w sposób oficjalny zasady Zrównoważonego Rozwoju. Wśród tych dokumentów znalazł się katalog reguł postępowania, zwany Agendą 21, na rzecz wprowadzania i realizacji Zrównoważonego Rozwoju.

Ogólnie mówiąc, idea zrównoważonego rozwoju to założenie stałego postępu gospodarczego i społecznego zharmonizowanego ze środowiskiem naturalnym. Chodzi o zbudowanie takiego modelu gospodarczego, który zapewni postęp ludzkości oraz zapewni wszystkim możliwość lepszego życia bez niszczenia wspierających go systemów. Oznacza to wykorzystywanie dóbr przyrody przy jednoczesnym ich poszanowaniu. Idea Zrównoważonego Rozwoju opiera się na trzech filarach:

• Efektywność ekonomiczna - zysk dla zbiorowości uwzględniający koszty społeczne i środowiskowe

• Troska o środowisko - ochrona naturalnych nieodnawialnych zasobów, zminimalizowanie negatywnego oddziaływania na otoczenie.

• Równowaga społeczna - tworzenie nowych miejsc pracy i aktywne działania w celu podnoszenia jakości życia.

Zrównoważony Rozwój umożliwia pogodzenie dążenia do osiągnięcia satysfakcjonującego wyniku ekonomicznego z głęboką troską o otoczenie społeczne i środowisko naturalne.

Na przykład zrównoważony rozwój w energetyce zakłada zmniejszenie ilości wykorzystywanej energii, zwiększenie czystości i efektywności procesu wytwarzania użytecznych form energii, eliminowanie procesów spalania paliw kopalnych i zastępowanie ich alternatywnymi źródłami energii. Zwolennicy idei zrównoważonego rozwoju podkreślają, że każdy z nas jest odpowiedzialny za to, co dzieje się z naszą planetą i w jakim stanie przekażemy ją następnym pokoleniom. Właściciele firm i zakładów produkcyjnych muszą zrozumieć, że intensywny, szybki rozwój kosztem środowiska naturalnego, jest polityką krótkowzroczną. Zasoby naturalne kurczą się, za to skażenie środowiska rośnie w zastraszającym tempie, stanowiąc coraz większe zagrożenie. O skutkach zbyt intensywnej gospodarki przekonują się już teraz chociażby rolnicy, którzy przez lata stosowali przemysłowe metody produkcji w uprawach i hodowlach. Stosowanie środków chemicznych, wprowadzanie roślin, które w naturalnych warunkach nie występują na danym terenie czy upraw monokulturowych w celu zwiększenia plonów doprowadziło w wielu przypadkach do wyjałowienia ziemi, skażenia gleby oraz wody. Zrównoważony rozwój nie jest zaprzeczeniem postępu. Jest natomiast wezwaniem do zachowania rozwagi i umiaru zmierzających do pogodzenia kluczowych dla ludzkości obszarów: wzrostu gospodarczego z równomiernym podziałem korzyści. Dzięki przestrzeganiu zasad zrównoważonego rozwoju ocalimy nie tylko ludzkość, ale i całą przyrodę, zaś ze skarbów Ziemi korzystać będziemy mogli zarówno my, jak i przyszłe pokolenia.

16. CHARAKTERYSTYKA TECHNOLOGII PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ W ASPEKCIE ZAGROŻEŃ DLA ŚRODOWISKA ZEWNĘTRZNEGO

Wyróżniamy dwa rodzaje technologii w produkcji zwierzęcej:

8. Technologie drobnotowarowe, które dzielimy na tradycyjne i specjalistyczne

9. Technologie wielkotowarowe, dzielące się na tradycyjne i przemysłowe.

W technologii drobnotowarowej tradycyjnej procesami produkcji kieruje właściciel, który pracuje sam, rozród i wykot młodzieży przypada w naturalnym okresie rozpłodowym, przy rozrodzie wykorzystuje się publiczne stacje rozpłodowe, żywienie zwierząt w oparciu głównie o pasze własne, duże nakłady pracy, zwierzęta różnych gatunków i różnych grup technologicznych w jednym budynku, główny motyw produkcji to samo zaopatrzenie, brak zanieczyszczeń dla środowiska zewnętrznego.

W technologii drobnotowarowej specjalistycznej produkcja idzie na sprzedaż, ograniczona do jednego lub dwóch gatunków zwierząt, cykl zamknięty lub niepełny, wydajność i opłacalność znacznie wyższa niż przy technologii drobnotowarowej tradycyjnej, niezbędna jest duża specjalizacja hodowcy. Ten rodzaj technologii stosowany jest przy cząstkowych technologiach ferm zewnętrznych. Praktycznie brak zagrożenia dla środowiska.

Wielkotowarowe technologie-z jednej strony zachowują elementy technologii drobnotowarowej tradycyjnej, z drugiej są też elementy technologii przemysłowej. Stado podstawowe zwierząt jest duże i stwarza to możliwość prowadzenia pełnej pracy hodowlanej. Procesy produkcji kierowane są przez specjalistę, rozród i wykot nie tylko w naturalnych okresach rozrodu, własne reproduktory. W żywieniu wykorzystywane są pasze własne, z dużym udziałem pasz przemysłowych, większa mechanizacja, zwierzęta jednego gatunku utrzymywane w oddzielnych pomieszczeniach, przy dużych stanach użytkowych nawet w kilku budynkach jedna grupa technologiczna.

Wielkotowarowe technologie przemysłowe- określają sposób organizacji pracy ale nie rozwiązań. Pierwsza firma powstała w USA w latach 40 `'Big Dachman''- produkcja trzody chlewnej, bydło rzeźne, krowy mleczne. Włochy lata 60 firma Gigi.

Cechy technologii przemysłowych:

• Podział procesów produkcji na jednorodne elementy składowe, aby umożliwić jak największą mechanizację;

• Duża koncentracja produkcji, bardzo duża liczebność zwierząt kilkakrotnie przekraczająca fermy tradycyjne, dostarczanie i przygotowanie pasz, zagospodarowanie odchodów;

• Zwierzęta utrzymywane grupowo, żywienie w formie monodiety;

• Zagrożenie dla środowiska-ze strony odchodów, które muszą być zagospodarowane i gazów wydzielanych przez zwierzęta i z fermentujących odchodów.

17. Ochrona zasobów genetycznych zwierząt jako ważny element kształtowania bioróżnorodności obszarów wiejskich

Nadrzędnym celem każdego Narodu jest ochrona własnego dziedzictwa kulturowego. W Zjednoczonej Europie bez granic, o odrębności narodowej świadczyć będzie kultura narodowa. Dotyczy to również rolnictwa, a w szczególności hodowli zwierząt i roślin. Dlatego ważnym zadaniem jest ochrona przed wyginięciem tych starych rodzimych ras. Gwarantują one zachowanie wielu cennych właściwości takich jak: silna konstytucja, długowieczność, wysoka płodność, łatwe porody, odporność na choroby, dobrą jakość wytwarzanych produktów, małe wymagania pokarmowe, dobre przystosowanie do lokalnych warunków.

Selekcja prowadzona przez człowieka oraz naturalna doprowadziły do powstania około 5 tysięcy ras zwierząt gospodarskich, dostosowanych do szerokiego wachlarza istniejących na Ziemi warunków środowiskowych oraz zróżnicowanych potrzeb człowieka.

Tradycyjni rolnicy nastawieni byli głównie na zaopatrzenie własnej rodziny, dlatego utrzymywali rasy i odmiany lokalne - najlepiej przystosowane do miejscowych warunków klimatycznych. Współcześni zaś rolnicy produkują przede wszystkim na rynek, a więc liczą się dla nich głównie te rasy i odmiany, które reprezentują sobą dużą produkcję, np. w przypadku bydła preferowano rasy dające coraz więcej mięsa lub mleka. Los wielu lokalnych ras zwierząt użytkowych staje się więc coraz bardziej zagrożony przez współczesne metody produkcji rolniczej oparte na technice i dążeniu do maksymalnej wydajności ekonomicznej.

Wiele starych ras, znanych już od setek lat, ustępuje wyraźnie "nowoczesnym rasom" pod względem cech użytkowości, takich jak. ilość mleka, dzienny przyrost masy ciała, czy wcześniejsza dojrzałość rzeźna. Posiadają one natomiast pewną przewagę pod względem jakości pozyskiwanych produktów, a często są też wyjątkowo niewybredne pod względem warunków klimatycznych i paszy, a także odporne na choroby. Jednocześnie stare rasy stanowią ważne dziedzictwo kulturowe określonego regionu, a także cenny "bank genów". Znaczące osiągnięcia w biotechnologii XX wieku, w tym szczególnie postęp w biotechnologii rozrodu, powszechne wprowadzenie do praktyki hodowlanej inseminacji oraz transferu zarodków zniosły naturalne ograniczenia w szybkim przemieszczaniu się wysokowydajnych ras, czemu towarzyszy z reguły wypieranie lokalnych genotypów (o niższej użytkowości). W stosunkowo krótkim okresie czasu spotęgowało to zagrożenie dla przetrwania licznych ras rodzimych, doprowadzając w konsekwencji do wyginięcia wielu z nich.

Szybko postępujące zmniejszanie się populacji rodzimych, było impulsem do podjęcia w łatach 60-tych pewnych działali zmierzających do zachowania ras zagrożonych wyginięciem.

Przełomowym momentem w ochronie zasobów genetycznych zwierząt było uchwalenie w 1992 roku Konwencji o różnorodności biologicznej. Dało to podstawę, aby w 1993 r. FAO przyjęło Światową Strategię Zachowania Zasobów Genetycznych Zwierząt, która niejako nakazywała krajom członkowskim powołanie własnych struktur odpowiedzialnych za koordynację ochrony zasobów genetycznych zwierząt. W Polsce jest to obecnie Krajowy Ośrodek Koordynacyjny ds. Zasobów Genetycznych Zwierząt.

Podstawową formą ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich jest "ochrona in situ" ochrona gatunku chronionego, realizowana w jego naturalnym środowisku życia przez zachowanie niezmienionych warunków środowiskowych oraz zaniechanie pozyskiwania osobników tego gatunku lub dostosowanie rozmiarów i metod pozyskiwania do możliwości ich reprodukcji W praktyce: normalne (typowe dla danego kierunku) użytkowanie chronionych populacji. Głównym zadaniem w tej metodzie jest poprawa opłacalności chowu rodzimych ras stymulująca zwiększenie zapotrzebowania na materiał hodowlany, a w^; konsekwencji wzrost liczebności chronionej populacji. Powrót do zaniechanych w chowie intensywnym zwierząt pierwotnych systemów produkcji może rozszerzyć folklor wiejski i walory turystyczne, a w konsekwencji stanowić istotny element rozwoju gospodarczego regionu Wiele ras rodzimych cechuje wysoka płodność i plenność, co może być wykorzystane w produkcji towarowej jako ważny komponent (szczególnie samice) w krzyżowaniu międzyrasowym. Najważniejszym jednak działaniem gwarantującym trwałość użytkowania ras rodzimych jest wypromowanie produktów pozyskanych od tych zwierząt. Powinny mieć swoją uznana markę, co gwarantuje wyższe ceny. W opracowaniach z ostatnich lat zauważa się również wyraźne eksponowanie roli ras rodzimych w zachowaniu bioróżnorodności obszarów wiejskich o wysokich walorach przyrodniczych (np. tereny chronione, otuliny parków itp.) poprzez promowanie wypasu miejscowych ras dla ochrony cennych przyrodniczo siedlisk. Uzupełnieniem ochrony ras rodzimych metodą in situ jest ochrona ex situ ochrona gatunku chronionego realizowana przez przeniesienie go do ekosystemu zastępczego, gdzie może on dalej żyć samodzielnie w warunkach naturalnych, lub do środowiska sztucznie stworzonego, w którym musi być otoczony stałą opieką człowieka. . Obejmuje ona organizację banków głęboko mrożonego materiału biologicznego: nasienia, zarodków, oocytów, a także komórek somatycznych i DNA.

18. Na podstawie dowolnej krainy biogeograficznej scharakteryzuj jej położenie, stosunki geobotaniczne oraz zasiedlającą faunę.

Głównym czynnikiem krajobrazotwórczym Polski jest rzeźba terenu. Decyduje ona o innych składowych systemu krajobrazowego (wodach, glebach) i stała się podstawą do stworzenia typologii krajobrazów naturalnych Polski. Podziału takiego dokonali Kondracki i Rychling. Wyróżnili oni:

• Krajobraz nizin;

• Krajobraz wyżyn i niskich gór;

• Krajobraz gór średnich i wysokich;

• Krajobraz dolin i obniżeń.

NIZINA MAZOWIECKA należy do najrozleglejszych krain w Polsce. Położona jest w dorzeczu środkowej Wisły. Centralną jej część zajmuje Kotlina Warszawska. Nizina Mazowiecka jest niecką powstałą w osadach mezozoicznych (kredowych), wypełnioną utworami trzeciorzędu, w których występują wody artezyjskie, zalegające na głębokości ok.200 m w piaskach oligoceńskich (trzeciorzęd).

Rzeźbę Niziny Mazowieckiej ukształtował głównie lodowiec środkowopolski i późniejsze procesy denudacyjne. Wykształciły się tutaj takie formy rzeźby jak: wysoczyzny morenowe, wały moren czołowych, pradoliny, sandry, wydmy paraboliczne i wałowe, niecki deflacyjne, doliny rzeczne, stożki napływowe oraz obniżenia bezodpływowe po zarośniętych jeziorach.

Nie stwierdzono tu przestrzennych kontrastów klimatycznych. Zaznaczają się jednak cech kontynentalizmu: ciepłe lato (średnia temp. powietrza +18⁰C), mało opadów w ciągu roku (500 mm) przy jednoczesnym dużym udziale opadów letnich.

Gleby Niziny Mazowieckiej należą do najsłabszych- są to gleby bielicowe. W dolinach rzek występują w niewielkich ilościach mady. W południowej części krainy ciągnie się pas czarnych ziem, będących najlepszymi tego regionu.

Nizina Mazowiecka należy do najsłabiej zalesionych obszarów kraju. Pozostałościami dawnych terenów leśnych są puszcze: Kampinoska, Kurpiowska (zwana Myszyniecką lub Zieloną) i Biała.

Aby chronić kampinoski kompleks leśny utworzono w 1959 roku Kampinoski Park Narodowy. Ochronie podlegają tu wydmy śródlądowe, flora i fauna. Park ten jest ostoją łosia.

W 1994 roku utworzono największy w Polsce Biebrzański Park Narodowy. Ścisłej ochronie podlega w nim wiele gatunków rzadkich roślin reliktowych (turzyca życicowa, skalnica torfowa), będących przedstawicielami flory obszarów torfowo-bagiennych. Występują tu rzadkie gatunki ptaków: orzeł przedni, batalion (symbol parku) i bąk. Jest to unikatowy, naturalny, największy kompleks bagienny Europy uznawany i podziwiany w całej Europie jako ewenement przyrodniczy.

19 .Na dowolnym przykładzie cechy dobrego bioindykatora wymien przykłady organizmów wykorzystywanych w bioindykacji srodowisk lądowych i wodnych.

Bioindykatory- organizmy wykazujące zróżnicowaną wrażliwość i charakterystyczną reakcję na działanie czynników środowiskowych, są to z reguły gatunkio wąskim zakresie tolerancji lub reaguje w specyficzny sposób na działanie określonego czynnika.

Cechy dobrego bioindykatora na przykładzie porostów:

1. Powszechność występowania- porosty jako organizmy pionierskie występują na najbardziej ubogich i suchych glebach , kamieniach i korze drzew, występują we wszystkich szerokościach i długościach geograficznych, w Polsce wystepuje ponad tysiąc gatunków z tej grupy

2. Stenotypowość- czułość rejestrowania zmian w środowisku .Porosty odznaczają się największą wrażliwością na zanieczyszczenia powietrza dzięki czemu możliwa jest ocena stopnia zanieczyszczenia powietrza na określonym terenie.porosty reagują na:

*SO2

*Nox

*zwiaki ołowiu

3. Porosty sa dobrze poznane pod względem systematycznym, morfologicznym, anatomicznym i fizjologicznym

4. Dokładnie poznanie reakcji na poszczególne czynniki środowiska

5. Ważna rola ekologiczna -Porosty pełnią ważną rolę ekologiczną jako organizmy pionierskie zasiedlaja najuboższe gleby ,torują droge do zasiedlania skał i wydm dla roślin naczyniowych, stanowia czynnik glebotwórczy mają wpływ na rozwój mikroflory glebowej i próchnicy, jako rezerwuar wody kształtuja mikroklimat terenu

6. Brak tkanki okrywającej ułatwiający przedostawanie się związków do wnętrza plechy

7. Pobieranie wody bezpośrednio z opadów a nie jak w przypadku innych roślin przefiltrowanej przez glebę

8. Bardzo mała zawartość chlorofilu - nawet najmniejsze uszkodzenie aparatu asymilacyjnego wpływa na cały organizm

9. Reaguje adekwantnie do poziomu zanieczyszczenia - im wieksze zanieczyszczenie powietrza tym mniej porostów występuje na tym terenie

Skal porostowa:

strefa 1 (skażenie powietrza przekracza 170 mg SO₂ na m³) - brak porostów nadrzewnych, jedynie obecność glonów, tzw. pustynia porostowa. Duże miasta i silnie skażone okręgi przemysłowe,

- strefa 2 (170-100 mg SO₂ na m³) - najodporniejsze porosty skorupiaste i proszkowe (Physcia adscendens, Lecanora conizaeoides), silne skażenie środowiska. Miasta i obszary przemysłowe,

- strefa 3 (100-70 mg SO₂ na m³) - porosty listkowate (Hypogymnia physodes, Xanthoria parietina), wyraźna degradacja środowiska. Tereny zadrzewione w obszarach podmiejskich,

- strefa 4 (70-50 mg SO₂ na m³) - porosty listkowate z udziałem krzaczkowatych (Physcia stellaris, Evernia prunastri), wpływ powietrza z obszarów zdegradowanych. Lasy w pobliżu miast i obszarów przemysłowych,

- strefa 5 (50-40 mg SO₂ na m³) - kora pokryta w znacznym stopniu porostami listkowatymi z udziałem krzaczkowatych (Flavoparmelia caperata, Pseudevernia furfuracea), słabe zanieczyszczenie powietrza. Większość dużych obszarów leśnych na niżu i pogórzu,

- strefa 6 (40-30 mg SO₂ na m³) - występowanie wrażliwych gatunków skorupiastych, listkowatych i krzaczkowatych na pniach i gałęziach, np. brodaczki (Usnea), nieznaczny wpływ zanieczyszczeń przemysłowych. Naturalne, rozległe obszary leśne w niektórych rejonach Karpat i w północno-wschodniej Polsce,

- strefa 7 (poniżej 30 mg SO₂ na m³) - bogata flora porostów na pniach i gałęziach drzew (np. granicznik płucny Lobaria pulmonaria), tereny nie zanieczyszczone. Nieliczne obszary w Polsce.

Inne organizmy wykorzystywane w bioindykacji środowiska lądowego i wodnego :

Ląd;- gleby:

-kwaśne- szczaw ,skrzyp

-torfowiskowe -mech torfowiec, żurawina, borówka bagienna

-zasadowe -zawilec żółty. Orlik pospolity

Środowisko wodne:

-pierścienice (skąposzczety-, pijawki-)

-skąposzczety- ( oczlik, kiełż )

-pajęczaki

-owady (ważki, jętki, widelnice ,chrząszcze, pluskwiaki, muchówki)

Jętki - wody czyste i średnio zaniecz.

Widelnice -wody b. czyste

Muchówki - zaniecz. wody

21. Natura 2000 a turystyka

Obszar Natura 2000 to nowa forma ochrony przyrody (obok takich już istniejących jak park narodowy, rezerwat przyrody, czy inne), wprowadzona do polskiego prawa dotyczącego ochrony przyrody w 2004 r., choć niektóre zapisy dotyczące tych obszarów włączono już do prawa polskiego w 2001 r. Za obszary Natura 2000 uznaje się najistotniejsze tereny dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt, czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych całej Europy - czyli tzw. różnorodności biologicznej. Sposób ochrony w obrębie każdego z tych obszarów może być jednak inny. Bardzo istotnym elementem tego nowego systemu ochrony przyrody jest monitoring stanu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt oraz ich populacji, za pomocą którego sprawdzana jest skuteczność działań ochronnych.

 Sieć Natura 2000 ma bowiem swe odmienne cele i funkcje. Jeden z podsystemów sieci Natura 2000 obejmuje obszary ważne dla ochrony dzikich ptaków (tzw. ostoje dzikich ptaków, formalnie nazywane „obszarami specjalnej ochrony ptaków” - OSO, a potocznie obszarami „ptasimi”), a drugi tworzą obszary wyznaczane dla ochrony określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk istotnych dla ochrony określonych gatunków roślin i zwierząt innych niż ptaki (formalnie nazywane „specjalnymi obszarami ochrony siedlisk” - SOO, a potocznie obszarami „siedliskowymi”). Warto wiedzieć więcej na temat sieci Natura 2000 ponieważ będzie ona w przyszłości pokrywała znaczną część Unii Europejskiej - co najmniej 15%. Jak duża część powierzchni danego kraju włączana jest do sieci Natura 2000 zależy od stanu zachowania tamtejszej przyrody, od stopnia jej unikatowości w skali europejskiej, a także od stopnia jej udokumentowania. Przykładowo w Słowenii będzie to prawdopodobnie około 35% powierzchni kraju, w Hiszpanii około 25%, a w Wielkiej Brytanii tylko około 5%. W Polsce obszary sieci Natura 2000 mogą docelowo zająć nawet około 20% powierzchni kraju.

Celem sieci obszarów chronionych Natura 2000 jest (zgodnie z prawem europejskim) skuteczna ochrona zagrożonych:

• ekosystemów (specyficznych kompozycji przyrody ożywionej i nieożywionej),

• gatunków roślin,

• gatunków zwierząt,

• ptaków (które też są oczywiście zwierzętami, ale ze względu na specyfikę prawa unijnego zostały potraktowane osobno).

OBSZAR NATURA 2000 - SZANSA CZY ZAGROŻENIE DLA ROZWOJU LOKALNEGO?

Sposoby gospodarowania na obszarach Natura 2000 muszą być dostosowane do wrażliwości siedlisk i gatunków, które w ich obrębie występują i były podstawą do zaliczenia tych obszarów do sieci Natura 2000. Trzeba eliminować zagrożenia, które mogłyby powodować pogorszenie warunków ich funkcjonowania. Znaczna część obszarów Natura 2000 nie wymaga jednak ostrych reżimów ochronnych - takich jak w rezerwatach czy parkach narodowych. Dla większości z nich podstawowym wymogiem jest niezmienianie dotychczasowych funkcji tych obszarów oraz niepogarszanie obecnego stanu ich siedlisk, - czyli oparcie rozwoju o zasady zrównoważonego rozwoju, uwzględnianie uwarunkowań przyrodniczych przy wprowadzaniu nowych funkcji gospodarczych i przy lokalizacji inwestycji, albo wręcz wykorzystywanie tych uwarunkowań do wyznaczania nowych kierunków rozwoju.

Z całą pewnością fakt wyznaczenia obszaru Natura 2000 w okolicy nie powinien być postrzegany jako zagrożenie dla rozwoju społeczności lokalnej, bardzo często utworzenie takiego obszaru może być szansą na dodatkowy dochód i stworzenie nowych miejsc pracy dla społeczności lokalnej:

• Obszar Natura 2000 lub zagrożony gatunek tam występujący może być elementem promującym region, produkty i usługi regionalne (przykład: Kania Ruda, Dolina Biebrzy).

• Obszar Natura 2000 to też możliwość rozwoju turystyki przyrodniczej. Przekłada się to bezpośrednio na popyt na kwatery agroturystyczne, wypożyczalnie sprzętu turystycznego, usługi przewodnickie, produkty rolnictwa ekologicznego, pamiątki. Wzrasta też popyt na usługi remontowe, powstają nowe miejsca pracy związane z napływem pieniędzy do regionu. Generowane jest tym samym ogólne ożywienie gospodarcze w regionie - musi być ono jednak kontrolowane z punktu widzenia wymogów ochronnych występujących tam siedlisk i gatunków.

• Rolnicy gospodarujący na obszarach Natura 2000 mają szansę skorzystania w ramach programów rolnośrodowiskowych z dodatkowych premii z tej racji.

Tak, więc jedyną trafną drogą rozwoju na obszarach Natura 2000 wydaje się być zrównoważony rozwój. Ponadto, mieszkańcy widząc duże zainteresowanie turystów polskich i zagranicznych ich regionem jako wyjątkowym skarbem, stają się bardziej dumni ze swojego miejsca zamieszkania i zainteresowani jego ochroną. Jednocześnie wraz z powstawaniem nowych miejsc pracy zmniejszają się też takie nieprzyjemne zjawiska jak ucieczka młodych ludzi do innych regionów Polski, czy rozłąki rodzin których członkowie muszą dorabiać pracą za granicą.

EKOTURYSTYKA

Wraz z powołaniem obszarów Natura 2000 otwiera się większa możliwość rozwoju turystyki i to nie tylko przyrodniczej. Obszary Natura 2000 w naturalny sposób będą promować region i przyciągać turystów - tak jak ma to miejsce w przypadkach powoływania parków narodowych lub krajobrazowych, ustanawiania statusu pomnika przyrody czy rezerwatu dla osobliwości danego terenu.

Przegląd mapy obszarów sieci Natura 2000 i skonfrontowanie jej z mapami turystycznymi oraz innymi źródłami informacji turystycznej (przewodnikami, folderami, katalogami itp.), pozwala sprawdzić czy w pobliskich danemu obszarowi miejscowościach można dostać nocleg, wypożyczyć kajak, rower lub wziąć udział w organizowanej tu specjalnej imprezie turystycznej, poznać zabytki czy współczesną kulturę regionu. Atrakcje i zagospodarowanie turystyczne już istniejące mogą być odtąd wzbogacane o lepsze wykorzystanie walorów przyrodniczych.

Obszary Natura 2000 najczęściej chronią bardzo delikatne układy przyrodnicze, łatwo je zniszczyć np. poprzez źle zorganizowaną turystykę - masową (w dużych grupach, podążających jedna za drugą do zwiedzania danego miejsca, jak w znanych światowej sławy galeriach i muzeach, na popularnych szlakach). Można też dość szybko zdegradować środowisko przez zbyt intensywne zainwestowanie na danym terenie - urbanizację turystyczną w postaci gęsto stawianych pensjonatów i hoteli, gęstą sieć wyasfaltowanych dróg, rozwijanie wielu obiektów i urządzeń służących rozrywce. Infrastruktura służąca udostępnianiu turystom walorów regionu musi stanowić ochronę tego, co w nim najcenniejsze. W promowaniu ekoturystyki wewnątrz obszarów Natura 2000 i w ich pobliżu należy zachować stosowny umiar i ostrożność, a ruch turystyczny poddać regulacjom prawnym, sterowaniu w czasie i w przestrzeni - wręcz fachowej kontroli (prowadzonej przez przyrodników).

Turystykę masową, (ciągle jeszcze nieuniknione zjawisko), należałoby w cennych przyrodniczo terenach organizować z zachowaniem wszelkich środków ostrożności - jeśli musi się już rozwijać to najlepiej żeby się koncentrowała w specjalnie wyznaczonych do tego ośrodkach, z których jedynie zainteresowani przyrodą będą udawać się na tereny zaliczone do sieci Natura 2000 i poznawać ich osobliwości, a więc gatunki i siedliska chronione w ramach sieci Natura 2000. Chodzi o to by penetracja turystyczna tych terenów nie odbywała się w ramach dużych strumieni ruchu turystycznego (ruch wakacyjny), ale bardziej w indywidualnym wymiarze - trzeba się nauczyć jak żyć z przyrodą w zgodzie, a przy okazji z pożytkiem dla wielu.

Prawie każdy obszar Natura 2000 może stać się magnesem dla biur podróży i wszelkiego rodzaju biznesu turystycznego. Natura 2000 to niewątpliwie, choć dopiero z czasem, czynnik rodzący popyt na usługi turystyczne w danym regionie. Należy, więc poważnie podejść do rozwoju ekoturystyki, pomyśleć o strategii rozwoju ekoturystycznej oferty i takiegoż produktu, a potem o promocji regionu i promocji usługodawców zainteresowanych powiązaniem swej pracy zarobkowej z faktem ochrony przyrody na danym terenie.

By zaspokoić rodzący się popyt należy zadbać o podaż. Podaż na rynku ekoturystyki trzeba rozwijać wyprzedzająco w stosunku do popytu. Takie podejście jest niezbędne ze względu na konieczność specjalistycznego przygotowania oferty turystyki przyrodniczej i gospodarki turystycznej funkcjonującej zgodnie z nowymi przepisami i znanymi już zasadami zrównoważonego rozwoju. W tym przygotowaniu regionu - programów turystycznych i bazy - nie ma jednolitych modeli. I choć potocznie się uważa, że ekoturyści nie wymagają hoteli o wysokim standardzie, to trzeba zaspokajać różne oczekiwania, różnych klientów. Można jednak przyjąć, że w warunkach polskich nasi goście zadowolą się dobrze wyposażoną kwaterą agroturystyczną czy pensjonatem, ale - co dla ekoturystów ważne - spełniającymi standardy ekologiczne.

Dobrym atutem jest w takim przypadku widoczne oszczędne gospodarowanie wodą, energią, segregacja odpadów, stosowanie zorganizowanych przewozów, by ograniczać wielkość a zatem i uciążliwość transportu samochodowego.

Atutem będą potrawy regionalnej kuchni wykonane z ekologicznej żywności, biblioteczka zawierająca mapy i inne publikacje lub foldery przyrodnicze o obszarze (po polsku i w językach obcych). W miejscach gdzie to możliwe i nieszkodliwe dla przyrody, powinna być możliwość wypożyczenia odpowiedniego sprzętu np. roweru, kajaka, tratwy, lornetki itp. Niezbędne też jest wytyczenie szlaków, ścieżek po których turysta, bezpiecznie dla siebie i dla przyrody, będzie się poruszał.

Nieocenione są usługi dobrze znających teren i przyrodę mieszkańców regionu - lokalnych przewodników turystycznych, otwartych na wymianę doświadczeń z turystami i na rozwijanie swej wiedzy dzięki ich przekazom. Pamiętać należy, że najlepszą formą promocji jest przekaz z ust do ust, czyli polecenie przez turystę wracającego ze swego urlopu danej kwatery czy przewodnika znajomym, dlatego warto jest zadbać o jakość świadczonych usług.

22. Wykorzystanie roślin w bioindykacji

Na podstawie występowania odpowiednich gatunków roślin w środowisku można ocenić warunki klimatyczne (np. temperaturę powietrza i gleby, stosunki świetlne), chemiczne właściwości gleby dotyczące jej kwasowości, czy zawartości składników pokarmowych (np. azotu, czy wapnia) oraz zawartości wody w glebie i stopnia jej przewiewności. Funkcja bioindykacyjna roślin jest również coraz powszechniej wykorzystywana do określenia zanieczyszczeń powietrza, gleby i wód. Jako bioindykatorów używa się najczęściej tak zwanych gatunków wskaźnikowych tj. takich, które wykazują bardzo specyficzny zakres tolerancji w stosunku do określonych czynników ekologicznych.

Jedną z ważnych cech charakterystycznych gleby jest jej kwasowość. Pomimo tego, że wartości pH gleby ulegają wahaniom w ciągu roku to jednak znane są gatunki roślin, które wskazują na jej zakwaszenie niezależnie od wahań sezonowych. Charakterystycznymi gatunkami roślin rosnącymi na glebach silnie zakwaszonych są np. szczaw polny, wrzos pospolity, koniczyna polna, czerwiec roczny, turzyca gwiazdkowata, żurawina zwyczajna, mech torfowiec, borówka brusznica, sporek wiosenny, borówka czarna. Natomiast wśród gatunków roślin wskazujących na zasadowy odczyn gleby można wymienić np.: jasnotę białą, babkę zwyczajną, tobołki polne, pokrzywę żegawkę, dymnice pospolitą gorczycę świrzepa. Zawartość azotu w glebie to następny czynnik, który ma odbicie w składzie gatunkowym roślin. Do gatunków rosnących na glebach ubogich w azot należą fiołek trójbarwny, wrzos pospolity, turzyca niska, dziewięćsił pospolity, iglica pospolita, stokłosa prosta. Z kolei do grupy roślin rosnących wyłącznie na glebach najbogatszych w azot (często przeazotowanych np. wskutek nawożenia gnojowicą) należą miedzy innymi: pokrzywa zwyczajna, gwiazdnica pospolita, szarłat szorstki, przytulia czepna, komosa biała. Kolejnym czynnikiem glebowym, który ma wpływ na skład gatunkowy roślin jest zasobność gleb w wapń. Do gatunków wskazujących na wysoką zasobność gleb w wapń należą między innymi: ostrożeń polny, oset zwisły, lucerna sierpowata, miłek wiosenny, jaskier polny, sasanka pospolita i podbiał pospolity. Z kolei gatunki roślin wskazujące na niską zasobność gleb w wapń to: rumianek polny, rumian polny, maruna bezwonna, chaber bławatek. Wskaźnikami obecności w podłożu siarki są rośliny z rodziny krzyżowych i liliowatych, które wykazują zdolność do nagromadzania jej w dużych ilościach. O zwiększeniu zawartości w glebie cynku i ołowiu świadczyć może  zanikanie wyczyńca łąkowego w składzie gatunkowym traw. Ograniczenie wzrostu i spadek plonu gryki może świadczyć o nadmiernej zawartości miedzi w glebie. Do gleb słonych, zasobnych w chlorek sodu i inne sole, charakterystyczne są tzw. halofity, czyli słonorośla: solanka kolczasta, soliród zielny, mlecznik nadmorski. W obrębie roślin wskaźnikowych można również wyróżnić gatunki roślin z uwagi na zawartość wody w glebie oraz jej przewiewność. Do gatunków siedlisk bardzo suchych, luźnych i przepuszczalnych należą: turzyca niska, iglica pospolita, dziewięćsił pospolity. Z kolei do gatunków występujących na siedliskach podmokłych, mało przewiewnych należą: turzyca zaostrzona, knieć błotna, groszek błotny, kozłek dwupienny, jaskier rozłogowy.

W ocenie zanieczyszczeń powietrza bioindykatory można podzielić na dwie grupy w zależności od ich pochodzenia. Pierwszą grupę stanowią tak zwane pasywne bioindykatory, są to rośliny, które naturalnie występują w środowisku. Grupa gatunków drzew posłużyła do opracowania skali dla oceny zanieczyszczenia emisjami przemysłowymi. Do oceny występowania tzw. kwaśnych deszczy używa się drzew iglastych, określając ich stopień uszkodzeń i deformacji. Szczególnie czułym gatunkiem na zanieczyszczenia powietrza jest jodła pospolita - liczne i wyraźne zmiany tj. utrata igieł i przerzedzenie korony, zmiana barwy kory, zwiększona łamliwość, pozwalają na oszacowanie stopnia zanieczyszczenia środowiska, a tym samym możliwość dalszego istnienia lasu. Organizmami podobnie reagującymi na zatrucie atmosfery są inne popularne gatunki drzew iglastych - sosna zwyczajna i świerk pospolity. Nasilające się deformacje morfologiczne i anatomiczne tych drzew mogą informować o obecności niekorzystnych związków w powietrzu. Do oceny poziomu zawartości ozonu w powietrzu wykorzystuje się specjalne odmiany tytoniu, a także koniczynę białą. Na liście roślin wskaźnikowych dla ozonu i azotanu peroksyacetylu  znajdują się między innymi: fasola zwyczajna, ziemniak, pomidor czy ogórek.

Drugą grupę stanowią organizmy wprowadzone do środowiska w celu określenia stopnia zanieczyszczenia powietrza. Są to tak zwane bioindykatory aktywne, które po wprowadzeniu do środowiska z reguły wykazują widoczne objawy obecności zanieczyszczeń. Szczególny rodzaj bioindykatorów tworzą organizmy, które kumulują niektóre zanieczyszczenia i dopiero analiza laboratoryjna pozwala określić stopień zanieczyszczenia powietrza Zdolność do kumulowania substancji toksycznych posiadają  mchy. Podobnie reagują rośliny naczyniowe: życica, dziurawiec zwyczajny, kukurydza, tytoń. Wykorzystuje się je głównie przy szacowaniu zagrożenia metalami ciężkimi

23. NA CZYM POLEGA BIOLOGICZNA OCHRONA ROŚLIN (JAKO ALTERNATYWA DLA METOD CHEMICZNYCH)?

Metoda biologiczna polega na zwalczaniu szkodników roślin przy pomocy ich naturalnych wrogów takich jak patogeniczne mikroorganizmy pasożytnicze i drapieżne, owady, nicienie, roztocza, ptaki i ssaki. Największe zastosowanie metoda ta ma w uprawach szklarniowych i sadowniczych.

Do najczęstszych przyczyn wyboru metod alternatywnych w stosunku do metod chemicznych należą:

• Nie zawsze poznane działanie pozostałości środków ochrony roślin,

• Brak selektywności wielu pestycydów;

• Rozwój odporności agrofagów;

• Uaktywnianie się agrofagów dotąd uważanych za nieszkodliwe;

• Wysokie koszty stosowania środków chemicznych;

• Ujemny wpływ na środowisko (krążenie w środowisku, odkładanie się w organizmach i szkodliwe działanie na nie);

• Biomagnifikacja, dotyczy polichlorowanych węglowodorów, jest to wzrost stężenia substancji toksycznych w organizmach zajmujących wyższe poziomy troficzne, przy jednoczesnym braku rozkładu lub metabolizowania.

Do sposobów wykorzystania organizmów pożytecznych w zwalczaniu szkodników należą introdukcja, okresowa kolonizacja, protekcja i allelopatia.

Introdukcja- importowanie organizmów z terenów obcych i wprowadzanie ich na tereny zagrożone, gdzie dotąd ich nie było. Gatunki takie sprowadza się z ojczyzny szkodnika, rozmnaża w warunkach laboratoryjnych i rozprowadza w terenie. O sukcesie możemy mówisz, gdy gatunek rozmnoży się, rozprzestrzeni i przezimuje. Np. osiec korówkowy sprowadzony z USA do zwalczania bawełnicy korówki (szkodnika jabłoni).

Kolonizacja- stosowana, gdy integrowane organizmy nie przeżyją zimy lub się nie rozmnożą. Polega masowym wprowadzaniu wroga naturalnego na obszar zagrożony w celu zniszczenia szkodnika bez oczekiwania, że efekt będzie długotrwały. Przeprowadza się ją gdy szkodnik jest w stadium najchętniej atakowanym przez entomofaga, np.: jaja, larwy. Wykorzystywana jest najczęściej w szklarniach i pod osłonami. Np. obrotnica szklarniowa zwalcza mączlika szklarniowego.

Protekcja- polega na ochronie organizmów pożytecznych poprzez stwarzanie im korzystnych warunków bytowania, zapewnienie ciągłości pokarmowej oraz ochronie ich przed zniszczeniem zabiegami chemicznymi lub uprawowymi. Np. wysiewanie roślin wabiących organizmy pożyteczne, pozostawienie na polach zadrzewień, oczek wodnych, stosowanie selektywnych pestycydów.

Allelopatia- wzajemne oddziaływanie występujące pomiędzy roślinami włącznie z mikroorganizmami, dokonujące się przez wydzielanie przez te organizmy różnych związków chemicznych do środowiska działających na wzrost i rozwój innych roślin. Związki te są produktami metabolizmu wtórnego rośliny i mogą nimi być alkaloidy, terpeny i chinony. Wyróżniamy 4 grupy tych związków Koliny wytwarzane i działające na rośliny wyższe, fitoncydy wytwarzane przez rośliny wyższe działające na mikroorganizmy, antybiotyki wydzielane i działające na mikroorganizmy oraz marasminy wydzielane przez mikroorganizmy i działające na rośliny wyższe.

W zwalczaniu szkodników wykorzystuje się również biopreparaty bakteryjne, grzybowe i wirusowe.

Biopreparaty bakteryjne- zawierają owadobójczą bakterię Bacillus thuringensis, są wysoce selektywne i mają krótki okres karencji, zwalczają gąsienice motyli i niektórych muchówek oraz chrząszczy.

Biopreparaty grzybowe- zawierają najczęściej grzyby z rodzaju Beaveria bassiana, Metarrhizium anisapliae lub Verticillium zlecani. Stosowane w zwalczaniu gąsienic motyli, larw chrząszczy, pędraków, mszyc, mączlika szklarniowego oraz omacnicę prosowiankę.

Biopreparaty wirusowe- oparte na wirusach z rodziny Baculovirus, atakują gąsienice motyli a także błonkówki, chrząszcze i larwy muchówek.

24. REKULTYWACJA GLEB.

Rekultywacja - przywracanie wartości użytkowych i przyrodniczych terenom (przede wszystkim leśnym i rolniczym) zdewastowanym i zdegradowanym przez działalność człowieka. Rekultywacja polega na ukształtowaniu technicznym powierzchni zniszczonego terenu, następnie na mechanicznej uprawie gruntu, bogatym nawożeniu i uprawie roślin próchnicotwórczych.

Wybrane metody rekultywacji gruntów:

• zalesianie

• zalewanie

• zasypywanie terenów kopalnianych

Gleba może zostać zdewastowana, czyli utracić całkowicie swoją wartość użytkową na przykład z powodu złej uprawy roślin lub działalności przemysłowej. Zwykle jest nadmiernie przesuszona, zagruzowana i skażona metalami ciężkimi, a w niektórych terenach jeszcze zasolona. Gleba taka wymaga specjalnej ochrony i wzbogacania. Szczególnie cierpi na brak podstawowych związków mineralnych i substancji organicznej Rekultywacja to szereg zabiegów, które mają przywrócić glebie zdegradowanej jej dawną wartość przyrodniczą. Podstawowe zabiegi rekultywacji to:

1. Zabiegi techniczne

• kształtowanie terenu - zasypywanie wyrobisk, wyrównanie hałd, doprowadzenie do takiego stanu, w którym ilość wody i powietrza w glebie wystarczy aby mogły rosnąć na niej rośliny, czasem gleba jest tak zniszczona, że konieczne jest pokrycie jej warstwą gleby żyznej o takiej grubości aby mogły rosnąć na niej jakiekolwiek rośliny.

• neutralizacja szkodliwych środków - doprowadzenia do stanu, w którym bardzo szkodliwe substancje nie są już groźne dla życia roślin i organizmów glebowych.

• dekoncentracji (rozrzedzenia) - polega to na wymieszaniu gleby skażonej przez bardzo trujące substancje z glebą nieskażoną na dużej powierzchni.

2. Zabiegi biologiczne - polegają na uzupełnieniu zabiegów mechanicznych prostymi zabiegami rolniczymi, które przyspieszają wzbogacenie gleby w składniki pokarmowe niezbędne do życia roślinom. Zabiegi biologiczne to:

• nawożenie organiczne, mineralne, nawozy zielone

• zabiegi agrotechniczne

• wprowadzenie roślinności pionierskiej, czyli takiej która może rosnąć w bardzo złych warunkach i powoli przygotowywać odpowiednie warunki dla roślin bardziej wymagających.

Ażeby zabiegi rekultywacji odniosły pożądany skutek należy pamiętać o kolejnych zadaniach:

• zbadanie przyczyn i skutków degradacji

• ustalenie jak teren ma być zagospodarowany

• ukształtowanie terenu przez wypełnienie wyrobisk glebą w taki sposób, który byłby najkorzystniejszy dla jej przyszłego zagospodarowania

• wyrównanie powierzchni zwałów oraz nadanie zboczom nachyleń zapewniających ich stałość

• właściwe ukształtowanie stosunków wodnych

• odtworzenie gleby przez wykorzystanie zwałowanych gruntów

• neutralizacja gleb toksycznych i użyźnianie jałowych

• zabezpieczenie zboczy obudową biologiczną

• przeciwerozyjna zabudowa roślinnością pionierską skarpy

• regulacja stosunków wodnych

Zagospodarowanie obejmuje zabiegi techniczne połączone z zagospodarowaniem biologicznym, które ma na celu przywrócenie gospodarczej użyteczności terenu.

25. Żywność ekologiczna a GMO

Obecnie brak jest rzetelnych badań na temat skutków uwolnienia do środowiska organizmów GMO. Komisja Europejska jest obecnie na etapie prac dotyczących ustalenia metod i zakresu badań jakie będą wymagane przy rejestracji organizmów genetycznie modyfikowanych, do uwolnienia w środowisku.

Transgeniczne uprawy nie przyniosły oczekiwanych korzyści dla rolnictwa. Wiele doświadczeń polowych w ostatnich latach wykazało obniżenie plonów upraw transgenicznych soi i rzepaku od 5 do 10% w stosunku do tradycyjnych odmian tych roślin. Dotyczy to także transgenicznych buraków cukrowych. Naukowcy wyjaśniają, że przyczyną obniżenia się plonów jest brak ustabilizowania genetycznego w GMO. Mechanizm obrony genów rodzinnych powoduje osłabienie lub inaktywację genów obcych. Zachodzi strukturalna, genetyczna nietrwałość i brak integracji między genami prowadząca do zmniejszenia zbiorów. Także i inne argumenty zwolenników transgeniki dotyczące ograniczenia stosowania pestycydów nie sprawdziły się. Zgodnie z raportem USDA po wytworzeniu odpornej kukurydzy i soi na glifosat, zużycie tego herbicydu w roku 2003 wzrosło na wymienionych uprawach o około 30%. W wielu przypadkach nie zmniejszyła się również ilośc stosowanych insektycydów w transgenicznych uprawach z genem Bt. Powodem tego może być uodpornienie się szkodników w stosunku do endotoksyn Bt w ostatnich latach. Osobnym problemem są spawy alergii. Zgodnie z najnowszymi informacjami przekazanymi przez ekspertów z Unii Europejskiej, kukurydza transgeniczna Star Link wskazuje wyraźny wpływ uczuleniowy w stosunku do organizmów ludzi. Dotyczy to także kilku odmian soi transgenicznej. Niezależni naukowcy tłumaczą ten fakt wyższą zawartością w soi transgenicznej alergenu trypsyny. Podobne niekontrolowane procesy mogą także zachodzić po zetknięciu się transgenu lub pyłku transgenicznego z mikroflorą glebową oraz mikroorganizmami występującymi w otaczającym nas środowisku. Z tych względów szystkie manipulacje transgeniczne naukowcy winni prowadzić tylko w warunkach ściśle odizolowanych i ze skrajną ostrożnością, w celu niedopuszczenia do wymknięcia się tych procesów spod kontroli. Rośliny odporne na szkodniki z genem Bt zawierają endotoksyny silnie działające przeciwko szkodliwym owadom z przewodem pokarmowym o odczynie zasadowym. Zgodnie z informacją wybitnych gastrologów, także niektórzy ludzie, mają w przewodzie pokarmowym odczyn obojętny lub zasadowy. Ponieważ insektycyd Bt wbudowany jest na trwałe w każdej komórce rośliny Gmo, nie uchroni nas przed spożywaniem trucizny znajdującej się w roślinie transgenicznej z genem Bt żaden okres karencji. Należy dokładnie wyjaśnić, czy nie istnieje realne niebezpieczeństwo (szczególnie dla ludzi z dolegliwościami i dzieci) spożywających rośliny transgeniczne razem z endotoksynami. Między innymi dotyczy to transgenicznych ziemniaków odpornych na stonkę i kukurydzy odpornej na niektóre gatunki szkodników. Stosunkowo największe zagrożenei ze strony GMO wynika z uwalniania do środowiska żywych organizmów transgenicznych (materiał siewny, sadzeniaki). Uwolnione do środowiska żywe organizmy transgeniczne (nasiona, sadzonki) ze względu na silne ich właściwości rozprzestrzeniania się mogą zanieczyścić cały teren, a po dłuższym czasie wyprzeć uprawy ekologiczne, integrowane i konwencjonalne, prowadząc do nieprzewidywalnych i nieodwracalnych skutków. Ze względu na to że pyłek z roślin transgenicznych utrzymuje się w powietrzu do kilku godzin, a przy odpowiedniej prędkości wiatru przenosi się na dziesiątki kilometrów, istnieje duże zagrożenie dla upraw ekologicznych, integrowanych i konwencjonalnych. Uprawy ekologiczne zanieczyszczone transgenami ulegają dyskwalifikacji. Tolerancja zanieczyszczeń dla tych upraw wynos 0% a dla integrowanych i konwencjonalnych 0,5%. W razie wprowadzenia upraw GMO w Polsce trzeba będzie zapomnieć o uprawach ekologicznych i integrowanych, które mogą współistnieć z prawami GMO tak jak nie może współistnieć hałas z ciszą. Uderzy to w małe i średnie gospodarstwa w Polsce specjalizujące się w uprawach ekologicznych i integrowanych. Bardzo ważnym problemem jest także wpływ transgenów na ekotoksykologię. Wstępne badania wykazały między innymi szkodliwy wpływ pyłku roślin transgenicznych na owady pożyteczne do jakich należą złotoki- drapieżcy mszyc i błonkówki pasożytnicze. Może to dotyczyć owadów zapylających także pszczół. Transgeniczna odmiana pomidorów Flor Sakr wywołuje wrzody w przewodzie pokarmowym szczurów. Soja transgeniczna z genem Bt u doświadczalnych gryzoni powoduje zaburzenie funkcjonowania trzustki i redukcję syntezy enzymów trawiennych. Stwierdzono także, że soja transgeniczna powoduje wyraźne zmiany w wątrobie myszy, szczególniew jądrach komórkowych, które przybierają nieregularny kształt, powstają mikropory i mikrowłókienka. Do ważnych informacji należy także wpływ transgenicznej bawełny Bt na zdrowie ludzi. Dłuższy kontakt z transgeniczną bawełną, na skutek zawartości w niej endotoksyn Bt powoduje lekki stan zapalny i zaczerwienienie skóry, pieczenie oczu i zaburzenie w oddychaniu.

Skutki pochopnego wprowadzenia transgenów będą nieodwracalne i nieprzewidywalne. Aby skutki postępu technologicznego nie wymknęły się spod kontroli, niezbędne jest współdziałanie władzy i wiedzy polityków, naukowców, etyków, genetyków, lekarzy. Obecnie Polska nie jest przygotowana do wprowadzenia upraw transgenicznych, a pośpiech i pochopne działania w tym bardzo ważnym problemie może doprowadzić do nieobliczalnych skutków.

Ścieki komunalne - są to głównie ścieki miejskie, powstające na skutek działalności człowieka i będące mieszaniną odpadów z gospodarstw wydalin fizjologicznych człowieka i zwierząt domowych, odpadów szpitalnych, łaźni, pralni oraz niektórych zakładów przemysłowych. Są to głównie związki organiczne (białka, tłuszcze i węglowodany);

Z uwagi na rodzaj oczyszczanych ścieków wyodrębnia się osady z oczyszczalni ścieków komunalnych, a także przemysłowych. Osady ściekowe są produktem oczyszczania ścieków i powstają na skutek szeregu procesów fizycznych, fizyczno- chemicznych i biologicznych zachodzących w oczyszczalni ścieków. W procesie sedymentacji w osadnikach wstępnych otrzymuje się osad wstępny. Osad wtórny wydzielany jest w osadnikach wtórnych. Z reguły są to osady wytworzone w procesachbiologicznego oczyszczania ścieków. Osady te zawraca się do obiegu oczyszczania ścieków jako osady recyrkulowane lub usuwa z obiegu do dalszej przeróbki jako osady nadmierne. Przy stosowaniu koagulacji lub neutralizacji ścieków z użyciem związków chemicznych powstają osady chemiczne. W wyniku zmieszania osadów wstępnego i wtórnego otrzymuje się mieszaninę tych osadów

Wymienione osady wstępne, wtórne, chemiczne czy mieszane są osadami

surowymi. Natomiast osady po kolejnych stopniach przeróbki zalicza się do

następujących grup:

• osady zagęszczone . po procesie zagęszczania,

• osady stabilizowane w procesach beztlenowych (przefermentowane),

• osady ustabilizowane w procesach tlenowych,

• osady odwodnione - po operacjach odwadniania,

• osady zhigienizowane . po pasteryzacji, wapnowaniu lub suszeniu.

Oczyszczanie ścieków składa się z kilku uzupełniających się procesów.

1. Oczyszczanie mechaniczne - stosowane najczęściej jako pierwszy etap oczyszczania ścieków. Wykorzystuje się tutaj procesy: cedzenia, rozdrabniania, sedymentacji i flotacji. W tym celu wykorzystuje się urządzenia takie jak: kraty, sita, rozdrabniarki, piaskowniki, osadniki i odtłuszczacze. Efektem tego sposobu oczyszczania jest usunięcie ze ścieków zanieczyszczeń unoszonych i wleczonych, takie jak np.: papiery, resztki żywności itp., piasku i innych zanieczyszczeń mineralnych, zawiesin łatwo opadających oraz tłuszczy i olejów.

        Kraty

Służą do zatrzymywania i oddzielania ciał stałych (szmaty, papiery, gałęzie, liście itp.).
Instaluje je się w celu ochrony pomp i innych urządzeń mechanicznych, przez które przepływają ścieki. Kraty mogą być:

        Oczyszczanie na sitach

Stosowane są czasami do wstępnego oczyszczania ścieków przemysłowych, przed ich wprowadzeniem do kanalizacji.
Służą one do zatrzymywania włókien, cząstek celulozy, papieru itp.
Mają różną konstrukcję, a wielkość zatrzymywanych zawiesin zależy od szerokości szczelin w sicie.

        Piaskowniki

Zadaniem ich jest usunięcie ze ścieków substancji pochodzenia mineralnego, o wymiarach cząstek większych niż 0,2 mm, stanowiących ciężkie zawiesiny, jak piasek, popiół, żużel, drobny złom metalowy i szklany..

        Osadniki
W osadnikach usuwane są za ścieków zawiesiny drobne, łatwo opadające.

        Odtłuszczacze

Odtłuszczacze służą do oddzielania zanieczyszczeń lżejszych do wody.
Przy małych prędkościach przepływu zanieczyszczenia te wypływają na powierzchnię, skąd zgarniane są mechanicznie albo korytami odprowadzane do dalszej przeróbki.

2. Oczyszczanie biologiczne - Polega na wykorzystaniu odpowiednich mikroorganizmów, które w wyniku działalności życiowej rozkładają zawarte w ściekach zanieczyszczenia: białka, tłuszcze, węglowodany. Procesy oczyszczania mogą zachodzić w środowisku tlenowym lub beztlenowym.

Metody biologiczne wykorzystujące mikroorganizmy (złoże biologiczne lub osad

czynny) służący usunięciu ze ścieków:

1. substancji organicznych,

2. substancji biogennych (związków azotu i fosforu).

PROCESY OCZYSZCZANIA SCIEKÓW METODAMI BIOLOGICZNYMI

- rozkład substancji organicznych do CO2, H2O i NH3 (zazwyczaj metoda osadu czynnego)

- nitryfikacja, czyli utlenienie NH3 za pomoca bakterii Nitrosomonas do azotynów, a nastepnie za pomoca bakterii Nitrobacter do azotanów

-denitryfikacja, czyli przemiana azotanów do postaci azotu gazowego- N2

3. Oczyszczanie fizykochemiczne - polega na zastosowaniu odpowiednich preparatów chemicznych ułatwiających przebieg procesów koagulacji, wytrącania, utleniania, redukcji zawartych w ściekach zanieczyszczeń oraz wykorzystaniu procesów wymiany jonowej i odwróconej osmozy. Metodę tę można stosować np. do usuwania fosforu lub dezynfekcji ścieków za pomocą chloru. Wykorzystywane są tutaj urządzenia: do przygotowania i przechowywania roztworów reagentów, pompy dozujące, komory wolnego i szybkiego mieszania itp.

 

4. Uzdatnianie ścieków oczyszczonych - zespół procesów, których rolą jest przekształcenie oczyszczonych ścieków w wodę do picia. Zabiegi takie są konieczne, ponieważ wody wypływające z oczyszczalni są w znacznym stopniu oczyszczone lecz nie odpowiadają normom wody do picia (ad Rozporządzenie). Procesy te zaliczamy do czwartego stopnia oczyszczania ścieków.

---