Wykładnia prawa:

1. Pojęcie wykładni:

Wykładnia = interpretacja tekstu prawnego

Wykładnia pr. -> proces rozumienia prawa

Wykładnia- akty prawne zawieraja przepisy prawne. Normy prawne należy odtwarzac na podstawie kilku przepisow prawnych -> często w roznych aktach.

Wykładni dokonuje się posługujac się przyjetymi w danej kulturze prawnej- regulami interpretacyjnymi (dyrektywami interpretacyjnymi).

Przepisy są przedmiotem wykładni -> przez dyrektywy interpretacyjne formułujemy normę prawną, która jest rezultatem wykładni.

Wykładnia:

- w sensie pragmatycznym -> proces zmierzajacy do wyjasnienia przepisow prawnych. (zespół czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisuprawnego)

- w sensie apragmatycznym -> rezultat tego procesu

Clara non sunt interpredanda.

Źródła wątpliwości i przyczyny do wykonywania interpretacji (racje):
A)lingwistyczne- jezyk prawny przepisow jest często niejasny, wieloznaczny i nieprecyzyjny

B)systemowe- rozumienie w harmonii z innymi przepisami

C)funkcjonalne- szeroki kontekst, czynniki moralne, ekonomiczne, polityczne, spoleczne

Prawnicy interpretuja w ten sposób, gdyz zakladaja racjonalnosc prawodawcy.

Zalozenia:

- prawodawca doskonale zna jezyk którym ie posluguje

- prawodawca kieruje się okreslonym systemem wartosci

Materialy:

- jezykowa: slowniki jezyka polskiego, literatura prawnicza i orzecznistwo sadowe

- funkcjonalna: preambuly, prace przygotowawcze np. materialy komisji czy posiedzenia parlamentarne

2. Zadania wykładni, rodzaje wykładni

Wykładnia subiektywna -> jakie znaczenie nadawal interpretowanemu tekstowi prawnemu jego tworca.

Wykładnia obiektywna -> odrywa się od tworcy i ma znaczenie obiektywne. Na podstawie jezyka.

Wykładnia statyczna- jedno znaczenie

Wykładnia dynamiczna- tekst prawny zmienia swoje znaczenie.

Np. zmiana systemu wartosci w spoleczenstwie.

Wykladnia merytoryczna- -> rezultat wykladni -> każdy kto zna jezyk tekstow prawnych i reguly wykladni oraz potrafi je zastosowac (szczegolny rodzaj wykladnia doktrynalna -> dokonywana przez autorytety naukowe)

Wykladnia formalna- -> dokonywana przez upowaznione do tego podmioty:

- autentyczna (ten podmiot, który te przepisy wydal)

- delegowana (legalna) (przez podmiot, któremu udzielono kompetencji):

- charakter ogolny (wiaze kazdego)

- charakter wiazany ograniczenie (organy panstwa okreslonego pionu)

Charakter wykładni:

- abstrakcyjny (oderwany od roztrzygania jakiejs sprawy)

- operatywny (w toku roztrzegania konkretnej sprawy

Wykładnia intencjonalna

- literalna - zgodna z literą prawa- pokrywa się z tym co chcial prawodawca
- rozszerzająca- wynik szerszy niż literalne -> znaczenie szersze od tego co chcial normodawca. Powiedzial mniej niż zamierzal.
-zwężająca - znaczenie wezsze od tego, które chcial normodawca. Powiedzial wiecej niż zamierzal.

Zasady tych wykładni:
1.wszystkie przepisy prawa powinny być interpretowane literalnie, chyba że istnieją ważne racje by nadać im interpret. rozszerzającą lub zwężającą;

2. Nakaz wykładni literalnej przepisów prawa karnego;

3. Nakaz wykładni literalnej przepisów pr. podatkowego;

4. Zakaz stosowania wykładni rozszerzającej przepisów pr.karnego jeżeli wykładnia taka miała by prowadzić do rozszerzenia odpowiedzialności karnej oskarżonego

5. Zakaz stosowania wykł. rozszerz. w pr. podatkowym jeżeli wykładnia miała by prowadzić do rozszerzenia zakresu należności podatkowych.;

6. Zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków -> przykład: ulgi i przywileje są wyjątkami w pr. pod. I nie mogą podlegać wykł.rozszerz.);

7. Zakaz wykładni rozszerz. przepisów prawnych k. stanowią lex specialis;

8. Zakaz wykładni rozszerz przepisów upoważniających; DODATKOWO:

9. Wolności i uprawnienia mogą być interpret.rozszerzająco;

10. Zasadniczo dopuszczalną jest zarówno wykł.rozszerzająca jak i zwężająca przepisów prawa procesowego

Ze względu na stosunek wykładni do obowiązującego prawa:

-secundum legem - zgodna z prawem, zgodna z akceptowanym w danej kulturze prawnej kanonami wykładni prawa
-praeter legem - wykraczająca poza prawo; (obowiązują te same zasady co w odniesieniu do wykładni rozszerzającej)

-contra legem - sprzeczna z prawem, sprzeczna z akceptowanym w danej kulturze prawnej kanonami wykładni prawa; w krajach civil law jest uznawana za taką wykładnia prawotwórcza (czyli taka która zmienia zakres cznów nakazanych zakazanych lub dozwolonych w stosunku do tego który wynika z dotychczas obowiązujących norm prawnych, a więc tworzy nowe normy)

->generalny nakaz stosowania wykładni secundum legem
->generalny zakaz stosowania wykładni contra legem

3. Fazy wykładni:

1. Zwrócenie uwagi na tytuly aktow normatywnych -> jakie sprawy sa w danym akcie unormowane.

2. Przepisy ogolne -> jakich podmiotow ustawa dotyczy oraz czy wymaga aktow wykonawczych.

3. Chcemy znalezc normy obowiazujace.

Fazy:

1. Wstepna faza wykladni:

- które przepisy poddac interpretacji (które obowiazywaly, a które zostaly wyeliminowane; ustalenie czy dany przepis budzi wątpliwości - jeśli jest lex clara czyli jasny to nei potrzeba wykładni jego)

- konczy się ustaleniem aktualnych przepisow prawnych, które zostanna poddane intepretacji

- jest to trudne zadanie

- ułatwienie -> tekst jednolity- sporzadzony przez upowazniony do tego organ i urzedowo ogloszony tekst aktu nomatywnego ze wszystkimi zmianami

Tekst jednolity ma charakter urzedowy oraz jest tekstem autentycznym (ogloszony w Dzienniku Ustaw przez Marszalka Sejmu), rozporzadzenia premiera -> dziennik urzedowy

Tekst ujednolicony- nie ma charakteru urzedowego.

2. Wlasciwa faza wykladni:

1 etap:

- odtwarzanie z przepisow prawa jednoznacznej normy postepowania

- należy odnalezc okreslenie adresata, okreslenie okolicznosc i okreslenie zachowania

- często rozna miejsca aktu, kilka aktow

- etap konczy się uzyskaniem wypowiedzi nazywanej wypowiedzia normoksztaltna

- trudne jest odnalezienie wyrazan okreslajacych nakaz czy zakaz (w roznych czesciach aktu)

II etap:

- wypowiedz normoksztaltna należy doprecyzowac -> uzyskanie adresata, okolicznosci oraz wyznaczyc mu postepowanie

- sprawdzic czy tekst prawny nie zawiera przepisow modyfikujacych

- znaczenie wszystkich slow

Interpretatio cessat in claris- wykladnia konczy się wtedy, gdy osiagamy jasnosc.

4. Rodzaje dyrektyw wykładni:

Toposy argumentacyjne (teoria interpretacji)- dyrektywa za, dyrektywa przeciw normie, wyjatki. Uzazadnienie dyrektyw wykladni- rezultat skumulowanej oceny.

Dyrektywy wykładni- wypowiedzi wskazujace w jaki sposób interpretator ma odtwarzac normy postepowania z przepisow prawnych.

*zazwyczaj normowane przez nauke prawa oraz przez judykature: TK, NSA, SN

Dyrektywy interpretacyjne:

1. jezykowa -> wykladnia jezykowa

2. pozajezykowa -> wykladnia funkcjonalna (celowościowa, teleologiczna)

3. systemowa

a) jezykowe dyrektywy wykladni:

- dyrektywa jezyka potocznego -> przypisac normie znaczenie jezyka potocznego, chyba, ze wazne wzgledy przeciw

- jeżeli kilka znaczen potocznego, to te, które jest najbardziej oczywiste

- dyrektywa jezyka prawnego -> definicja legalna lub kontekstowa. Prawodawca nadaje znaczenie swoiste -> przed poprzednimi.

- dyrektywna jezyka prawniczego -> jeżeli nie ma definicji legalnej, a ma znaczenie w definicji legalnej

- dyrektywa jezyka specjalistycznego -> termin specyficzny

Wykładnia powinna zasadniczo pozostawać w ramach możliwego znacznia słownikowego.

Wykadnia nie powinna mieć char. prawotwórczego; niekiedy znaczenie prawne lub specjalne może ewidentnie odbiegać od potocznego (np. rzeczy ruchome).

Hierarchia:

1. Znaczenie w prawie.

2. Znaczenie w doktrynie

3. Znaczenie specjalistyczne

4. Znazcenie potoczne, slownikowe

Literalna ma pierszenstwo- kiedy inna:

- literalna prowadzi do ad absurdum

- wartosci niesluszne/niesprawiedliwe

- sprzeczne z wartosciami konstytucyjnymi

- oczywisty blad legislacyjny

-> Argument konsekwencjonalistyczny- pozwala odrzucic pewne tezy czy decyzje ze względu na ich konsekwencje (tylko, gdy kolizja ma charakter razacy)

Regula harmonizowania kontekstow- ustalajac znaczenie jezykowe pod uwage: inne przepisy prawne, wola prawodawcy, cel regulacji. Regula pozwala zakwestionowac jeżeli nie było kontekstow: jezyk, system, funkcjonowanie.

*reguly skladniowe i znaczeniowe (4):

- zdanie stwierdzajace: wydaje, wyda, dorecza, okresla (czynność konwencjonalna) -> nakaz wydania, doreczenia, okreslenia np. RM w drodze rozporzadzenia okresla…

- zdanie stwierdzajace: ktos cos czyni (czynność konwencjonalna) -> przepis udziela upowaznienia do dokonywania czynnosci konwencjonalnych danego rodzaju oraz nakaza, aby z upowaznienia czynic uzytek.

Normy: kompetencyjna i merytoryczna.

Np. Prezydent RP podpisuje ustawe w ciagu 21 dni od dnia przedstawienia i zarzadza jej ogloszenie w DzuRP.

- zdanie stwierdzajace: ktos może dokonac (czynność konwencjonalna) -> jedynie upowaznienie

Np. Przed podpisaniem ustawy Prezydent RP może wystapic do TK z wnioskiem ws. zgodnosci ustawy z Konstytucja.

- sprawa okreslonego czynu podlega karze -> zakaz dokonywania czynu oraz nakaz, by temu, kto zakaz zlamie, wymierzono kare tego wlasnie rodzaju -> frragmenty dwoch norm: sankcjonujacej i sankcjonowanej

Np. Kto kradnie…

*dyrektywy wskazujace w jaki sposób należy ustalac znaczenia wyrazen czy poszczegolnych wyrazow wystepujacych w wypowiedziach normoksztaltnych, a wiec już wstepnie wyintepretowanych (16)

- jeżeli w tekscie prawnym definicja legalna jakiegos wyrazu czy wyrazenia -> należy ilekroc w tym tekscie wystepuje nadawac znazenie wyrazone w definicji najważniejsza kodeksowa definicja

- jeżeli intepretowany tekst nie zawiera defincji legalnej okreslonego wyrazenia czy wyrazu -> znaczenie jakie ma w jezyku powszechnym

- ustalenie znaczenia danego slowa -> slownik jezyka polskiego

- kilka znaczen -> odrzucic archaizmy i wulgaryzmy oraz uzna to, które było pierwsze

- jeżeli w interpretowanym tekscie prawnym wystepuje wiele razy -> prawodawca nadaje takie samo znaczenie

- w kilku galeziach prawa -> można wykorzystujac definicje z innych aktow. Jednak definicje miedzygaleziowe sa niebezpieczne.

- jeżeli w tekscie prawnym odmienne terminy -> należy przyjac, ze maja odmienne znaczenia. Lege non distruguente -> prawo nie rozroznia.

- jeśli adresat jest nazwany w szerokim znaczeniu -> np. czlowiek -> przyjmuje się, ze chodzi o kazdego czlowieka

- jeśli w przepisie nie wskazuje się okolicznosci, w jakich dane zachowanie jest nakazywane lub zakazywane -> dany czyn jest zakazany lub nakazany we wszystkich okolicznosciach

- jeżeli mowi się, ze jakis jeden podmiot wydaje akt normatywny np. rozporzazdenie „w uzgodnieniu” z innym podmiotem -> uznaje się, ze musi być konsensus

- „po zasiegnieciu opinii” -> pierwszy ma obowiazek zasiegniecia opinii, ale nie ma obowiazku jej uwzglednienia

- zakaz wykladni homonimicznej - tym samym zwrotom nie należy nadawać takich samych znaczeń

- zakaz wykladni synonimcznej -> np. ordynator szpitala nie jest funkcjonariuszem publicznym, a pelni funkcje publiczna; różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia

- dokonujac wykladni jezykowej należy kierowac się regula która glosi, ze nie wolno tak interpretowac tekstu prawnego, aby pewne jego fragmenty okazaly się zbedne. Każdy fragment sluzy do wyrazania normy postepowania.

Zakaz per non est -> tak jakby czegos nie było

- interpretacji poddaje się tylko tekst artykulowany -> przepisy prawne

b) funkcjonalne dyrektywy wykładni:

- subsydiarna wobec jezykowej

- czynnik spoleczny, ekonomiczny, aksjologiczny

- cel (ratio legis) -> po co ona jest

- wola historyczna prawodawcy

- wola aktualnego prawodawcy: subiektywna (niedawno uchwalone przepisy), obiektywna (np. sprawozdania z obrad parlamentu)

- powszechne normy moralne, sprawiedliwosci i slusznosci

- konsekwencje spoleczne i ekonomiczne -> jak najbardziej korzystne

- zasady interpretacji w innyck krajach

- normy powinny odwolywac się do wartosci (aksjologia)

- stosujemy, gdy nie wiemy czy:

- do podmiotow wymienionych

- do podmotow takie jak wymienione oraz im podobnych

- do wymienionych okolicznosci

- do okolicznosci taich jak wymienione oraz im podobnych

- do czynow wymienionych

- do czynow wymienionych oraz im podobnych

Wtedy analogia:

Analogia legis:

- a simili- z podobienstwa, Przykład: ta droga dla elektrycznosci w latach 50.

- a contrario- z przeciwienstwa: wynajem na czas oznaczony i nieoznaczony

A simili: w swietle ocen prawodawcy. Jakies niewymienione wyraznie w przepisie podmioty, okolicznosci lub czyny sa istotnie podobne do tych, które prawodawca w przepisie wyraznie wymienil.

A contrario: nie istnieje podobienstwo podmiotow, okolicznosci i czynow, które sa wymienione w przepisie -> argumentum a cotrario.

• sluzy wsparciu wykladni jezykowej

• czasami stosuje się reguly funkcjonalne, mimo, ze przepisy prawne sa jezykowo jasne

Dopuszczalne -> ramy wyinterpretowania przy zastosowaniu jezykowych regul wykladni razaco naruszaloby system wartosci przypisywanych prawodawcy:

Funkcje:

- wybor miedzy poszczegolnymi rezultatami wykladni jezykowej

- uzupelnienie wykladni jezykowej

- korygowanie rezultatu wykladni jezykowej

- potwierdzenie wykladni jezykowej

Bardziej szczegolowe zasady:

- regula: jeżeli zawiera wyjatek to nie można interpretowac rozszerzajaco. Przepisy zawierajace wyjatki -> tylko litelarnie

- regula: organom panstwa kompetencje do dokonywania aktow stanowienia i stosowania prawa należy interpretowac doslownie

- regula: nie można korygowac jezykowej na niekorzysc obywatela

- regula: w prawie karnym nie ma a simili

c) systemowe dyrektywy wykladni:

System prawny -> hierarchia aktow prawnych

Zalozenia: zupelnosc - nie ma luk, niesprzecznosc - nie ma niezgodnosci

Luka-> rzeczywista i pozorna
-rzeczywista -> techniczna (proceduralna niekompletność regulacji) , swoista (brak przepisów które zgodnie z innymi przepisami powinny być wydane a których brak uniemożliwia podjęcie decyzji)

-pozorna (charakter ocenny, aksjologiczny) -> extra legem (ujemna ocena faktu że pewne sprawy nie są uregulowane), contra legem (ujemna ocena tego iż pewne kwestie są uregulowane a zdaniem oceniającego nie powinny być), intra legem (ocena że sformułowanie danego przepisu jest zbyt nieprecyzyjne i powinno być uściślone)

->sprzeczność - analityczna (która przy niezgodnych lub częściowo niezgodnych hipotezach mają sprzeczne dyspozycje lub niezgodne sankcje a zatem takie z których jedna coś nakazuje a druga zakazuje, albo jedna nakazuje a druga zezwala), konfliktowa (niesprzeczna analitycznie ale których w pewnych okolicznościach łącznie zrealizować się nie da, np.nakaz mówienia prawdy i niezdawania cierpień przez lekarza), prakseologicznie niezgodne (normy w przypadku których realizacja jednej normy unicestwia skutki realizacji drugiej normy - zamknij otwarte drzwi i otwórz zamknięte drzwi; często są w pr.budowlanym)

argumentum a rubrica ->bierze pod uwagę miejsce przepisu w systematyce zewn (gałąź prawa jaka) i wewn. Aktu prawnego (w jakim dziale, rozdziale etc został umieszczony, czy należy odo przepisów ogólnych czy szczegółowych itd.)

Przykład: niekonstytucyjnosc ENA -> nalezalo zmienic konstytucje.

- normy intepretowane zgodnie z zasadmi prawa

- nadrzednosc konstytucji

- normy zgodne z PMP

- w zgodzie z normami prawa europejskiego

- należy intepretowac tak, aby nie doprowadzic do sprzecznosci z innymi normami

Dyrektywy systemowe -> tekst prawny interpretowac w taki sposób, aby tworzyly spojny system.

Reguly nawiazuja do:

1. hierarchicznie uporzadkowanych aktow normatywnych argumentum a rubrica

2. zasad prawa np. prawo do sadu

1. wieloznaczne -> korzystamy z wyzszego hierarchia aktu

2. norma zgodna z zasada prawa wyrazona w tym tekscie

5. Domniemania interpretacyjne:
D.I. ma przede wszystkim ten skutek, że zmienia ciężar argumentacji -> „Ciężar ten bowiem spoczywa nie na tym, kto się na domniemanie powołuje, ale na tym, kto te domniemania kwestionuje”

D.I -> d.języka potocznego, prawnego, specjalnego <-m.in.

Domniemania interpretacyjne:

- zgodnosc normy z konstytucja

- zgodnosc normy nizszego rzedu z norma wyzszego rzedu

*racjonalnosc prawodawcy:

- nie stanowi norm sprzecznych

- nie stanowi norm zbednych

- dazy do spolecznie aprobowanych celow

- liczy się z konsekwencjami empiryczbymi podejmowania decyzji

- dysponuje najlepsza wiedza empiryczna

6. Dyrektywy preferencji

D. to reguły, które wskazują jak rozwiązać konflikt różnych dyrektyw wykładni.
Nazywa się je dyrektywami II stopnia (wskazują dopiero gdy dyr.I stopnia - językowa, systemowa i funkcjonalna - dają rozbieżne ustalenia interpretacyjne)

3teorie wykładni (strategie rozwiązywania konfliktów interpretacyjnych):
1)subiektywne i obiektywne (wola i intencja historycznego w subiektywnej lub współczesnego w obiektywnej; subiektywne - normal ma jedno stałe nieulegające zmianom znaczenie; obiektywne - norma musi być zgodna z wolą aktualnego suwerena)
2)intencjonalne i tekstualne - I. (zasadniczym celem wykładni jest odtworzenie woli i intencji prawodawcy, tekst to tylko instrument do przekazu tych intencji), T. (z chwilą ustanowienia aktu, tekst prawny odrywa się od legislatora i zaczyna zyc swoim życiem -> tekst powinien rozstrzygać bo adresaci najcześciej mają z nim styczność)

3)statyczne i dynamiczne - S. (w razie konfliktu wykładni jęz, sys i funkcj. Należy preferować jęz i system; Idą za literą prawa). D.( w razie konfliktu wykładni jęz, sys i funkcj należy preferować funkcjonalną, idą za duchem prawa); Statyczni -> formaliści, Dynamicni -> nieformaliści

Dyrektywy preferencji określają nie tyle porządek chronologiczny ile porządek logiczny wykładni.

Do dyrektyw wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej oraz domniemań interpretacyjnych (tzw. reguły wykładni sensu stricto) wyróżna się jeszcze dyr.wykładni sensu largo,np. reguły kolizyjne oraz reg.wnioskowań prawniczych -> dopiero gdy nie uda się na podstawie powyższego, można przejść do wnioskowania prawniczego.

8.Materiały interpretacyjne
„Interpretatorowi wolno jest korzystać z wszelkich materiałów,które są relewantne dla ustalenia sensu interpretowanego przepisu prawnego”

1.akt normatywny, w którym znajduje się interpretowany przepis prawny
2.orzecznictwo sądowe
3.doktrynę prawniczą (lit.naukową, komentarze, glosy, podręczniki)
4.materiały przygotowawcze (sprawozda.komisji legislacyjnych, mat.z obrad parl., komisji parlamentarnych, rządowych, etc)

5.projekty ustaw i innych aktów normatywnych, a także teksty uchylonych aktów normatywnych oraz związane z nimi orzecznictwo i doktrynę
6.materiały komparatystyczne
Dodatkowo:
7*.wyniki ekspertyz naukowych i opinie biegłych
8*.wiedzę specjalistyczną, nieprawniczą, k. jest relewantna dla ustalenia sensu określonych wyrażeń (lit.naukowa, podręczniki, słowniki, en cyklop.)

Wnioskowania prawnicze:

Reguly inferencyjne- normy to nie tylko te ustanowione w przepisach prawnych (i odtworzone przez reguly interpretacyjne). Normy to też wywnioskowane na podstawie przepisow prawa wg. regul inferencyjnych.

Normy: N1, N2 (reguly inferencyjne) Normy Nn + 1, Nn + 2

Takie wnioskowania nazywywamy wnioskowaniami z norm o normach albo wnioskowaniami prawniczymi.

Wnioskowanie: pewne zdanie czy zdania za prawdziwe (przeslanki), na tej podstawie przeswiadczenie o prawdziwosci innego zdania czy zdan (wniosek).

Na podstawie zdan o obowiazywaniu jakiejs normy w systemie uznaje się zdania stwierdzajace, ze w tym systemie obowiazuje jakas inna norma.

Zalozenie: miedzy normami przeslankami a normami-konsekwencjami wystepuja jakies zwiazki np. miedzy czynami nakazywanymi przez jedna norme a czynami nakazywanymi przez inna norme wystepuje zwiazek przyczynowy.

2 modele uzasadniania twierdzeń: subsumcyjny i argumentacyjny.
->m.subsumpcyjny(sylogistyczny) - uzasadnianie przyjmuje postać wyprowadzania określonych następstw z przyjętych przesłanek na podstawie założonych reguł inferencyjnych - reguł wnioskowania); sylogizm prawniczy - wyprowadza nastepstwa prawne z normy prawnej i ustalonego stanu faktycznego; głównie do prostych sytuacji

->m.argumentacyjny(dyskursywny) - uzasadnianie przyjmuje postać procesu wymiany argumentów wspierających daną tezę (arg.pro) i ją kwestionujących(arg. contra); dokonywanie szeregu ocen i ważenie które argumenty przeważają, są lepsze; dużo elementów ocennych, więc raczej do złożonych sytuacji; coraz więcej na zachodzie arg. zamiast subsumcji (ewolucja w tym kierunku); podstawowy argument - powołanie się na normę prawną + szereg innych reguł które zaliczyliśmy do niesamoistnych źródeł prawa;

Rodzaje reguł , zasad i twierdzeń:
1)normy prawne (szczególny status w argumentacji prawniczej)
2)orzecznictwo sądowe
3)poglądy doktryny prawniczej
4)reguły egzegezy: A) reg.interpretacyjne B)r.kolizyjne C)r.wnioskowań prawniczych

5) reguły i zasady pozaprawne
6)opinie ekspertów i twierdzenia naukowe

Reg. wnioskowań prawniczych są uniwersalne-> uznawane we wszystkich państwach i stosuje się je w różnego rodzaju argumentacjach prawniczych (uniwersalne toposy prawnicze)

Reg. wnioskowania = (niekiedy niektóre) reguły logiki prawniczej; Reg.te pozwalają nam wnioskować w oparciu o to że w sys.obowiązuje określona norma o tym że obowiązuje w nim również inna norma - reguły te odnoszą się więc do tych sytuacji które nie zostały uregulowane przez obowiązujące przepisy prawne.

WNIOSKOWANIA PRAWNICZE:

1. wnioskowania oparte na wynikaniu normy z normy:

1. wnioskowania oparte na logicznym wynikaniu normy z normy

2. wnioskowania oparte na instrumentalnym wynikaniu normy z normy

Ad 1:

Wynikanie normy2 z normy1 (nie można zrealizowac normy1, jeżeli nie zrealizuje się normy2). Opiera się to albo na zwiazku logicznym albo na zwiazku przyczynowym.

N2 wynika logicznie z N1 jeżeli zakres zastosowania N1 obejmuje zakres zastosowania N2 lub zakres normowania N1 obejmuje zakres normowania N2 przy tozsamosci albo wezszym zakresie drugiego elementu normy N2.

Wnioskowania oparte na instrumentalnym wynikaniu normy z normy -> miedzy zachowaniem adresata normy a wyznaczonym przez norme stanem rzeczy, który on ma zrezlizowac wystepuja zwiazki przyczynowe.

Wnioskowania te przebiegaja wg. dwoch dyrektyw inferencyjnych:

- dyrektywa instrumentalnego nakazu -> skoro obowiazuje norma ustanowiona w formie przepisow prawnych i nakazujaca adresatowi A zrealizowac okreslony stan rzeczy C (norma-przeslanka), to należy przyjac, ze obowiazuje również norma, która adresatowi A nakazuje czynic wszystko, co jest warunkiem koniecznym dla zrealizowania tego stanu rzeczy C (norma-konsekwencja), chyba, za prawodawca ustanowily norme o innej tresci.

Odpowiednio, jeżeli obowiazuje norma, która adresatowi A zakazuje zrealizowania okreslonego stanu rzeczy C, to wg. dyrektywy instrumentalnego nakazu nalezaloby przyjac, ze obowiazuje tez inna norma, nakazujaca adresatowi A czynic wszystko, co jest konieczne, aby stan rzeczy C się nie zrealizowal.

- dyrektywa instrumentalnego zakazu -> skoro obowiazuje norma ustanowiona w formie przepisow prawnych i nakazujaca jakiemu podmiotowi A zrealizowac okreslony stan rzeczy C (norma-przeslanka), to należy przyjac, ze obowiazuje również norma, która podmiotowi A zakazuje czynic cokolwiek, co jest warunkiem wystarczajacym dla niezrealizowania stanu rzeczy C (norma-konsekwencja).

Odpowiednio z normy-przeslanki gloszacej, ze podmiotowi A zakazane jest czynic cokolwiek, co jest warunkiem wystraczjacym dla zrealizowania się stanu rzeczy C.

2. wnioskowania oparte na zalozeniu konsekwentnosci ocen prawodawcy

1. analogia iuris

2. argumenta a fortiori

- argumentum a minori ad maius

- argumentum a maiori ad minus

Wnioskowania oparte na zalozeniu konsekwentnosci ocen prawodawcy:

- odwolujemy się do aksjologicznego uzasadnienia norm prawnych ustanawianych w formie przepisow

- zakladamy, ze prawodawca jest konsekwentny w swoich ocenach i na tych podstawach wnioskujemy, ze do systemu prawnego należy (obowiazuje w tym systemie) jakas norma-konsekwencja, która znajduje uzasadnienie aksjologiczne w tych samych ocenach co norma czy normy wyraznie ustanowione przez prawodawce.

Przeslanki tego wnioskowania: norma albo normy postepowania ustanowione w formie przepisow prawnych, zdanie lub zdania opisujace, w jakich ocenach przypisywanych prawodawcy normy te znajduja uzasadnienie, oraz zdanie-zalozenie gloszace, ze prawodawca jest w swoich ocenach konsekwentny.

Analogia iuris- polega na tym, ze ustaliwszy, iż obowiazuje jakas norma N1, ustanowiona w formie przepisow prawnych, czy wiele tak ustanowionych norm: N1, N2, N3… Nn, które znajduja uzasadnienie aksjologiczne w jakiejs ocenie O, i zalozywszy, ze prawodawca jest aksjologicznie konsekwentny, uznaje się za obowiazujaca jakas norme-konsekwencje, która wprawdzie nie zostala ustanowiona, ale która znajduje uzasadnienie aksjologiczne w tej samej ocenie O.

Normę konsekwencje przyjmuje się zatem za obowiazujaca ze względu na jej wspolne z normami-przeslankami uzasadnienie aksjologiczne.

Ochrona konsumenta -> N1, N2, N3, N4, itd. -> pierszenstwo interesom konsumenta -> przyjmuje się, ze należy uznac za obowiazujaca norme-konsekwencje, która nakazuje dawac pierszenstwo interesom konsumenta także w tych przypadkach, które nie sa w przepisach prawnych wyraznie przewidziane wlasnie ze względu na to, ze norma ta znajduje uzasadnienie aksjologiczne w tych samych ocenach, które - wedlug naszego przekonania - uzasadnialyby norme N1, N2, N3 i Nn.

Analogia iuris prowadzi do niepewnych wnioskow i daltego sa powazne watpliwosci co do tego, czy wnioskowania tego rodzaju sa w ogole dopuszczlane.

Analogia legis -> nie jest wnioskowaniem z norm o normach, ale zabiegiem intepretowania przepisow prawnych dokonywanym przy zastosowaniu funkcjonalnych regul wykladni.

argumentum a simile

Wnioskowanie z podobieństwa, z analogii: 2 rodzaje ->analogia z ustawy (legis) [musi tu być jakiś konkretny przepis prawny] i analogia z prawa (iuris).

3 etapy wnioskowania z analogii:
1)ustalenie iż określony fakt nie został unormowany przez przepisy prawne
2)ustalenie że istnieje przepis prawny, który reguluje sytuacje pod istotnymi względami podobnego faktu nieunormowanego
3)powiązanie z faktem prawnym nieunormowanym podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych, co z faktem bezpośrednio uregulowanym przez przepisy prawne
========================================================================

Istotne podobieństwo faktów, które decyduje o zastosowaniu analogii może wynikać zarówno z fizycznego podobieństwa faktów, jak i z porównania celów regulacji, co wyraża stara formuła úbi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio” (gdzie taki sam cel, tam taka sama dyspozycja ustawy)

analogia iuris - podstawą nie jest żaden ściśle określony przepis prawa ale nieraz bardzo ogólnie określone zasady czy idee na których opiera się prawo; daje duże pole swobody.

Inne wytlumaczenie:

Wykładnia a analogia - wykładnia musi mieścić się w ramach możliwego znaczenia leksykalnego danego zwrotu, podczas gdy analogia poza to znaczenie wykracza.

argumentum a contrario

Wnioskowanie z przeciwieństwa; Jeżeli norma prawna wiąże konsekwencje prawne K z faktem F i dany fakt nie jest identyczny z faktem , to nie wolno jest do niego zastosować konsekwencji K i to nawet wtedy, gdyby był on pod istotnymi względami podobny do faktu F”

Kiedy stosować a contrario a kiedy a simile - wtedy, gdy można analogie, wtedy nie można a contrario (logiczne prawda? :D) i vice versa; powszechnie uważa się, że gdy w kontekście danego przepisu występują zwroty typu WYŁĄCZNIE, JEDYNIE, TYLKO, to należy stosować wnioskowanie z przeciwieństwa, bo użycie tych zwrotów sugeruje, iż intencją prawodawcy było ograniczenie danej nomy wyłącznie do faktów w niej wskazanych; w CYWILNYM można A SIMILE, w KARNYM - A CONTRARIO (ze względu na zasadę `nullum crimen, nulla poena sine lege' ->nie uznaje się przez to analogii) [za niedopuszczalną uważa się analogię na niekorzyść oskarżonego, nie ma bowiem żadnych przeszkód, by stosować analogię na korzyść oskarżonego i by analogia nie zwiększała odpowiedzialności oskarżonego], PODATKOWE - NIE MA ANALOGII (bo `nullum tributum sine lege'- żadnego podatku bez ustawy); można dodać że wszystkie gałęzie podobne do cywilnego -> należy stosować analogię, A wszystkie podobne do karnego i podatkowego - a contrario; UPRAWNIENIA i PRZYWILEJE -> analogia, OBOWIĄZKI -> a contrario (bo `in dubio pro libertate' - w razie wątpliwości na rzecz wolności); PROCES -> i analogia i contr ario.

Argumentum a fortiori:

„Jeżeli A, to tym bardziej B” -> 2odmiany:

Argumentum a minori ad maius -> [komu wolno mniej temu tym bardziej nie wolno więcej] skoro uznajemy za obowiazujaca norme N1, ktoa zakazuja naruszac jakies dobro w stopniu mniejszym, i uwazamy, ze zakaz ten uzasadniony jest ocenami przypisywanymi prawodawcy, a nadto zakladamy, ze prawodawca jest aksjologicznie konsekwentny, to należy przyjac, ze do systemu należy także norma-konsekwencja, która nakazuje naruszac to dobro w stopniu wiekszym.

„Komu zakazane jest czynic mniej, temu jest zakazane czynic wiecej”

Np. Jeśli zatemsądmoże kogoś pozbawić władzy rodzicielskiej to tym bardziej może tą władzę ograniczyć.

Jeżeli nie można zbierac grzybow w Parku Narodowym, to tym bardziej nie można scinac drzew.

Nie byloby jednak, gdyby zakaz dotyczyl tego, ze grzyby sa tam bardzo często trujace. Szukamy ratio legis.

Argumentum a maiori ad minus -> [jeżeli zakazane jest mniej, to tym bardziej zakazane jest więcej] komu wolno więcej, temu tym bardziej wolno mniej] skoro uznano za obowiazujaca norme, która adresatowi A wyznacza obowiazku uciazliwe, w szczegolnosci nakazuje mu zrezlizowaniu jakiegos stanu rzeczy C wymagajacego wiekszego wysilku, to- zakladajac konsekwentnosc prawodawcy- należy przyjac, ze obowiazuje norma wyznaczajaca adresatowi A obowiazki mniej uciazliwe, w szczegolnosci nakazuje mu zrealizowanie stanu rzeczy C mniejszym nakladem sil.; np. jeśli zakazane jest deptanie trawy to tym bardziej zakazane jest łamanie krzewów i drzew

Sasiad może wejsc na terytorium sasiada, aby zerwac swoje owoce, to obowiazuje mozliwosc zerwania owocow przez plot.

Pozostały toposy prawnicze:

Toposy prawnicze - nie mają char. niepodważalnego, a tylko z mniejszą lub większą siłą wzmacniają lub podważają określoną tezę; w wielu sytuacjach mają one antytetyczną strukturę tj że toposowi powołanemu jako argument pro można zwykle przeciwstawić topos funkcjonujący jako argument contra (np. analogia i a contr ario)

1. Argumentum a coherentia
   Jest to elementarny warunek racjonalności każdej argumentacji. Każdą argumentację możemy zakwestionować wskazując, iż prowadzi ona do sprzeczności.

2. Res iudicata pro veritate habetur (rzecz osądzona powinna być uważana za prawdziwą)

Rzecz osądzona ma pierwszeństwo przed prawdą; jednakże każdy system prawny stwarza możność kwestionowania, chociaż w ograniczonym zakresie, także prawomocnych orzeczeń sądowych- w PL w postęp.cywil->wznowienie postępowania, a w postep.karnym kasacja i wznowienie postępowania

3. Ne ultra petita partium
   Sądy i inne organy stosujące prawo są związane żądaniami stron. Nie mogą więc zasadniczo orzekać ponad te żądania ~~por.art.321 par.1 k.p.c); WYJĄTEK: (321 par 2)

4. De minimis non curat praetor
   Argument usprawiedliwiający odmowę wszczęcia jakiegoś postępowania powołaniem się na błahość sprawy. Zgodnie z art.17 par 1 kpk nie wszczyna się postepowania, a wszczęte umarza, gdy społeczna szkodliwość czynu jest znikoma.

5. Nemo plus iuris transfere potest quam ipse habet
   Nikt nie możeprzenieść więcej praw niż sam posiada

6. Impossibilium nulla obligatio est
   Świadczenia i obowiązki, k. nakłada na nas prawo muszą być możliwe do spełnienia. Nie jesteśmy zobowiązani do świadczeń niemożliwych, nie wiążą one nas; niemożność FAKTYCZNA i PRAWNA, czyli możemy wnosić, że nie wiążą nas żadne polecenia ani obowiązki, k. są sprzeczne z prawem; jednakże przyjmuje się domniemanie, że akty normat i decyzje org.panstwowych są zgodne z prawem (domniemanie legalności) a zatem ciężar dowodu, że tak nie jest spoczywa na tym, kto to domniemanie kwestionuje; charakter uniwersalny tej zasady

7. Favor legitimatis
   Prawo sprzyja temu co legalne - nie można więc czynić zarzutu z tego, że ktoś działał zgodnie z prawem -> ALE nadużycie prawa-> jeśli uzyskałeś coś bez podstawy prawnej powinieneś to zwrócić ( na tym opiera się konstrukcja bezpodstawnego wzbogacenia się)

8. Ex iniuria ius nonoritur
   Z działań bezprawnych nie może powstać prawo.

9. Zasada proporcjonalności
   Np. proporcjonalna obrona do stopnia zagrożenia; prawo konstytucyjne także -> głównie jeśli chodzi o ograniczenie praw i wolności obywatelskich (wtedy patrzymy na cel, czy nie ma innych środków, czy jest to konieczne, czy ograniczenia nie są nadmierne - wybieramy najmniej uciążliwe dla obyw.)

10. Zakaz nadużywania prawa
    Na podst. art.5 KC „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lubie zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonanie prawa i nie korzysta z ochrony”. Wykonując swoje prawa należy zatem stosować środki jak najmniej uciążliwe dla innych

11. Ignorantia iuris nocet, non excusat
    Nieznajomość prawa szkodzi I nie stanowi usprawiedliwienia. Nie można powołać się na nieznajomość przepisu prawnego jako na okol. Wyłączającą lub ograniczającą odpow.prawną. Dziś ze względu na natłok przepisów nie matakiego rygoru. + np. w KK jest instytucja błędu co do prawa.

12. Iura scriptavigilantibus

Ustawy napisano dla ludzi wykazujących się należytą starannością. Niedbalstwo, lekkomyślność nie może więc stanowić okoliczności usprawiedliwiającej (także nieznajomość prawa).

13. Nullum crimen, nulla poena sine lege

Przestępstwem jest tylko czyn zabroniony przez prawo I tylko za nie może być kara. Zakaz analogii; jednak nie wyklucza ono sytuacji w czasie gdy u nas nie był karany ale w PM stanowił przestępstwo. PRAWO PODATKOWE odpowiednik -> Nullum tribulum sine lege (żadnego podatku bez ustawy)

14. Zasada prawa do sądu
    powiązana z zasadądo uczciwego I rzetelnego procesu (fair trial) - chodzi o to by o życiu człowieka nie decydowały jakieś komitety czy ciała specjalne czy komisje tylko niezawisły sąd, który prowadzi sprawiedliwą procedurę (niezawisłość, bezstronność, prawo do obrony, jawność postępowania); W PL zasada jest konstytucyjna

15. Zasada niezawisłości sądów
    Sędziowie podlegają tylko Konście i ustawom; sąd nie jest związany dyrektywam administracyjnymi, jest bezpartyjny, nie należy do związków zawodowych, ani nie prowadzi takiej działalności publicznej, nieusuwalność ze stanowiska (tylko orzeczeniem sądu w sprawach dokładnie określonych), immunitet sędziowski.

16. Nemo iudex in causa sua
    Nikt nei może być sędzią we własnej sprawie. Elementarny warunek bezstronności organu rozstrzygającego sprawę. Organ, co do bezstronności k. istnieją uzasadnione wątpliwości, zostaje wyłączony (np. sprawa dot. Jego, jego małżonka, był świadkiem czynu, brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone)

17. In dubio pro reo
    Wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść strony nie obciążonej ciężarem dowodu (w PK więc rozstrzyga się na korzyść oskarżonego; w P.Podatkowym jest `in dubio pro tributario' ->w razie wątpliwości na rzecz podatnika)

18. In dubio pro libertate
    W razie wątpliwości na korzyść wolności. Należy przyjąć taką interpretację przepisu, która poszerza a nieograni cza zakres naszej wolności (jak coś niezabronione to to można robić). Z zasady tej można także wyprowadzić regułę o dopuszczalności wykładni rozszerzającej stosunku do przepisów zezwalających. To samo dotyczy analogii.; 2) w razie kolizji praw indywidualnych z kolektywnymi -> pierwszeństwo indywidualnych (są wyjątki)

19. Lex retro non agit
    Zakaznadawania przepisom prawnym mocy retroaktywnej. Wyjątek: nie ma żadnych przeszkód by nadawać moc wsteczną przepisom, k.poprawiają sytuację prawną obywateli (np. jakieś dodatkowe świadczenia, ulgi)

20. Lex iniusta non est lex
    Prawo niesłuszne nie jest prawe (dokładniej: lex iniustissima non est lex - prawo rażąco niesłuszne nie jest prawem). Obowiązek posłuszeństwa wobec prawama swoje granice i nie dotyczy ustaw rażąco niegodziwych. Ztego założenia wywodzi się uzasadnienie instytucji cywilnego nieposłuszeństwa

21. Audiatur et altera pars
    Wysłuchaj równeiż drugą stronę. Gdy konflikt -> mówią obie strony. Gdy jedna wnosi coś -> druga może się bronić, wnieść swoją wersję. Każdy ma prawo do przedstawienia swojego stanowiska prawnego, faktów i dowodów je potwierdzających

22. Praesumptio boni viri
    W prawie domniemwuje się zawsze dobrą wiarę. Jeśli ustaa uzależnia skutki prawne od db/złej wiary-> domniemywa się istnienie dobrej. Dowodu wymaga że ktoś był w ZŁEJ wierze;domniemanie ma charakter uniwersalny; w PK konkretyzacją tego jest domniemanie niewinności -> tak długo jak nie udowodni się winy, oskarżonego traktuje się jak niewinnego. Z domniemania niewinności wynika prawo oskarżonego do milczenia w toku procesu w myśl zasady `nemo se ipsum accusare tenetur' (nikt nie może zostać zmuszony do samooskarżenia się)

Stosunek prawny:

Stosunek prawny - stosunek tetyczny (inaczej stanowiony), który opiera się na obowiązywaniu normy prawnej. Jest to stosunek społeczny powstający na podstawie norm prawnych.

Nie każda norma prawna wyznacza jakiś stosunek prawny, ponieważ nie każda norma prawna wyznacza zachowanie jednego podmiotu względem drugiego. Stosunki prawne wyznaczane są przez normy:

a) nakazujące jednemu podmiotowi wykonać świadczenie na rzecz drugiego podmiotu (stosunki zobowiązaniowe),

b) kompetencyjne (stosunki podległości kompetencyjnej).

Charakterystyka stosunku prawnego:

1. Strony stosunku prawnego - osoby (lub grupy osób) - podmioty prawa

2. Przedmiot stosunku prawnego - odpowiednie zachowania, które podmioty prawa są zobowiązane zrealizować względem siebie (np. wykonanie świadczenia bądź nieczynienie)

3. Treść stosunku prawnego - uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa.

Faktem prawnym jest tylko takie zdarzenie czy takie zachowanie jakiegoś podmiotu, z którym normy prawne wiążą określone konsekwencje. Zdarzenia te są doniosłe dla prawa.

Fakty prawne można podzielić na:

• Zdarzenia prawne - pewne fakty występujące w świecie niezależnie od woli i od zachowań ludzi, z którymi normy prawne wiążą określone konsekwencje. Jest to więc np. śmierć człowieka, gradobicie, upływ czasu.

• Zachowania - fakty prawne zależne od woli podmiotów prawa. Dzielą się na:

- działanie - zachowanie aktywne (sporządzenie testamentu, wytarcie tablicy przed lekcją)

- zaniechanie - powstrzymanie się od działania w sytuacji, gdy to działanie było oczekiwane, wręcz nakazane (niewłączenie kierunkowskazu, niestawienie się w sądzie w wyznaczonym terminie)

Istnieją 2 rodzaje zachowań:

A) CZYNNOŚCI KONWENCJONALNE (np. powitanie kogoś, otwarcie igrzysk olimpijskich, wydanie wyroku, sporządzenie testamentu). Niektóre z tych czynności są doniosłe prawnie. Czynności konwencjonalne będące faktami prawnymi to także czynności prawodawcze - akty stanowienia prawa; orzeczenia sądowe; decyzje, porozumienia, przyrzeczenia administracyjne oraz czynności prawne.

Reguły dokonywania czynności konwencjonalnych można ujmować jako reguły wskazujące jak „ważnie” dokonać czynności konwencjonalnej (sporządzić testament, zawrzeć umowę, uchwalić ustawę, wydać decyzję administracyjną) . Dokonanie czynności konwencjonalnej danego rodzaju odbywa się poprzez wykonanie danej czynności w sposób wskazany przez regułę sensu. Czynność zdziałana niezgodnie z regułami jej dokonywania nie jest w ogóle czynnością konwencjonalną danego rodzaju.

Ze względu na konsekwencje, jakie prawodawca wiąże z „nieważną czynnością konwencjonalną” (taką, przy której dokonywaniu naruszono jakieś reguły) wyróżnia się takie czynności, które:

a) nie wywołują żadnego ze skutków prawnych, które normy prawne wiążą z „ważnym” dokonaniem danej czynności konwencjonalnej;

b) wywołują jedynie niektóre spośród tych skutków;

c) wywołują inne skutki niż te, które normy prawne wiążą z „ważnym” dokonaniem danej czynności konwencjonalnej.

Ze względu na to jak prawodawca traktuje „nieważną czynność konwencjonalną”, wyróżnia się:

• czynności niebyłe

• czynności unieważnianle (obalane) - uważane za ważne dopóki upoważniony podmiot w przewidzianej procedurze nie wykaże ich nieważności. Te z kolei dzielą się na:

> ze skutkami ex tunc - od samego początku

> ze skutkami ex nunc - od momentu gdy uznano je za nieważne

Wszystkie decyzje i orzeczenia, jako czynności konwencjonalne mogą mieć charakter:

• deklaratoryjny - gdy poprzez decyzję/orzeczenie następuje jedynie autorytatywne potwierdzenie jakiegoś stanu prawnego

• konstruktywny - gdy decyzje/orzeczenia same są nowymi faktami prawnymi - w ich następstwie powstaje nowy stosunek prawny, następuje zmiana istniejącego stosunku prawnego, albo stosunek ten wygasa.

B) CZYNY - zachowania, które nie mają charakteru konwencjonalnego. Dzieli się je na:

• czyny zgodne z prawem

• czyny niezgodne z prawem

---