Wstęp do Prawoznawstwa
Rozdział I:
Pojęcie i funkcja Prawa
Idea ładu społecznego i funkcje prawa
Idea Ładu społecznego - Idea twierdząca o samoistnym dążeniu człowieka do wykształceniu więzi społecznych i samoistnym i naturalnym tworzeniu się systemów społecznych.
Różne sposoby pojmowania Prawa
Kierunek pozytywistyczny - Zwolennicy tego nurtu twierdzą, że tylko prawo stanowione (spisane) jest prawem. Założeniami tego kierunku obecnie są:
Państwo głównym twórcą prawa
Prawo nie powinno składać się jedynie z nakazów(A ma zrobić B), ale także z zasad(A powinien osiągnąć B), reguł sensu (,jeżeli A zrobił B to powstaje C) i standardów etycznych
System nie zawszenie jest wewnętrznie niesprzeczny i kompletny.
Kierunek naturalny - Zwolennicy tego kierunku wierzą, że prawo nie jest wyłącznym i najwyższym prawem, bo prawo naturalne jest od niego ważniejsze. Założeniami tego kierunku obecnie są:
Prawo naturalne wywodzi się od Boga nie pochodzi, więc z prawa pisanego, ale zakorzenione jest w naszych sumieniach, ideałach itp.
Prawo naturalne stanowi wzór, który prawo pozytywne powinno naśladować.
W przypadku sprzeczności między tymi prawami (pozytywnym i naturalnym)Prawo naturalne ma pierwszeństwo.
Kierunek realistyczny - Zwolennicy tego kierunku zakładają, że prawem jest tylko to, co właściwie jest stosowane.
Czwarty kierunek - Zyskujący obecnie coraz więcej zwolenników, z założenia twierdzi, że prawo powstaje na poziomie jego tworzenia przez różną jego interpretacje na różnych poziomach władzy.
Prawo w znaczeniu prawniczym
Prawo w znaczeniu prawniczym - jest to zespół reguł ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stanowić może państwo.
Prawo jako zjawisko społeczne. Normatywność prawa
Prawo jako zjawisko społeczne objawia się:
Prawo nie odnosi się do wewnętrznych przekonań ideałów jednostki, ograniczając się tylko do jej działalności i zachowania w społeczeństwie.
Prawo wyraża wartości i potrzeby o zasięgu społecznym i ma je chronić (za pomocą organów państwa np. policji sądów itp.)
Prawo powstaje jako produkt pionu decyzyjnego.
Realne istnienie prawa jest ograniczone przez chęć społeczeństwa do jego przestrzegania.
Normatywny charakter prawa -Prawem są normy (reguły, zasady, przykazania), tzn., że istnieje pewien wzorzec zachowania (ideał), do którego obywatele powinni dążyć.
Posłuch wobec prawa może wynikać z:
Szacunku do prawa (Postawa Legalistyczna).
Chęci uzyskania korzyści, albo uniknięcia kar(Postawa Oportunistyczna)
Z chęci naśladowania zachowań innych osób (postawa konformistyczna)
Funkcje prawa
Prawo pełni funkcje:
1)
Stabilizacyjną - utrwalenie ustalonego porządku
Dynamiczną - zmiany w istniejącym stanie prawnym.
Ochronną - ochrona pewnych ideałów wartości
Organizacyjną - tworzenie instytucjonalnych warunków życie.
Represyjną i wychowawczą - ochrona prawa przez stosowanie sankcji i przez zaszczepianie przeświadczenia o słuszności danych rozwiązań.
2)
Kontrolną - kontrola zachowań społeczeństwa i ochrona przestrzegalnoci norm
Dystrybutywną - rozdzielenie swoistych obowiązków powinności społeczeństwu.
Regulacji konfliktów - rozstrzyganie sporów między ludźmi.
Wieloznaczność terminu „prawo”
Prawo możemy podzielić na:
Prawo materialne - Ogół norm regulujących treść stosunków prawnych(obowiązki i uprawnienie oraz sankcje za ich nie przestrzeganie).
Prawo formalne - tryb postępowania przed organami władzy publicznej(dochodzenie praw, egzekwowanie stosowanie sankcji ujętych w prawie naturalnym).
Prawo przedmiotowe - Ogół norm składających się na system prawa obowiązującego zarówno dawniej, dziś jak i tego, które właśnie powstaje.(np. „prawo rzymskie okresu pryncypatu” , „prawie energetycznym”, „polskim prawie karnym”).
Prawo podmiotowe - zespół uprawnień przysługujących podmiotom prawnym w ich wzajemnych relacjach(np. „nabyłem prawo do emerytury”, „prawa obywatelskie” itp.)
Rozdział II:
Prawo jako przedmiot badań naukowych
Podstawowe problemy nauk prawnych
Podział nauk prawnych:
Dogmatyczne - Zajmujące się interpretacja przepisów i ich systematyki.
Filozoficzne - Zajmują się formułowaniem twierdzeń o prawie(celach, funkcjach, pochodzeniu, sposobach interpretacji, zasadach interpretacji i stosowania itp.)
Historyczne - Zajmują się historią prawa i ustrojów społecznych.
Empiryczne - Zajmują się badaniem realnego funkcjonowania prawa.
Podejście wielopłaszczyznowe - mające za zadanie zajęcie jednym z aspektów istnienia prawa (Językowym, społecznym, psychologicznym, aksjologicznym)
Lista zagadnień, którymi zajmują się zwolennicy podejścia wielopłaszczyznowego:
Wprowadzenie aparatu pojęciowego prawoznawstwa, opis i systematyzacja reguł uznawanych za prawo obowiązujące.
Zagadnienia filozoficzne i metodologiczne prawoznawstwa
Zagadnienia wykładni oraz stosowania obowiązujących przepisów.
Zagadnienia funkcjonowania państwa oraz prawa w społeczeństwie
Oceny prawa formułowane z punktu widzenia kryteriów zewnętrznych(np. ekonomicznych, religijnych itp.)
Wnioski pod adresem przyszłego prawodawstwa i przyszłego orzecznictwa sądów
Zagadnienia władzy publicznej, państwa i jego formy organizacyjnej.
Metody badawcze w prawoznawstwie
Metodami badania prawa są:
Analizowanie Tekstów prawnych
Badania socjologiczne i psychologiczne
Filozoficzne
Badania porównawcze i historyczne
Naukowość prawoznawstwa
Modele naukowości Prawoznawstwa
Pozytywistyczny - Celem poznania tego modelu jest obiektywny opis rzeczywistości(fakty i prawidłowości niezależne od człowieka)[opis dokonywany za pomocą zdań logicznych].
Humanistyczny - Celem poznania jest rozumienie faktów, a nie tylko ich opisanie.[Nie tylko zadnia logiczne, ale także ocenne bądź normatywne].
Rozdział III:
Prawo a inne regulatory zachowań
Prawo i wartości
Wartości:
TRWAŁE - PODEJŚCIE KOGNIWISTYCZNE - Wartości są stałe i niezmienne(pochodzą od Boga)
ZMIENNE - PODEJŚCIE AKOGNIFISTYCZNE - wartości są tym, co ludzie w danej chwili uważają za cenne.
Wielość systemów normatywnych
Wartości nie tylko mają wpływ na kształtowanie prawa, ale mają też znaczący wpływ na ludzi ich wzorów zachowań.
Inne zbiory norm:
Moralne
Obyczajowe
Statutowe i zwyczajowe organizacji niepaństwowych
Wewnątrzkościelne
Itp.
Normy moralne i normy obyczajowe
NORMY MORALNE - odnoszą się do tych zachowań człowieka, które poddawane są ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra.
NORMY OBYCZAJOWE - odnoszą się do pewnej konwencji społecznej i dotyczą zachowań typu: „jest - nie jest przyjęte”
NORMY RELIGIJNE - normy uzasadnione w kategoriach dobra i zła(„dobrego uczynku” lub grzechu)
CECHY NORM MORALNYCH
Przedmiot regulacji - odnoszą się nie tylko do zewnętrznych zachowań, ale także do pobudek i intencji, przeżyć emocjonalnych emocjonalnych i intelektualnych.
Sposób regulacji - A) maksymalistyczny- dążenie do doskonałości. B) minimalistyczny - spełnianie podstawowych obowiązków.
Geneza - istnieją z nakazu sumienia lub rozumu
Ogłaszanie i formalizowanie - nie są spisane i ogłaszane w postaci zbiorów, przekazywane są wzajemnie za pomocą przykładu, opowiadań
Sposób obrony wzorów norm - potępienie i infamia ze strony grupy społecznej.
Relacje między prawem a moralnością i normami obyczaju
Moralność/Prawo związki treściowe
1. Relacja treściowa(czym się zajmują) między prawem a moralnością
2. wg niektórych nie ma norm prawnych, których nie regulowałyby norm moralne.
Związki funkcjonalne
Wynikają z wzajemnego oddziaływania na siebie obu norm i ujawniają się najczęściej podczas tworzenia prawa, stosowania oraz przestrzegania.
Kultura prawa
Kultura prawa:
Znaczenie węższe - wiedza jednostki o obowiązującym prawie stosunek do prawa, ocena i postulaty do jego zmian
Znaczenie szersze - stan prawa, doktryny prawne i nauka o prawie, instytucje polityczne + znaczenie węższe.
Rozdział IV
Prawo jako zjawisko polityczne
Prawo w procesie sprawowania władzy
Związek prawa z procesami sprawowania władzy wyraża się w:
Prawo jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy publicznej.
Prawo jest ramą, w jakim porusza się władza publiczna
Prawo określa obowiązki i uprawnienia osób niesprawujących funkcji władczych w stosunkach wzajemnych wzajemnych, a także z władzą publiczną
Prawo wyraża określone treści aksjologiczne.
Określenie państwa
Państwo - jest organizacją(wielką, społeczną grupą, sformalizowaną, wyposażoną w organy władzy i oparta na sformalizowanym członkostwie, obejmuje całą ludność mieszkającą na danym terytorium)
Pojęcie narodu - naród to wspólnota wszystkich obywateli państwa
Kulturowe pojęcie narodu - Naró9d to wielka wspólnota społeczna zjednoczona przez wspólną kulturę(wspólny język, wielopokoleniowa tradycja, wspólne symbole, bohaterowie +/- wspólna religia).
Państwo jako organizacja polityczna - Władza państwa jest szczególnym przypadkiem władzy politycznej. Rządzi rozdzielaniem uprawnień i determinuje zachowania podmiotów należących do danej wspólnoty. Podstawowym elementem spajania więzi społecznych jest podporządkowanie jednemu ośrodkowi władzy.
Państwo jako organizacja hierarchiczna - opiera się na działaniu rozbudowanego zhierarchizowanego aparatu państwowego.(Ograniczone przez instytucje samorządowe).
Państwo jako organizacja przymusowa - charakteryzuje się przymusowym członkostwem oraz istnieniem norm obowiązków(możliwość użycia siły)
Skupiony - tylko władza może go stosować
Sformalizowany - określona procedura
Władza państwowa jest legalna:
Istnieje wsparcie społeczeństwa dla działania władzy publicznej
Terytorialny charakter państwa - Polega na związaniu państwa z ziemią
Państwo jako organizacja suwerenna - czyli zwierzchność i niezależność.
Suwerenność wewnętrzna - tylko władza państwowa ma możliwość stanowienia i zmieniania prawa oraz jest władzą najwyższą, na terenie państwa.
Suwerenność zewnętrzna - w stosunkach zewnętrznych władza państwowa nie podlega władzy innych państw.(w praktyce skrępowana przez układy i organizacje międzynarodowe)
Związki Prawa i państwa
Teoria pozytywistyczna(kontynentalna) - prawo jest genetycznie o funkcjonalnie związane z państwem. Uważa się, że jedynym twórcą prawa powszechnie obowiązującego jest państwo.
Teoria pozytywistyczna(anglosaska) - Za twórcę i wykonawcę prawa uznaje się rząd, co obowiązuje zarówno władze ustawodawczą jak i władzę sądownicza i wykonawczą.
Koncepcje prawnonaturalne - nie negują związku między prawem i państwem. Zakładają jednak, że znaczenie podstawowe dla bytu prawa pozytywnego pozytywnego ma to czy jest ono tworzone w celu osiągnięcia dobra wspólnego i czy pozostaje w zgodzie z prawem naturalnym(temu prawu, które nie pozostaje w zgodzie, odmawia się statusu prawa).
Koncepcje socjologiczne i psychologiczne - mniej zajmują się związkiem prawa i państwa lecz prawa i konkretnych organów władzy publicznej
Związki prawa i państwa:
Państwo jest głównym czynnikiem procesu prawotwórstwa.
Tworząc i stosując prawo państwo realizuje swoje funkcje polityczne.
Prawo określa kompetencje, strukturę i tryb działania organów państwa.
Prawo określa status obywateli, ich uprawnienia i obowiązki, zwłaszcza w stosunkach z organami władzy publicznej.
Instrumentalizacja prawa
Instrumentalizacja prawa - Posługiwanie się prawem jako narzędziem sprawowania władzy publicznej.
Niszczący charakter instrumentalizacji prawa na prawo wynika z:
Upadku społecznego prestiżu prawa
Konieczności korzystania z coraz bardziej szczegółowych Kazuistycznych regulacji i stosowania ostrzejszych sankcji
Wypierania norm prawnych przez inne normy społeczne.
Rozdział V
Język prawa
Rodzaje wypowiedzi
Mówiąc o prawie jako zjawisku językowym mamy na względzie zespół wypowiedzi wyznaczających powinne zachowania, ujętych na ogół w formę pisemną i posiadających szczególną strukturę wewnętrzną a także związanych z innymi rodzajami wypowiedzi.
Rodzaje wypowiedzi:
Wypowiedzi opisowe - czyli zdania w sensie logicznym stwierdzające jakieś fakty
Wypowiedzi ocenne - niezależnie od pewnych elementów opisu pełnią funkcję ekspresyjną.
Ocena zasadnicza samoistna - jest oceną subiektywną, tj. wypływającą z wewnętrznych przekonań wypowiadającego.
Wypowiedzi o charakterze instrumentalnym - wyrażają aprobatę bądź dezaprobatę dla pewnego stanu rzeczy, jako środka prowadzącego do osiągnięcia celów
Wypowiedzi normatywne - wskazują pewien wzór powinnego zachowania(nakaz, zakaz, dozwolenie)
Wypowiedzi dokonawcze - wyrażają one sens aktów konwencjonalnych (czyli takie które zgodnie z obowiązującymi normami zmieniają rzeczywistość np. nadanie imienia , powołanie na stanowisko, zawarcie umowy)
Język prawny i prawniczy
Język prawny - charakteryzuje się odmiennym od naturalnego słownictwem, osobliwościami gramatycznymi, oraz nieco innymi zasadami stylistyki.
Język prawniczy - Jest to język w którym formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych zjawiskach prawnych.
Definicje legalne - przepisy które ustalają znaczenia używanych terminów.
Rozdział: VI
Normy i przepisy prawne
Pojęcie normy postępowania
Normy postępowania - Wypowiedź, która formułuje skierowany do danej osoby/grupy osób żądanie albo upoważnienie do określonego zachowania
Wypowiedź normatywna - wysłowiony nakaz, zakaz lub dozwolenie staje się normą gdy towarzyszy jej specyficzny kontekst społeczny.
Generalność i abstrakcyjność norm prawnych
NORMA PRAWNA- to najmniejszy, stanowiący sensowną całość element prawa i przyjmuje się, że ma dwie cechy, Norma jest to reguła:
Generalności - jest ona skierowana do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata indywidualnego. Wskazanie adresatów odbywa się poprzez powołanie się na ich cechy rodzajowe lub poprzez określenie terytorium na, którym norma będzie obowiązywać.
Abstrakcyjność - oznacza, że wzór zachowań określany jest przez wskazanie rodzajowych a nie konkretnych zachowań Określenie normy nie powinno być szczegółowe lecz ogólne. Przeciwieństwem abstrakcyjności jest kazuistyczność czyli szczegółowe zaznaczenie zakresu normy.
Elementy norm prawnych
Elementy norm prawnych:
Hipoteza - nazywa się część normy w której określa się adresata normy oraz warunki w których adresatowi temu jest nakazane/dozwolone/zakazane coś czynić.
dotyczy elementów podmiotowych - gdy hipoteza wskazuje adresata normy oraz jej cechy(np. wiek, stan zdrowia, itp.), może też szczegółowo wskazywać cel działania, albo sposób działania
dotyczy elementów przedmiotowych- gdy odnosi się do stanów, zjawisk lub wydarzeń w stosunku do adresata zewnętrznych.
Może też określać miejsce i czas działania normy.
Dyspozycja - nazywa się część normy która określa treść zachowania nakazanego, dozwolonego lub zakazanego, albo treść decyzji, którą należy podjąć w związku z zaistnieniem pewnych faktów.
Trzeci sporny - sankcja. Uważa się bowiem, że sankcja nie jest częścią normy lecz dodatkiem do niej.
Dyspozycja normy prawnej
Dyspozycja normy prawnej - wyznacza treść powinnego zachowania
Zachowania regulowane przez prawo:
Czyny i czynności konwencjonalne
Czyny - faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo reguluje prawo(np. zabrnie mienia, zabójstwo, budowa domu, itp.)
Czyny konwencjonalne - czyli takie zachowania, którym istniejące normy nadają specyficzne znaczenie, inne niż to, które wynikałoby z psychofizycznego przebiegu tej czynności i ich faktycznych skutków(np. podniesienie ręki podczas glosowania).(czynności konwencjonalne prawnie istotne: np. uchwalenie ustawy przez sejm, nadanie tytułu profesora przez Prezydenta). Wyróżniamy min.:
Czynności prawne to zachowania osób prawnych i fizycznych mające charakter prawnieistotny. Są to czynności wymagające oświadczenia woli i dążące do wywołania określonych skutków prawnych.
Działania Prawne są to czynności konwencjonalne regulowane przepisami prawa publicznego
Kwalifikacja zachowań
Norma prawna może rożnie kwalifikować zachowania określone w dyspozycji. Podstawowy podział zachowań regulowanych przez Prawo:
Nakaz może przybrać dwie formy:
Nakaz obejmujący tylko jeden typ zachowań, do którego bez narażenia na konsekwencje prawne nie można się uchylić. Np. nakaz poddania się szczepieniu podczas epidemii.
Nakaz obejmujący jeden typ zachowania podstawowego oraz drugi(inne zachowanie), który w określonych okolicznościach może być przez adresata wybrany zamiast zachowania podstawowego.
Poniechanie się od spełnienia nakazanego przez dyspozycje normy prawnej nosi nazwę zaniechania i jest sankcjonowane.
Zakaz - wskazuje typy zachowań uznane przez normę za niedopuszczalne. Zrealizowanie takiego zachowania pociąga za sobą negatywne konsekwencje. Zakazanie określonego zachowania przez prawo może się odbyć w dwojaki sposób:
Przez użycie funktora normotwórczego, który jednoznacznie kwalifikuje zachowanie jako niedopuszczalne.
Przez sformułowanie normy określającej sankcje, jaka powinna być zastosowana do sprawcy określonego zachowania.
Dozwolenie - Według niektórych naukowców dozwolenie nie istnieją jak samodzielny rodzaj dyspozycji prawnej lecz należą do zakazów. Dozwolenia dzielimy na:
Dozwolenia słabe - wtedy kiedy do określonego zachowania nie ma zakazów(sfera milczenia) - NIE DOTYCZY WŁADZ PUBLICZNYCH!!!
Dopuszczalność może też wynikać z faktu uregulowania go przez prawo i uczynienia z niego nakazu. - MUSI BYĆWYKONANE.
Dozwolenie mocne - wtedy kiedy określone zachowanie jest uregulowane lecz nie jest wprost nakazane lub zakazane,
Obowiązek i uprawnienie
Obowiązek - polega na tym, że norma prawna ustanawia dla danego rodzaju adresatów i w danych warunkach(określonych w hipotezie) nakaz lub zakaz określonego zachowania. W języku prawnym obowiązki są formułowane przy użyciu trybu oznajmującego, także przy użyciu zwrotów typu „powinien”, „ma obowiązek”.
Uprawnienie - polega na tym, że norma prawna przewiduje dla adresatów danego rodzaju, w danych warunkach pewną możliwość zachowania się, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem adresata. W systemie prawa wyróżniamy wiele uprawnień:
Uprawnienie podmiotów do własnych zachowań
Wolności prawnie chronione - wolności polegające na możliwości podejmowania zachowań o charakterze czynów.
Immunitety - Jest to szczególny przypadek uprawnień podmiotów do własnych zachowań. Jego istotą jest nie podleganie kompetencji innych podmiotów(np. Organów władzy)
Prawa-upoważnienia - do tej kategorii zalicza się określone przez prawo uprawnienia do dokonywania istotnych prawnie czynności konwencjonalnych
Przywileje - uprawnienia polegające na tym, że podmiot uprawniony jest do podejmowania pewnych działań w sposób wyłączny lub traktowania szczególnie korzystnie w porównaniu z innymi podmiotami.
Uprawnienia sensu stricto - uprawnienia do zachowań innych podmiotów(Pracodawca może żądać wykonania umówionej pracy, pracownik zaś ma obowiązek ją wykonać)
Prawo podmiotowe
Prawem podmiotowym - nazywa się zespół uprawnień służących podmiotowi prawa. Według teorii prawo podmiotowe ma charakter prawa naturalnego. Według innych koncepcji prawo podmiotowe ma charakter pozytywny Prawa podmiotowe są silnie chronione przed naruszeniami zwłaszcza ze strony władzy gdyż:
Pozwalają adresatowi wybrać między różnymi zachowaniami.
Polegają na zdefiniowaniu przez prawo i konsekwentnej ochronie określonego interesu społecznego
Prawa podmiotowe dzielimy na:
Proste i złożone
Proste - odpowiadają pojedynczym uprawnienia
Złożone - są zespołem uprawnień różnego rodzaju
Prawa podmiotowe skuteczne wobec wszystkich(erga omnes) i Prawa podmiotowe skuteczne tylko między określonymi osobami(inter portas).
Majątkowe prawa podmiotowe i osobiste prawa podmiotowe
Majątkowe - np. własność i prawo dziedziczenia
Osobowe - np. nietykalność osobista, prawo wyborcze.
Prawo przedmiotowe -to, co nie jest prawem podmiotowym
Kompetencja
Istotą kompetencji jest upoważnienie przyznane pewnemu podmiotowi do dokonania określonej doniosłej prawnie czynności konwencjonalnej, przy czym skorzystanie z tego uprawnienia powoduje powstanie po stronie innego podmiotu obowiązku określonego zachowania się. Na kreślenie kompetencji składają się dwie normy:
Wskazująca podmiot i określająca sposób dokonania przez niego czynności konwencjonalnej.
Nakładająca na inny podmiot obowiązek wykonania „zalecenia”
Pojęcie kompetencji jest odróżnione od Prawa-upoważnienia z powodu:
To pojęcie w szczególności odnosi się do szczególnego rodzaju podmiotów(np. organów państwa).
Upoważnienie do dokonania określonej czynności konwencjonalnej bardzo często powiązane jest z obowiązkiem działania podmiotu wyposażonego w kompetencje.
Luz decyzyjny - swoboda w interpretacji kompetencji.
Zbyt bezwzględny obowiązek dokonywania pewnych czynności prowadzi do biurokratyzmu.
Zbyt wielki luz decyzyjny może prowadzić do naruszeń.
Zakres kompetencji organu obejmuje(właściwości):
Kompetencje rzeczową - zakres spraw, co, do których organ może podjąć decyzje
Kompetencje miejscową - obszar, co, do którego organ może podejmować decyzje.
Kompetencje hierarchiczną - zakres spraw, co, do których organ może podjąć decyzje, ze wzgl. na swoje usytuowanie obowiązek hirarchi organów danego rodzaju.
Prerogatywy - szczególne kompetencje przyznane głowie państwa niewymagające kontrasygnaty.
Normy prawne: reguły i zasady prawne
Normy prawne dzielimy na:
Normy reguły - wyznaczają zachowanie powinne w taki sposób, że adresat może albo spełnić obowiązek albo go naruszyć.
Normy zasady - zachowanie powinne w taki sposób, że adresat może spełnić obowiązek obowiązek mniejszy bądź większym stopniu..
Zasady Prawa:
W znaczeniu dyrektywnym - są to normy prawne o charakterze fundamentalnym dla określonego porządku prawnego(np. prawo nie działa wstecz). Mają one charakter granic, w których powinny się mieścić inne normy.
W znaczeniu opisowym - zasady prawa w tym znaczeniu to pewien wzorzec, model ukształtowania instytucji prawnej, który rekonstruujemy na podstawie opisu szerszego materiału prawnego.
Sankcja. Rodzaje sankcji prawnych
Sankcje występują w znaczeniu;
Językowym - jako treść normy zachowania
Realnym - jako społeczny fakt odjęcia określonych kroków w celu ukarania osób zachowujących się niezgodnie z wzorcami norm.
Najczęściej spotyka się sankcje:
Egzekutywą - polega bądź na przymusowym wykonaniu tego, co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata, bądź na przymusowym unicestwieniu tego, co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi.
Nieważności - Polega na unieważnieniu czynności konwencjonalnych. Ma zastosowanie przede wszystkim do czynności prawnych, które są wyróżnione przez prawo cywilne jako jeden z rodzajów czynności konwencjonalnych w prawie. Normy, w których zawarte są sankcje nieważności nazywamy leges Perfactae(Prawo doskonałe - bo w świetle prawa uznaje je się za niebyłe). Sankcje nieważności dzielimy na:
Nieważność bezwzględna - następuje z mocy samego prawa bez konieczności dokonywania jakiś dodatkowych czynności. Dotyka ona czynność od samego początku tj. jest uważana za niebyłą. Ma miejsce np.:
Gdy czynność została wykonana przez osobę nieuprawnioną do tego.
Gdy czynność została wykonana bez wymaganej przez prawo zgody organu władzy państwowej.
Gdy czynność została wykonana bez zachowania formy zastrzeżonej przez prawo pod rygorem nieważności.
Nieważność względna - gdy określona osoba wystąpi zgodnie z prawem z wnioskiem do odpowiedniego organu np. Sądu o stwierdzenie nieważności Czynność jest ważna do czasu orzeczenia sądu i orzeczenie sądu powoduje unieważnienie czynności ze skutkiem wstecznym
Bezskuteczność:
Zawieszona - prawo uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami umowy lub innej czynności prawnej od zgody tej osoby.
Względna - może być stwierdzona przez sąd, gdy żąda tego osoba trzecia. Nie powoduje ona zerwania więzi prawnej między stronami czynności, ale jednocześnie uniemożliwia takie kształtowanie spraw między stronami, które prowadziłoby do pokrzywdzenia osób trzecich.
Sankcja karna(represyjna, penalna) - Jest to sankcja za dokonanie czynów zabronionych polegających na działaniu rzadziej na zaniechaniu. Sankcja represyjna polega na pozbawieniu naruszyciela cennych dla niego dóbr. Funkcjami kary mogą być:
Odpłata - odpowiedź złem na zło => kara jest uznawana za przejaw sprawiedliwości.
Resocjalizacja przestępcy
Odstraszenie przestępcy do czynienia rzeczy przez prawo zakazanych
Odstraszenie innych osób
(czasami)Izolacja przestępcy od społeczeństwa => uniemożliwienie mu dokonywania dalszych przestępstw
(czasami)Odizolowanie przestępcy od społeczeństwa na zawsze.
Rozdział VII
Obowiązywanie Prawa
Pojęcie obowiązywania prawa
Pojęcie obowiązywania prawa w ujęciu aksjologicznym - sprowadza się do zgodności norm z podstawowymi wartościami moralnymi (możliwość nie przestrzegania prawa jeśli nie zgadza się ono z określonymi wartościami lub normami moralnymi).
Umiarkowana koncepcja obowiązywania prawa w ujęciu aksjologicznym żądają tylko zaakceptowaniu jej warunków jako pomocnicze wobec formalnego obowiązywania prawa.
Realistyczne obowiązywanie prawa - Polega na występującym w masowej skali zgodności zachowań adresatów norm z tymi normami.
Związane jest z tym pojęcie odwyknięcia(desuetudo) - Pojawia się, gdy mimo naruszenia normy sankcjonowanej, organ państwa nie wymierza kary(nie liczą się pojedyncze przypadki).
Formalne obowiązywanie prawa - polega na tym, że prawo obowiązuje, gdy:
Zostało właściwie ustanowione
Zostało właściwie ogłoszone
Nie zawiera postanowień sprzecznych, a jeśli występują a jeśli istnieją to zostały usunięte dzięki zastosowaniu reguł kolizyjnych
Nie zostały uchylone przez przepisy
Nie zostały uznane za sprzeczne z konstytucją
Obowiązywanie prawa w przestrzeni i czasie
Prawo wewnątrzkrajowe obowiązuje na całym terytorium tego kraju(wyjątek personel dyplomatyczny).
Postanowienia umów międzynarodowych ratyfikowane przez dane państwo staję się elementem prawa wewnętrznego tego państwa. Ostatnio podkreśla się jedna, że charakter ponad państwowy mają normy z zakresu Praw człowieka, które mają obowiązek przestrzegać wszystkie państwa niezależnie czy je podpisali.
Norma obowiązuje do momentu, który wyznaczył prawodawca, niewcześnie jednak niż zostanie opublikowana(14 dni po publikacji) [wyjątek retroakcja kiedy ustawodawca wiąże określone skutki prawne ze zdarzeniami lub zachowaniami ludzi przed opublikowaniem aktu normatywnego, istnieje jednak zakaz stosowania surowszego prawa wstecz].
Rozdział VII:
System Prawa
Pojęcie i rodzaje systemów
System to całość, złożona z powiązanych ze sobą wedle pewnych zasad elementów.
Systemy możemy podzielić na grupy ze względu na:
Genezę systemu
Systemy naturalne - powstają bez ingerencji człowieka, siłami natury
Systemy sztuczne - czyli te, które są dziełem człowieka
Cechy elementów składających się na dany system
Systemy realne - składają się one z realnie istniejących obiektów
Systemy pojęciowe(nominalne) - elementami tego zbioru są twory kulturowe
Analiza pojęciowa w naukach społecznych - naukowa metoda badawcza, pozwalająca ustalić wpływ określonych okoliczności na decyzje bądź zachowania osób, a następnie skutki tych czynności dla stanu okoliczności początkowych.
Elementy sytemu prawa i związki między nimi
Związki łączące normy prawne jako elementy systemu prawa mogą mieć charakter związków:
Treściowych, polegających na:
Istnieniu powiązań logicznych między normami.
Istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu
jednolitości pojęć języka prawnego(każdy termin ma stałe znaczenie)
wprowadzaniu licznych przepisów odsyłających
Hierarchii norm - polegają na zróżnicowaniu w mocy norm ze względu na to, który organ je wydał (konstytucja, ustawa i akty równe ustawie, akty wykonawcze, akty niższego rzędu).
Relacji formalnych - polegają na tym, że tworzenie norm w procesie stanowienia jest aktem(czynnością konwencjonalną), który będzie skuteczny tylko wówczas, gdy odbywa się w ramach prawnie określonych kompetencji i procedur.
Zróżnicowanie sytemu prawa jako efekt procesu historycznego
Prawo rzymskie(jako pierwsze dokonało wyraźnego podziału prawa)
Publiczne - prawo odnoszące się do interesu państwa
Prywatne - prawo dotyczące korzyści poszczególnych jednostek
Prawo cywilne - między obywatelami
Prawo ludów - obcy
Religijne
Systemy prawa w szerokim znaczeniu(rodziny prawa) - najbardziej znaczące typy prawa. Np. System prawa kontynentalnego = prawo romańsko - germańskie, system prawa angielskiego = System common law.
System prawa kontynentalnego wykształcił się dzięki prawu rzymskiemu i pozytywizmowi prawniczemu, a jego założeniami są:
Wyłączność prawa stanowionego(stanowionego przynajmniej jego znaczna przewaga) „kult ustawy”
Zakaz tworzenia prawa przez sądy, które zajmują się wyłącznie stosowaniem prawa
Minimalizowana jest rola innych postaci prawa(zwyczajowego, kanonicznego, itp.)
Powinno być wewnętrznie spójne i niesprzeczne
Najdoskonalszą formą ustanowionego prawa jest kodeks
System common law:
Prawo w znaczeniu przedmiotowym to mozaika różnych typów prawa
Prawu stanowionemu przysługuje prymat ale nie wyłączność
Istotną rolę odgrywają sądy
Nie jest w pełni racjonalny, spójny i pozbawiony luk
Podział prawa na gałęzie
Podstawami podziału prawa na gałęzie są:
Charakter stosunków społecznych, które prawo reguluje
Prawo publiczne
Konstytucyjne
Administracyjne
Finansowe
Karne materialne i procesowe
Itp.
Prawo prywatne
Cywilne
Handlowe
Rodzinne
Itd.
Itp.
„Pośrednie”
prawo pracy
prawo bankowe
prawo rolne
itp.
Podmiot regulacji - tj. określenie kogo prawo dotyczy np. część wojskowa kodeksu karnego, regulacje dotyczące cudzoziemców.
Zakres terytorialny regulacji
Prawo o zasięgu ogólnopaństwowym
Prawo lokalne
Metody regulacji stosunków społecznych:
Prawnocywilna
Prawnoadministracyjna
Prawnokarna
Dla charakterystyki podziału prawa na gałęzie istotne jest również to, że ze względu na rodzaj stosunków społecznych oraz przedmiot regulacji w poszczególnych gałęziach prawa przyjęte zostały pewne fundamentalne zasady prawne.
W stosunku do prawa wewnętrznego prawo międzynarodowe wyróżnia się:
Powstaje jako produkt stosunków między suwerennymi krajami i innymi podmiotami obrotu międzynarodowego.
Nie zna zwierzchności między podmiotami
Nie posługuje się sankcjami w znaczeniu przyjętym przez prawo wewnątrzkrajowe.
Prawo międzynarodowe skutkuje w stosunkach wewnętrznych państw, które to prawo uznają
Prawo wspólnotowe - nie jest ani prawem międzynarodowym ani wewnątrzkrajowym, lecz jest formą pośrednią.
Zasada niesprzeczności norm i reguły kolizyjne
Rodzaje sprzeczności norm;
Sprzeczności logiczne występuje, gdy:
Jedna norma nakazuje podmiotowi w danych warunkach coś uczynić druga zaś zakazuje
Jedna norma nakazuje podmiotowi w danych warunkach coś uczynić druga zaś dozwala to uczynić(problem powstaje gdy adresat nie skorzysta z dozwolenia)
Jedna norma zakazuje podmiotowi w danych warunkach coś uczynić druga zaś dozwala to uczynić
Przeciwieństwa logiczne - polegają na tym, że dwie lub więcej norm nakazuje danemu adresatowi różnego rodzaju zachowania, które są niemożliwe do jednoczesnego zrealizowania.
Niezgodności prakseologiczne - polegają na tym, że zachowanie zgodne z jedną normą(lub skutek takiego zachowania) unicestwia całkowicie lub w części skutek zachowania zgodnego z drugą normą
Reguły kolizyjne:
Reguła kolizyjna porządku hierarchicznego - norma wyżej usytuowana w hierarchii norm uchyla normę niższego rzędu.
Reguła kolizyjna porządku czasowego - norm późniejsza uchyla normę wcześniejszą(pod warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu)
Reguła porządku treściowego - norma szczególna uchyla normę ogólną (pod warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu), późniejsze wprowadzenie normy ogólnej nie oznacza uchylenia normy szczególnej.
Zupełność systemu prawa. Luki w prawie
Luką w prawie jest tylko taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony. Sprawa czy ustawodawca pozostawił dany stan rzeczy poza zakresem regulacji działając świadomie, czy nie, powinno się opierać na dwu przesłankach:
Znajomości prawa pozytywnego
Znajomości preferencji aksjologicznych i zamierzonych celów ustawodawcy, wyrażonych w innych aktach prawnych lub rekonstruowanych przez doktrynę.
Luki konstrukcyjne:
Ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego wbrew wyraźnej zapowiedzi(„ swoista luka w prawie”)
Pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię(„techniczna luka w prawie”)
Luka aksjologiczna - czyli taka w której twierdzimy, że ustawodawca powinien jakiś stan rzeczy uregulować w ogóle lub w określony sposób, jeśli kierować ma się pewnymi zasadami aksjologicznymi. Wyróżnić tu można dwa wypadki:
Gdy według oceniającego ustawodawca pominął uregulowanie tej kwestii.
Gdy według oceniającego ustawodawca nie wziął danej kwestii pod uwagę.
Luki logiczne - sprzeczność norm
Rozdział IX:
Tworzenie prawa
Pojęcie źródeł Prawa
Źródła prawa
W znaczeniu formalnym - akty normatywne(prawotwórcze), które dają przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa
W znaczeniu materialnym - ogół okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym, społecznym, a niekiedy religijnym charakterze, które wpłynęły na treść i formę norm istniejących w danym państwie.
W znaczeniu instytucjonalnym - organy władzy publicznej, których decyzja przesądziła o treści i obowiązywaniu danych norm prawnych.
Źródła poznania prawa - wszystkie rzeczy, z których możemy się dowiedzieć o istniejącym niegdyś prawie.
Sposoby tworzenia prawa w ich historycznym znaczeniu
Przekształcanie zwyczajów (obyczajów) w prawo
Zwyczaj - trwałe praktykowanie określonych wzorców zachowań przez członków pewnej zbiorowości
Rodzi się spontanicznie przeważnie bez udziału władzy
Twórca najczęściej grupowy anonimowy
Regulują przede wszystkim związki między członkami społeczności
Prawo zwyczajowe - powstaje wtedy, gdy zwyczaj jest na tyle istotny, że zostaje sankcjonowany, przez organy władzy publicznej.
Jest charakterystyczne dla społeczności stagnacyjnych(powolny proces zmian - ewolucyjny nie rewolucyjny)
Zwyczaj prawny - ustabilizowany sposób rozumienia, stosowania prawa, korzystania z uprawnień i wykonywania obowiązków. Nie jest źródłem prawa, lecz sposobem jego realizacji.
Kształtowanie prawa na podstawie opinii uczonych jurystów
znany w Rzymie okresu poklasycznego, kiedy to opinie najważniejszych jurystów okresu klasycznego na daną kwestie były obowiązujące dla sędziów.
obecnie uczeni mają tylko pośredni wpływ na tworzenie prawa, głównie przy jego redagowaniu, i tworzeniu komentarzy
Precedensowe orzecznictwo sądowe
Precedens - to po raz pierwszy rozstrzygnięcie jakiejś sprawy służące za przykład lub uzasadnienie przy rozstrzyganiu bądź załatwianiu spraw podobnych. W niektórych państwach P. są ważnym źródłem prawa.
Sędzia kieruje się własnym poczuciem słuszności, wiedzą i doświadczeniem
wyrok - ratio decidini
jeśli w ogólnym poczuciu jest słuszna może być uznana za precedens
Stanowienie prawa
Stanowienie prawa jest aktem, a jego sformalizowanie polega na;
Oddanie aktu w ręce kompetentnego organu władzy publicznej
Podporządkowaniu prawotwórczego działania tych organów
Ustanowienie aktom normatywnym określonych prawnie formy
Podanie aktów normatywnych do wiadomości publicznej
Akty stanowienia prawa mają charakter Prospektywny, co oznacza, że są zwrócone ku przyszłości
Abstrakcyjne - skierowane do nieokreślonej liczby osób
Generalne - skierowane do rodzajowo wskazanych adresatów
Konstytutywność - polega na tym, że na mocy kompetentnego organu wprowadzane są do systemu lub usuwane normy prawne
Recepcja Prawa - uznawanie obcego prawa za własne
Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym
Prawo konsensualne - jest w istocie prawem stanowionym tylko nie jednostronnym tylko dwu- i wielostronnym (prawo międzynarodowe, Prawo wewnętrzne[np. inne niż rzymsko-katolickimi wyznaniami])
Stanowienie prawa w państwach współczesnych - zasady ogólne.
Akty normatywne
Fundamentalne zasady stanowienie:
Określenie w konstytucji, jakie fakty związane z funkcjonowaniem organów władzy mają charakter prawotwórczy.
Przyznanie kompetencji do stanowienia prawa
Ustalenie procedur stanowienia prawa i wyłącznej zgodności z nimi
Organy władzy wykonawczej mogą stanowić prawo za zgodą parlamentu
Jeśli dopuszcza to konstytucja, parlament może przekazać swe uprawnienia organom wykonawczym - Delegacja ustawodawcza
wszystkie akty są przekazywane do publicznej wiadomości
System kontroli konstytucyjnej aktów normatywnych niższych niż konstytucja
Inicjatywa ustawodawcza - uprawnienie do wniesienia pod obrady parlamentu projektu ustawy. Przysługuje:
15 posłów i komisji sejmowej
Senatu
Rady ministrów
100 tyś. Obywateli
Prezydent
Procedura legislacyjna:
Czytanie projektu - debata nad treścią
Prace nad projektem - w ramach stałych lub specjalnie powołanych komisji parlamentarnych. Tworzenie poprawek
Głosowanie na temat poprawek - najpierw komisja, później sejm
Druga izba parlamentu - w uchwalani ustaw bierze udział tylko druga izba parlamentu. Senat może:
Aprobować ustawę bez zmian
Wprowadzić poprawki(wraca do sejmu, żeby odrzucić decyzję parlamentu potrzebna jest więcej niż połowa głosujących)
Odrzucić (wraca do sejmu, żeby odrzucić decyzję parlamentu potrzebna jest więcej niż połowa głosujących)
Podpis przez głowę państwa - ma prawo weta:
Bezwzględne - nie podlega dyskusji
Zawieszający - może zostać przełamane ponowną uchwałą, kwalifikowaną większością głosów(w Polsce 3/5 w obecności, co najmniej 50%)
Ogłoszenie w urzędowym dzienniku promulgacyjnym. Promulgacja - podpisanie i ogłoszenie aktu normatywnego
Kontrola pod względem ich konstytualności
AKT NORMATYWNY - to dokument władzy publicznej zawierający normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych.
Tekst autentyczny - należycie ogłoszony w odpowiednim organie promulgacyjnym.
Budowa aktu normatywnego
Budowa aktu normatywnego:
Nazwa rodzajowa aktu normatywnego
Data uchwalenia aktu
Tytuł określający jego zakres przedmiotowy
Preambuła - uroczysty wstęp
Część ogólna - obejmująca przepisy, które zawierają elementy wspólne norm zawartych w treści przepisów szczegółowych np. definicje legalne
Część szczególna - zawierająca zasadniczą materię aktu normatywnego.
Przepisy przejściowe i końcowe (derogacyjne lub określające termin wejścia aktu w życie)
Podpis złożony zgodnie z wymaganą procedurą
Charakterystyka aktów normatywnych na przykładzie polski
Akty normatywne w Polsce dzielą się:
Na te, które są źródłami prawa powszechnie obowiązującego,
Prawo powszechnie obowiązujące (normy nakładające na podmioty prawa ciężary i obowiązki)
Na te, Które są źródłami prawa o charakterze wewnętrznym,
Prawo o charakterze wewnętrznym (normy działające tylko wewnątrz władzy publicznej)
Zamknięty katalog prawa - dotyczy prawa powszechnie obowiązującego i oznacza, że nie jest źródłem takiego prawa, a więc nie zawiera norm powszechnie obowiązujących akt, który w katalogu tym nie został wymieniony.
AKTAMI PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO SĄ:
Konstytucja (ustawa zasadnicza)
Charakteryzuje ją to:
Jest tylko jeden akt normatywny o tej nazwie i randze w państwie(wyj. Państwo federacyjne)
Jest aktem o najwyższej mocy obowiązywania, wszystkie inne akty muszą być z nią zgodne
Uchwalenie nowej, zmiana, uchylenie dotychczasowej - odbywa się szczególnym trybem(bardzo restrykcyjnym)
Giętkie, te, które nie wymagają szczególnego trybu
Sztywne, które wymagają szczególnego trybu
Zawiera podstawowe zasady ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa, organizacji, zadań i kompetencji wolności obowiązki człowieka i obywatela.
Ustawa - akt parlamentu, którym może być uregulowana każda kwestianie będąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej. Muszą być zgodne z konstytucją i umowami międzynarodowymi.
Akty normatywne o randze ustawy - czasami (w Polsce w latach sanacji) prezydent w przypadku rozwiązania sejmu i senatu w pilnej potrzebie mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. Obecnie w czasie stanu wojennego, gdy sejm nie może obradować prezydent na wniosek rady ministrów dotyczy:
Zasad działania organów publicznych
Zasad ograniczenia wolności i praw obywatela
Umowy międzynarodowe i prawo europejskie(najważniejsze umowy międzynarodowe wymagają poza podpisem prezydenta, uchwalenia specjalnej ustawy[każda z izb oddzielnie większością 2/3 głosów])
Rozporządzenie wykonawcze - akt normatywny wykonawczy, wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ
Warunkiem wejścia w życie powyższych aktów prawa jest ich ogłoszenie(promulgacja). Ogłoszenie aktów prawa miejscowego przybiera obecnie różne formy np. rozplakatowanie, lub w formie ogłoszenia w siedzibie samorządu
W przypadku błędu w druku w kolejnym dzienniku urzędowym dokonuje się Sprostowania błędu.
Kodeks - akt normatywny wydany w formie ustawy, reguluje on kompleksowo całość lub zasadniczą część stosunków składających się na daną część życia publicznego. W Polsce istnieją:
Kodeks Cywilny(KC)
Kodeks Karny(KK)
Kodeks Postępowania Administracyjnego(KPA)
Kodeks Postępowania Karnego(KPK)
Kodeks Postępowania Cywilnego(KPC)
Kodeks Rodziny i Opiekuńczy(KRO)
Kodeks Pracy (KP)
Kodeks Spółek Handlowych(KSH)
Kodeks Wykroczeń (KW)
Kodeks Karny Wykonawczy(KKW)
Kodeks Celny
Od kodyfikacji należy odróżnić Inkorporację Prawa - kompilacyjne zestawienie tekstów aktów normatywnych dotyczących danego zagadnienia lub danej sfery życia publicznego bez dokonywania zmian w treści tych aktów.
Polityka prawa, Racjonalność w tworzeniu prawa
Ratio legis - racja przemawiająca za uchwaleniem aktu normatywnego
Polityka Prawa - ma za zadania znajdywać empirycznie sprawdzonych i skutecznych środków do osiągnięcia zamierzonych celów etycznych.
Idea racjonalności ustawodawcy polega na:
Przyjęciu założenia, że wiedza, szczególnie naukowa, jest w stanie dostarczyć nam dostatecznie wiele informacji o świecie, aby móc przewidywać skutki własnych działań lub decyzji
Wyznaczeniu celów możliwych do osiągnięcia w świetle wiedzy o rzeczywistości
Kierowaniu się spójnym systemem wartości
Wyznaczeniu adekwatnych środków
Racjonalne prawotwórstwo powinno być podporządkowane założeniom:
Cele powinny być możliwe do osiągnięcia
Koszt osiągnięcia celów nie powinien przekraczać ich wartości
Ustalenie adekwatnych środków do osiągnięcia celów
Rozdział XI
Przestrzeganie i stosowanie prawa
Pojęcie przestrzegania i stosowania prawa
Przestrzeganie prawa jest zachowaniem adresata normy prawnej zgodnym z treścią dyspozycji tej normy w warunkach określonych w hipotezie.
Stosowanie prawa - jest sformalizowanym działaniem kompetentnych organów władzy publicznej polegającym na podejmowaniu i realizowaniu decyzji władczych indywidualnych i konkretnych. Podstawą tych decyzji są wynikające z przepisów kompetencje danych organów(np. zapłacenie mandatu, wypłacenie odszkodowania po wyroku sądu)
Nieprzestrzeganie prawa może polegać na
Zachowaniu CONTRA LEGEM - polegającym na działaniu lub zachowaniu niezgodnym z treścią dyspozycji normy bezwzględnie wiążącej w warunkach określonych jej hipotezą.
Obywatelskie nieposłuszeństwo - różni się d zachowań Contra Legem tym, że sprawca nie ukrywa zachowań niezgodnych z prawem, ale wręcz je manifestuje. Sprawca nie unika kary, ale się na nią godzi w celu manifestacji sprzeciwu wobec działania władz publicznych
Zachowaniu PRAETER LEGEM - co stanowi najczęściej przypadki zwane:
Nadużycie prawa - polega najczęściej na działaniu zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu, ale jednocześnie sprzecznym z zasadami współżycia społecznego lub tzw. Społeczno-gospodarczego przeznaczenia rzeczy.
Omijanie prawa - polega na osiągnięciu celu zabronionego przez jedną normę w taki sposób, że adresat, podejmuje zachowanie, które pozornie stanowi zastosowania innej normy, a nie normy obchodzącej.
Ideologie stosowania prawa
Stosowanie Prawa przez organy władzy publicznej odbywa się na dwa sposoby, według:
Ideologii decyzji związanej - decyzje zapadające w procesie stosowania prawa powinny być całkowicie zdeterminowane treścią norm prawnych
Ideologii decyzji swobodnych - wyraża się w przekonaniu, że wartościami naczelnymi w procesie stosowania prawa powinny być: celowość, skuteczność, sprawiedliwość.
Proces stosowania prawa i jego etapy
Proces decyzyjny(Stanowienie prawa):
Wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktumającego znaczenie prawne, z którym obowiązujące normy wiążą określone skutki prawne.
Policja prowadzi dochodzenie
Prokurator przygotowywuje oskarżenie i wszczyna postępowanie przed sądem
Wniesienie pozwu do sądu
Udowodnienie zaistnienia faktu
Rozstrzygnięcie co do ciężaru dowodu(winę dowodzi oskarżenie)
Rodzaje dowodów
Dokumenty publiczne
Dokumenty prywatne
Zeznania świadków
Opinie biegłych
Oględziny miejsca zdarzenia lub przedmiotu
Sposób oceny dowodów przez organ stosujący prawo
Teoria swobodnej oceny dowodu - uznanie przedstawionych dowodów za wiarygodne i pozwalające ustalić prawdziwy obraz faktu należy do organu stosującego prawo
Teoria związanej oceny dowodów - z mocy samego prawa istnieją dowody bardziej i mniej wiarygodne
Cele postępowania dowodowego
Ustalić Prawdę materialną (obraz faktów zgodny z ich rzeczywistym kształtem)
Lub Prawdy formalnej obraz faktów na jaki zgadzają się strony postępowania przed organami władzy publicznej, albo jaki wynika z domniemań poprawnych
Domniemanie - jest wnioskowaniem, który występuje następujący schemat rozumowania. Jeżeli zdarzenie A bardzo często łączy się ze zdarzeniem B to pojawienie się konkretnego „a” należącego do zbioru zdarzeń A łączy się najprawdopodobniej z zdarzeniem „b”
Domniemanie faktyczne - przy domniemaniu tego typu organ może, ale nie musi, wyciągać wnioski, co do zaistnienia faktu na podstawie innych znanych faktów.
Domniemanie prawne - w tym przypadku nie odwołujemy się do naszej wiedzy, czy intuicji lecz wprost do normy prawnej. (która determinuje fakt istnienia zdarzenia A na podstawie zdarzenia B).
Domniemanie prawne wzruszalne - te które można obalić
Domniemanie prawne niewzruszalne - nie można obalić
Ustalenie norm obowiązujących
Ustalenie czy wchodzące w rachubę przepisy obowiązują w danym czasie i miejscu(decyzja walidacyjna).
Wyprowadzenie normy z przepisu
Subsumcja i podjęcie decyzji
Subsumcja - konfrontacja ustalonych faktów i przepisów
Podjęcie decyzji władczej - ustalenie skutków prawnych zdarzenia
Wykonanie podjętej decyzji
Stanowienie a stosowanie prawa
W wyniku stanowienia prawa powstają normy generalne i abstrakcyjne, a w wyniku stosowania podejmowane są decyzje władcze o charakterze indywidualnym i konkretnym.
Znajomość prawa a jego przestrzeganie
Przyczyny dlaczego prawo jest powszechnie mało znane:
Ogromna ilość przepisów i ciągle rośnie
Prawo ulega ciągłym zmianom
Duże wyspecjalizowanie prawa
Trudny język sformułowania przepisów
Urzędowe dzienniki są wydawnictwami trudno dostępnymi
Prawo jest poznawane:
Dzięki mediom
Dzięki doświadczeniom innych/własnym z danym przepisem
Szkoleniom zawodowym
Kontakcie z czynnymi zawodowo prawnikami
Internecie
Skuteczność prawa
Skuteczność finistyczna - W tym ujęciu prawo jest środkiem do osiągnięcia jakiegoś celu, a osiągnięcie tego celu dzięki przestrzeganiu prawa oznacza, że jest ono skuteczne. Nieosiągalność tego celu może mieć różne przyczyny: nieprzestrzeganie prawa przez adresatów, nietrafny wybór celu, nietrafny wybór środków prawnych wysokie koszty przewyższające jego wartość.
Skuteczność behawioralna - W tym ujęciu skuteczność prawa zależy tylko od stopnia w jakim je adresaci przestrzegają.
Aksjologiczna skuteczność prawa - Polega na tym, że adresaci akceptują i interalizują wartości, które legły u podstaw ustanowionych przez prawodawcę przepisów.
Mówiąc o skuteczności prawa należy też zauważyć:
Istnieją różne stopnie skuteczności
Różne normy charakteryzuje różny stopień skuteczności
Różne grupy adresatów skłonne są do mniejszego bądź większego przestrzegania norm
Skuteczność prawa jest zmienna w czasie
Rozdział X:
Wykładnia prawa
Pojęcie wykładni prawa
Wykładni prawa - proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych.
Zakres wykładni prawa możemy uznać jako:
Koncepcja klasyfikacyjna - Wykładni wykonuje się tylko tyle, o ile wymagają to niejasności tekstu.
Koncepcja derywacyjna - wykładni dokonuje się w każdym przypadku ustalania normy prawnej
Potrzeba przeprowadzenia wykładni wynika z(koncepcja klasyfikacyjna):
Niejednoznaczności języka naturalnego i prawnego;
Błędów popełnionych przez ustawodawcę;
Świadomie wprowadzonych przez ustawodawcę niejednoznaczności i nieostrości wypowiedzi normatywnych;
Ze „starzenia” się regulacji normatywnych
Potrzeba przeprowadzenia wykładni wynika z(koncepcja derywacyjna):
Wynika z rozróżnienia normy prawnej i przepisu prawnego=> jest zawsze konieczna
Podpunkty z koncepcji klasyfikacyjnej
Teorie wykładni prawa
Teoria wykładni statystycznej(subiektywna) - wraz z ustanowienie przepisu ustawodawca nadaje mu określone znaczenie. Tak długo jak przepis formalnie funkcjonuje istnieje wraz z nim jego znaczenie. Nie powinno się tego znaczenia swobodnie modyfikować. Tj. do ustalenia normy z przepisu potrzebna nam jest wiedza o celach, wiedzy, przesłanek historycznych ustawodawcy historycznego.
Teoria wykładni statystycznej(obiektywna) - Znaczenie przepisów prawnych nie powinno być wiązane wyłącznie z wolą ustawodawcy historycznego, ponieważ prowadziłoby to, wbrew naturalnej dynamice procesów społecznych. Wraz z wszelkimi zmianami w społeczeństwie w języku stare przepisy powinny mieć nadawaną nową treść dostosowaną do współczesnych potrzeb(a nie ustawodawcy sprzed wieku, który ustanowił daną ustawę).
Teoria wykładni „aktualnego ustawodawcy” - jest ona pewną modyfikacją teorii wykładni dynamicznej. Twierdzi ona, że jednoznaczne przyjęcie teorii dynamicznej doprowadziłoby do nadmiernej dowolności w interpretacji prawa. Należy, więc posłużyć się w interpretacji wiedzą o rzeczywistości, preferencjami aksjologicznymi oraz celami politycznymi ustawodawcy czynnego w momencie interpretacji
Założenie racjonalności ustawodawcy
Założenie racjonalności jest fundamentalną przesłanką metodologiczną tzw. Interpretacji humanistycznej:
Dzieło kulturowe jest kreacją człowieka, z którym interpretator dzieli podstawowe właściwości fizyczne i duchowe a zatem jest w stanie go zrozumieć.
Twórca dzieła jest istotą racjonalną, tj. dokonuje wyborów celu i adekwatnych do ich osiągnięcia środków zgodnie z posiadaną przez siebie wiedzą o rzeczywistości, kierują c się przy tym niesprzecznym systemem wartości.
Rekonstrukcja przez interpretatora tej wiedzy i systemu wartości pozwala zrozumieć sens dzieła kulturowego, będącego przedmiotem dociekań.
Rodzaje wykładni prawa
Pierwszą typologią jest zróżnicowanie ze względu na podmiot jej dokonujący. Według tego kryterium występuje, zatem:
Wykładnia autentyczna - dokonywana jest ona przez ten podmiot, który przepis ustanowił.(Zasięg i moc obowiązywanie takiej interpretacji jest równy zasięgowi i mocy wynikającej z rodzaju interpretowanego aktu).
Wykładnia legalna - dokonywana jest przez uprawniony do tego organ państwa. Wykładnia prawa delegowana - kiedy uprawnienie do wykładni przepisu jest zawarte w samym przepisie.
Wykładnia operatywna - jest to rodzaj wykładni podejmowany przez organy stosowania prawa, dokonywać jej mogą wszelki organy władzy państwowej. Szczególne znaczenie ma tu jednak wykładnia sądowa. Np. wykładnia Sądu Najwyższego może przyjmować postać:
Sąd najwyższy może rozpoznawać skargi kasacyjne wnoszone przez strony do orzeczeń sądu drugiej instancji. W przypadku stwierdzenia zasadności kasacji SN działający zwykle w składzie trzyosobowym uchyla orzeczenie sądu drugiej instancji. Po przekazaniu powrotem do odpowiedniego sądu jest ten sad związany wykładnią SN.
Sąd najwyższy może podejmować uchwały jeżeli uzna, że celowe jest wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie. Nie są to uchwały dotyczące bezpośrednio konkretnych spraw. Do ich podjęcia dochodzi na wniosek określonego organu państwa. Takie uchwały zapadają przy udziale & sędziów w składzie całej izby sądu najwyższego, połączonych izb lub w pełnym składzie SN.
Drugi typ uchwał SN może podejmować w następstwie przedstawienia mu do rozstrzygnięcia tzw. Zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości w konkretnej sprawie.
Uchwały 7-osobowych składów SN zapadających w trybie określonym w punktach II i III mogą uzyskać moc Zasad prawnych, jeżeli taki 7-osobowy skład tak postanowi. W przypadku uchwał całej izby dzieje się tak automatycznie. Taka wykładnia wiąże też inne składy orzekające SN.
Wykładnia doktrynalna - wykładni może dokonywać każdy na własny użytek, nie ma jednak ona dla nikogo mocy wiążącej.
Ze względu na sposób dokonywania wykładni
Wykładnia językowa - Polega na dokonywaniu interpretacji przepisów prawnych przy wykorzystywaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i naturalnego, reguł poprawnego myślenia i reguł logiki prawnej.
Wykładnia systemowa - Polega na ustaleniu rzeczywistego znaczenia przepisów ze względu na ich usytuowanie w systematyce wewnętrznej systemu prawa lub zasady danej gałęzi prawa..
Wykładnia funkcjonalna - Ustalenie znaczenia przepisu zgodnie z celem, jaki chciał osiągnąć ustawodawca stanowiąc ten przepis.
Wykładnia porównawcza - Polega na ustaleniu znaczenia przepisu przez porównanie go z innymi podobnymi przepisami o ustalonym znaczeniu
Układ synchroniczny - porównanie z przepisami innych krajów
Układ diachroniczny - porównanie z przepisami niegdyś istniejącymi
Ze względu na wyniki wykładni
Wykładnia literalna(dosłowna) - ustalona ze względu na użycie reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka.
Wykładnia rozszerzająca - polega na porównaniu wyniku wykładni językowej i systemowej lub celowościowej i przyjęciu szerszego znaczenia przepisu niż wynikałoby to z przepisu.
Wykładnia zwężająca - polega na porównaniu wy6ników wykładni literalnej i celowościowej lub systematycznej i przyjęciu węższego znaczenia przepisu niż wynikałoby to z wykładni literalnej.
Reguły interpretacyjne i inferencyjne. Topiki prawnicze
Reguły interpretacyjne - ich zastosowanie pozwala na ustalenie właściwego znaczenia przepisu.(Wykładni językowej):
Do tekstu przepisu nie można ani nic dodawać ani odejmować
Zwrotom języka prawnego nie należy, bez wyraźnego powodu, nadawać innego znaczenia niż to, które zwroty mają na gruncie języka naturalnego
Jeżeli dany zwrot jest specyficznym zwrotem języka prawnego należy go rozumieć według znaczenia, nadanego mu przez ten język.
Zwroty brzmiące podobnie należy rozumieć jednolicie
Zwroty brzmiące odmiennie należy rozumieć nie jednolicie
Wyjątków od ogół nie wolno interpretować rozszerzając
Oprócz poszczególnych sposobów wykładni i reguł interpretacyjnych stosuje się również dwa dodatkowe typy środków argumentacyjnych:
Reguły inferencyjne - są to logiczne lub quasi-logiczne reguły wnioskowań akceptowane szeroko i wykorzystywane w odniesieniu do prawa stanowionego
Jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś więcej jest też uprawniony do czynienia czegoś mniej.
Jeśli komuś jest zakazane czynić coś mniej jest jeszcze bardziej zakazane czynić coś więcej.
Jeśli kogoś, i tylko jego dotyczy zakaz lub nakaz zachowań(lub gdy zachowanie powinno się odbyć w pewnych warunkach) to innych podmiotów nakaz lub zakaz nie dotyczy. Podobnie gdy nakazany jest jeden ściśle określony sposób zachowania, inne zachowania są niedozwolone.
Wnioskowanie przez analogię
Analogia z ustawy - polega na zastosowani do nieuregulowanego stanu rzeczy, regulacji dotyczącej podobnego stanu rzeczy uregulowanego
Analogia z prawa - polega na sformułowaniu nowej normy, która regulowałaby stan rzeczy objęty luką w procesie stanowienia prawa.
Wnioskowanie z celu na środki - opiera się na potocznym rozumieniu, że cel uświęca środki. Wnioskowanie to może przybrać kilka postaci:
Jeśli prawo nakazuje określone zachowanie Z lub osiągnięcie celu C to zakazane jest podejmowanie zachowań uniemożliwiających osiągnięcie celu C lub zachowania Z.
Jeżeli prawo nakazuje określone zachowanie Z lub osiągnięcie celu C, to przyjmujemy, że nakazane jest podjęcie zachowań stanowiących warunek konieczny zrealizowania zachowania Z i celu C
Jeżeli prawo dopuszcza zachowanie Z lub osiągnięcie celu C, to zakładamy również, że dozwolone jest podjęcie zachowania Z1 prowadzącego do zachowania Z lub osiągnięcia celu C.
Argumenty wypracowane przez kulturę prawniczą zwane też topikami prawniczymi
Rozdział XII:
Stosunki prawne
Pojęcie stosunku prawnego
Stosunki prawne - są to relacje między przynajmniej dwiema osobami, w których reakcja jednej strony wywołują reakcję drugiej strony i podlegają kontroli norm społecznych.
Powstanie, zmiana i ustanie stosunku prawnego
Stosunki prawne powstają, zmieniają się i ustają w wyniku zaistnienia wydarzeń zwanych Faktami prawnymi.
Zdarzenia - wydarzenia niezależne od woli ludzkiej
Zachowania - czyny zależne od naszej woli
Czyny wstępują w postaci:
Czyny zgodne z prawem
Czyny niezgodne z prawem(niedozwolone)
Czynności konwencjonalne wśród nich trzeba wyróżnić:
Czynności władcze - organów władzy publicznej związane ze stosowaniem prawa
Czynności władcze - organów władzy publicznej związane ze stanowieniem prawa
Czynności prawne - wymagające oświadczenia woli zmierzające do wywołania skutków prawnych podejmowane przez osoby fizyczne lub prawne(znaczenie węższe: CP. Z zakresu prawa cywilnego, szersze: różne gałęzie prawa).
Podmioty stosunku prawnego
Podmioty stosunku prawnego(Strony) - są osoby(będące jednocześnie adresatami norm regulujących ten stosunek), które w nim występują jako uprawnione osoby lub zobowiązane do określonego zachowania, względem innych osób, będącymi uczestnikami tego stosunku prawnego. (A zachowuje się Z wobec B)(A wobec B wywołuje skutki C, czy C będzie stroną stosunku, decydują normy).
Przykładowymi podmiotami są:
Prawo konstytucyjne
Sejm
Rada ministrów
Itp.
Prawo administracyjne
Organy państwa
Organy samorządu
Obywatele
Cudzoziemcy
Instytucje
Prawo karne
Państwo reprezentowane przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości
Sprawcy czynów
Prawo cywilne
Osoby fizyczne
Osoby prawne
Osobą fizyczną jest każdy człowiek od chwili poczęcia aż do śmierci
Zdolność prawna - Możność uczestnictwa jako podmiot w stosunkach prawnych(nabywania uprawnień itp.).
Zdolność do czynności prawnych - zdolność do składania oświadczeń woli ze skutkiem prawnym nawiązania, zmiany i wygaśnięcia stosunku prawnego.
Osoba prawna - jest tworem organizacyjnym powstałym na podstawie i zgodnie z zasadami (zazwyczaj)kodeksu cywilnego najczęściej dysponującym pewnym majątkiem. Dzielimy na:
Zrzeszenia, dla których istnienia przesądzające jest zgrupowanie pewnej liczby osób.
Zakłady, dla których przesądzające jest zgrupowanie pewnego majątku.
Osoby prawne powstają w trybach:
Tryb rejestrowy - Osoba prawna jest powoływana z inicjatywy założycieli, a osobowość prawną otrzymuje w chwili wpisu do odpowiedniego rejestru na podstawie decyzji organu państwowego.
Tryb ustawowy - Polega on na tym, że w drodze ustawy powstaje pewna instytucja, a przepisy tej ustawy nadają jej osobowość prawną.
Tryb notyfikacyjny - warunkiem powstania osoby prawnej jest powiadomienie odpowiednich władz państwowych
Ułomne osoby prawne - Podmioty niemające osobowości prawnej, lecz na podstawie szczególnych unormowań prawnych mogą one jednak podejmować czynności prawne oraz uczestniczyć jako strona w postępowaniu przed sądem cywilnym. Dysponują zdolnością prawną.
Przedmiot i treść stosunku prawnego
Przedmiotem określonego stosunku może być określone zachowanie, przedmiot materialny, prawa osobiste. To właśnie jego dotyczą relacje(obowiązki, uprawnienia) zachodzące między stronami stosunku.
Na Treść stosunku składają się uprawnienia i obowiązki jego podmiotów.
Rodzaje stosunków prawnych
Ze względu na metodę regulacji prawnej:
Stosunki cywilnoprawne
Strony tych stosunków są równoprawne
Stosunki są zawierane dobrowolnie, i tak mogą być rozwiązane
Przedmiot i treść stosunków są, określone przez strony(jeśli jest to zgodne z prawem).
Sankcjami są sankcja nieważności lub egzekucyjna
Stosunki prawno administracyjne
Strony tych stosunków nie są równoprawne(stroną władczą jest państwo lub jego administracja lokalna)
Zawiązanie stosunku może nie być dobrowolne. Wynikać może z jednostronnej decyzji organu państwa lub z prawa.
Przedmiot i treść normy są określone z reguły mocą norm iuris cogentis.
Sankcjami są: egzekucyjna, karna, nieważności.
Stosunki prawnokarne(pojmować można dwojako: więzi wszystkich ze wszystkimi wynikające z powszechnie obowiązującego prawa, ale także jako więzi prawne wynikające z już popełnionego czyn.) II rodzaj:
Nawiązywane są poprzez dokonanie czynu zabronionego przez ustawę karną.
Strona tego stosunku jest państwo działające za pomocą konkretnych organów, które zajmują w stosunku pozycje zwierzchnie.
Położenie prawne tych norm wyrażają normy typu iuris cogentis.
Kary mają charakter karny, a posiłkowe egzekucyjny.
Ze względu na liczbę podmiotów:
Dwustronne
Wielostronne
Ze względu na stopień aktualizacji:
Stosunki dwustronne zindywidualizowane
Możliwość wskazania podmiotów co do tożsamości
Mogą powstać, zmienić się, ustać nie tylko w wyniku działań wzajemnych, ale także w wyniku jednostronnej czynności prawnej.
Jednostronnie zindywidualizowane
Możliwość wskazania tylko jednego podmiotu co do tożsamości
Obustronnie niezindywidualizowany
Żaden podmiot nie jest znany co do tożsamości. Wszyscy adresaci norm mają wobec pozostałych wskazane w nich uprawnienia i obowiązki
Z Aktualizacją treściową możemy mieć do czynienia wtedy, gdy ze względu na zaistnienie pewnych zdarzeń prawnych treść stosunku ulega zmianie.
Rozdział XIII
Odpowiedzialność Prawna
Pojęcie i ogólne zasady odpowiedzialności prawnej
Odpowiedzialność:
Za zachowania własne
Za zachowania cudze
Na zasadzie ryzyka
Innym podziałem odpowiedzialności jest:
Odpowiedzialność karna - dotyczy ona ludzi(osób fizycznych). Dotyczy szeregu czynów zakazanych z zakresu obrotu gospodarczego, ochrony środowiska, ochrony własności intelektualnej, itp.. Odpowiadać można tylko za własne czyny.
Odpowiedzialność cywilna - dotyczy osób fizycznych i prawnych nie mających osobowości prawnej. Odpowiadać można nie tylko za własne czyny ale też za cudze i za podjęcie ryzyka.
Odpowiedzialność „administracyjna”
Służbowa - pracownicy wobec pracodawców, naruszenie obowiązków związanych z wykonywaniem czynności służbowych.
Parlamentarna - ponoszona przez rząd lub pojedynczych jego członków wobec sejmu, niezgodność działania władzy wykonawczej z wolą parlamentu.
Konstytucyjna - najwyższych funkcjonariuszy państwa za czyny zawinione niezgodne z konstytucją lub ustawami
Przesłanki odpowiedzialności prawnej na przykładzie odpowiedzialności karnej.
Popełnienie czynu zabronionego przez ustawę karną obowiązującą w miejscu i czasie dokonania.
Konieczna jest posiadanie swobody możliwości zachowań
Osiągnięcie minimalnego wieku(w Polsce 17 lat, na specjalny wniosek 15)
Odpowiedni stan zdrowia psychicznego i rozwoju psychicznego w momencie popełniania czynu
Działanie nie zostało podjęte w obronie koniecznej
Jeżeli odpowiedzialność dotyczy czynu ociągającego za sobą skutek przestępczy, między działaniem a skutkiem musi istnieć związek przyczynowy
Czyn dokonany został w stanie winy. Przez winę rozumie się stan psychofizyczny towarzyszący przestępcy. Istnieje wina:
Umyślna - gdy sprawca ma zamiar dokonać czynu zabronionego tj. gdy chce go popełnić(zamiar bezpośredni), alb0o przewidując możliwość jego popełnienia(zamiar pośredni).
Nieumyślna - gdy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go jednak na skutek nie zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach
Fikcja znajomości prawa
Ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi
Ignorantia iuris non exculpat nieznajomość prawa nie usprawiedliwia
Rozdział XIV
Sprawiedliwość i rządy prawa
Idea sprawiedliwości i jej znaczenie w procesie stanowienia i stosowania prawa
Sprawiedliwość wyrównawcza - dotyczy „odpłaty” za dobro i świadczenia otrzymane od innych oraz zło.
Sprawiedliwość rozdzielcza(dystrybutywna) - odnosi się do dzielenia ciężarów lub nagród między zobowiązanych i zasłużonych
Znaczenia sprawiedliwości:
Sprawiedliwość jako dobro etyczne
Sprawiedliwość pojmowana jako zasada regulująca wymiana dóbr(premie wynagrodzenia i inne dobra) i ciężarów(kary, podatki cła, itp.)
Materialne koncepcje sprawiedliwości
Każdemu według jego dziel - pod uwaga brany jest efekt końcowy bez względu na inne okoliczności.
Każdemu według jego zasług - pod uwagę brany jest efekt końcowy ale znaczenie mają też okoliczności jego osiągnięcia np. nakłady
Każdemu według jego potrzeb -
Każdemu według jego pozycji - jest arystokratyczna koncepcja, biorąca pod uwagę głównie zhierarchizowanie społeczeństwa i odzwierciedlenie jej na dostępność do dóbr.
Każdemu to samo -
Każdemu według tego co przyznaje mu prawo - jest odniesieniem do tego którą z powyższych zasad uznaje prawo.
Formalna koncepcja sprawiedliwości - we tym ujęciu przez sprawiedliwość rozumie się właściwość czyjego postępowania polegającą na równym traktowaniu podmiotów znajdujących się w jednakowej sytuacji lub noszących jednakowe cechy.
Państwo prawne rządy prawa
Zasada państwa prawnego:
Idea państwa prawnego dotyczy działań państwa. Obowiązkowe jest ukaranie każdego wykrytego naruszenie prawa.
Państwem prawnym może być tylko takie państwo w którym prawo określa granice władzy publicznej.
Nie każde naruszenie przez państwo prawa jest równoważne z brakiem praworządności
Koncepcje praworządności;
Koncepcja praworządności formalnej - porządek prawny akceptuje wartości formalne związane ze sposobem stanowienia prawa
Koncepcja praworządności materialnej - porządku prawnego, dla którego fundamentalne znaczenie mają wartości materialne, tj. nie dotyczące tylko stanowienia i stosowania prawa, ale również jego treści.
Dobre prawo<=>;
Prawo jest dostatecznie ogólne aby być bezstronnym arbitrem
Prawo jest należycie ogłoszone
Prawo nie działa z mocą wsteczna
Prawo jest jasne
Prawo unika sprzeczności norm
Prawo nie domaga się od adresatów rzeczy niemożliwych
Prawo jest względnie trwałe w czasie
Działania urzędowe pozostają w zgodności z prawem
Koncepcja praworządności materialnej - państwo będące urzeczywistnieniem tej koncepcji to taki, które nie tylko przestrzega prawa , ale też prawo pozytywne spełnia w nim podstawowe warunki odnoszące się do jego treści i formy.
Gwarancje państwa prawnego
Gwarancje materialne - czyli takie zorganizowanie życia społecznego w państwie, który uczyni naruszenie prawa przez państwo mało prawdopodobne lub zminimalizuje jego zasięg.
Gwarancje formalne(instytucjonalne) - wyraża się w istnieniu mechanizmów kontroli nad przestrzeganiem prawa przez państwo w toku jego stanowienia i stosowania.
Gwarancje ustrojowe - związane z cechami ustrojowymi państwa(np. trójpodział władzy, swoboda działania legalnej opozycji, niezbywalne i pierwotne prawa obywatela, itp.)
Gwarancje legislacyjne - związane z tworzeniem prawa i z formalnymi cechami samego prawa (hierarchizacja aktów prawnych, istnienie sądu konstytucyjnego)
Gwarancje proceduralne - związane ze stosowaniem prawa. (np. istnienie wieloinstancyjnego sądu)
Demokratyczne państwo prawne
To takie, które:
Realizuje zasadę trójpodziału władz
Posiada w pełni niezawisłe sądy
Posiada sądową kontrolę stosowania prawa przez administracją.
Istnienie sądowej kontroli zgodności prawotwórstwa z konstytucją
Zagwarantowanie każdemu prawa do sprawiedliwego sądu
Przestrzeganie prze wszystkie organy władzy publicznej wyznaczonych im kompetencji
Istnienie i przestrzeganie praw człowieka i obywatela zgodnych z obecnymi standardami.
Przestrzeganie w procesie stanowienia i stosowania prawa fundamentalnych zasad prawa
Przestrzegania zasad: pewności prawa, jawności i jasności prawa, zachowania odpowiedniej vacatio legis, a także zasady, że umów należy dotrzymywać.
Religijne
Organizacyjne
Obyczajowe
Czynności
prawne
Akty
Stosowania Prawa
Akty
tworzenia Prawa
Czynności konwencjonalne
prawnie obojętne
Czynności konwencjonalne
prawnie istotne
Czynności
konwencjonalne
Inne
Czynności konwencjonalne
Zachowania
Zdarzenia
Fakty prawne
Czynności prawne
Akty tworzenia prawa
Akty stosowania prawa
Czyny
Zgodne z prawem
Niedozwolone