Na czym polega i jaką funkcję pełni poetyzacja rzeczywistości w Panu Tadeuszu?

Nawet krytycy Pana Tadeusza (np. Norwid) dostrzegali niezwykłe piękno świata w nim przedstawionego, atmosferę trudną do określenia, a uzyskaną przez zespo­lenie epickiego obiektywizmu z subiektywizmem. Poeta nie kryje swej tęsknoty „Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych, / Szeroko nad błękitnym Nie­mnem rozciągnionych;”.

Zaznacza się subiektywizm w przedstawianiu ludzi, gdy raz po raz pada zabar­wiony tęsknotą wyraz „ostatni”. Czasami przenika ten subiektywizm różne sceny jako humor poety. Miłość i tęsknota ubarwiły zwykłe zjawiska przyrody tak, że stały się nieziemsko piękne, np. gdy „drzewa i krzewy liśćmi wzięły się za ręce, / Jak do tańca stojące panny i młodzieńce”, gdy obok mchu siwobrodego czerwie­nią się „wrzosiste pagórki, / Strojne w brusznice, jakby w koralów paciorki”, a u góry gałęzie wiszą „jak zielone, gęste, niskie chmury”, gdy obłok „na kształt rąbkowych firanek, / Przejrzysty, sfałdowany, po wierzchu perłowy, / Po brzegach pozłacany, w głębi purpurowy, / Jeszcze blaskiem zachodu tlił się i rozżarzał, / Aż powoli pożółkniał, zbladnął i poszarzał: / Słońce spuściło głowę, obłok zasunęło, / I raz ciepłym powiewem westchnąwszy - zasnęło.”

Barwa, światło i ruch to elementy, które mieszają się w opisach i tworzą ich piękno. Zjawiska codzienne nabierają uroku baśni dzięki personifikacjom. Julian Przyboś (współczesny poeta) zauważył, że dzisiejszy czytelnik czyta Pana Tade­usza jak baśń, bo wszystko w nim: ludzie, przyroda są jak nie z tego świata, a to właśnie dzięki poetyckiemu traktowaniu przyrody i personifikacjom. Czyż nie nabiera cech bajki opis zwykłego warzywnika, gdzie:

„...kapusta sędziwe schylając łysiny Siedzi i zda się dumać o losach jarzyny, Tam, plącząc strąki w marchwi zielonej warkoczu, Wysmukły bób obraca na nią tysiąc oczu, Ówdzie podnosi złotą kitę kukuruza, Gdzieniegdzie otyłego widać brzuch harbuza.”

Jak niezwykle piękne są grzyby, zwyczajne grzyby, porównane do naczyń stoło­wych! I efekt kolorystyczny tu występuje i poetyzacja rzeczywistości:

„Na zielonym obrusie łąk jako szeregi Naczyń stołowych sterczą: tu z krągłymi brzegi Surojadki srebrzyste, żółte i czerwone, Niby czareczki różnym winem napełnione,”

Obraz ponury, jak z groźnej baśni - opis „przepastnej krainy” puszcz litewskich zakończony personifikacją:

„Łyse, skarłowaciałe, robaczliwe, chore, Pochyliwszy konary mchem kołtunowate I pnie garbiąc brzydkimi grzybami brodate, Siedzą wokoło wody, jak czarownic kupa Grzejąca się nad kotłem, w którym warzą trupa.”

Przykładem poetyzacji rzeczywistości jest opis Zosi karmiącej kury. Najnormalniej­sza czynność i zwyczajny drób stają się pięknym obrazem, dzięki epitetom i perso­nifikacjom tu zastosowanym: kogutki mają na głowach koralowe szyszaki i ostrożaste pięty, „... indyk sunie się odęty, / Sarkając na gderanie swej krzykliwej żony”, gołąb jest srebrnopióry „jak kiść śniegu”. Gromada drobiu ściśnięta wokół Zosi połyskuje dziobami z bursztynu, czubkami z korali i oczami jak gwiazdy, i porówna­na jest do pięknego bukietu opasanego „gołębi sznurem na kształt wstęgi”.

Mickiewicz jest wspaniałym malarzem w tych opisach. Najlepszym przykła­dem jest początkowy opis dworku w Soplicowie, w którym białe ściany domu od­bijają się „od ciemnej zieleni topoli”. Przecież to wspaniały efekt malarski! A wcze­śniej mamy opis „...pól malowanych zbożem rozmaiłem, / Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem”, otoczonych zielonymi łąkami i pagórkami, rozłożonymi nad błękitnym Niemnem. W zbożach połyskują „bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała” i purpurowa dzięcielina. Czy to nie jest piękny obraz?

Jest też Mickiewicz artystą wyczulonym na dźwięki natury, przykładem może być choćby koncert dwóch stawów.

Mamy w Panu Tadeuszu bardzo wiele opisów przyrody, obyczajów, zachowań, ludzi. Napisano o nich tomy, bo rzeczywiście są niezwykłe. Świat poematu jest urzekająco piękny, podobny do baśni, wręcz idealny. Epitety dodają zwyczajnym rzeczom blasku, personifikacje wprowadzają tajemniczość i łączą świat natury z ludzkim, wszystko służy poetyzacji i idealizacji rzeczywistości.

Słusznie napisał J. Przyboś pod wrażeniem Pana Tadeusza, że jest to świat „z raju wymarzonego przez realistę. W raju tym równocześnie kwitną kwiaty wiosen­ne i dojrzewają owoce jesieni. W tym samym czasie fiołki i astry zdobią jakiś ideal­ny sezon, w którym mak mami źrenice wielością farb żywych, różnych i w których dojrzewa harbuz, żniwiarze kończą żniwo i kosi się trawę.”

Idealizacja rzeczywistości jest w epopei, oczywiście, zabiegiem celowym. To przecież jest „kraj lat dziecinnych”, ubarwiony tęsknotą, „gdzie człowiek po świe­cie biegł jak po łące”. Autor z rozmysłem utrzymuje w utworze atmosferę ciepłe­go humoru, optymizmu. Nawet wady szlacheckie opromienia humorem. Nie do­puszcza złych myśli, nawet gdy zabiegi ks. Robaka wokół powstania spełzły na niczym. Kończy epopeję w momencie wielkich, świeżo rozbudzonych nadziei - Wielka Armia idzie na Moskwę. Nie pokazał jej odwrotu, by nie mącić jasnego obrazu. Optymizm w epopei związany jest z pięknem świata, urodą Polski, to miał być balsam na skołatane dusze Polaków. Jest to więc utwór ku pokrzepieniu serc! Krzepił serca także wiarą w wartość człowieka, możliwość odrodzenia Polski i Polaków.

Dla nas współczesnych jest to z pewnością piękna baśń o dawnej Polsce, pięk­nej jak szamerowany złotem kontusz, jak słucki pas, jak postać Podkomorzego w polonezie:

„Nad murawą czerwone połyskają buty, Bije blask z karabeli, świeci się pas suty.”

To rzeczywiście inny świat! Odszedł jak wszystko odchodzi, przemija. Dobrze, że został utrwalony dla przyszłych pokoleń piórem genialnego poety.

---