apalenie pęcherza moczowego jest to stan w którym obecność drobnoustrojów w pęcherzu moczowym powoduje wystąpienie objawów klinicznych. W warunkach prawidłowych mocz znajdujący się w pęcherzu moczowym, moczowodach i nerkach jest jałowy. W końcowym odcinku cewki moczowej mogą znajdować się bakterie, które jednak zwykle nie powodują zakażenia. Organizm dysponuje szeregiem mechanizmów obronnych zapobiegających rozmnażaniu się bakterii w układzie moczowym, takich jak niskie pH moczu, obecność specjalnych związków wyścielających błonę śluzową dróg moczowych, wydzielanie do moczu przeciwciał odpornościowych, prawidłowy mechanizm opróżniania pęcherza itp.
Obserwuje się trzy szczyty zachorowań. Pierwszy występuje w wieku niemowlęcym i u małych dzieci. Drugi występuje u kobiet w okresie ciąży i połogu a kolejny występuje u mężczyzn i jest najczęściej spowodowany przez przerost gruczołu krokowego. Zapalenie pęcherza moczowego najczęściej spotyka się u aktywnie seksualnie kobiet lub u osób u których występują czynniki predysponujące.
Drobnoustroje najczęściej dostają się do układu moczowego drogą wstępującą z cewki moczowej (95% przypadków). Bardzo rzadko, przy współistniejących innych poważnych schorzeniach, zarazki mogą być przeniesione do układu moczowego z innych narządów, z krwią lub limfą.
Główną przyczyną zapalenia pęcherza moczowego są bakterie stanowiące około 50% przyczyn. Najczęściej spotykanymi są pałeczki jelitowe (Escherichia coli stanowi około 70-80%) oraz gronkowiec. Mocz stanowi dla nich bardzo dobrą pożywkę. Grzybicze zakażenie występuje najczęściej u osób z obniżoną odpornością, długotrwale zażywających antybiotyki lub leki immunosupresyjne, zacewnikowanych albo po innych zabiegach na drogach moczowych. Innymi patogenami odpowiedzialnymi za zakażenie dróg moczowych są chlamydie, mikolazmy, dwoinka rzeżączki oraz wirusy (głównie herpes simplex). Te drobnoustroje są zwykle przenoszone drogą płciową i zakażenie dróg moczowych przez nie wywoływane stanowią główny problem u kobiet aktywnych seksualnie.
Ze względu na różnice w budowie anatomicznej zakażenie dróg moczowych częściej rozwija się u kobiet niż u mężczyzn. Dodatkowym czynnikiem zwiększającym ryzyko zakażenia u kobiet jest stosunek płciowy.
Ryzyko zakażenia układu moczowego jest także większe w przypadku:
istnienia przeszkód w odpływie moczu (wady budowy poszczególnych części układu moczowego, wsteczny odpływ pęcherzowo-moczowodowy, guzy uciskające na drogi moczowe, zaburzenia neurologiczne opróżniania pęcherza) - mocz zalegający w drogach moczowych jest bardzo dobrą pożywką dla bakterii, dodatkowo nie są one skutecznie wymywane z układu moczowego wraz ze strumieniem moczu
kamicy nerkowej - kamienie mogą powodować utrudnienie odpływu moczu, drażnią błonę śluzową prowadząc do wytworzenia się stanu zapalnego oraz są siedliskiem bakterii, które namnażają się na ich powierzchni lub we wnętrzu.
kobiet w ciąży i połogu - przez hormonalnie uwarunkowane zmniejszenie napięcia mięśni pęcherza i moczowodów oraz ucisk powiększającej się macicy
osób w zaawansowanym wieku - zarówno ze względu na trudności w utrzymaniu higieny osobistej, zaburzenia w opróżnianiu pęcherza przez powiększony gruczoł krokowy u mężczyzn czy opadanie macicy u kobiet, jak również przez ogólnie słabszą aktywność przeciwbakteryjną
cukrzycy - cukier w moczu jest doskonałą pożywką dla bakterii, ponadto u chorych z cukrzycą rolę odgrywa osłabienie ogólnej odporności organizmu, powikłania neurologiczne prowadzące do zaburzeń opróżniania pęcherza, jak też rozwój nefropatii cukrzycowej
cewnikowania i innych zabiegów urologicznych przez mechaniczne wprowadzenie bakterii do układu moczowego
nadużywania środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, które osłabiają mechanizmy obronne organizmu ora uszkadzają nerki
przyjmowania leków immunosupresyjnych, które osłabiają odporność
Typowe objawy zapalenia pęcherza moczowego obejmują:
bóle w dole brzucha w okolicy nadłonowej również w czasie oddawania moczu, nie występują bóle w okolicy nerek
pilna potrzeba oddania moczu,
pieczenie, palenie w czasie oddawania moczu,
nietrzymanie moczu u niektórych osób,
wzrost temperatury do 38°C.
Przy właściwym leczeniu objawy ustępują w ciągu kilku dni, lubi nawracać.
Czasem zakażenie pęcherza moczowego może przebiegać jako bezobjawowy bakteriomocz. Charakteryzuje się on obecnością bakteri w drogach moczowych, wykrywane w badaniu ogólnym i bakteriologicznym moczu, które nie powodują jednak żadnych dolegliwości subiektywnych. W około połowie przypadków zakażenie ustępuje samoistnie, jednakże przy współistnieniu wad układu moczowego lub innych schorzeń może dojść do rozwoju objawów klinicznych. Stan taki wymaga leczenie jedynie u kobiet w ciąży, dzieci i osób wykazujących przeszkodę w odpływie moczu.
W przypadku stanu zapalnego pęcherza moczowego największe znaczenie ma badanie osadu, określenie obecności i liczby leukocytów oraz obecności bakterii. Za patologiczne należy stwierdzenie w moczu ze środkowego strumienia znamiennej bakteriurii czyli obecności miniumum 105 bakterii/ml lub mniejszej ilości u osób leczonych antybiotykami lub z klinicznymi objawami zakażenia. Również obecność jakiejkolwiek liczby drobnoustrojów w moczu uzyskanym z nakłucia pęcherza moczowego ma charakter patologiczny.
Obecność zwiększonej liczby lekucytów w osadzie moczu, których liczba często pokrywa całe pole widzenia przy jednoczesnej obecności znamiennej liczby bakterii potwierdza stan zapalny. Obecność leukocyturii u chorych z jałowym moczem ("leukocyturia jałowa") stwierdza się:
u osób zakażonych dwoinką rzeżączki
w nierzeżączkowym zapaleniu cewki moczowej
w gruźlicy dróg moczowych
zespole Reitera (zapalenie stawów, zapalenie spojówek, zapalenie cewki moczowej)
Badanie bakteriologiczne tzw. posiew moczu ma na celu zidentyfikowanie rodzaju bakterii wywołujących zapalenie oraz ich wrażliwości na różne antybiotyki, aby zoptymalizować leczenie.
Badania obrazujące drogi moczowe (USG jamy brzusznej, urografia dożylna, ureterocystografia mikcyjna) zlecane są w przypadku nawracającego zapalenia pęcherza moczowego lub przy podejrzeniu nieprawidłowości w układzie moczowym.
W trakcie diagnostyki ZUM, po wykryciu innych schorzeń lub patologii lekarz prowadzący kieruje pacjenta do odpowiedniego specjalisty celem dalszej diagnostyki i leczenia.
Postępowanie w stanie zapalym pęcherza moczowego polega na leczeniu przyczynowym polegającym na usunięciu przeszkody w odpływie moczu lub wyeliminowaniu i leczeniu czynników predysponujących.
W pozostałych przypadkach postępowanie polega na leczenu objawowym. Postępowanie ogólne polega na:
przyjmowaniu co najmniej 2 litrów płynów na dobę, tak aby dobowa ilość wydalanego moczu wynosiła ok. 2 litrów przy braku przeciwwskazań
regularne wypróżnianie pęcherza, oddawanie moczu bezpośrednio przed snem oraz po stosunku płciowym
utrzymywanie właściwej higieny osobistej, częste podmywanie pod bieżącą wodą
odsawienie leków przeciwbólowych uszkadzających nerki
W przypadku zapalenia pęcherza moczowego niepowikłanego tzn występującego u osób mimo braku czynników predysponujących leczenie polega na empirycznym podaniu antybiotyków (ofloksacyna, cyprofloksacyna, fleroksacyna, trimetoprim) bez wykonywania antybiogramu.
Za skuteczne leczenie uznaje się takie po którym w ciągu 24h ustąpiły dolegliwości kliniczne w tym gorączka. Po zakończeniu leczenia zaleca się wykonanie kontrolnego badana ogólnego moczu.
W przypadku zapalenia pęcherza moczowego powikłanego tzn występującego u osób u których występują czynniki predysponujące leczenie polega podaniu antybiotyków (ofloksacyna, cyprofloksacyna, fleroksacyna, trimetoprim) po wcześniejszym wykonaniu posiewu moczu i antybiogramu pokazującego na który lek dana bakteria jest wrażliwa.
Leczenie bakteriurii bezobjawowej jest wskazane u kobiet w ciąży, dzieci, chorych na cukrzycę, po przeszczepach i z upośledzonym odpływem moczu.
Wznowa oznacza nawrót zakażenia tym samym gatunkiem bakterii w ciągu 3 tygodni od zakończenia leczenia zapalenia pęcherza moczowego, jeśli po leczeniu mocz był jałowy. Wznowa świadczy o nieskuteczności leczenia i występuje najczęściej u pacjentów z współistniejącymi innymi schorzeniami dróg moczowych lub z osłabioną odpornością, dlatego oprócz leczenia przeciwbakteryjnego wymaga pogłębionej diagnostyki dla ustalenia jej przyczyn.
Nadkażenie występuje średnio tydzień po skutecznym leczeniu zapalenia pęcherza moczowego i jest spowodowane innym rodzajem bakterii w sprzyjających warunkach.
|