Wykład 7. Gospodarowanie przyrodą
Zasoby przyrody dzieła się na odnawialne i nieodnawialne. Nieodnawialne to np. rudy metali, węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz. Zasoby odnawialne to chociażby promieniowanie słońca lub siła wiatru, ale również las, ryby, ssaki, rośliny.
Rolnictwo powstało niezależnie w conajmniej trzech ośrodkach. Najstarszy leżał na Śliskim Wschodzie, na ziemiach dzisiejszej Turcji, Syrii, Izraela, Iraku i Iranu. Najważniejszym zbożem była tam pszenica, a początki uprawy datuje się na ok. 9 000 lat temu, na okres neolitu czyi epoki kamienia gładzonego. Drugi ośrodek to południowe Chiny, gdzie podstawą rolnictwa jest ryż, uprawiany od ok.7000 lat. Trzeci ośrodek, a raczej może trzeci i czwarty, to obecny Meksyk i Peru. Początki rolnictwa w Ameryce opierają się na uprawie kukurydzy i są datowane na ok.6900 lat temu w Meksyku i na 5000 - 4500 lat temu w Peru.
Skutki powstania rolnictwa były ogromne. Był to największy przełom w dziejach ludzkości, zwany dziś rewolucją neolityczną Rolnictwo oznacza osiedlenie się na stałe. Oznacza także zbieranie jednorazowo obfitego plonu, który jednak musi wystarczyć do życia aż do następnego plonu. Stąd rolnik musiał gromadzić zapasy żywności. Mógł również produkować więcej, niż wynosiły potrzeby jego rodziny. Nadwyżka mogła posłużyć na utrzymanie kowala lub kołodzieja, ale także wojownika, księcia, kapłana lub matematyka. Dopiero po zaistnieniu rolnictwa mogła powstać cywilizacja. "Wówczas także zaczęła się wyraźniej zwiększać liczba ludzi na Ziemi.
Rolnictwo w Ameryce Pomocnej rozwijało się inaczej niż w Europie. Główną rolę odegrała jedna, podstawowa różnica. Otóż w Ameryce Północnej dla rolnika XIX wieku ograniczeniem nie była ilość posiadanej ziemi, lecz możliwość jej uprawiania. Ziemi niczyjej było w bród i każdy mógł ja brać w posiadanie. W tych warunkach doskonalono sposoby uprawy, które oszczędzały to , co najtrudniej, a mianowicie robociznę; metody, które pozwalały jednemu człowiekowi uprawiać możliwie duży obszar. Cały nacisk położono na wydajność pracy, nie na wydajność ziemi. Dlatego właśnie w USA już w XIX wieku nastąpił ogromny rozwój rolnictwa przypominającego przemysł: całkowita mechanizacja, olbrzymie maszyny rolnicze (to tam stworzono kombajn żniwny), gigantyczne pola, całkowite zarzucenie nawożenia obornikiem na rzecz nawozów mineralnych. Dzięki takiemu Kierunkowi rozwoju amerykański farmer mógł uprawiać obszary dziesiątki razy większe niż gospodarstwo rolnika europejskiego. Coraz mniejsza liczba farmerów wystarczała, aby Amerykę zaopatrzyć w zboże na potrzeby własne i uczynić ją największym eksporterem zboża na świecie. Działo się tak mimo, że wydajność z hektara była bardzo niska. Dopiero pod koniec XX wieku podniosła się ona do poziomu bliższego Europie.
Podobne zmiany z tych samych przyczyn następowały w hodowli bydła, świń i drobiu. W olbrzymich oborach i chlewniach zwierzęta stały na ażurowych podłogach (z plastiku) bez ściółki. Dostarczanie paszy i wody a także dojenie krów było zmechanizowane a obecnie jest zautomatyzowane. Jeden człowiek był w stanie doglądać setek zwierząt. Tyle tylko, że odchody zwierząt, zamiast stać się obornikiem, którego dotkliwie brakowało w głębie, stawały się uciążliwymi ściekami, zatruwającymi środowisko. Zupełnie inaczej było w Europie i Azji.
Jak zapobiegać utracie gleby?
Na stokach silnie nachylonych musi rosnąć las i to nie tylko w celu zapobiegania erozji gleby, ale także dla zapobiegania powodziom. Na stokach nachylonych powinny być trwałe pastwiska.
Pola uprawiane z zastosowaniem orki powinny być poziome i płaskie. Na nachylonych stokach możliwa jednak jest uprawa metodą terasowania.
Rolnictwo ekologiczne
Charakterystycznymi wyróżnikami rolnictwa ekologicznego jest całkowita i bezwzględna rezygnacja z pestycydów i herbicydów oraz poleganie głównie lub wyłącznie na naturalnych nawozach organicznych, organicznych rolnictwie ekologicznym szkodniki owadzie zwalcza się za pomocą, wywarów z różnych roślin. Chwasty usuwa się mechanicznie. Niektóre silnie aromatyczne rośliny hamują rozwój chwastów w swoim sąsiedztwie, a także odstraszają owady. Rzędy takich roślin miedzy uprawami zastępują herbicydy i pestycydy zarazem. Metody takie mają jedną wadę: łatwo je stosować w przydomowym ogródku, znacznie trudniej - przy produkcji rynkowej.
Jako nawozu rolnictwo ekologiczne używa obornika oraz różnych odmian kompostu. Rolnictwo ekologiczne jest znacznie bardziej pracochłonne i mniej wydajne od nowoczesnego rolnictwa, więc zdrowa żywność musi być droższa.
Wycinanie lasów
Człowiek rozpoczął wycinanie lasów od chwili, gdy wytworzył narzędzia zdolne podołać temu zadaniu. Kierował się przy tym wyłącznie swoimi potrzebami.
W Europie na północ od Karpat wycinanie lasów służyło najczęściej do uzyskania ziemi pod uprawę. W okresie rzymskim znaczne połacie lasów wycięto na obszarze Gór Świętokrzyskich na potrzeby ówczesnego hutnictwa żelaza.
Wycinanie lasów zaczęło wyraźniej przybierać na sile około początków państwowości polskiej, a gwałtownie przyspieszyło w XIV wieku.
Łowiectwo i rybołówstwo
Zarówno łowiectwo jak i rybołówstwo dotyczą eksploatacji populacji naturalnych, żyjących w środowisku przyrodniczym według praw, które bada ekologia. Zasadą główną jest trwałe użytkowanie tych odnawialnych zasobów przyrody.
Człowiek zaś działa jak drapieżnik, który wprawdzie ogranicza liczebność populacji ofiar, ale istnienie jego samego nie jest zależne od ich liczby