Badaniem i opisywaniem dziejów skorupy ziemskiej oraz jej powierzchni zajmuje się geologia historyczna. Historia Ziemi badana jest różnymi metodami, na podstawie dokumentów, których dostarcza sama Ziemia. Wiek bezwzględny ziemi jako planety wynosi 5,5 mld lat od czasu formowania się skorupy ziemskiej 4,5 mld lat. Podstawowym źródłem informacji są skały - metoda oparta na ich badaniu nosi nazwę petrograficznej - na podstawie rodzaju skał określa przeszłość lądową lub wodną, warunki klimatyczne oraz aktywność skorupy ziemskiej, np. wapienie są skałami najczęściej powstającymi w wodzie, pokłady soli wskazują na obecność słonych zbiorników i klimat sprzyjający ich wysychaniu (klimat ciepły), skały wulkaniczne świadczą o aktywności sejsmicznej.
Metoda stratygraficzna - polega na ustalaniu kolejności zdarzeń na podstawie układu warstw skalnych. Jeśli warstwy skał nie zmieniły swego pierwotnego położenia, są niezaburzone, to zawsze warstwy leżące głębiej są starsze, płycej położone - młodsze.
Metoda paleontologiczna opiera się na badaniu zawartych w skałach szczątków organicznych z minionych epok geologicznych. Skamieniałości organizmów, które pojawiły się na krótko, ale występowały powszechnie, na dużych obszarach nazywa się skamieniałościami przewodnimi.
Metody - paleontologiczna i stratygraficzna - służą do określania względnego wieku Ziemi.
Do określania wieku bezwzględnego wykorzystuje się własności pierwiastków promieniotwórczych. Na podstawie badań rozpadu pierwiastków promieniotwórczych określono czas powstania globu ziemskiego na 4,6 mld lat temu. Dzieje Ziemi podzielono na jednostki czasu: era, okres, epoka, wiek. Granice er wyznaczyły wielkie orogenezy, czyli ruchy górotwórcze lub zmiany klimatu, które wywołały znaczące zmiany w świecie organicznym.
Podział dziejów Ziemi:
ERY OKRESY CZAS TRWANIA
Kenozoiczna Czwartorzęd, trzeciorzęd 65
Mezozoiczna kreda, jura, tria 165
Paleozoicz perm, karbon, dewon, sylur,
ordowik, kambr 370
Proterozoiczna ok. 2000
Archaiczna ok. 2400
Najważniejsze wydarzenia er:
Ery prekambryjskie - archaiczna i proterozoiczna:
- formuje się skorupa ziemska, atmosfera i hydrosfera
- tworzą się tarcze i platformy - fundamenty kontynentów
- powstaje w wodach życie - rozwijają się prymitywne organizmy
Era paleozoiczna:
- żyją organizmy, które utworzyły skamieniałości przewodnie tej ery - trylobity, graptolity
- stopniowy rozwój życia - pojawiają się kręgowce, wśród nich prymitywne ryby, płazy, gady - życie z - wody wychodzi na ląd
- rozwijają się rośliny lądowe, w karbonie lasy tworzą olbrzymie skrzypy, widłaki, paprocie drzewiaste, które są podstawą do wytworzenia się węgla w tym okresie
- mają miejsce dwie potężne orogenezy: starsza - kaledońska i młodsza - hercyńska
- zmienia się przestrzenny układ kier kontynentalnych
- klimat wykazuje duże wahania, występują klimaty równikowe, umiarkowane i okołobiegunowe u schyłku ery następuje wielkie wymieranie - wyginęło około 90% gatunków zwierząt
Era mezozoiczna:
- zmienia się rozkład lądów i mórz, mają miejsce transgresje i regresje mórz, czyli zalewanie obszarów - lądowych i ustępowanie mórz z lądów
- następuje silny rozwój gadów, pojawiają się pierwsze ptaki i pierwsze ssaki
- pojawiają się naczelne
- w morzach żyje bogata fauna - głowonogi: amonity i belemnity utworzą skamieniałości przewodnie - z ich obumarłych szczątków tworzą się pokłady wapieni
- rozpoczynają się pierwsze ruchy orogenezy alpejskiej
- z końcem ery wymierają wielkie gady lądowe, głowonogi i wiele innych gatunków
Era kenozoiczna:
- jest najkrótszą erą, ale nadal trwającą
- kształtuje się współczesny układ i rzeźba lądów i mórz
- pojawia się człowiek, w świecie zwierzęcym dominują ssaki
- w wyniku ruchów orogenezy alpejskiej powstają wielkie masywy górskie
- występują znaczące zmiany klimatu doprowadzające do rozwoju i zaniku lądolodów i lodowców
- ocieplenie klimatu powoduje zanik lądolodu na półkuli północnej, znaczącym czynnikiem rzeźbotwórczym stają się wody płynące, wiatr, a później człowiek