1. Koncepcja zdrowia (wg WHO, model biomedyczny, systemowy oraz koncepcja productive life).

Według WHO - 1948 - zdrowie jest pełnią fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu człowieka, a nie tylko brakiem choroby lub kalectwa.

Biomedyczny model

Inżynieryjne traktowanie zdrowia

Redukcjonizm

• Zdrowie traktujemy przez chorobę lub czynnik ryzyka

• Każdy z aspektów zdrowia traktowany jest oddzielnie

• Zdrowie to dobre funkcjonowanie służby zdrowia

• Leczymy skutki, nie przyczyny

• Zdrowie to funkcja dobrze rozwiniętych nauk medycznych.

1. Systemowe traktowanie zdrowia.

Poznanie dobrego samopoczucia wynikające z utrzymania przez organizm równowagi dynamicznej za pomocą homeostazy, adaptacji, regeneracji, samoodnowienia przy wykorzystaniu sił autolenicznych tkwiących w organizmie (wrodzona skłonność organizmu). Jest to holistyczne traktowanie zdrowia (całościowe).

2. Koncepcja zdrowia „Productive life”.

Można mówić o zdrowiu osób w sensie medycznym chorych, jeśli te osoby potrafią żyć ze swoją chorobą w satysfakcjonujący sposób, potrafią odnajdywać własny sens i radość we wspólnocie społecznej.

2. Determinanty zdrowia i teorie powstawania chorób.

1. Determinanty zdrowia

Pole zdrowotne, pole Lalanda wskazują na fakt, że nasz zdrowie zależy od:

• W 53% od naszego stylu życia (dieta, aktywność fizyczna, używki, umiejętność spędzania wolnego czasu, higiena osobista, umiejętność radzenia sobie ze stresem.

• W 21% od środowiska fizycznego i spoołecznego;

• W 16% od uwarunkowań genetycznych

• W 10% od służby zdrowia

1. Łańcuch epidemiczny.

• Źródło zakażenia (człowiek, zwierzę, materia nieożywiona). W tym początkowym stadium należy odizolować zakażoną osobę.

• Drogi i czynniki przenoszenia zarazków (sposób i mechanizm jakimi przenoszą się bakterie). Sanitaryzacja - zmniejszenie do pewnego poziomu liczny drobnoustrojów do tzw. Poziomu bezpiecznego (wietrzenie, mycie, odkurzanie). Dezynfekcja - zniszczenie drobnoustrojów w środowisku z wykorzystaniem metod fizycznych i chemicznych (działanie pary wodnej, gotowanie). Dezynsekcja - zwalczanie stawonogów, owadów.

• Podatny na zakażenie osobnik (osoba, której stan zdrowia sprzyja rozwijaniu choroby). Szczepienia - zwiększanie odporności organizmu. Odporność - zdolność przeciwstawienia się chorobie. Wyróżniamy odporność: nieswoistą (naturalną) oraz nabytą (szczepienia).

1. Czynniki ryzyka.

Zachowania, działania środowiska fizycznego i społecznego a także cechy jednostki wrodzone lub nabyte o której wiadomo, że są związane lub są przyczyną zwiększonej podatności na specyficzne choroby, zaburzenia stanu zdrowia lub wypadki.

Działanie synergistyczne czynników ryzyka polega na działaniu, gdy jeden czynnik ryzyka potęguje działanie 2 czynnika ryzyka.

Addytywny efekt - kiedy czynniki ryzyka się sumują (dodają się do siebie).

Negatywny efekt - kiedy pierwszy czynnik ryzyka częściowo eliminuje działanie drugiego czynnika.

Wieloczynnikowa etiopatologia chorób - choroby cywilizacyjne (kilka czynników ryzyka, które wywołują chorobę cywilizacyjną).

3. Negatywne mierniki zdrowia.

Według ekspertów WHO do właściwych mierników zdrowia należą mierniki związane ze stanem zdrowia poszczególnych osób lub populacji. Będą one dostarczały danych o chorobach lub ich niekorzystnych następstwach, jak inwalidztwo, absencja chorobowa, niepełnosprawność czy też zgony.

W grupie tzw. Mierników negatywnych (pośrednich znajdują się:

• Mierniki dotyczące występowania zgonów.

• Mierniki dotyczące występowania innych zjawisk, związanych z chorobą (absencja chorobowa, inwalidztwo, niepełnosprawność).

Im więcej będzie w populacji tych negatywnych zjawisk: chorób, zgonów, inwalidztwa itp., tym stan zdrowia badanej grupy będzie gorszy. Stąd też nazwa tych mierników - negatyw.

Współczynnik chorobowości służy do oceny częstości występowania chorób przewlekłych w populacji (np. wad wrodzonych, gruźlicy, choroby reumatyczne), chorób, które wymagają długotrwałego leczenia i rehabilitacji. Analiza tego współczynnika pozwoli np. określić, jakie są potrzeby zdrowotne na danym obszarze.

Współczynnik śmiertelności jest miarą zagrożenia życia przez daną chorobę, czyli stanowi odsetek zgonów spowodowanych przez daną chorobę wśród osób, które zachorowały na tę chorobę.




Współczynnik umieralności ogólnej (W_uo) - określa ogólną liczbę zgonów (na danym terenie) z całej populacji narażonej na ryzyko zgonu.

Współczynnik umieralności szczegółowej (W_us) obliczamy dla kobiet, mężczyzn, wg wieku, jednostek chorobowych, wsi, miast, zakładów przemysłowych, regionów itp.

Współczynnik umieralności proporcjonalnej określa częstość zgonów z powodu danej choroby lub w wybranej grupie wieku ogółu zgonów.

Współczynniki umieralności są niższe u kobiet niż mężczyzn.

Przyczynami umieralności w Polsce są:

• W 52% choroby krążenia

• W 20% nowotwory

• W 8% urazy i wypadki.

4. Rewolucje zdrowotne.

• I rewolucja zdrowotna wiąże się z wydłużeniem średniej długości życia. Umieralność była duża z powodu chorób zakaźnych i postawiono na rozwój służby zdrowia. Uzyskano efekt wydłużenia życia z 45% do 60% średniej długości życia to 76,4 kobiety, 67,6 mężczyźni.

• II rewolucja zdrowotna - nasze zdrowie zależy w 53% od naszego stylu życia; w 21% od środowiska fizycznego i społecznego, w 16% od genetyki, w 10% od służby zdrowia.

5. Promocja zdrowia.

Promocja zdrowia - proces kształtujący zachowania, postawy i nawyki zdrowotne podnoszące potencjał zdrowia.

1. Narodowy program zdrowia.

Cele operacyjne:

• Zwiększenie aktywności fizycznej.

• Poprawa żywienia ludności i jakości zdrowej żywności.

• Zmniejszenie rozpowszechniania palenia tytoniu.

• Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem.

• Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód zdrowotnych.

• Zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej społeczeństwa oraz działań w zakresie promocji zdrowia.

• Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie występowania zaburzeń psychicznych.

• Zmniejszanie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy.

• Poprawa stanu sanitarnego kraju.

• Zmniejszenie częstości wypadków, szczególnie drogowych.

• Zwiększenie sprawności i skuteczności pomocy doraźnej w nagłym zagrożeniu życia.

• Zwiększenie dostępności i usprawnienie podstawowej opieki zdrowotnej.

• Zapobieganie występowaniu oraz skutkom wcześniactwa i małej masy urodzeniowej.

• Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami z ryzykiem niedokrwiennej choroby serca.

• Usprawnienie wczesnej diagnostyki i zwiększenie efektywności leczenia nowotworów złośliwych szyjki macicy i sutka.

• Stwarzanie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym włączanie się lub powrót do czynnego życia.

• Zwiększanie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym.

• Intensyfikacja profilaktyki próchnicy zębów i chorób przyzębiea u dzieci, młodzieży oraz kobiet ciężarnych.

6. Epidemiologia.

Epidemiologia - to w dosłownym znaczeniu nauka, która bada czynniki wpływające na ludność.

Wg J. Kostrzewskiego epidemiologia to nauka o rozpowszechnianiu się, czyli częstości występowania chorób, zgonów, inwalidztwa (ewentualnie innych zjawisk biologicznych w populacjach ludzkich) oraz o czynnikach wpływających na ich rozmieszczenie lub warunkujących ich występowanie.

Podstawowym celem epidemiologii jest przy takim założeniu poznanie mechanizmu przyczyn występowania chorób, a to może być podstawą do wszelkiego postępowania profilaktycznego. Jednym z ważniejszych zadań epidemiologii jest pomiar stanu zdrowia.

Obecnie na strukturę umieralności wpływają:

• W 52% choroby krążenia

• W 20% nowotwory

• W 8% urazy i wypadki.

7. Choroby cywilizacyjne.

Choroby cywilizacyjne - to długotrwałe, na początku bezobjawowe o wieloczynnikowej etiopatogenezie (wiele czynników wywołuje chorobę). Choroby cywilizacyjne dzielimy na 4 grupy:

• Choroby metaboliczne (miażdżyca, otyłość, choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu).

• Choroby spowodowane przeciążeniem układu nerwowego (nerwice, zaburzenia psychomotoryczne: wrzody żołądka, choroby psychiczne).

• Urazy i wypadki.

• Choroby wynikające z działania zanieczyszczonego środowiska (zatrucia, choroby zawodowe).

1. Czynniki ryzyka w chorobach układu krążenia.

I - rzędowe: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, podwyższony poziom cholesterolu.

II - rzędowe: wiek, płeć, uwarunkowania genetyczne, mała aktywność fizyczna, stres, otyłość, osobowość typu A.

Skutki zdrowotne palenia tytoniu:

• Podwyższony poziom ciśnienia tętniczego w organizmie

• Zaburza metabolizm komórkowy, który prowadzi do niedotlenienia organizmu

• Powstawanie wolnych rodników w organizmie

• Przyśpiesza procesy starzenia

• Przyśpiesza okres menopauzy

• Przyśpiesza procesy miażdżycowe

• Zwiększa lepkość krwi

• Zmniejsza mechanizmy odporne.

Przyczyny nadciśnienia tętniczego:

• Zła dieta (za dużo soli, bogato tłuszczowa)

• Palenie papierosów

• Otyłość, nadwaga

• Mało ruchu

• Nadmierne spożywanie alkoholu

• Stres.

HDL - dobry cholesterol - więcej niż 35 mlg/dl krwi

LDL - zły cholesterol - mniej niż 130 mlg/dl krwi




Jeżeli u mężczyzny jest wyższy od 4 a u kobiet od 3,5 to jest już grupa ryzyka.

1. Czynniki ryzyka w chorobach nowotworowych

• Palenie tytoniu

• Nieprawidłowa dieta

• Uwarunkowania genetyczne

• Oddziaływanie środowiska zewnętrznego

Nowotwory, na które najczęściej umierają:

• Kobiety: rak piersi, jelita grubego, szyjki macicy, jajników;

• Mężczyźni: płuca, tchawica, jelito grube, żołądek, gruczoł krokowy.

8. Choroby zakaźne istotne z punktu widzenia pracy nauczyciela wychowania fizycznego.

Choroba zakaźna to proces biologiczny zachodzący w organizmie ludzkim lub zwierzęcym w następstwie działania chorobotwórczego czynnika biologicznego, którym mogą być: wirusy, bakterie, prion.

Choroby zakaźne dzielimy na:

• Infekcyjne - wywoływanie przez infekcję

• Inwazyjne - wywoływane przez pasożyty wewnętrzne i zewnętrzne.

Okresy przebiegu chorób zakaźnych:

I etap - zakażenie (wniknięcie czynnika do organizmu).

II etap - okres wylęgania (czas od wniknięcia do pojawienia się pierwszych objawów chorobotwórczych).

III etap - początek choroby - objawy grypopodobne.

IV etap - okres zdrowienia.

Drogi zakażenia:

• Kropelkowa

• Oddechowa

• Przez skórę, krew, błonę śluzową

• Pokarmową

• Stawonogi.

Łańcuch epidemiczny:

• Źródło zakażenia (człowiek, zwierzę, materia nieożywiona)

• Drogi i czynniki przenoszenia zarazków (sposób mechaniczny, jakimi przenoszą się bakterie)

• Podatny na zakażenie osobnik (osoba, której stan zdrowia sprzyja rozwijaniu choroby).

Sposoby przerywania łańcucha:

• Odizolować zakażoną osobę

• Sanityzacja - zmniejszenie do pewnego poziomu liczby drobnoustrojów do tzw. Poziomu bezpiecznego (wietrzenie, mycie, odkurzanie).; Dezynfekcja - zniszczenie drobnoustrojów w środowiskuz wykorzystaniem metod fizycznych i chemicznych (działanie pary wodnej, gotowanie). Dezynsekcja - zwalczanie stawonogów, owadów.

• Szczepienia

AIDS - nabyty zespół upośledzenia odporności, wywołuje go HIV.

• Około 42 mln na świecie jest zarażonych wirusem HIV, w Polsce jest ich około 30-40 tyś.

• 85% osób jest zarażonych poprzez kontakty seksualne, z czego 15% drogą homoseksualną a 70% heteroseksualną lub niseksualną.

Drogi przenoszenia zakażenia HIV:

• kontakty seksualne

• ekspozycja na zakażoną krew i jej preparaty

• matka nosicielka przenosi na dziecko.

9. Charakterystyka współczesnego sposobu odżywiania.

1. Typowe błędy żywieniowe Polaków.

• Podstawowy błąd to bilans energetyczny dodatni.

• Błędy w strukturze spożywanych podstawowych składników pokarmowych (nadmiar energii pochodzącej z tłuszczu).

WHO zaleca energię z tłuszczów dla przeciętnego obywatela max 35% (Polacy dostarczają 45%). Energię z białka 10-15% a energię z węglowodanów 60% (10% cukrów prostych, 50% węglowodany złożone i błonnik).

Tłuszcze: 33% kwasów tłuszczowych jednonienasyconych, 33% wielonienasyconych i 33% nasyconych.

Skutki nie prowadzenia diety z punktu widzenia chorób cywilizacyjnych:

• Miażdżyca

• Otyłość

• Cukrzyca nieinsulinowo zależna II-stopnia

• Nowotwory przewodu pokarmowego, jelita grubego i żołądka

• Próchnica zębów

1. Bilans energetyczny. Całkowita przemiana materii (CPM).

To całkowite wydatki energetyczne człowieka związane z jego funkcjonowaniem w środowisku i pracą zawodową.

CPM - metoda sumowania wydatku energetycznego

• PPM - podstawowa przemiana materii

• SDDP - zwyczajowo 10% PPM

• Zwiększenie wydatku ponad PPM.

PPM - najniższy poziom przemian energetycznych dostarczonej energii niezbędnej dla podstawowych czynności fizjologicznych, warunkujących podtrzymanie życia w optymalnych warunkach bytowych (praca układu krążenia, ruchy jelit, budowa i odbudowa tkanek).

Czynniki wpływające na wielkość PPM:

• Parametry biometryczne - masa ciała, wzrost, powierzchnia skóry.

• Wiek

• Płeć

• Wielkość mięśniowa

• Stan odżywienia - niedożywienie, efekt jo-jo

• Stan zdrowia (gorączka)

• Gruczoły endokrynowe

• Warunki klimatyczne

• Zmienność genetyczna

1. Piramida żywności





Zapotrzebowanie kaloryczne dziecka:

• 1-3 lata 1300 kcal

• 4-6 lat 1700 kcal

• 7-9 lat 2100 kcal

• 10-12 lat 2600 kcal

Zapotrzebowanie kaloryczne młodzieży:

• 13-15 lat dziewczęta 2800 kcal

• 16-20 lat dziewczęta 2700 kcal

• 13-15 lat chłopcy 3300 kcal

• 16-20 lat chłopcy 3700 kcal

Zapotrzebowanie kaloryczne kobiety:

• zajęcia siedzące 2300 kcal

• praca umiarkowanie ciężka 2800 kcal

• ciężka praca 3200 kcal

• ciężarne 2800 kcal

• karmiące 3400 kcal

Zapotrzebowanie kaloryczne mężczyzny:

• zajęcia siedzące 2600 kcal

• umiarkowanie ciężka praca 3200 kcal

• ciężka praca 4000 kcal

• bardzo ciężka praca 4500 kcal

Zapotrzebowanie kaloryczne osoby starsze:

• osoba starsza 2300 kcal

10. Profilaktyczne działanie NNKT

Kwasy tłuszczowe wielonienasycone (NNKT). W zależności od tego, jakie tłuszcze spożywamy nasza krew może być bardziej lub mniej lepka.

Najważniejszym związkiem w rodzinie tłuszczów omega 6 jest kwas linolowy, który w organizmie przekształcany jest w kwas gamma-linolowy (GLA). GLA jest następnie przekształcany w DGLA (kwas di-homo gamma-linolenowy), potem w prostaglandyny - aktywne biologicznie substancje podobne do hormonów. Odpowiadają one za właściwy skład krwi, co zapobiega zakrzepom, rozkurczają naczynia krwionośne, obniżają ciśnienie krwi, pomagają w utrzymaniu równowagi wodnej w organizmie, zmniejszają stany zapalne i odczucie bólu, wspomagają czynności układu nerwowego i odpornościowego, a także działanie insuliny, co jest ważne dla utrzymania prawidłowego poziomu cukru we krwi. Najlepszym źródłem tych tłuszczów są: konopie, sezam, kukurydza, orzechy włoskie, soja i olej z kiełków pszenicy.

Podstawowym związkiem w rodzinie Omega 3 jest kwas alfa-linolenowy i jego pochodne EPA i DHA, z których powstają prostaglandyny typu 3, są związkami o większym stopniu nienasycenia i przez to są bardziej wrażliwe na uszkodzenia w procesie obróbki pokarmu.

Te prostaglandyny są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu, wpływają przede wszystkim na funkcjonowanie narządu wzroku, pamięci, koordynacją ruchową i nastrój. Podobnie jak typ 1 obniżają lepkość krwi, kontrolują poziom cholesterolu i tłuszczów we krwi, wpływają na działanie układu odpornościowego i metabolizmu, zmniejszają stan zapalny i utrzymują równowagę wodną. Najlepszymi olejami pod względem zawartości omega 3 są oleje pochodzące z lnu, konopi i dyni.

11. Charakterystyka diety śródziemnomorkiej.

• Oliwa z oliwek podnosi frakcję HDL, obniża LDL. Zawiera cykloarthenol i dużo antyoksydantów. Działa przeciwzapalnie, zmniejsza lepkość krwi, działa przeciwnowotworowo.

• Olej rzepakowy też jest wskazany

• Olej arachidowy, sezamowy

• Olej palmowy i kokosowy (wysoka temperatura palenia)

• Olej z dyni zawiera dużo antyoksydantów - ma być spożywany na surowo.

12. Trzy teorie określające zdrowotne aspekty żywienia.

1. Teoria wolnych rodników.

Dotycząca utleniaczy i przeciwutleniaczy (teoria wolnych rodników) - są jednym z czynników ryzyka zaliczanych do chorób cywilizacyjnych. Mogą powodować mutację komórek, zmiany zakrzepowo - zatorowe, budują blaszki miażdżycowe. Powodują zaćmę u osób starszych. Wynik wdychania zanieczyszczonego powietrza, nadmiar promieniowania, spożycie żywności z pestycydami, dym tytoniowy, nadmiar alkoholu, narkotyki.

Przy odpowiedniej diecie naturalizujemy wolne rodniki. Kurercytyna, luteina, glutation, witaminy: C, E, A.

Należy jeść: czosnek, czerwoną cebulę, czerwone wino, czerwone grapefruity, brokuły, kalafior, dynię, oliwę z oliwek, czerwone winogrona, zieloną herbatę.

2. Teoria niedocenionej aktywności tłuszczów.

W zależności od tego, jakie tłuszcze spożywamy, nasza krew może być mniej lub bardziej lepka.

NNKT - n-3 - obniżają lepkość krwi - podnoszą dobry cholesterol, obniżają zły.

NNKT - m-6 - obniżają cholesterol całkowity (HDL, LDL).

3. Alergie i nietolerancje pokarmowe.

13. Utleniacze i przeciwutleniacze.

Antyoksydanty pobierane wraz z pożywieniem lub w postaci suplementów obniżają ryzyko rozwoju miażdżycy naczyń. Dokonuje się to poprzez obniżenie oksydacji lipidów, a szczególnie LDL. Ta frakcja cholesterolu ulega tzw. Oksydatywnej modyfikacji. Jej przebieg jest dwustopniowy. Początkowo substancje utleniające wydzielane są poprzez komórki ściany naczynia, działają one wolno i dochodzi do niewielkich zmian w głównym składniku białkowym LDL. Następnie makrofagi powstałe z monocytów są źródłem utleniaczy o bardzo intensywnym działaniu - dochodzi do znacznej modyfikacji LDL i zmian w ich składniku białkowym. Jest to powodem, iż LDL nie są już rozpoznawane przez swoje receptory, a przez tak zwane receptory zmiatające, które nie podlegają żadnej regulacji.

W tej sytuacji cholesterol jest gromadzony w komórce w sposób niekontrolowany - dochodzi do powstania komórek piankowatych, głównego składnika tłuszczowego blaszki miażdżycowej. Wydaje się, że utlenione LDL doprowadzają do zmian w genomie komórki, następstwem, czego jest produkcja białek powodujących dalszą progresję miażdżycy.

Antyoksydanty dostarczane wraz z pożywieniem mogą w znacznej mierze przyczynić się do zahamowania procesów oksydacyjnych. Wśród nich wymienia się przede wszystkim witaminę E (oleje roślinne), beta-karoten (warzywa i owoce) i inne karotenoidy, witaminę C, flawonoidy (wino czerwone, herbata, cebula) oraz takie elementy śladowe jak selen, cynk i mangan.

Przeciwutleniacze - to związki chemiczne wykazujące zdolność neutralizowania wolnych rodników. Wolne rodniki tlenowe są odpowiednikiem znajdujących się w naszym organizmie. Powstają w procesach spalania, takich jak: palenie papierosów, spalanie benzyny, smażenie oraz naturalnych procesów zachodzących w naszym organizmie.

14. Szczególna rola tłuszczów w profilaktyce chorób.

Uważa się, że tłuszcze powinny dostarczać około 30% kalorii organizmowi. W przeciętnej diecie 42% kalorii pochodzi z tłuszczu. Większość tłuszczu w naszej diecie pochodzi głównie z mięsa, nabiału, masła i margaryny.

Tłuszcze nasycone i jednonienasycone nie dostarczają składników odżywczych, nie są nam potrzebne, chociaż mogą być wykorzystane do wytwarzania energii.

W prawie każdym pokarmie znajdują się wszystkie trzy rodzaje tłuszczów, tylko w różnych proporcjach. W kawałku mięsa znajdują się głównie tłuszcze nasycone, jednonienasycone i niewielkie ilości tłuszczów wielonienasyconych. Oliwa z oliwek zawiera przede wszystkim tłuszcze jednonienasycone, a olej z ziaren słonecznika, tłuszcze wielonienasycone. Spożywane przez nas tłuszcze powinny zawierać nie więcej niż 30% tłuszczów nasyconych (twardych), co najmniej 30% tłuszczów wielonienasyconych, wśród których powinny się znaleźć dwa rodzaje tłuszczów niezbędnych: rodzina kwasu linolowego, znane jako omega 6 i rodzina kwasu alfa-linolenowego znana jako omega 3.

Tłuszcze wielonienasycone obniżają ryzyko powstawania nowotworów, chorób serca, alergii, zapalenia stawów, egzemy, czyli wyprysku alergicznego, depresji, zmęczenia, infekcji, PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego).

15. Otyłość.

Otyłość jest chorobą ogólnoustrojową, charakteryzującą się zwiększeniem ilości tłuszczowej masy ciała.

1. Body mass index.




Badania nad otyłością wykazały zależność między BMI a prawdopodobieństwem zgonu. Na ich podstawie przyjęto, że wskaźnik masy ciała 20-25 kg/m² dla obu płci związany jest z najmniejszym ryzykiem zgonu.

2. Przyczyny otyłości.

• Czynniki dziedziczne - skłonność do otyłości dotyczy często całych rodzin, jednak najczęściej wynika to ze stylu życia. U 70% osób otyłych przynajmniej jedno z rodziców było otyłe.

• Czynniki fizjologiczne - fizjologicznie, apetyt regulowany jest wielkością posiłków, ich częstością, składem, smakiem oraz kontrolowany przez ośrodkowy układ nerwowy (głównie podwzgórze). Na 1 kg tłuszczu organizm musi wytworzyć około 1 km naczyń krwionośnych. Pozbycie się jednego kilograma tłuszczu wymaga wydatkowania 7000 kcal

• Czynniki psychologiczne - otyłość można traktować jako formę uzależnienia, utraty kontroli nad jedzeniem. Samo jedzenie może być pocieszeniem, sposobem na odreagowanie złości, smutku, czy też sposobem na nudę.

• Styl życia - alkohol spożywany w nadmiernych ilościach prowadzi do zwiększonego dostarczania energii (puste kalorie), chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego, a więc wpływa na nieprawidłową masę ciała. Palenie papierosów obniża apetyt. Osoby, które rzuciły palenie, są dwukrotnie bardziej narażone na przybranie na wadze w porównaniu do osób, które nigdy nie paliły.

1. Typy otyłości.

W związku z dystrybucją tkanki tłuszczowej wyróżnia się:

• Otyłość typu jabłko - (otyłość brzuszna, wisceralna), częściej dotyczy mężczyzn. Androidalna, nadmierne odkładanie się tłuszczu w okolicy brzucha, bocznych powierzchni klatki piersiowej, karku i podbródka oraz częściowo w okolicy pośladkowej.

• Otyłość typu gruszka - (udowo - pośladkowa) częściej występuje u kobiet, tzw. Gynoidalna. Charakteryzuje się nadmiernym odkładaniem tłuszczu w okolicy podkrętarzowej, przedniej powierzchni uda, okolicy pośladkowej, wzgórku łonowym i brzuchu, częściowo również na sutkach.

Sygnały ostrzegawcze:

• Częste zadyszki

• Uczucie ociężałości

• Łatwe przegrzewanie się

• Bóle stawów krzyżowych, biodrowych i kolanowych.

1. Choroba niedokrwienna serca (wieńcowa).

• 40% przypadków tej choroby występuje u osób ze wskaźnikiem BMI powyżej 25

• otyłość pogarsza także przebieg rehabilitacji pozawałowej

• człowiek otyły jest dwukrotnie bardziej narażony na śmierć z powodu choroby wieńcowej.

• CHNS jak podają statystyki jest główną przyczyną zgonów z powodu schorzeń układu krążenia, a te z kolei są przyczyną ponad 50% zgonów w ogóle.

1. Cukrzyca typu II.

Stanowi 90% przypadków cukrzycy. 80-90% pacjentów stanowią osoby otyłe. Spadek masy ciała nawet o 5-10% prowadzi do obniżenia poziomu cukry we krwi i pozwala zmniejszyć dawki leków przeciwcukrzycowych, w tym insuliny. Otyli z nadwagą 20-30% w stosunku do masy ciała należnej mają trzykrotnie większe prawdopodobieństwo śmierci z powodu powikłań cukrzycy.

2. Nadciśnienie tętnicze krwi.

Wzrost masy ciała o 20% powoduje ośmiokrotny wzrost częstości występowania nadciśnienia.

Hiperlipidemia - czyli podwyższenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Poza poziomem całkowitego cholesterolu ważny dla ryzyka chorów serca jest także stosunek pomiędzy frakcją HDL cholesterolu i frakcją LDL. Stosunek ten jest niekorzystny u osób otyłych.

Udar mózgu - ryzyko jego wystąpienia o osób otyłych jest dwukrotnie większe niż u osób o prawidłowej masie ciała.

Zespół X - obecnie nazywany zespołem polimetabolicznym, na który składają się: otyłość wisceralna, upośledzona tolerancja glukozy, zwiększone stężenie insuliny, odporność na insulinę, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, choroba niedokrwienna serca, dna moczanowa, podwyższenie poziomu kortyzolu, podwyższenie poziomu fibrynogenu oraz wzmożone wydalanie albumin z moczem.

Podział otyłości wg WHO:

• 1 stopień - mierna otyłość - BMI = 20-29,9 kg/m²

• 2 stopień - zaawansowana otyłość BMI = 30-39,9 kg/m²

• 3 stopień - śmiertelna otyłość BMI > 40 kg/m²

16. Trening zdrowotny.

To proces trwający przez całe życie, kierowany najczęściej samodzielnie, prowadzący do utrzymania i lub poprawy zdrowia oraz hamowania procesów inwolucyjnych poprzez aktywność fizyczną o obciążeniach zalecanych dla celów zdrowotnych.

1. Efekty zdrowotne treningu o charakterze wytrzymałościowym.

• Wzrost objętości i pojemności serca oraz gęstości naczyń kapilarnych

• Większa pojemność wyrzutowa serca

• Wzrost ogólnej objętości krwi i liczby erytrcytów i hemoglobiny

• Wyższy poziom wydolności fizycznej nawet o 85%

• Niższe ciśnienie skurczowe o rozkurczowe krwi

• Szybszy powrót częstości skurczów serca do wartości przed wysiłkiem

• Niższa częstość skurczów serca w spoczynku i w wysiłku

• Niższy koszt fizjologiczny pracy

• Przyśpieszenie metabolizmu spoczynkowego i zwiększenie wydatku energetycznego podczas ćwiczeń - obniżenie masy ciała

• Poprawa tolerancji glukozy u chorych na cukrzycę

• Przychamowanie procesu wypłukiwania soli mineralnych z kości

• Podwyższenie stężenia HDL

• Niższe stężenie cholesterolu całkowitego, LDL i trójglicerydów we krwi

• Wzrost stężenia antyoksydantów i enzymów rozkładających reaktywne formy tlenu

• Większa pojemność życiowa płuc

• Wyższy poziom sprawności fizycznej również w regresywnym okresie ontogenezy

1. Skutki zdrowotne hipokinezji (małego obciążenia)

• Atrofia mięśni

• Osteoporoza

• Obniżenie przemiany materii

• Zwiększenie wydalania wapnia, fosforu, potasu, sodu, azotu

• Zmiana objętości płynów ustrojowych

• Zmniejszenie odporności swoistej i nieswoistej.

• Spadek wydolności fizycznej

• Wzrost stężenie skurczów serca w spoczynku i po wysiłku.

1. Skutki zdrowotne hiperkinezji.

• Mechaniczne i biochemiczne uszkodzenie tkanki mięśniowej

• Przeciekanie mioglobiny z mięśni do moczu

• Wypłukiwanie enzymów z pracujących mięśni do osocza

• Niewydolność nerek

• Zwiększenie aktywności wolnych rodników

• Obniżenie stężenia hormonów płciowych

• Zahamowanie menstruacji

• Obniżenie bariery immunologicznej organizmu.

1. Przeciwwskazania do podjęcia treningu zdrowotnego.

Bezwzględne:

• Znacznego stopnia uszkodzenia serca (zmiany pozapalne mięśnia sercowego, wady, zaawansowana choroba wieńcowa).

• Znaczne powiększenie serca

• Zaburzenia rytmu serca

• Nadciśnienie tętnicze krwi

• Niewydolność oddychania

• Niewyrównana cukrzyca

• Nadmierna otyłość, powyżej 60% należnej masy ciała

• Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy w okresie powikłań

• Ostre choroby zakaźne.

Względne:

• Nieduże powiększenie serca

• Niewydolność krążenia dająca się wyrównać

• Migotanie przedsionków

• Nadciśnienie tętnicze

• Choroba naczyń obwodowych

• Przewlekłe choroby układu oddechowego

• Ostry okres po krwotoku wewnętrznym

• Nadczynność tarczycy

• Przewlekłe choroby narządu moczowego

• Choroby układu ruchu wymagające leczenia przeciwbólowego

• Choroby zakaźne o charakterze przewlekłym

• Choroby przebiegające z drgawkami lub krótkotrwałymi utratami przytomności.

1. Pozytywne mierniki zdrowia.

Mierniki pozytywne (bezpośrednie) określają stopień rozwoju somatycznego oraz sprawność i wydolność fizyczną ustroju. Wg Galena zdrowie to stan idealnej równowagi i harmonii organizmu - to taki stan, w którym nie odczuwamy bólu, a codzienna aktywność nie ulega zahamowaniu.

W zakresie rozwoju fizycznego analizujemy następujące procesy:

• Rozrostu - o przebiegu tego procesu informują nas dane dotyczące masy ciała, wysokości i proporcji.

• Różnicowania - polegające na doskonaleniu struktury komórek, tkanek, narządów. Badania obejmują ocenę struktury poszczególnych układów lub narządów, np. ocena płynów ustrojowych, struktury kości, tkanki tłuszczowej.

• Dojrzewania - proces ten polega na doskonaleniu funkcji ustroju a badania najczęściej obejmują ocenę dojrzałości morfologicznej, płciowej i psychicznej.

Sprawność fizyczna - jest to zdolność ustroju do wykonania pewnych ćwiczeń, np. biegu, rzutu, skoku. Najczęściej w testach sprawnościowych stosujemy ocenę mocy, zręczności, gibkości.

Wydolność wysiłkowa - określa zdolność adaptacji poszczególnych układów do dozowanego wysiłku. Stanisław Kozłowski pod pojęciem ogólna wydolność fizyczna rozumie „zdolność do wykonywania ciężkiej pracy bez zmęczenia i głębszych zmian środowiska wewnętrznego ustroju oraz zdolności do szybkiej likwidacji ewentualnych zaburzeń homeostazy po zakończeniu wysiłku”.

Najczęściej stosowane próby, oceniające wydolność fizyczną to:

• Próba Martineta

• Próba harwardzka - próba stopnia

• Próba na cykloergonometrze rowerowym lub bieżni ruchomej.

Dobór wskaźników pozytywnych zależy od potrzeb, inne będą w przypadku oceny postępu rehabilitacji o osób chorych, jeszcze inne u osób zdrowych oraz na potrzeby wychowania fizycznego w szkole lub sportu wyczynowego.

Pozytywne mierniki mają największe znaczenie w oznaczaniu stanu zdrowia dzieci i młodzieży, jak również w ocenianiu postepów rehabilitacji. Posługiwanie się tymi wskaźnikami wymaga bezwzględnego posiadania aktualnych norm rozwoju fizycznego, wydolnosci lub sprawności fizycznej czy też składu płynów. Danych w tym zakresie najczęściej dostarczają fizjolodzy i antropolodzy. Z praktycznego punktu widzenia za zdrowego będziemy uważali człwoieka, którego funkcje poszczególnych układów są prawidłowe oraz odpowiadają przyhętym normom.

Wyróżniamy normy:

• Statyczna (populacyjna) - opiera się na badaniu przekrojowym populacji. Każdy przedstawiciel badanej populacji ma jednakową szansę uczestniczenia w tworzeniu tej normy.

• Docelowa (optymalna) - określamy ją badając dzieci lub osoby dorosłe rozwijające się lub żyjące w najkorzystniejszych warunkach.

• Grupowa - w tym rodzaju normy próba populacyjna jest dobrana wg ściśle okreslonych kryteriów, np. tempa dojrzewania.

Niemczuk Przemysław Promocja Zdrowia 2004-03-23

AWF Wrocław-III rok studia zaoczne

Gr. C-5, kierunek: wychowanie fizyczne

24 - 24

23. ser i jogurt, olej z oliwek, fasola i rośliny strączkowe, owoce, orzechy, warzywa, chleb, makaron, kasza, inne produkty zbożowe, ryż, ziemniaki

25. słodycze, jaja, drób, ryby

Mięso czerwone

---