Rekordowy w skali świata wzrost gospodarczy Chin w 2001 r. i obiecujące prognozy na przyszłość oraz od 2000 r. szóste miejsce chińskiej gospodarki (przed Włochami, za Francją) w tworzeniu światowego PKB dowodzi, że kraj ten konsekwentnie zmierza do umacniania swojej pozycji w rankingu największych potęg gospodarczych świata. Sprzyja temu przyjęcie Chin do WTO w listopadzie 2001 roku.
Jedną z podstawowych cech charakterystycznych dla gospodarki Chin okresu przemian gospodarczych tj. od przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych jest wzrost roli handlu zagranicznego w gospodarce i dynamiczny wzrost obrotów towarowych z zagranicą. Wiąże się to ze zmianą koncepcji rozwoju kraju z opartej o źródła wewnętrzne, autarkicznej na koncepcję wykorzystywania stosunków gospodarczych z zagranicą dla przyspieszenia tempa rozwoju gospodarczego.
Obecnie Chiny należą do czołówki krajów pod względem wartości handlu zagranicznego. W początkowym okresie przemian tj. w latach osiemdziesiątych cechą charakterystyczną był deficyt handlowy. Jednakże od 1990 roku (z wyjątkiem roku 1993) Chiny osiągają dodatni bilans handlowy. Dane statystyczne zamieszczono w poniższej tabeli. Deficyt w latach osiemdziesiątych wynikał z importu maszyn i urządzeń w celu modernizacji gospodarki, którego wówczas gospodarka chińska nie była w stanie zrekompensować dostatecznymi wpływami z eksportu.
Dane statystyczne z ostatnich lat pokazują, że Chiny handlują głównie przemysłowymi artykułami przetworzonymi - prawie 85% handlu zagranicznego Chin. W tej grupie podstawowe znaczenie maja maszyny i urządzenia (ponad 36% handlu) i towary konsumpcyjne (ponad 20% handlu).
Chiny są generalnie importerem maszyn oraz surowców i komponentów, a eksporterem wyrobów przemysłowych gałęzi pracochłonnych. Nawet w sytuacji, gdy eksportują wyroby elektroniczne, to często są to artykuły koncernów międzynarodowych, sprzedawane po przetworzeniu w najbardziej pracochłonnym stadium ich produkcji. Bardziej kapitałochłonne lub wymagające większego udziału technologii etapy produkcji zwykle lokowane są w innych krajach.
Wymiana handlowa Chin z zagranicą w latach 1983 - 2000 (mld USD)
Rok |
Obroty |
Eksport |
Import |
Saldo |
Wzrost/spadek obrotów |
1982 |
41,6 |
22,3 |
19,3 |
3,0 |
-5,5 |
1983 |
43,6 |
22,2 |
21,4 |
0,8 |
4,8 |
1984 |
53,5 |
26,1 |
27,4 |
-1,3 |
22,8 |
1985 |
69,7 |
27,4 |
42,3 |
-14,9 |
22,8 |
1986 |
73,8 |
30,9 |
42,9 |
-12,0 |
6,1 |
1987 |
82,6 |
39,4 |
43,2 |
-3,8 |
11,9 |
1988 |
102,8 |
47,5 |
55,3 |
-7,8 |
24,4 |
1989 |
111,6 |
52,5 |
59,1 |
-6,6 |
8,7 |
1990 |
115,4 |
62,1 |
53,3 |
8,8 |
3,4 |
1991 |
135,7 |
71,9 |
63,8 |
8,1 |
17,6 |
1992 |
165,5 |
84,9 |
80,6 |
4,3 |
22,0 |
1993 |
195,7 |
91,7 |
104,0 |
-12,3 |
18,2 |
1994 |
236,6 |
121,0 |
115,6 |
5,4 |
20,9 |
1995 |
280,9 |
148,8 |
132,1 |
16,7 |
18,7 |
1996 |
289,8 |
151,0 |
138,8 |
12,2 |
3,2 |
1997 |
325,2 |
182,8 |
142,4 |
40,4 |
12,2 |
1998 |
323,9 |
183,7 |
140,2 |
43,5 |
-0,4 |
1999 |
360,6 |
194,9 |
165,7 |
29,2 |
11,3 |
I-VIII 2000 |
301,7 |
159,3 |
142,4 |
16,9 |
36,7 |
Ponad połowa chińskiego handlu zagranicznego przypada na kraje Azji. Na kolejnych miejscach z podobnym, kilkunastoprocentowym udziałem znajdują się odpowiednio Europa i Ameryka Północna. Pozostałe regiony mają niewielki udział w chińskich obrotach towarowych z zagranicą.
Największym partnerem Chin jest Japonia, a dalej kolejno USA, Hongkong, Korea Południowa, Tajwan, Niemcy, Singapur i Wielka Brytania.
kraje dostawcy zaawansowanych technologii. Należą do nich przede wszystkim Japonia, Korea Południowa, Niemcy, Tajwan, Australia. Kraje te posiadają duże inwestycje na terenie ChRL lub specjalizują się w dostawach towarów zaawansowanych w niektórych niszach rynkowych (np. Finlandia - telefonia komórkowa). Cechą wymiany towarowej tych krajów jest deficyt Chin.
kraje będące zarówno dostarczycielami zaawansowanych technologii jak i traktowane jako rynki zbytu dla towarów chińskich lub pośrednicy w chińskim eksporcie. Należą do nich m.in. USA, Hongkong, Singapur, Wielka Brytania, Holandia. Cechą stosunków gospodarczych są zarówno wysoki poziom inwestycji z tych krajów w Chinach jak i duża nadwyżka Chin w handlu.
kraje byłego ZSRR. Dotyczy to przede wszystkim Rosji, Ukrainy i Białorusi. W przypadku tych krajów brak jest znacznych inwestycji w Chinach jednak uzyskują one nadwyżkę w handlu z Chinami. Należy przy tym zaznaczyć, że nadwyżka ta realnie może być niższa z uwagi na nierejestrowany, przygraniczny eksport z Chin szacowany na kilka miliardów USD rocznie.
kraje Europy Centralnej. W przypadku takich krajów jak Polska, Węgry, Czechy, Rumunia cechami handlu są: relatywnie niski poziom wymiany w stosunku do poziomu rozwoju gospodarczego i tradycji kontaktów gospodarczych, strukturalny deficyt tych krajów, bardzo niska wartość eksportu oraz fakt, że wartość importu kilka lub kilkunastokrotnie przewyższa eksport do Chin. Można zauważyć, że poziom eksportu tych krajów do Chin jest niższy lub porównywalny z wartością eksportu krajów o znacznie niższym poziomie dochodu narodowego (np. Nigeria, Egipt, Zimbabwe, Kyrgystan i Kuba), a więc nie odzwierciedla poziomu ich rozwoju. Świadczy to o istnieniu znacznych potencjalnych możliwości wzrostu eksportu.
kraje o mniejszym znaczeniu w chińskim handlu zagranicznym. Należą do nich głównie kraje Ameryki Łacińskiej a więc rynki oddalone, nieposiadające tradycji współpracy gospodarczej z Chinami.
Reasumując, obszarami o największym znaczeniu w chińskim handlu zagranicznym są przede wszystkim kraje Ameryki Północnej i Europy. Należy przy tym zauważyć, że kraje osiągające nadwyżkę z Chinami to przede wszystkim kraje dysponujące nowoczesnymi technologiami w Azji i Europie oraz dostawcy surowców.
Wśród krajów Europy Centralnej Polska zajmuje drugie miejsce pod względem wartości handlu z Chinami, ustępując Węgrom. Pod względem wartości eksportu również zajmujemy drugie miejsce po Rumunii i nieznacznie wyprzedzamy (o niecałe 50 tys USD) Węgry
Uwarunkowania celne.
Generalnie w Chinach jest wysoki stopień ochrony celnej. Jednak od szeregu lat następuje proces stopniowego obniżania stawek celnych w związku z przystępowaniem tego kraju do WTO. Wystarczy wspomnieć, że np. w wyniku zakończonych negocjacji dwustronnych z USA zawarto porozumienie przewidujące obniżenie średniej stawki celnej towarów przemysłowych z 24,6% do 9,4% w 2005 roku, a towarów rolniczych uznanych za priorytetowe w eksporcie z USA z 31,5% do 14,5% (styczeń 2004).
Zakończono również negocjacje dwustronne z Polską (marzec 2000 roku), które również przewiduje obniżenie stawek celnych na niektóre towary przemysłowe i rolnicze uznane przez Polskę za priorytetowe w eksporcie do Chin. O dokonującym się procesie obniżania ceł może świadczyć fakt, że w styczniu br. Chiny dokonały kolejnej obniżki stawek, tym razem na 1014 pozycji towarowych;
Bariery handlowe. W Chinach stosowanych jest szereg barier importowych o charakterze taryfowym, parataryfowym i pozataryfowym. Są one stopniowo eliminowane w związku z przystępieniem do Chin WTO.
niektóre bariery taryfowe. Dotyczy to wysokich ceł na importowane towary jak samochody (100%), meble, towary rolno - spożywcze, inne towary konsumpcyjne. Generalnie mniejsze cła są na maszyny, urządzenia i surowce, a rynek chroniony jest przed importem artykułów konsumpcyjnych;
niektóre bariery parataryfowe. Są to różnego rodzaju podatki i opłaty podnoszące cenę. Z reguły stosowane są one wobec artykułów konsumpcyjnych;
niektóre bariery pozataryfowe. Obejmują one licencjonowanie importu, kontyngenty (w przypadku polskiego eksportu odnosi się to do samochodów) i niejasnych reguł ich podziału, preferowania producentów krajowych kosztem zagranicznych pomimo gorszych warunków dostaw oferowanych przez wytwórców krajowych (dotyczy to np. polskiego eksportu maszyn i urządzeń, a więc tradycyjnych pozycji polskiego eksportu).
Dostosowania do wymogów WTO
Chiny, jako Republika Chińska są jednym z członków założycieli GATT (Układ Ogólny w sprawie Taryf i Handlu - General Agreement on Tariffs and Trade), organizacji powstałej w 1948 roku. Po utworzeniu Chińskiej Republiki Ludowej, Chiny utraciły w 1950 roku członkostwo w tej organizacji. W roku 1986 ChRL złożyło wniosek o akcesję do GATT. Po przekształceniu GATT w Światową Organizację Handlu (WTO), Chiny zaktywizowały swoje starania o przystąpienie do WTO. W listopadzie 1995 roku Chiny ogłosiły rozszerzony pakiet negocjacyjny zawierający propozycje koncesji celnych i zmian liberalizujących gospodarkę, będący w praktyce punktem wyjścia do rozmów dwustronnych z krajami WTO.
Po zakończeniu rokowań dwustronnych na Konferencji Ministerialnej w Doha na mocy Decyzji Konferencji Ministerialnej z dnia 10 listopada 2001 roku, w dniu 11 listopada 2001 roku przyjęto dokumenty akcesyjne. Formalnie Chiny stały się 143 członkiem WTO w dniu 11 grudnia 2001 roku. Członkiem WTO stał się też Tajwan. Uzyskał on status obszaru celnego, a nie odrębnego państwa. Na określenie Tajwanu używa się więc nazwy Wydzielony Obszar Celny Tajwanu, Penghu, Kinmen i Matsu (trzy ostatnie to nazwy wysp wokół Tajwanu) lub Chinese Taipei. Członkiem WTO jest też Hongkong (od 1986 roku) i Makau (od 1991 roku). Obszary te nadal będą traktowane w sposób odrębny.
Na mocy Protokołu przystąpienia ChRL do WTO przyjęto następujące główne zobowiązania Chin.
Liberalizacja handlu zagranicznego. Chiny zobowiązały się do stopniowej liberalizacji handlu zagranicznego m.in. poprzez przyznanie po trzech latach prawa handlu zagranicznego wszystkim przedsiębiorstwom. Nie dotyczy to tylko wybranych towarów o znaczeniu strategicznym. W tym zakresie wyznaczono odpowiednie przedsiębiorstwa państwowe (state trading).
W imporcie są to towary w następujących grupach: zboża, oleje jadalne, cukier, tytoń i wyroby tytoniowe, ropa naftowa, oleje napędowe, nawozy sztuczne, bawełna. Generalnie w zakresie ropy naftowej oraz olejów napędowych Chiny zezwoliły na handel poza organizacjami państwowymi w momencie akcesji w ilości 7,2 mln ton ropy naftowej i 4 mln ton olejów napędowych zobowiązując się do corocznego zwiększania tych ilości o 15%.
Z kolei w eksporcie dotyczy to takich grup jak: herbata, ryż, kukurydza, soja, rudy wolframu, związki wolframu i produkty z wolframu, węgiel, ropa naftowa, oleje napędowe, jedwab, bawełna, przędza bawełniana, tkaniny bawełniane, antymon i tlenki antymonu, srebro.
Ponadto Chiny zobowiązały się do stopniowej liberalizacji w ciągu trzech lat handlu następującymi grupami towarowymi: guma naturalna, drewno, sklejka, wełna, akryl, stal.
W zakresie prawa do handlu zagranicznego Chiny zobowiązały się stosować klauzulę narodową tj. traktować zagraniczne osoby fizyczne, firmy zagraniczne i firmy z kapitałem zagranicznym nie gorzej niż firmy krajowe.
W zakresie procedur licencjonowania eksportu i importu, poza obowiązkiem regularnego publikowania przepisów, Chiny powinny notyfikować w WTO wszelkie wymogi licencjonowania i kontyngentowania. Również w zakresie rozdzielania licencji i kontyngentów założono traktowanie zagranicznych osób fizycznych, przedsiębiorstw zagranicznych i przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym nie gorsze niż krajowych.
Chiny zaprzestaną stosowania podatków eksportowych zgodnie z regułami GATT 1994, z wyjątkiem 84 towarów, wobec których będą stosowane cła eksportowe. Stawki celne będą wynosić 20, 30 lub 40% zależnie od towaru. Towary te mają charakter surowcowy, a cła te istniały również przed przystąpieniem Chin do WTO.
Również w przypadku opłat nakładanych na granicy przewidziano traktowanie obcokrajowców i firm zagranicznych lub z kapitałem zagranicznym nie gorsze niż krajowych osób fizycznych i przedsiębiorstw.
Po stronie wygranych znajdzie się chiński przemysł tekstylny, obuwniczy i producenci zabawek. Wygaśnięcie w 2005 r. wielostronnego porozumienia włókienniczego wyeliminuje wszelkie kwoty i inne ilościowe restrykcje, jakim dotychczas podlegali chińscy eksporterzy tekstyliów. Oczekuje się, iż po tej liberalizacji chińskie dostawy tekstyliów na zagraniczne rynki wzrosną o 20% a eksport odzieży aż o 200%. Sektor włókienniczy zasili w tanią siłę roboczą pozbawiona pracy ludność wiejska.
Zobowiązania wobec WTO nakładają na Chiny konieczność zniesienia wielu ograniczeń odnośnie do joint ventures w sferze handlu detalicznego, co oznaczać będzie silniejszą konkurencję w tej dziedzinie. Dalszą ekspansję na chińskim rynku zapowiedziały już takie wielkie sieci detalistów jak amerykański WalMart, francuski Carrefour, niemieckie Metro, brytyjskie Tesco i czołowa piątka japońskich sprzedawców.
Rolnictwo. Chiny powinny stosować się do postanowień Porozumienia w sprawie rolnictwa. Tym samym powinny zostać zniesione, niezgodne z nim, subsydia eksportowe dla artykułów rolniczych. Oznacza to, że Chiny ograniczą subsydia dla produkcji rolniczej do poziomu 8,5% wartości produkcji gospodarstwa oraz inne subsydia w rolnictwie. Ponadto wprowadzono obowiązek notyfikowania przez Chiny przepływów fiskalnych odnoszących się do przedsiębiorstw państwowych w tym sektorze.
Zobowiązania taryfowe
Jedną z najistotniejszych części protokołu akcesyjnego są zobowiązania Chin w zakresie redukcji ceł importowych. Obejmują one zdecydowaną większość pozycji taryfy celnej.
W wyniku rozmów z poszczególnymi krajami Chiny stopniowo realizują harmonogram obniżania stawek celnych i dostosowywania taryfy celnej do wymogów WTO. Przykładowo w na przełomie 2000 i 2001 roku średni poziom stawek celnych został obniżony z 16,4% do 15,3%, co oznacza obniżkę o 6,6 punktu procentowego. Obniżki ceł objęły 3462 towary tj. prawie 50% pozycji taryfy celnej. Średnia stawka celna jest jednak zróżnicowana - wynosi ona 3% w odniesieniu do produktów mineralnych, 10,6% dla artykułów chemicznych, 19% dla artykułów rolnych, 21,1% wyrobów przemysłu włókienniczego, 17,8% dla materiałów budowlanych i 24% w przypadku towarów używanych w systemach transportowych. Wśród zobowiązań taryfowych można podać jako przykład, że do 2006 roku Chiny obniżą stawki celne na samochody z 80-100% do 25% (sedan) i 10% (części i akcesoria). Harmonogram redukcji zakłada, że większość stawek zostanie zmniejszona do 2004 roku, a ostatnie redukcje nastąpią najpóźniej w 2010 roku.
Wraz ze stopniowymi obniżkami stawek celnych wprowadzane są kontyngenty celne bezcłowe, obejmujące np. towary rolnicze, samochody.
Akcesja Chin do WTO, po 15 latach negocjacji i formalnej akceptacji we wrześniu br., traktowana jest jako początek ostatniego etapu wprowadzenia chińskiej gospodarki na drogę nowoczesnego, rynkowego rozwoju. Dostosowanie do wymogów WTO, które Pekin obiecał zrealizować, będzie jednak trudne i bolesne, a odczują to niemal wszystkie sektory.
W dziedzinie rolnictwa porozumienie z WTO zakłada redukcję ceł importowych z obecnego, przeciętnego poziomu 21,2% do 17%. Zlikwidowane zostaną kwoty i zezwolenia handlu w odniesieniu do sektora prywatnego oraz wyeliminowane subsydia w chińskim eksporcie rolnym. Najbardziej dotkliwie odczują to chińskie farmy - najsłabsze zresztą ogniwo chińskiej gospodarki. Na terenach wiejskich żyje ok. 900 mln ludzi, z czego ok. 120 mln poniżej krawędzi ubóstwa. Rozbieżność między dochodami miasta i wsi jest największa od czasu rewolucji w 1949 r., co wzbudza falę protestów i demonstracji. W wyniku wstąpienia do WTO wieś opuścić będzie musiało prawdopodobnie ok. 10 mln pracowników gospodarstw rolnych, co nasili problem bezrobocia.
Wpływ uczestnictwa Chin w WTO na gospodarkę Hongkongu
Liberalizacja chińskiego rynku związana z wejściem do WTO będzie znaczącym momentem dla strukturalnej transformacji gospodarki Hongkongu - podobnie jak było z początkowym otwarciem gospodarki chińskiej w końcu lat 70-tych. Zasadniczo Chiny przestaną być używane jako baza produkcyjna na eksport w rożne części świata. Chiny same w sobie staną się bardzo znaczącym rynkiem zbytu dla wytwórców z Hongkongu. Również firmy usługowe z Hongkongu znajda wiele nowych możliwości prowadzenie biznesu dzięki liberalizacji tej sfery gospodarki po wejściu Chin do WTO. Jednocześnie, znacząco wzrośnie konkurencja pomiędzy lokalnymi i zagranicznymi firmami działającymi na rynku chińskim. Jednakże, biorąc pod uwagę łatwiejszy dostęp do/z tego rynku, Hongkong będzie miął okazje rozwinąć się jako znaczący ośrodek/baza łączący świat z Chinami.
Pełna partycypacja w globalnej gospodarce jest jednym z celów wejścia Chin do WTO. Aby to osiągnąć, Chiny będą musiały dalej zredukować swoje taryfowe i poza taryfowe bariery handlowe, jak również zasadniczo zwiększyć jawność swoich prawnych i regulacyjnych reżimów. W ciągu ostatnich dwóch dekad, Hongkong czerpał korzyści i przyczyniał się do wyłaniających się globalizujących trendów w gospodarce chińskiej. Ze względu na wiele ograniczeń (np. kontyngenty na tekstylia) firmy z Hongkongu nie mogły w pełni czerpać korzyści z potencjału globalizacji produkcji. Teraz wraz z otwarciem się rynku chińskiego i znoszenia tych ograniczeń wraz z wejściem do WTO, przed firmami z Hongkongu otwieraj się nowe możliwości. Prawie 50% firm z Hongkongu mających zakłady produkcyjne na terenie Chin planuje lub zaczyna sprzedawać swoje towary w Chinach. Rozpatrując rożne kategorie produktów, wejście Chin do WTO jest szczególnie zachęcające dla producentów odzieży i tekstyliów. Wejście do WTO pozwoli na stopniowe zwiększanie się kontyngentów do ich całkowitego zniesienia w 2005 roku na podstawie Umowy WTO o Tekstyliach i Odzieży ( WTO Agreement on Textiles and Clothing). Bank Światowy szacuje, iż w 2005 roku udział Chin w światowym rynku eksportowym ubrań wzrośnie z aktualnych 19% do 47%. Powinno to zachęcić wytwórców z Hongkongu do przeniesienia większości swojej produkcji na teren Chin - jednocześnie zwiększając konkurencyjność cenowa.
Konsekwencje przystąpienia Chin do WTO
Wydaje się, że konsekwencje przystąpienia Chin do WTO będą miały znaczenie nie tylko dla tego kraju, ale dla całej gospodarki światowej, wyrażające się w:
ułatwieniu dostępu do rynku chińskiego zagranicznych towarów, usług i kapitału. Konkurencja z tym związana może powodować trudności w niektórych branżach przemysłu chińskiego, niekonkurencyjnych wobec zagranicy
ograniczeniu stosowania środków ochronnych wobec importu z Chin tylko do przewidzianych w ramach WTO
pewnym wzroście handlu światowego i inwestycji. Sądzić można, że zagranica oczekuje większego swojego eksportu do Chin, niż importu. Natomiast Chiny dzięki ułatwieniu dostępu do rynków zagranicznych oczekują większego własnego eksportu niż importu.
w pierwszym okresie członkostwo w WTO będzie miało znaczenie prestiżowe poprzez uznanie Chin za kraj o gospodarce rynkowej.
Utrzymujący się w ostatnich latach znacznie wyższy wzrost obrotów handlowych w ChRL w porównaniu z dynamiką handlu światowego, powoduje systematyczny wzrost udziału tego kraju w wymianie międzynarodowej. Wartość chińskiego eksportu (i importu) jest obecnie wyższa niż eksportu takich regionów, jak Bliski Wschód czy Afryka. Członkostwo Chin w WTO będzie zapewne sprzyjać dalszej intensyfikacji obrotów handlowych w tego kraju.