1.PRAWO KARNE - pojęcie, podział.

a) Prawo karne powszechne ( w znaczeniu szerokim)- reguluje odpowiedzialność karną wszystkich osób.

-materialne -procesowe -wykonawcze

b) Prawo karne szczególne

-skarbowe -wojskowe

Podział na prawo powszechne i szczególne jest oparte na różnej dla tych dziedzin zasady odpowiedzialności karnej oraz środków karnych, które stosują te dziedziny.

Prawo karne powszechne reguluje odpowiedzialność karną wszystkich osób.

Prawo karne szczególne reguluje odpowiedzialność karną określonej grupy podmiotów prawa.

Prawo karne procesowe- to zespół norm, które regulują sposób postępowania przed organami powołanymi do ścigania sprawców przestępstw i organami rozstrzygającymi o odpowiedzialności karnej,

Prawo karne wykonawcze-to zespół norm, które zajmują się uregulowaniami sposobu wykonywania kar zasądzonych za działania bezprawne;

Prawo karne skarbowe -jest wyodrębnione ze względów przedmiotowych, gdyż dotyczy spraw związanych z naruszeniem interesu skarbu państwa, np. przestępstwa podatkowe, celne, dewizowe. Określa ono rodzaje przestępstw oraz postępowanie w tej sprawie.

Prawo karne wojskowe - wyodrębnione jest ze względów przedmiotowych oraz podmiotowych. Podmiotowych, dlatego, że dotyczy zasad odpowiedzialności określonego kręgu osób, a mianowicie żołnierzy, a przedmiotowych, dlatego, że celem tych norm jest zapewnienie dyscypliny wojskowej i gotowości obronnej.

Poza K.K. przepisy z zakresu prawa karnego zawarte są także w innych jeszcze regulacjach, np. w prawie autorskim.

2. PODSTAWOWE CECHY:

Uniwersalizm - oznacza, że P.K. nie normuje tylko jednej dziedziny stosunków społecznych, ale ogół tych stosunków. Ta cecha wyodrębnia go od innych dziedzin prawa.

Subsydiarność -P.K. penalizuje ( kara) tylko najważniejsze naruszenia stosunków społecznych regulowanych przez przepisy innych gałęzi prawa. Można więc powiedzieć, że P. K. pełni funkcję subsydiarną w stosunku do innych dziedzin prawa.

3. FUNKCJE:

a) F. Ochronna - ochrona istniejących stosunków i dóbr przed zamachami innych osób ( np. żeby ktoś nam nie ukradł czegoś).

b) F. afirmacyjno - motywacyjna - poprzez normy powinnościowe P.K. określa pewne standardy postępowania w społeczeństwie, wskazuje jakie normy podlegają ochronie.

P.K. jest tym bardziej skuteczne im powszechniejsza świadomość prawna społeczeństwa, a także im większe znajduje wsparcie normy w kulturze i religii oraz społecznych normach postępowania. W nauce kryminologii (nauka o przestępstwie) powiedziano, że rozmijanie się prawa z podstawowymi normami społeczno-etycznymi prowadzi do zjawiska zwanego anomią. Anomia polega na tym, że ludzie nie czują się związani z prawem i nie identyfikują się z nim.

c) F. gwarancyjna — zakres czynów karalnych nie musi być jasno określony w ustawie a sądy mogą stosować tylko takie kary, które są określone w ustawie.(N ULLUM CRIMEN SINE

LEGĘ- nie ma zbrodni bez ustawy; NULLA POENA SINE LEGĘ - nie ma kary bez ustawy).

d) fasada humanitaryzmu - zgodnie z tą zasadą środki represji przewidziane w kodeksie karnym nie powinny przekraczać miary potrzeb zwalczania przestępczości i powinny być stosowane w odpowiednim zakresie do popełnionego przestępstwa.

e) F. Prewencyjno-wychowawcza- oddziaływanie zapobiegawczo- wychowawcze zarówno na sprawcę przestępstwa ( prewencyjna indywidualna) jak i na ogół społeczeństwa(prewencyjna ogólna).

f) F sprawiedliwościowa- stosowanie prawa karnego powinno zaspokajać tzw. Społeczne poczucie sprawiedliwości w związku z naruszeniem dobra prawnego.

g) F. restytutywna (z łac. restytutio -przywrócenie); umożliwia sprawcy przestępstwa, przez odpowiedni system środków karnych, starania o naprawienie pokrzywdzonemu wyrządzonej szkody przestępstwa.

4. SZKOŁY PRAWA:

-postępowo- humanitarna oświecenia- Monteskiusz(„0 duchu praw"), Rousseau, Wolter, Becaria („O przestępstwach i karach"- 1774r.) -równość wobec prawa; proporcjonalność kar do wagi przestępstw; można karać za czyny a nie za samą myśl; ustawa musi ściśle określać czyny i przewidziane za nie kary; zniesienie kar okrutnych

-szkolą klasyczna- (Berthelemy, pol-Edmund Krzymuski) badania nad strukturą przestępstwa; każdy czyn człowieka jest przejawem jego złej woli i trzeba go karać; kara to środek powstrzymujący potencjalnego sprawcę przed popełnieniem przestępstwa; większość uczonych opowiadała się za traktowaniem kary jako sprawiedliwej odpłaty za wyrządzone przestępstwem zło;

-antropologiczna- ludzie rodzą się przestępcami; przestępczości sprzyjają czynniki środowiska społecznego, np. nędza

-socjologiczna- (Franc Liszt)-poszukiwał typów przestępców opierając się na źródłach przestępczości; przestępcy zawodowi, z namiętności (mniej groźni).

-ruch obrony społeczne/- rozwijał się po 2 wojnie św. w USA , umiarkowany kierunek, głosił konieczność resocjalizacji przestępcy; celem nie ma być męka, cierpienie, ale sprowadzenie przestępcy na dobrą drogę;

-neoklasycyzm- rozwijał się głównie w Stanach Zjednoczonych i Skandynawii; rezygnuje z resocjalizacji przestępcy- postuluje zaostrzenie kary

-szkolą dogmatyczna prawa -głosiła konieczność dokonywania wykładni przepisów i analizy znamion ustawowych przestępstwa.

5.NAUKI PRAWNE:

W nauce prawa karnego wyróżnia się nauki, które określa się mianem nauk dogmatycznych.

Kryminologia (od łac. crimen- przestępstwo, logos- nauka), bada przestępcę, przestępstwo i społeczną reakcję na przestępstwo. Kierunki kryminologii :

-biologiczny

-socjologiczna

-psychologiczny

Kierunek biologiczny i psychologiczny kładł nacisk na psychikę sprawcy, zaś kierunek socjologiczny dopatrywał się przyczyn przestępczości w społeczeństwie. Przedmiotem kryminologii jest nie tylko dynamika i struktura oraz jej czynniki przyczynowe i społeczne skutki przestępczości ale również polityka przeciwdziałania czyli polityka kryminalna.

Polityka kryminalna - całokształt działalności państwa i społeczeństwa zmierzający do zapobiegania i zwalczania przestępczości. Częścią polityki kryminalnej jest polityka kania.

Polityka karna - zajmuje się zwalczaniem przestępstwa za pomocą kar i karnych środków prawno-kamych. Obejmuje ona procesy penalizacji i depenalizacji zachowań ludzkich, stosowanie kar i zasad ich funkcjonowania.

Penologia -nauka o karze jako zjawisku społecznym. Z uwagi na często stosowaną karę pozbawienia wolności wyodrębnia się również tzw. Penitencjarną.

Wiktynologia- "nauka o ofiarach przestępstw. Przedmiotem badań tej dziedziny jest:: dynamika i ukierunkowanie zjawisk pokrzywdzenia; rola ofiary w genezie przestępstwa, problematyka ochrony interesów ofiar przestępstwa w tym indemnizacji, czyli naprawienia wyrządzonej ofierze szkody.

Kryminalistyka- nauka o sposobach wykrywania przestępstw oraz uzyskiwania środków dowodowych dla potrzeb postępowania karnego. Dzieli się na taktykę i technikę kryminalistyczną. Do zakresu badań kryminalistycznych należy również problematyka rozpoznawania metod popełniania przestępstw co jest szczególnie ważne w działalności wykrywczej. Taktyka- sposób działania sprawcy; Technika kryminalna- zmierza do zabezpieczenia środków dowodowych (by można j e było później wykorzystać.

W sposób pośredni na prawo karne wpływają(rola pomocnicza nauk): psychologia, medycyna, socjologia, filozofia, pedagogika, logika, psychiatria, semantyka.

• ZAGADNIENIE SKALI PRZĘPCZOŚC1

Ażeby zwalczać przestępczość trzeba ją poznać, poznać poszczególne grupy przestępstw, jej zakres, ocenić ją jako zjawisko. Ciemna liczba to wielkość przestępstw popełnionych, ale nie ujawnionych. Są to te przestępstwa na temat których informacje nie dotarły do organów ścigania. Wyróżnia się tzw. Absolutna ciemna liczba - pojedyncze przestępstwa nieujawnione(nie dotarły do organów ścigania) i pojęcie względnej ciemnej liczby - przestępstwa zostały ujawnione, dotarły do organów ścigania ale wobec których nie wszczęto postępowania.

STATYSTYKI PRZESTĘPCZOŚCI:

- policyjna (przestępstwa wykryte )

- prokuratorska (rejestruje te przestępstwa wobec których wszczęte zostało postępowanie przygotowawcze

- sądowa (rejestruje te przestępstwa, których sprawca został zatrzymany; Wykrywa najmniej, bo osoba może być niewinna).

PRZYCZYNY. PRZESTĘPCZOŚCI:

Skąd bierze się przestępczość? Dlaczego? Jakie osoby popełniaj ą przestępstwa? Powstały różne teorie starające się wyjaśnić przyczyny przestępczości:

-niektóre z nich upatrywały tę przyczynę na tle nierówności materialnej, intelektualnej, społecznej,

- inne zwracają uwagę na istnienie czynników egzogenicznych — związanych z osobowością człowieka

- jeszcze inne wskazują na czynniki endogenne (zewnętrzne )

- w sposób najbardziej kompleksowy wyjaśniające przyczyny przestępczości są teorie .upatrujące te przyczyny w różnych czynnikach.

• 6 ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO

a) W naszym prawie karnym obowiązuje zakaz analogi j na niekorzyść sprawcy!

ANALOGIA polega na pociągnięciu do odpowiedzialności za czyn uznany za społecznie szkodliwy, który wyraźnie nie został zabroniony przez obowiązującą ustawę, bądź na podstawie szeregu przepisów (analogia legis), bądź na podstawie szeregu przepisów i ogólnych zasad prawa {analogia iuris)

b)Źródłem prawa karnego w Polsce może być tylko ustawa która została podjęta przez Sejm w ',. trybie przewidzianym w konstytucji większością głosów, przy odpowiedniej liczbie posłów, , podpisana przez Prezydenta i opublikowana w Dzienniku Ustaw. Prawo karne musi odpowiadać standardom prawa konstytucyjnego i nie może przewidywać karalności czynów, które naruszają prawa człowieka, np. ograniczenie wolności obywateli czy prawa do informacji.

c) Istnieją również tzw. Międzynarodowe żródla prawa polskiego. W skład tego pojęcia liczyć należy:

- zbrodnie, których w sensie określenia niektórych zachowań i sankcjonowanie ma bezpośrednie źródła w międzynarodowym prawie karnym,

- przestępstwa, które mają źródła w prawie karnym poszczególnych państw, choć podstaw należy szukać w zawartych i ratyfikowanych konwencjach międzynarodowych

- POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA z 1948r. Będąca rezolucją Zgromadzenia Ogólnego (z tego samego roku);

Przykładem zbrodni, których źródłem jest międzynarodowe prawo oparte na konwencjach są zbrodnie przeciwko pokojowi i ludzkości. Obecnie obowiązująca konstytucja RP akty prawa międzynarodowego uznaje za równorzędne źródła prawa.

Art. l KK:

„Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto popełnił czyn zabroniony przewidziany w ustawie"(Nullum crimen sine lege certa)

d) Istotną rolę odgrywa również Trybunał Konstytucyjny, który orzeka o zgodności aktów prawnych z konstytucją. Orzecznictwo Tryb. Konst. nie jest jednak źr. prawa karnego, nie jest także orzecznictwo sądowe, zwyczaj i poglądy nauki prawa. Zwyczaj ma znaczenie normatywne, gdy przepisy ustawy zawierają znamiona ocenne, których wykładnia opiera się na istniejących w społeczeństwie poglądach, np. wyszydzanie, poniżanie czy zniesławienie. Orzecznictwo sądowe odgrywa także istotną rolę, ale w wykładni prawa. Nie jest natomiast źródłem prawa. Szczególną rolę pełnią uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego izb połączonych oraz pełnego składu izby, które z chwilą podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Celem ich jest wyjaśnienie przepisów prawa budzących wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. Zasady prawa wiążą tylko jednak składy orzekające Sądu Najwyższego.

e) Prawo karne ma spełniać dwie funkcje:

- bronić społeczeństwo przed przestępczością,

- bronić jednostkę przed władzą państwową.

Zasady pk.:

Nullum crimen sine lege Nulla poena sine lege Nullum crimen sine culpa Nullum crimen sne poena - (tylko przestępstwa przewidziane w ustawie są karalne)

7. KK SKŁADA SIĘ Z 3 PODSTAWOWYCH CZĘŚCI;

a) części ogólnej,

b) części szczególnej,

c) części wojskowej,

Ad.a)Przepisy części ogólnej kk zawierają podstawowe definicje i opisują podstawowe instytucje oraz reguły operacyjne, np. w zakresie wymiaru kary.

Ad.b)Przepisy części szczególnej kk opisują poszczególne przestępstwa, posiadają budowę 2 członową: składają się z dyspozycji i sankcji. Wyróżnia się rodzajów dyspozycji:

- nazwowe - na określenie danego konkretnego zachowania posługują się jedną określoną nazwą,

- opisowe - dokonują opisu danego zachowania posługując się często zwrotami np. szczególna zuchwałość

- nazwowo opisowe - łączą w sobie te dwa opisane wyżej elementy np. kto zabije człowieka

- kazuistyczne — zmierzają do wyczerpania wszystkich odmian przestępczego zachowania, np. rosyjski KKGiP zawierał 2300 artykułów '

- syntetyczne - są przeciwieństwem poprzednich, zmierzają więc do w miarę ogólnego określenia ztypizowania czynu zabronionego: np. zabójstwa są to słowa: kto zabija człowieka

- opisowe - mogą mieć charakter:

- proste - zawierają tylko jeden zespół znamion wyrażający jedną odmianę zabronionego zachowania się,

- złożone - obejmują kilka takich zespołów opisujących zachowania tworząc niekiedy kilka odmian przestępstwa, np. jest wiele odmian gwałtu min. gwałt zbiorowy, gwałt ze szczególnym okrucieństwem,

- zupełne - w sposób wyczerpujący obejmuje zespół znamion czynu zabronionego

- niezupełne mogą mieć charakter zależny lub blankietowy: zależne to takie, gdy ustalenie istoty zabronionego zachowania się jest uzależnione od zastosowania innych przepisów tego samego aktu prawnego; blankietowe to takie, które w ogóle nie zawierają opisu zabronionego zachowania się, lecz niejako ogólny blankiet, którego treść uzupełniają przepisy innych ustaw, np. kto narusza tajemnicą państwową.

Poza tym wyróżnia się różnego rodzaje sankcje;

- bezwzględnie nieoznaczona-sankcja nie jest w ogóle określona

- bezwzględnie oznaczona-kara jest ściśle określona

- względnie nieoznaczona -jedna z granic jest tylko określona

- względnie oznaczona - wskazana jest dolna i górna granica kary

W naszym systemie prawnym obowiązuje sankcja względnie oznaczona!

- prosta - w przypadku, gdy jest przewidziana l sankcja

- złożona - w przypadku w którym tych sankcji jest więcej.

8. OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ

KK stosuje zasadę, że stosuje się ustawę, która obowiązuje w czasie popełnienia przestępstw ta zapewnia stan pewności prawnej, ściśle pozostaje w zgodzie z zasadą: Lex retro non agit

Czas popełnienia przestępstwa istotny ze względu na:

- przepisy prawa intertemporalnego (międzyczasowe prawo karne)

- na wiek - odpowiedzialność sprawcy,

- podleganie sprawcy przestępstwa przeciwdziałaniu amnestii — w aspekcie powrotu spra¹ przestępstwa, ustalenie winy sprawcy niepoczytalność sprawcy

Zgodnie z kk czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania do którego był zobowiązany. Istotnym jest więc czas czynu a nie czas ;

ani tym bardziej czas pomiędzy czynem a skutkiem. Czasem przestępstwa jest czas działania

9. PRZESTĘPSTWA (RODZAJE).

-Wieloczynowe - gdy ciągle się dokonują (przez pewien okres czasu) tego samego czynu się pod uwagę ostatni z wielu dokonanych czynów przez sprawcę,

-Ciągłe - trwa ciągle przez jakiś czas, np. przez 10 miesięcy; momentem zakończenia rea

znamion czynu niedozwolonego jest czas dokonania ostatniego czynu,

-Trwałe - utrzymywanie stanu niezgodnego z prawem (np. trzymanie broni), c;

popełnienia przestępstwa jest cały okres trwania tego procederu.

10. ZASADY INTERTEMPOLARNE ( MIĘDZYCZASOWE PRAWO KARNE)

Aby przedstawić reguły intertempolame należy ustalić czy zmiana ustawy nastąpiła

prawomocnym osądzeniem czynu, czy tez po jego prawomocnym osądzeniu oraz na czym poi

zmiana ustawy:

-penalizacji - w chwili popełnienia czynu nie był on zabroniony, ale w chwili orzekania już Sprawca w takiej sytuacji nie będzie ponosił odpowiedzialności, gdyż nie można karać za zachowanie, które nie jest zabronione przez obowiązujące w danej chwili prawo;

-depenalizacji - pewien czyn był zabroniony w chwili jego popełnienia, ale potem zmienił ustawa i zniosła karalność czynu. Jeżeli w czasie orzekania istnieje inna reguła niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę obowiązującą wcześniej jeżeli jest względniejsza dla sprawy. Depenalizacja może być zupełna gdy ustawa znosi zakaz popełniania danego czynu albo częściowa gdy nowa ustawa przenosi jedynie zakaz jego popełnienia do wykroczeń,

-stabilizacja penalizacji - jeżeli czyn był zabroniony w czasie jego popełnienia oraz w czasie orzekania przez różne ustawy, które identycznie oceniają ten czyn. W takiej sytuacji stosujemy ustawę nową.

-Modyfikacja penalizacji — jeżeli jakiś czyn był zabroniony w czasie jego popełnienia oraz w czasie orzekania ale nowa ustawa ocenia inaczej ten czyn (łagodniej lub ostrzej) to należy stosować ustawę nową, chyba, że stara jest względniejsza dla sprawy.

Przy ocenie, która ustawa jest względniejsza dla sprawcy (lepsza, łagodniejsza) należy brać pod uwagę kilka elementów:

- ocenić konkretną sytuację sprawcy

- nie należy się kierować łagodnością kary, ale należy zwracać uwagę na konkretne warunki wymiaru kary,

- nie można stosować kombinacji przepisów jednej i drugiej ustawy.

W przypadku zmiany ustawy karnej po prawomocnym osądzeniu sprawcy, sytuacja nie powoduje zmiany wyroku zgodnie z zasadą powagi rzeczy osadzonych- LEX IUDICATUM. Należy jednak pamiętać, że jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, w której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony wymienioną karą pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności przyjmując, że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności. Może wystąpić sytuacja określana mianem depenalizacii prawomocnej osadzonego czynu . jeżeli wg nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa. Sformułowanie, że nie jest już zabronione pod groźbą kary należy odczytywać, że nie jest przestępstwem.

11. OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ CO DO MIEJSCA I OSÓB.

W prawie karnym są zasady, które wiążą stosowanie polskiej ustawy z miejscem popełnienia przestępstwa, obywatelstwem sprawcy i charakterem popełnionego czynu. Podstawą do tych zasad jest miejce popelniema przestępstwa . Pozwala ono bowiem ustalić jaką ustawę karną należy stosować. Zgodnie z kk czyn uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał albo zaniechał działania do którego był obowiązany albo gdy skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił według zamiaru sprawcy miał nastąpić. Pk przyjmuje więc tzw. Teorię wszędobylska inaczej wielomiejscowosci zgodnie z którą przestępstwo może być popełnione w różnych miejscach.

a) W przypadku popełnienia przestępstwa na terytorium RP obowiązuje zasada terytorialności. Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium RP i jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną stanowi inaczej. Wyjątkiem od tej zasady są immunitety dyplomatyczne i konsularne. Wyróżnia się generalnie immunitety materialne i formalne:

-imm. materialny- oznacza nie podleganie karze, jest związany z rolą społeczną danej osoby, • dotyczy więc wąskiego kręgu czynów związanych ściśle z tą rolą, np. imm. adwokatów czy prokuratorów w zakresie wolności słowa np. za zniesławienie adwokaci nie odpowia lecz dyscyplinarnie,

-imm formalny - polega na tym, że określonych osób w ogóle nie można poć odpowiedzialności przed sądem bądź kolegium- immunitet bez względny; lub bez uz to zgody odpowiedniego organu - tzw. Immunitet względny. Odpowiedzialność tych jest więc w ogóle wykluczona, stanowi jedynie procesową przeszkodę w pociąg odpowiedzialności przed sądami do czasu uzyskania zgody odpowiedniego organu. Wyjaśnienia wymaga również kwestia pojęcia terytorialności: pojęcie terytorialności dekret o ochronie granic państwowych. Terytorium RP stanowi więc: pas morski 12mil terytorium otoczone granicami lądowymi, obszar 90 km w górę do wysokości lotów kosmicz. Statek powietrzny lub wodny nie jest więc terytorium państwa ale jedynie jurysdykcji rozciąga się na te statki, tak więc nie można odpowiadać za nielegalne przekroczenie w przypadku opuszczenia takiego statku.

b) Gdy chodzi o przestępstwa popełnione za granicą podstawowe znaczenie odgrywa tu obywatelstwa zwana też zasada na rodowości podmiotowej . zgodnie z tą zasadą obywatel powinien stosować się do prawa swojego kraju również gdy przebywa za granicą. Jeżeli za różnice między ustawą polską a ustawą obowiązującą w miejscu popełnienia czynu, s ustawę sąd może uwzględnić tę różnicę na korzyść sprawcy. Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego gz) przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia. Wyjątkiem jest tutaj sytuacja polskiego funkcjonariusza publicznego, który pełniąc służ granicą popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji. W takiej sytuacji nie jest bowiem konieczne aby czyn popełniony za granicą był karalny w tym państw którym go popełniono. Polski kk stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za gr przestępstwo skierowane przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osobie prą lub polskiej jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej. Polską ustawę karną stosuje się w razie popełnienia przez cudzoziemca za granicą przestępstwa innego, niż wyżej wymienione, jeżeli przestępstwo jest w polskiej ustawie karnej zagrożone przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności a sprawca przebywa na terytorium RP i postanowiono go wydać. Jest to tzw. zasada przedmiotowa w postaci zwykłej . oprócz tego może wystąpić zasada przedmiotowa w postaci obostrzonej.

c) Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, ustawę ka polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia przestępstw przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP, przestępstwa przeciw polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym, przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym, przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec polskiego urzędu Ponadto niezależnie od przepisów obowiązujący w miejscu popełnienia przestępstwa ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa, do którego ścigania RP jest obowiązana na mocy umów międzynarodowych. Orzeczenie zapada za granicą co nie stanów przeszkody do postępowania karnego o to samo przestępstwo przed sądem polskim. Sąd orzeka na poczet orzeczonej kary okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonywana tam karę uwzględniając różnice między tymi karami.

Zasada represji wszechświatowej — która oznacza, że niektóre przestępstwa są ścigane konwencjami niezależnie od miejsca popełnienia przestępstwa i obywatelstwa, np. handel kobietami.

12. SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU - KONCEPCJE.

Obecnie mówi się o tzw. społecznej szkodliwości czynu, co ma odzwierciedlać okoliczności, że to w jakim stopniu zachowanie jest karalne nie należy oceniać po formalnym zachowaniu ale także po innych okolicznościach(np. co innego jeżeli ktoś ukradnie pieniądze, które później przeznaczy na żywność dlatego że jest bezrobotny, ma rodzinę na utrzymaniu, a co innego jeśli ktoś ukradnie pieniądze i przeznaczy na imprezę). Są różne koncepcje na temat tego w jaki sposób ustalić stopień społecznej szkodliwości czynu:

-przedmiotowa - mówi,, że o wysokości społecznej szkodliwości czynu decydować powinna jedynie obiektywna szkodliwość czynu a przede wszystkim rozmiar wyrządzonej szkody;

-podmiotowa - mówi, ze o szkodliwości społecznej czynu decyduje przede wszystkim stosunek psychiczny sprawcy do czynu;

- przedmiotowo—podmiotowa przyjęto ją w orzecznictwie; ścisła koncepcja przedmiotowo-podmiotowa zwana też kompleksową, przyjmuje, że miernikiem społecznego niebezpieczeństwa czynu są przedmiotowe i podmiotowe elementy mieszczące się w granicach cech czynu przestępczego, np. rodzaj chronionego dobra ale także sposób działania, zamiar czynu,

- zgodnie z szerszą koncepcją tzw. całościową oprócz okoliczności podmiotowych i przedmiotowych należy też oceniać właściwości i warunki osobiste sprawcy(np. jak się ktoś prowadził, czy nadużywał alkoholu, jak się uczył...)

13. PRZESTĘPSTWA.

a) Przestępstwem jest;

- czyn człowieka zagrożony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę określającą jego znamiona( sposób, okoliczności, czas, miejsce),

- czyn zawiniony,

- społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy i bezprawny. Czyn to działanie oraz zaniechanie!

b) Sprawcą przestępstw może być tylko człowiek zdolny do zawinienia czyli o określonym wieku

i poczytalny. Na zasadach określonych w kk odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po

ukończeniu 17 lat.

Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się pewnych poważnych czynów określonych w kk np. zbrodni zabójstwa, może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie, jeżeli okoliczności sprawcy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, w szczególności jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu 17 lat, ale przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za

przemawiają.

c) Zachowanie człowieka może przybierać różne formy:

- działanie

- zaniechanie działania

- formy mieszane.

Jest to ściśle związane z koncepcją czynu jako podstawy odpowiedzialności.

Można powiedzieć, że istota czynu polega na takim zachowaniu się człowieka, które stanowi realizację decyzji woli, na którą składa się określona motywacja. Czyn przestępczy tzn. czyn o ujemnym ładunku treści społecznej; nie zachodzi czyn człowieka wywierany jest tzw. przymus absolutny wyłanczający decyzję woli, np. narkoanaliza. Przymus względny (kompulsywny) występuje gdy odziaływuje się środkami fizycznymi, (np. bicie), lub psychicznymi (np. groźba zabójstwa).

Nie jest czynem człowieka zachowanie wynikające z fizjologicznej lub psychologii niemożności realizacji decyzji, np. przypadkowe wybicie szyby lub ktoś kogoś popchną (ta osoba która została popchnięta w znaczeniu pk nie popełni czynu).

Zabronienie jakiegoś zachowania następuje przez określenie w ustawie jego sanki znamion(cech, które opisują dany czyn). Czynowi nadaje się w sensie formalnym bezprawność karną. Ogólnie bezprawność oznacza sprzeczność czynu z normami prawa. Bezprawność karna oznacza sprzeczność czynu z normami prawa karnego. Bezprawność karną wyróżnia zabroń czynu pod groźbą kary. W jednym więc z elementów definicji przestępstwa jest karalność. Należy odróżnić dobro prawne od przedmiotu czynności wykonawczej. którym jest konkretna osoba lub rzecz, na której dokonywane jest przestępstwo. Dobrem prawnym będzie żyć przedmiotem czynności wykonawczej będzie, ktoś, kto zostanie pozbawiony życia przez pewną osobę.

Czym innym jest czyn zabroniony a czym innym przestępstwo. Można powiedzieć przestępstwem jest zawiniony czyn zabroniony. Przestępstwo może być zbrodnia lub występkiem

Zbrodnia jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat, albo karę surowszą.

Występkiem natomiast jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Zbrodnię możną popełnić tylko umyślnie. Występek można popełnić także nieumyślnie jeżeli ustawa stanowi.

d) Ustawowe znamiona przestępstwa, (cechy, które opisują dany czyn) wyznaczają zespół charakterystycznych cech tworzących zarys typu przestępstwa. Znamiona przestępstwa należy udowodnić w procesie. Brak choćby jednego z nich nie pozwala na przyjęcie przestępstwa. Ustawowe znamiona przestępstwa dotyczą podmiotu, strony podmiotom przedmiotu ochrony, strony przedmiotowej.

Podmiot ochrony — w prawie polskim nie może być podmiotem przestępstwa osoba prawna lub inny podmiot zbiorowy. Odpowiedzialność może ponosić tylko człowiek. W kk istnieją pojęcia nieletniego i młodocianego:

Nieletni to osoba, która nie ukończyła 17 lat.

Młodociany to sprawca, który w chwili popełnienia czynu nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w l instancji 24 lat. Ze względu na podmiot dzieli się przestępstwa na powszechne czyli ogólno prawne i indywidualne.

Przestępstwo powszechne (ogólnoprawne) może być popełnione przez każdego karnie odpowiedzialnego człowieka tj. osobę poczytalną, która osiągnęła wiek odpowiedzialności.

Natomiast podmiotem przestępstwa indywidualnego może być tylko osoba, która ma określone W ustawie właściwości wyróżniające ją z kręgu innych osób. Podmiot przestępstwa powszechnego jest oznaczony w ustawie za pomocą zaimka: kto.

Natomiast przestępstwa indywidualnego za pomocą rzeczownika, np. matka. Przestępstwa indywidualne dzielą się na:

-właściwe takie, których indywidualne właściwości podmiotu są warunkiem przystępności czynu, np. funkcjonariusz publiczny,

-niewłaściwe - indywidualne właściwości podmiotu wpływają na zaostrzenie lub złagodzenie odpowiedzialności, a brak tej cechy powoduje, że mamy do czynienia z typem podstawowym.

Przedmiot i strona przedmiotowa przestępstwa.

Prawo karne jest stanowione przez ustawodawcę w celu ochrony dóbr jednostki oraz stosunków społecznych i gospodarczych przed najważniejszymi na nie zamachami. Całokształt tych (stosunków tworzy pojęcie ogólnego przedmiotu ochrony prawna karnej, Z punktu widzenia funkcji prawa karnego mówimy o przedmiocie ochrony a z punktu widzenia czynu przestępczego o przedmiocie zamachu. Rodzajowy przedmiot ochrony jest syntezą norm, które chronią analogiczne dobra pod względem rodzajowym. Indywidualnym przedmiotem zamachu jest natomiast to dobro, które jest przedmiotem ochrony danego przepisu karnego.

Ustawodawca grupuje poszczególne typy przestępstw w poszczególnych rozdziałach według wspólnego a niekiedy tylko zbliżonego przedmiotu rodzajowego. Od przedmiotu ochrony należy odróżnić przedmiot wykonawczy przez który rozumie się materialny substrat

przestępczego zachowania się np. ciało człowieka. KK posługuje się także pojęciem przestępstw podobnych - są to przestępstwa należące do tego samego rodzaju. Przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa nie za przestępstwa podobne.

Znamiona strony przedmiotowej przestępstwa charakteryzują: zewnętrzne zachowanie się sprawcy,

jego formę i okoliczności a także skutek tego zachowania się.

Działaniem jest czyn, który ma formę czynności przedsięwziętych w danym kierunku.

Zaniechanie to powstrzymywanie się przez podmiot od wymaganego od niego a możliwego działania w określonym kierunku. Przestępstwo zaniechania następuje wtedy, gdy sprawca powstrzymuje się od spełnienia ciążącego na nim obowiązku. Można wyodrębnić przestępstwa właściwe zaniechania,, tj. takie gdy zaniechanie jest samym aktem zachowania się podmiotu (np. nie zawiadomienie o przestępstwie), oraz przestępstwa niewłaściwe zaniechania , gdzie zachowanie pozostaje w związku z pewnym skutkiem( np. niedopełnienie obowiązków w zakresie BHP i narażenie kogoś na niebezpieczeństwo). Niektóre czyny, można popełnić przez działanie (np. podrabianie), inne tylko przez zaniechanie (np. nieudzielanie pomocy) a jeszcze inne w obu formach (np. nieumyślne spowodowanie śmierci).

14.PODZIAŁ PRZESTĘPSTW NA TYPY: KWALFIKOWANE I UPRZYWILEJOWANE

Każdy typ ma postać zasadniczą, a niektóre kwalifikowane ze względu na niektóre okoliczności czynu, właściwości sprawy lub następstwa.

Typ zasadniczy - jest podstawą do tworzenia typów przestępstw kwalifikowanego uprzywilejowanego. Stanowi on charakterystykę zachowań najbardziej typowych na naruszeń normy sankcjonowanej.

Typ kwalifikowany - jest to przestępstwo, gdzie zagrożenie karą jest zaliczeniem do typu podstawowego charakteryzującego się cechą, która w taki sposób wpływa na zwiększeń bezprawia, że ustawodawca uznał za słuszne dokonania zróżnicowania poprzez zagrożenie czynów charakteryzujących się tym-dodatkowo uznaniem za surowszą sankcję karną, takim znamienici może być skutek albo sposób działania, np. zgwałcenie w typie podstawowym, a kwalifikowanym szczególne okrucieństwo.

Typ uprzywilejowany — charakteryzuje się niższą sankcją karną niż przewidziana w typie podstawowym. Przyczynami zagrożenia karą łagodniejszą są szczególne okoliczności czynu, jego mała waga oraz sytuacja psychiczna sprawcy.

15. TEORIE ZWIĄZKU PRZYCZYNOWEGO.

a) Teoria ekwiwalencji - czyli równowartości warunków. Wychodzi ona z założenia, ze przyczyną skutku jest określona suma warunków koniecznych do jego nastąpienia. Wszystkie warunki posiadają taką samą wartość w tym znaczeniu, że każdy z nich uznawany jest za ten właśnie warunek, który spowodował skutek. Czy dany warunek jest konieczny a więc niezbędny do zaistnienia skutku ustała się przeprowadzając analizę polegającą na eliminacji określonego warunku. W przypadku gdy po wyeliminowaniu tego warunku skutek nie następuje, oznacza to, że warunek ten był konieczny.

b) Teoria adekwatnego związku przyczynowego - według niej związek przyczynowy występuje gdy skutek jest normalnym, przeciętnym następstwem rozpatrywanego czynu, nie jest więc wystarczające, że czyn danej osoby wywołał określony skutek

c) Teoria relewancji - związek przyczynowy może być wprawdzie ujmowany bardzo szeroko, ale pk poprzez stosowanie odpowiednich przepisów dokonuje selekcji, nie każdy bowiem związek przyczynowy jest istotny dla odpowiedzialności karnej.

16. STRONA PODMIOTOWA I PRZEDMIOTOWA PRZESTĘPSTWA.

Istnienie tylko związku przyczynowego pomiędzy czynem a skutkiem nie jest wystarczające do przyjęcia odpowiedzialności karnej. Konieczne jest także stwierdzenie winy. Zgodnie bowiem z KK nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Zasada winy w PK utożsamiana jest z odpowiedzialnością personalną co wyróżnia PK od innych dziedzin prawa, np. p. cywilnego, które przewiduje odpowiedzialność osób trzecich. Zasada winy stanowi nie tylko warunek odpowiedzialności, ale zakreśla również granice tej odpowiedzialności, np. przestępstwo składania fałszywych zeznań można popełnić tylko umyślnie.

Winę w PK można określić jako: naganność z punktu widzenia wymogów tego prawa, stosunku sprawcy do realizacji odcinka rzeczywistości, który jest objęty znamionami popełnionego przez niego czynu zabronionego.

Sprawcy będzie mogła być przypisana wina, gdy zostaną spełnione następujące warunki:

- sprawca musi posiadać podmiotową zdolność do wymaganego zachowania się, np. być w wieku odpowiedzialności karnej,

- sprawca musi posiadać możliwość rozpoznania bezprawności czynu, niezawiniona nieświadomość bezprawności wyłącza winę,

- od sprawcy można żądać zachowania zgodnego z prawem.

Wyróżnia się winę:

A. umyślną, B. nieumyślną, C. kombinowaną.

A. Zgodnie z KK czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, tj. chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia godzi się na to.

Zamiar popełnienia czynu zabronionego może wystąpić w 2 postaciach:

a) zamiar bezpośredni (dolus direklus) ma miejsce wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony, element woli określony czasownikiem „chce" posiada znaczenie szersze niż nadaje mu się w j. potocznym. Obejmuje swoim zakresem te skutki nawet, na wywołaniu których mu nie zależy.

Zamiar popełnienia czynu zabronionego w postaci „chcenia" nie można mylić z pragnieniem jego popełnienia ani uzależniać od określonej motywacji. Zamiar bezpośredni zachodzi bowiem niezależnie od motywów i pobudek. Można wyróżnić też:

-zamiar przemyślany - powzięty po głębszym namyśle,

- zamiar nagły - podjęty pod wpływem określonego bodźca bez dłuższego zastanawiania się

Wyróżnia się też:

- zamiar przemienny - gdy sprawca zmierza do jednego z wyodrębnionych skutków a odpowiada za ten skutek, który wywołał, zamiar o szczególnym zabarwieniu — może on występować w przestępstwach kierunkowych.

Przestępstwami kierunkowymi mogą być tylko przestępstwa umyślne, których strona podmiotowa zawiera pewne dodatkowe cechy. Przeważnie jest to wskazanie określonego celu działania, (np. celu zmuszania do określonego zachowania się), ale także motyw i pobudka.

Motyw to przeżycie psychiczne o charakterze intelektualnym skłaniającym sprawcę do popełnienia czynu.

Pobudka to przeżycie emocjonalne, które spełnia podobną rolę.

b) zamiar ewentualny (dolus ewentualis) polega na tym, że sprawca nie clice popełnić czynu zabronionego ale przewiduje możliwość jego popełnienia i godzi się na niego.

Zamiar jak gdyby ewentualny - wtedy gdy sprawca chce dokonać czynu zabronionego ale nie ma pewności co do wystąpienia jednego ze znamion i godzi się na jego zaistnienie, np. współżycie z osobą poniżej 15r. Życia jest zabronione i przykładem może być godzenie się na czyn lubieżny z osobą, która może nie mieć ukończonego 15r. życia.

B. Zgodnie z KK czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach mimo, że możliwości popełnienia tego czynu przewidywał lub mógł przewidzieć. KK dla przyjęcia nieumyślności wymaga aby czyn był popełniony na skutek niezachowania ostrożności. Nie każde bowiem naruszenie reguł ostrożności pozwala na przypisanie sprawcy tego naruszenia tego czynu zabronionego a w szczególności spowodowania określonego w ustawie skutku.

Podstawą przypisania skutku będzie naruszenie tej reguły postępowania, która miała chronić p wystąpieniem danego skutku w tej drodze, na której on w rzeczywistości wystąpił. Przypisanie czynu niedozwolonego jest możliwe tylko wtedy, gdy sprawca możliwość popełni

czynu przewidywał lub mógł przewidzieć.

KK przyjmuje ograniczenie przypisywalności następstw do dających się przewidzieć następstw naruszenia reguł ostrożności, co oznacza możliwość normalnych a nie nadzwyczajnych następstw. Oznacza to konieczność stosowania w zakresie związku przyczynowego koncepcji adekwatności.

C. Wina kombinowana (mieszana - culpa dolo exorla}

Zgodnie z KK sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego jeżeli następstwo to przewidywał lub mógł przewidzieć. Wina kombinowana charakteryzuje -się tym, że część znamion przestępstwa objęta jest zamiarem sprawcy a druga część tylko wina umyślna .

Zgodnie z KK dotyczy to tylko przestępstw: umyślnych; kwalifikowanych przez okres następstwa. Znamiona przestępstwa typu podstawowego objęte są winą umyślną, natomiast następstwa czynu które powodują wyższą karalność - winę nieumyślną, np. udział w bójce: uczestnicy mają zamiar uczestniczenia w niej(z. podst.), ( z. kwal.) gdy osoba pobita poniesie śmierć.

17. BŁĄD

Błąd można określić jako rozbieżność między rzeczywistością a wyobrażeniem o niej, polegać może na urojeniu pewnego stanu rzeczy lub nieświadomości istniejących okoliczności. - błąd co do okoliczności należących do znamion czynu zabronionego powoduje, że sprawcy można przypisać przestępstwa umyślnie objętego tymi znamionami, np. błąd myśliwego, który oddał strzał do d człowieka będąc przekonany, że strzela do zwierzyny. W przypadku, gdy błąd był zawiniony nieumyślnie, sprawca poniesie odpowiedzialność przestępstwo nieumyślne. Błąd co do osoby lub rzeczy nie ma w zasadzie znaczenia, np. zabójstwo x zamiast y. W pewnych sytuacjach może mieć jednak znaczenie dla odpowiedzialności karnej sprawcy, np. przypadku zabójstwa prezydenta.

Sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego od której zależy łagodniej odpowiedzialność, odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniej odpowiedzialność.

- Błąd sprawcy czynu zabronionego może dotyczyć nie tylko znamion ale też bezprawności czynu a więc oceny prawnej.

Nie ma znaczenia dla odpowiedzialności karnej sprawcy zdaje sobie sprawę bezprawności danego czynu, inaczej natomiast przedstawia się jego odpowiedzialność gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonany przez niego czyn jest bezprawny tj. gdy zachodzi nieświadomość bezprawna czynu .

Zgodnie z KK nie popełnia przestępstwa , kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności. W przypadku, gdy błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne kary. Błąd nie jest okolicznością dotyczącą zamiaru sprawcy lecz wpływa na czynu.

W przypadku gdy błąd jest usprawiedliwiony, powoduje to wyłączenie odpowiedzialności karnej. Gdy błąd jest zawiniony z uwagi na zmniejszenie stopnia winy stwarza to możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.

- Błąd co do okoliczności umarzającej odpowiedzialność - nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność uchylająca bezprawność albo winę. W przypadku, gdy błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. KK reguluje kwestię odpowiedzialności w razie błędu co do okoliczności stanowiącej znamię kontratypu , tj. okoliczności uchylającej bezprawność. Zaatakowanie chronionego dobra w ramach kontratypu jest zawsze atakiem na dobro prawne, który może być usprawiedliwiony ze względu na wy stepującą kolizję dóbr

- błąd co do okoliczności stanowiącej znamię kontratypu - nie powoduje sam przez się wyłączenia zamiaru, odnosi się bowiem do realizacji czynu o znamionach określonego typu, i tak zamiar ma miejsce pomimo wystąpienia błędu.

18. NIEPOCZYTALNOŚĆ.

Oznacza brak możliwości rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, który zachodzi w chwili czynu i spowodowany jest chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub innym zakłóceniem czynności psychicznych. Niepoczytalność jest więc określona jako pewien stan psychiczny ( niemożność rozpoznania i pokierowania swoim postępowaniem) oraz poprzez wskazanie na przyczyny biologiczne - psychiczne tego stanu.

Niemożność rozpoznania znaczenia swego czynu oznacza zarówno niemożność uświadomienia sobie możliwych skutków swego działania jak również niemożność oceny społecznej i moralnej swego czynu.

Niemożność pokierowania swoim postępowaniem oznacza zakłócenie sfery woli, np. popełnienie przestępstwa pod wpływem głodu narkotykowego. Konsekwencją tego czynu jest brak winy.

Dlatego nie popełnia przestępstwa kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zaburzenia czynności psychicznej nie mógł w czasie popełnienia czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.

19. POCZYTALNOŚĆ OGRANICZONA.

To sytuacja, gdy zdolność rozpoznania czynu lub kierowania postępowaniem jest w znacznym stopniu ograniczona. Sprawca działając w stanie ograniczonej poczytalności popełnia przestępstwo. Sąd może jednak w stosunku do takiego sprawcy zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

KK w odrębny sposób reguluje sytuację, gdy sprawca w chwili czynu znajduje się w stanie niepoczytalności lub poczytalności ograniczonej, który jest następstwem wprawienia się sprawcy w ten stan. Istotne jest, że sprawca przewidywał lub mógł przewidzieć, że wprowadzając się w taki stan wywołał u siebie niepoczytalność lub znaczne ograniczenie poczytalności. W takiej sytuacji nie stosuje się przepisów KK, które wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność. Stan nietrzeźwości zachodzi wtedy, gdy zawartość alkoholu we krwi przekracza 0.5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość, lub zawartość alkoholu w ldm sześć. Wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg, albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość.

20. ROZKAZ PRZEŁOŻONEGO.

Obowiązek wykonania rozkazu wynika z panującej w wojsku zasady dyscypliny podporządkowania, odmowa jego wykonania pociąga za sobą karę dyscyplinarną a nawet karną. Działanie w warunkach wykonania rozkazu uchyla winę. Doświadczenia z historii wskazują jednak, że ślepe wykonywanie rozkazów może prowadzi nadużywania dyscypliny wojskowej w celu popełniania przestępstw. Powstały dwie teorie, które określają osoby odpowiedzialne za skutki wykonywania rozkazów:

a) wg teorii ślepych bagnetów za skutki wykonania rozkazu odpowiada zawsze rozkazu odpowiada podwładny nie ponosi odpowiedzialności,

b) zgodnie z zasadą prawa narodów okoliczność, że żołnierz otrzymał rozkaz zabijali pogwałceniem prawa nie może zwalniać od odpowiedzialności zarówno rozkazodawcy j podwładnego. Odpowiedzialność ponosi więc zarówno rozkazodawca jak i osoba wykonujące rozkazy.

Polski KK w zakresie odpowiedzialności wynikającej z wykonywania rozkazu przyjmuje zasadę umiarkowanego posłuszeństwa.

Zgodnie z KK nie popełnia przestępstwa żołnierz , który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba, że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

Rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierz przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.

21.BEZPRAWNOŚĆ CZYNU.

Bezprawność czynu jest to sprzeczność z normami prawa. Nie zawsze jednak zachowanie, które formalnie narusza normy prawa będzie karane. W praktyce występują pewne rozbieżności między ujemną zawartością czynu zabronionego wyrazem jest jego karalność, a oceną jego społecznej szkodliwości. Czyn nie jest społecznie szkodliwy pomimo, że odpowiada typowi czynu zabronionego. Jego karalność nie jest społecznie uzasadniona.

Okoliczności wyłączające bezkarność czynu są to takie okoliczności, które powodują, że czyn wypełniający znamiona przestępstwa nie jest w rzeczywistości przestępstwem gdyż zgodnie z przepisami prawa lub praktyką jest on uznawany za zgodny z prawem. Okoliczności te uchylają więc bezprawność podjętych w ramach czynu wypełniających ustawowe znamiona czynu zabronionego.

Okoliczności wyłączające bezprawność nazywa się kontratypami. Nazwę tą wprowadził prof. Wolter w związku z teorią negatywnych znamion czynu zabronionego.

Zgodnie z tym pojęciem w zakres ustawowych znamion każdego czynu zabronionego. Wchodzą jego znamiona pozytywne, które określają zabronione zachowanie się sprawcy oraz brak znamion pozytywnych stanowiących ich korektę.

W KK występują kontratypy: obrony koniecznej, stanu wyższej konieczności, dopuszczalne, ryzyka koniecznego, ostatecznej potrzeby wojskowej. Poza KK znajdują się kontratypy: czynności leczniczych, karcenia nieletnich, ryzyka sportowego, szczególnych uprawnień i obowiązków.

A. KONTRATYP OBRONY KONIECZNEJ.

Obrona konieczna polega na odpieraniu bezpośredniego bezprawnego ataku na jakiekolwiek dobra chronione prawem przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu.

Działanie w obronie koniecznej jest działaniem prawnym i plączą odpowiedzialność karna. Obrona konieczna nie ma charakteru subsydiarnego i zaatakowany ma prawo bronić się także wtedy, gdy mógł z łatwością uniknąć zamachu poprzez ucieczkę czy wezwanie policji. W tym znaczeniu obrona konieczna jest prawem swoistym, co oznacza, że jest dopuszczalna również wtedy, gdy można było uniknąć zamachu w inny sposób niż przez czynne jego odparcie. Działanie sprawcy będzie mogło być uznane za działanie w ramach obrony koniecznej, gdy spełnione zostaną określone warunki:

a)obrona musi być reakcją na określony zamach,

b)zamach musi być bezprawny

c) sposób obrony musi być współmierny do niebezpieczeństwa zamachu.

Zamachem jest takie zachowanie człowieka, które stwarza bezpośrednie zagrożenie dla dobra korzystającego z ochrony prawnej.

Zachowanie jest to zarówno działanie jak i zaniechanie działania.

Obrona może być podejmowana od momentu wystąpienia zamachu i trwać aż do końca.

Ad.a) Bezpośredniość zamachu oznacza natychmiastowe niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu. Zamach jest bezpośredni, gdy wszedł w fazę usiłowania a nie tylko nawet karalnego przygotowania.

Ad. b) Bezprawność zamachu oznacza, że zamach może pochodzić tylko od człowieka, bo .tytko cechowanie człowieka może być rozpatrywane w aspekcie zgodności lub niezgodności z prawem.

Ad. c) Sposób obrony musi być współmierny do niebezpieczeństwa zamachu,

Obrona musi być konieczna w tym znaczeniu, że broniący może używać tylko sposobów i środków koniecznych do odparcia zamachu. Osoba napadnięta ma prawo do skutecznej obrony, odpierając zamach wolno użyć wszelkich dostępnych środków, które są niezbędne do odparcia zamachu (nawet niebezpiecznego narzędzia). Należy uwzględnić niebezpieczeństwo zamachu w chwili jego wystąpienia i nie kierować się przy ocenie zachowania się przez napadniętego skutkami jego samoobrony.

Prawo do samoobrony przysługuje wobec rzeczywistego zamachu. Urojenie zamachu może być rozpatrywane w kategoriach błędu. Podczas odpierania zamachu może wystąpić przekroczenie granic obrony koniecznej, które polega na świadomym użyciu nadmiernych środków lub sposobów obrony w sytuacji, gdy można było odeprzeć zamach za pomocą równie skutecznych, ale mniej niebezpiecznych środków, tzw. exces intensywny, (np. strzał z broni palnej w sytuacji, gdy wystarczyło napastnika tylko przestraszyć), lub podjęcie działań gdy zamach nie wszedł jeszcze w fazę bezpośredniego zagrożenia albo gdy ono już ustąpiło.

Czyn uprzywilejowany - to taki, który został popełniony przy przekroczeniu granic obrony koniecznej. Sąd może wtedy zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary albo odstąpić od jej wymierzenia

B. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI.

Jest to sytuacja, w której określonemu dobru grozi niebezpieczeństwo, które można odwrócić przez poświęcenie innego dobra także korzystającego z prawnej ochrony. Różnica między stanem wyższej konieczności a obroną konieczną polega na tym, że:

- w przypadku obrony koniecznej niebezpieczeństwo w postaci zamachu może pochodzić tylko od człowieka,

- w przypadku stanu wyższej konieczności mogą być różne źródła niebezpieczeństwa, nie tylko zachowanie człowieka, np. powódź.

Podstawowym elementem stanu wyższej konieczności jest bezpośrednie niebezpieczeństwo grożące danemu dobru. Występuje ono wtedy, gdy istnieje niebezpieczeństwo naruszenia dobra w najbliższej przyszłości.

Zachowanie sprawcy będzie mogło być uznane za działanie w stanie wyższej konieczności tylko wtedy, gdy spełnione zostaną następujące zasady:

a) subsydiarność b) proporcjonalność dóbr, c) wyłączenie.

Ad. a) Zasada subsydiarności polega na tym, że na stan wyższej konieczności można powoływać się tylko w sytuacji gdyby niebezpieczeństwa nie można było inaczej uniknąć, np. należy ratować się ucieczką gdy można było w ten sposób uniknąć niebezpieczeństwa a nie niszczyć cudzą rzecz.

Ad. b) Zasada proporcjonalności dóbr. W sytuacji działania w stanie wyższej konieczności musi być zachowana proporcja między dobrem ratowanym a poświęconym. Dobro poświęcone nie może przedstawiać wartości większej niż dobro ratowane - czyli albo wartości mniejszej albo takiej samej lub wartości wyższej, ale nie wartości oczywiście wyższej niż dobro ratowane.

Podstawowe znaczenie ma porównanie dobra poświęconego i ratowanego. Należy je porównać obiektywnie a nie subiektywnie.

Ad. c) zasada wyłączenia; Zgodnie z tą zasadą na stan wyższej konieczności nie mogą się powoływać osoby zobowiązane do szczególnej ochrony dobra nawet z narażeniem własnego życia np. lekarz. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

• C. DOPUSZCZALNE RYZYKO

Warunki, które należy spełnić, aby nie ponosić odpowiedzialności przed prawem za niepożądane skutki:

- celem działającego jest przeprowadzenie eksperymentu poznawczego, ekonomicznego, medycznego, technicznego,

- spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, oczekiwane osiągnięcie korzyści jest zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy, celowość i sposób przeprowadzania eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy

Działanie zgodne ze stanem wiedzy oznacza działanie zgodne z wymaganiami bezpieczeństwa polegające na wyborze optymalnych rozwiązań.

Wymóg społecznej opłacalności polega na tym, że prawdopodobieństwo korzyści jako rezultat) działania musi znacznie przekraczać w chwili czynu prawdopodobieństwo mogącej wyniknąć szkody

Eksperyment jest niedopuszczalny, gdy:

- nie ma zgody uczestnika, na którym jest on przeprowadzany,

- musi on być należycie poinformowany o korzyściach i grożących skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania,

- oraz możności odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.

b) Ryzyko sportowe.

- uprawianie danej dziedziny sportu ma być dozwolone,

- dziedzina sportu musi być uprawiana zgodnie z regułami sportowymi

- działanie musi być podejmowane w celu sportowym

- uprawianie danej dziedziny sportu jest dozwolone na podstawie odpowiednich przepisów, które regulują w sposób precyzyjny zasady jej uprawiania

- sprawca musi daną dziedzinę sportu uprawiać zgodnie z jej regułami

- musi być wyrażona zgoda udziału w tej dyscyplinie sportu.

D. OSTATECZNA POTRZEBA WOJSKOWA.

Zgodnie z KK nie popełnia przestępstwa żołnierz w wypadku nieposłuszeństwa albo oporu stosuje środki niezbędne w celu wymuszenia posłuchu dla rozkazu, do którego wydania był uprawniony i jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania a posłuchu dla rozkazu nie można osiągnąć w inny sposób. W razie przekroczenia granic ostatecznej potrzeby wojskowej, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenia kary. W przypadku form zjawiskowych charakterystyczne jest, że poza zwykłym, sprawstwem polegają one na współdziałaniu co najmniej 2 osób.

22. FORMY STADIALNE.

A. PRZYGOTOWANIE.

Zachodzi wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania. Przygotowanie jest działaniem pośrednio prowadzącym do dokonania, powinno ono bowiem stworzyć warunki do podjęcia działań prowadzących bezpośrednio do dokonania. Może wystąpić w formie rzeczowej lub osobowej.

W formie rzeczowej polega na :

- nabyciu lub przysposobieniu środków do popełnienia przestępstwa,

- zbierania informacji - sporządzenia planu działania - podjęciu innych czynności.

W formie personalnej polega na wejściu w porozumienie z inną osobą lub osobami, którego treścią ma być wspólne popełnienie przestępstwa czyli wspólne podjęcie decyzji o jego popełnieniu oraz ustalenie ról osób w nim uczestniczących.

Przygotowanie fest zawsze działaniem celowym, nie może więc wystąpić w formie zaniechania. Jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.

KK przewiduje karalność przygotowania min. Do przestępstw przeciwko podstawowym interesom politycznym państwa polskiego i bezpieczeństwu powszechnemu. Karalność przygotowania związana jest ze szczególną wagą dóbr chronionych przez prawo oraz z charakterem przestępstw. Nie podlega jednak karze za przygotowanie kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu ich w przyszłości. W razie wejścia w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego nie podlega karze ten, kto nadto podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonania. Nie podlega również karze za przygotowanie osoba, która dobrowolnie odstąpiła od dokonania lub zapobiegła skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

• B. USIŁOWANIE

- teoria obiektywna zakłada, że musi być początek dokonania,

- teoria subiektywna - najistotniejszy jest zamiar sprawcy,

- teoria obiektywno-subiektywna - należy brać pod uwagę element obiektywny ( zachowanie sprawcy) oraz subiektywny ( zamiar ) przy ocenie czy mamy do czynienia z usiłowaniem.

Wg KK za usiłowanie odpowiada ten, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje. Usiłowanie charakteryzuje się występowaniem 3 elementów:

l zamiar popełnienia czynu zabronionego. Usiłować popełnić przestępstwo można w zamiarze bezpośrednim. Wątpliwości powstają natomiast co do możliwości usiłowania popełnienia przestępstwa z zamiarem ewentualnym. Dopuszcza się jednak generalnie taką możliwość. Istnienie w definicji usiłowania elementu zamiaru oznacza, że instytucja ta nie ma zastosowania do przestępstw nieumyślnych.

2 zachowanie się zmierzające bezpośrednio do dokonania. Używanie w definicji instytucji usiłowania formuły zachowania się oznacza dopuszczalność usiłowania nie tylko w formie działania, ale i zaniechania. Bezpośredniość oznacza doprowadzenie poprzez realizację zamiaru sprawcy do etapu bliskiego dokonania przestępstwa. Przyjmuje się, że zachowanie sprawcy będzie mogło być uznane za usiłowanie, gdy stanowić będzie ostatnią czynność poprzedzającą dokonanie.

3 brak dokonania. Oznacza, że sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa a w szczególności nie osiągnął zamierzonego skutku. Wyróżnia się:

- usiłowanie ukończone - gdy sprawca wykonał wszystkie czynności mające doprowadzić do zamierzonego celu, ale skutek nie nastąpił,

- usiłowanie nie ukończone - gdy sprawca zrealizował jedynie część działań prowadzących do zamierzonego skutku.

Inną postacią usiłowania jest usiłowanie kwalifikowane, które polega na tym, że sprawca zamierzonego skutku nie osiąga ale jednocześnie powoduje inny skutek, np. sprawca usiłuje dokonać przestępstwa zabójstwa ale zamierzonego skutku nie osiąga, jednocześnie jednak jego działanie wyczerpuje znamiona innego przestępstwa, np. ciężkiego uszkodzenia ciała. Usiłowanie zachodzi również wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego. W związku z tym wyróżnia się usiłowanie:

- udolne - czyli takie, które nie osiągnęło zamierzonego skutku, chociaż mogło ten skutek osiągnąć,

- nieudolne - polega natomiast na tym, że w jego przypadku dokonanie przestępstwa od początku nie było możliwe o czym sprawca nie wiedział.

Usiłowanie nieudolne jest karalne. Karalność usiłowania nieudolnego wynika z ujemnej oceny nastawienia sprawcy oraz sprzeczność jego zachowania z prawem. W przypadku jednak usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Za usiłowanie sąd wymierza karę w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa. Nie podlega karze za usiłowanie kto dobrowolnie odstąpił od wykonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Dobrowolność odstąpienia od czynu zachodzi wtedy, gdy sprawca mógł czynu dokonać ale z tego zrezygnował. Na oceny dobrowolności nie ma znaczenia ocena etyczna zachowania sprawcy czy fakt, że odstąpienie od czynu nastąpiło pod wpływem namowy innych osób. Nie ma jednak dobrowolności, gdy wystąpiły obiektywne przeszkody, które uniemożliwiły realizację czynu. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi, stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Bezskuteczny czynny żal, który nie zapobiegł naruszeniu dobra prawnego nie stanowi już więc podstawy do uchylenia karalności sprawcy.

23. FORMY ZJAWISKOWE.

A. SPRAWSTWO.

Najczęstszą formą sprawstwa jest sprawstwo indywidualne wykonawcze, które polega na wypełnieniu przez jedną własnym zachowaniem wszystkich znamion zabronionego czynu. W przypadku więc sprawstwa indywidualnego:

l. znamiona czynu zabronionego są realizowane osobiście przez sprawcę a nie przez inną osobę,

2. realizuje te znamiona pojedyncza osoba a nie dwie lub więcej osób.

B. WSPÓŁSPRAWSTWO.

Zachodzi wtedy, gdy dwie lub więcej osób działa w porozumieniu, którego przedmiotem jest wspólne popełnienie czynu zabronionego. Współsprawstwo charakteryzuje się więc występowaniem elementu subiektywnego w postaci istnienia porozumienia pomiędzy działającymi wspólnie osobami, oraz elementu obiektywnego w postaci wspólnego działania. Porozumienie musi nastąpić przed lub w trakcie realizacji czynu. Forma porozumienia może być dowolna. Porozumienie działających osób może być wyraźne lub nawet dorozumiane. Poszczególni współsprawcy ponoszą odpowiedzialność za całość uzgodnionej akcji przestępczej a nie tylko za to, co własnym działaniem realizowali. Uzgodnili bowiem wcześniej sposób realizacji czynu zabronionego. Współsprawcy nie ponoszą jednak odpowiedzialności za eksces jednego z uczestników a więc działania, które nie było objęte porozumieniem. W przypadku Współsprawstwa sukcesywnego które polega na włączeniu się innej osoby do porozumienia w trakcie realizacji przestępstwa, współsprawca sukcesywny może odpowiadać jedynie za tę część działalności przestępczej, w której uczestniczył, chyba, że z porozumienia co innego wynika. Nie jest współsprawstwem indywidualne przestępstwo równolegle, tj. gdy osoby działające bez porozumienia dopuszczają się przestępstwa w tym samym miejscu wykorzystując tę samą sposobność, np. dokonując kradzieży wystawy zniszczonej przez wandala. O współsprawstwo może wystąpić w formie działania lub zaniechania. Współsprawstwo zaniechania jest uzależnione jednak od tego czy na współsprawcy ciąży wspólnie obowiązek podjęcia określonego działania. Możliwe jest Współsprawstwo do przestępstw nieumyślnych, np. gdy kilka osób narusza wspólnie zasady ostrożności.

C. SPRAWSTWO KIEROWNICZE.

Zgodnie z KK odpowiada za sprawstwo także osoba, która kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie poleca jej wykonanie takiego czynu. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego sprawstwo kierowane występuje wtedy, gdy osoba kierująca realizacją czynu zabronionego przez inną osobę lub osoby ma rzeczywistą możliwość panowania nad przebiegiem bezprawnej akcji. Istotą tego panowania jest to, iż od decyzji osoby kierującej zależy rozpoczęcie, prowadzenie i przerwanie całej przestępczej akcji.

D. PODŻEGANIE I POMOCNICTWO.

Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego. Nakłanianie może wystąpić w dowolnej formie, musi jednak wywołać u osoby nakłonionej zamiar popełnienia czynu zabronionego. Podżegać można jedynie w zamiarze bezpośrednim, nie jest wystarczający zamiar ewentualny. Nie można nakłonić w formie zaniechania lecz tylko działania.

Pomocnictwo polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabronionego. Ułatwienie dokonania czynu zabronionego może polegać w szczególności na dostarczeniu narzędzi, środka transportu, udzieleniu rady lub informacji. Pomocnictwo może być zrealizowane także przez zaniechanie pod warunkiem, że pomocnik ma szczególny obowiązek niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego i wbrew temu obowiązkowi ułatwia innej osobie jego popełnienie. Pomocnictwo może wystąpić jedynie przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawcę wykonawczego. Pomoc udzielona po dokonaniu przestępstwa może przybrać formę poplecznictwa, tj. pomocy udzielonej sprawcy w celu uniknięcia przez niego odpowiedzialności, np. zacieranie śladów.

Kara za podżeganie i pomocnictwa jest wymierzana w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Wymierzając karę za pomocnictwo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. W przypadku, gdy czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać, podżegacz i pomocnik odpowiadają jak za usiłowanie.

W sytuacji gdy czynu zabronionego nie usiłowano dokonać, sąd. może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapobiegł dokonania czynu zabronionego. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do współdziałającego, który dobrowolnie starał się zapobiec dokonaniu czynu zabronionego.

Kodeks przewiduje zasadę indywidualizacji odpowiedzialności karnej. Zgodnie z tą zasadą okoliczności osobiste wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą. Jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność stanowi znamię czynu zabronionego współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział chociażby go nie dotyczyła. Wobec współdziałającego, którego nie dotyczy ta okoliczność sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. KK uzależnia więc odpowiedzialność współdziałającego w przestępstwie indywidualnym od wiedzy o istnieniu cechy indywidualnej sprawcy. W przypadku przestępstw indywidualnych właściwych brak wiedzy o właściwościach indywidualnych sprawcy wyłącza odpowiedzialność współdziałającego. Natomiast przy przestępstwach indywidualnych niewłaściwych współdziałający odpowiadać będzie w takiej sytuacji za przestępstwo uprzywilejowane lub kwalifikowane zależnie od swojej wiedzy.

Przepisów o czynnym żalu nie stosuje się do prowokatora, czyli osoby, która w celu skierowania przeciwko innej osobie postępowania nakłania ją do popełnienia czynu zabronionego. Prowokator ponosi odpowiedzialność jak za podżeganie.

§4 ZBIEG PRZESTĘPSTW I PRZEPISÓW USTAWY.

24. ZBIEG PRZESTĘPSTW.

A. RZECZYWISTY - występuje wtedy, gdy ten sam sprawca popełnił dwa lub więcej czynów traktowanych jako odrębne przestępstwa, które są rozpoznawane w jednym postępowaniu. Warunkiem łącznego rozpoznania jest aby sprawca za żadne ze zbiegających się przestępstw był dotychczas sądzony chociażby nieprawomocnym wyrokiem.

W przypadku rzeczywistego zbiegu przestępstw sąd wymierza karę za poszczególne przestępstwa a następnie karę łączna. Karę łączną należy odróżnić od wyroku łącznego. Wyrok łączny jest wydawany wtedy, gdy sprawca w odrębnych postępowaniach został już prawomocnie skazany za różne przestępstwa. W takiej sytuacji sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący orzeka o połączeniu kar wymierzonych w poprzednich wyrokach i wydaje jeden wyrok łączny. Rzeczywisty zbieg przestępstw może być:

- jednorodzajowy - występuje wtedy, gdy sądzone są czyny tego samego rodzaju, np. kradzieże,

- wielorodzajowy - zachodzi natomiast wtedy, gdy sądzone są różne przestępstwa, np. kradzież i, udział w bójce.

Gdy chodzi o wymiar kary łącznej istnieją różne systemy jej wymierzania:

- system kumulacji - polega na sumowaniu wymierzonych kar za poszczególne przestępstwa,

- system absorpcji - polega na tym, że kara najsurowsza pochłania inne kary,

- system asperacji - polega na zaostrzeniu najsurowszej z wymierzonych kar.

Przeważnie występują jednak systemy mieszane i do nich zalicza się także system wymiaru kary łącznej w polskim pr. Karnym. Zgodnie z KK sąd orzeka karę łączną biorąc za podstawę kary z osobna wymierzane za zbiegające się przestępstwa. Kara łączna wymierzana jest w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy nie przekraczającej jednak 540 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności. Kara łączna grzywny orzekanej w związku z warunkowym zawieszeniem wykonywania kary pozbawienia lub ograniczenia wolności nie może przekraczać 180 stawek dziennych. Jeśli jest ona związana z zawieszeniem wykonania kary pozbawienia oraz ograniczenia wolności nie może przekraczać 90 stawek dziennych. Wymierzając karę łączną grzywny sąd określa na nowo wysokość stawki dziennej. Wysokość stawki dziennej nie może jednak przekraczać najwyższej poprzednio ustalonej. Wymierzając natomiast karę łączną ograniczenia wolności sąd określa wymiar czasu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne. W razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności, sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności. W przypadku, gdy najsurowszą karą orzeczoną za jedno ze zbiegających się przestępstw jest kara 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności orzeka się tę karę jako łączną. W przypadku zbiegu dwóch lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności sąd może orzec jako karę łączną karę dożywotniego pozbawienia wolności. W razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności albo grzywny z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania sąd może warunkowo zawiesić wykonania kary łącznej jeżeli zachodzą przewidziane w KK zasad dotyczących wymiaru kary łącznej nie stosuje się do ciągu przestępstw.

Instytucja ciągu przestępstw polega na tym, że sprawca popełnia w podobny sposób w krótkich odstępach czasu dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok chociażby nieprawomocny co do któregokolwiek z tych przestępstw. Od zwykłego zbiegu przestępstw odróżnia ciąg przestępstw podobny sposób popełnienia poszczególnych przestępstw i krótkie odstępy czasu między nimi.

Podobny sposób popełnienia przestępstw - oznacza tę samą czynność czasownikową, dlatego nie może jeden czyn polegać np. na kradzieży a drugi na włamaniu.

Za krótkie odstępy czasu uznaje się odstępy czasu nie przekraczające 6 miesięcy. W przypadku ciągu przestępstw sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znam każde z tych przestępstw wyczerpuje w wysokości do goni ej granicy ustawowego zagroź zwiększonego o połowę. W sytuacji gdy sprawca został skazany dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa należące ciągu przestępstw, orzeczona w wyroku łącznym kara nie może przekroczyć górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę przewidzianego w przepisie, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje. Ciąg przestępstw należy odróżnić od przestępstwa ciągłego.

Przestępstwo ciągłe polega na tym, że sprawca dopuszcza się:

- w krótkich odstępach czasu

- dwóch lub więcej zachowań

- w wykonaniu z góry powziętego działania.

W razie gdy przedmiotem zamachu jest dobro osobiste warunkiem do uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego. Po spełnieniu przedstawionych przesłanek dwa lub więcej zachowań uważa się za jeden czyn zabroniony. Karę wymierza się na podstawie przepisu naruszonego przez przestępstwo ciągłe.

Od przestępstwa ciągłego należy z kolei odróżnić przestępstwo trwałe, które polega na wytworzeniu i utrzymaniu przez pewien czas stanu niezgodnego z prawem, np. bezprawnym pozbawienie kogoś wolności.

Przestępstwo trwałe różni się tym od ciągłego, że trwający stan bezprawia spowodowany jest jednym czynem, podczas gdy przestępstwo ciągłe charakteryzuje się powtarzającymi się zamachami na to samo dobro prawne.

B. POZORNY ZBIEG PRZESTĘPSTW.

Zgodnie z KK ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo niezależnie od tego ile narusza przepisów i ile powoduje skutków. Wielość czynów nie zawsze bowiem oznacza wielość przestępstw. KK uznaje wielość czynów jako jedno przestępstwo. Sytuację tę określa się mianem prawnej jedności przestępstwa albo pozornym zbiegiem przestępstw. Pozorny zbieg przestępstw należy odróżnić od wieloczynowego określenia znamion przestępstwa. Wielokrotność czynu, jego odmian nie powoduje wielości przestępstw lecz stanowi jedno przestępstwo. Podobnie jest w przypadku przestępstw, które określają czynności w sposób alternatywny, np. podrobienie alb użycie podrobionego dokumentu.

Czyny współkaralne - należy za nie uznać czyny poprzedzające dokonanie przestępstwa lub następujące po nim, które pomimo że wypełniają znamiona czynu zabronionego nie podlegają odrębnemu karaniu, gdyż są objęte całościową oceną tego czynu. Pojęcie czynów współkaralnych obejmuje przede wszystkim czyny stanowiące etapy realizacji przestępstwa, np. usiłowanie. Współkaralne są również czyny, które wiążą się z przestępstwem sytuacyjnym, np. złodziej nie będzie odpowiadał za zniszczenie ukradzionych rzeczy. Wymienione czyny mogą być uznane za współkaralne pod warunkiem, że z przestępstwem głównym łączy je bliskość czasowa i więź sytuacyjna. Brak bowiem tej więzi spowoduje, że będą to odrębne przestępstwa.

25. ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY.

Zbieg przepisów ustawy występuje wtedy, gdy jeden czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy, np. uiszczenie należności sfałszowanymi banknotami narusza przestępstwo oszustwa oraz puszczania w obieg fałszywych pieniędzy.

A. ZBIEG POZORNY PRZEPISÓW USTAWY - polega na tym, że czyn wyczerpuje wprawdzie dwa lub więcej przepisy ale faktu zbiegu przepisów nie uwzględnia się w kwalifikacji prawnej na podstawie reguł wyłączenia wielości ocen, tj. zasad specjalności, pochłaniania, subsydiarności.

Zasada specjalności - opiera się na regule, że przepis szczególny wyłącza zastosowanie przepisu ogólnego ( lex specialis derogat legi generał! ), przeważnie dotyczy to typów kwalifikowanych lub uprzywilejowanych w stosunku do typów podstawowych, np. przepis kradzieży z włamaniem wyłącza zastosowanie przepisu o kradzieży.

Zasada pochłaniania - polega na tym, iż jeden zawiera w sobie także okoliczności objęte znamionami drugiego przepisu a więc je pochłania. Przepis pochłaniający uchyla zastosowanie przepisu pochłoniętego, np. przestępstwo zanęcania się pochłania przestępstwo naruszania nietykalności cielesnej.

Zasada subsydiarności - polega na; tym, że przepis główny wyłącza zastosowanie przepisu pomocniczego.

B. ZBIEG RZECZYWISTY PRZEPISÓW USTAWY zachodzi natomiast wtedy, gdy jeden czyn wypełnia znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej a nie zachodzi sytuacja wyłączenia lub pochłaniania jednego przepisu przez drugi. W takim przypadku można sprawcę skazać za jedno przestępstwo:

- na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów ( koncepcja zbiegu kumulatywnego przepisów), albo

- na podstawie przepisu najsurowszego (koncepcja eliminacyjnego zbiegu przepisów ),

- lub wreszcie uznać, że sprawca jednym czynem popełnia tyle przestępstw ile naruszył swoim czynem przepisów ustawy ( koncepcja tzw. Idealnego zbiegu przestępstw ).

W polskim PK przyjęta została konstrukcja kumulatywnej kwalifikacji prawnej. Zgodnie z tą koncepcją, gdy czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

26. NAUKA O KARZE I ŚRODKACH ZABEZPIECZAJĄCYCH.

W KK wyróżnia się:

- kary - środki karne - środki probacyjne, - środki zabezpieczające.

Podstawową rolę wśród środków karno - prawnych odgrywają nadal kary. Coraz jednak większą rolę uzyskują środki karne a zwłaszcza środki probacyjne, które mogą być alternatywą dla kar, zwłaszcza kary pozbawienia wolności.

Kara kryminalna - to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu wymierzona w imieniu państwa przez sąd.

Kara kryminalna posiada wiele cech, które odróżniają ją od innych kar, np. porządkowych Wymierzana jest bowiem w imieniu państwa przez niezawisłe sądy w specjalnym uregulowanym przez prawo karne postępowaniu. Wymierzanie kar jest reakcją wymian

sprawiedliwości, którą konstytucja powierzyła sądom. Orzekanie kar przez inne organy niż sądy nie stanowi więc wymiaru sprawiedliwości. Kara kryminalna jest najostrzejszą formą sankcji za naruszenie dóbr chronionych przez prawo Stanowi ograniczenie lub wyłączenie dóbr osobistych skazanego. Podstawą jej zastosowania jest wina. W przypadku braku winy nie można orzec kary.

Kara kryminalna oparta jest na osobistej odpowiedzialności sprawcy. Odbywanie kary za skazanego jest przestępstwem i stanowi formę poplecznictwa. Generalnie można powiedzieć, że istotą kary jest jej dolegliwość, stworzona sprawcy w reakcji na popełnione przez niego czyn przestępczy.

Istnieje także pojęcie tzw. celów karnych — pod tym pojęciem należy rozumieć pożądane stany, które za pomocą kary zamierza się osiągnąć. Używane jest również pojęcie funkcji kary — które oznacza faktyczne skutki wywołane przez kary.

Wśród funkcji kary wyróżnia się :

- funkcje rzeczywiste - które oznaczają faktyczne następstwa kary,

- funkcje postulatywne - które odnoszą się do zamierzonych następstw kary.

Obecnie wśród celów kary wyróżnia się następujące cele:

- sprawiedliwościowy - opiera się na założeniu, że kara powinna być współmierna dc ciężkości przestępstwa, gdyż tylko wtedy jest sprawiedliwa. Nie oznacza to odwetu ale konieczność wymierzenia kary proporcjonalnej do wagi przestępstwa,

- prewencja indywidualna - oznacza oddziaływanie kary na indywidualnie oznaczonego sprawcę przestępstwa. Kara powinna wychowywać sprawcę i zapobiegać popełnieniu przez niego nowych przestępstw,

- prewencja ogólna - oznacza zapobiegawcze oddziaływanie kary na społeczeństwo. W ramach prewencji ogólnej duże znaczenie posiada prewencja pozytywna - która polega na kształtowaniu w społeczeństwie zgody z wymogami prawa postaw i ocen,

- naprawienie szkody - jest również zaliczane do celów kary, szczególnego znaczenia nabiera ono we współczesnym prawie karnym.

Wszystkie wymienione cele kary są realizowane przez zabronienie określonych czynów pod groźbą kary, orzekanie kar przez sądy wobec sprawców przestępstw i wykonaniu orzeczonych kar. Polski KK przewiduje:

- grzywnę, - ograniczenie wolności, - pozbawienie wolności, - 25 lat pozbawienia wolności, - dożywotnie pozbawienie wolności.

Kolejność w jakiej wymienione są te kary nie jest przypadkowe. Katalog kar ułożony jest według abstrakcyjnie ujętego stopnia dolegliwości, od kary najłagodniejszej do najsurowszej. Ustawodawca w ten sposób wskazuje sędziemu ustawowe projekty w wyborze rodzaju kary.

A. GRZYWNA. Jest coraz częściej orzekaną karą w Europie. W świecie kara grzywny występuje w 2 formach:

- postać kwotowa - polega na tym, że sąd stanowi w wyroku wysokość kwoty pieniężnej, którą skazany ma uiścić, na rzecz skarbu państwa,

- grzywna orzekana w tzw. Stawkach dziennych - można wyróżnić dwa etapy jej orzekania: w l etapie sąd określa liczbę stawek dziennych, na którą skazuje sprawcę, a w 2 etapie określa wysokość stawki dziennej.

Zaletą systemu grzywien dziennych jest jego odporność na inflację. Ponadto ilość stawek dziennych grzywny jest ustalona w oderwaniu od sytuacji skazanego w oparciu o kryteria sądowego wymiaru kary. Natomiast ich wysokość jest ustalana z uwzględnieniem sytuacji majątkowej sprawcy i jego możliwości zarobkowych co sprawia, że jest karą bardziej sprawiedliwą. Pozwala także na uwzględnienie dużego zróżnicowania w zakresie zamożności sprawców. Wadą natomiast jest konieczność dokładnego ustalania rzeczywistej sytuacji majątkowej sprawców.

W polskim prawie karnym najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360, ale przepis szczególny może w konkretnym przypadku oznaczyć niższą granicę górną lub dolną. W razie orzekania łącznej kary grzywny za zbiegające się przestępstwa łączna grzywna nie może przekroczyć 540 stawek dziennych. Grzywny nie orzeka się jednak, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie można jej ściągnąć w drodze egzekucji. W ten sposób zapobiega się przekazanie obowiązku jej uiszczenia na inne osoby niż skazany, np. na jego rodzinę. Wysokość stawki dziennej nie może być niższa niż 10 zł? i nie może przekroczyć 2 tyś. Przy określeniu wysokości jednej stawki dziennej bierze się pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe w czasie wyrokowania przez sąd w I instancji. Sprawca może bowiem w celu uniknięcia płacenia grzywny zrezygnować z pracy zarobkowej. W takiej sytuacji należy uwzględniać faktyczne możliwości zarobkowe np. z wykonywania prac dorywczych.

W KK obowiązuje zasada, że sąd może wymierzyć grzywnę obok kary pozbawienia wolności. jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej dla siebie, innej osoby fizycznej lub prawnej albo jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej lub grupy osób prowadzących zorganizowaną działalność przestępczą lub gdy korzyść majątkową osiągnął jeden z wymienionych podmiotów.

KK nie przewiduje więc obligatoryjnej kary grzywny ale tylko fakultatywną karę grzywny. Grzywny nie można jednak orzec obok kary 25 lat pozbawienia wolności oraz dożywotniego pozbawienia wolności. Oznacza to, że maksymalna wysokość zastępczej kary pozbawienia wolności za nie uiszczoną i nie wyegzekwowaną grzywnę wynosi 270 dni pozbawienia wolności. Grzywna powinna być stosowana jako kara w stosunku do drobnej i średniej przestępczości . Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczaj 5 lat, sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny. Nastąpi to w sytuacji, gdy sąd uzna wymierzenie kary pozbawienia wolności za niepożądane a cele kary zostaną spełnione przez orzeczenie grzywny. Zasady tej nie stosuje się do sprawcy występku umyślnego, który był uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszeni jej wykonania.

Wykonanie kary grzywny orzeczonej jako samoistna można warunkowo zawiesić. Może l nastąpić jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Oznacza to poddanie sprawcy próbie bez obowiązków probacyjnych.

W razie pozytywnego przebiegu próby grzywna nie podlega wykonaniu a skazanie uważa się za niebyłe i podlega zatarciu po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

• B. KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI

Powstała jako kara, która powinna zastępować krótkoterminowe kary pozbawienia wolności. Kara ta nie wiąże się bowiem z pozbawieniem wolności sprawcy, w ten sposób unika się negatywnych cech kary pozbawienia wolności a więc demoralizującego wpływ współwięźniów, odseparowania od rodziny i utraty przez skazanego pracy.

Kara ograniczenia wolności trwa od miesiąca do 12 miesięcy. Wymierzana jest w miesiącach. Polega ona na ograniczeniu wolności w postaci zakazu zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody sądu, obowiązku wykonywania pracy wskazanej przez sąd oraz obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary. Obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd może przybierać jedną z dwóch form:

- nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne wskazanej przez sąd w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosących pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym.

- w stosunku do osoby zatrudnionej sąd może orzec zamiast obowiązku wymienionego poprzednio potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę na rzecz skarbu państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd

W okresie odbywania kary skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy. W celu zapewnienia realności wykonania ograniczenia wolności miejsce i sposób wykonani pracy sąd określa po wysłuchaniu skazanego.

Kara ograniczenia wolności występuje zawsze zamiennie z grzywną albo z karą pozbawieni wolności do roku lub 2 lat Powinna być orzekana w stosunku do sprawców, którzy nie mogli uiścić grzywny oraz w sytuacji, gdy ukaranie grzywną jest niecelowe, a nie zachodzi potrzeb orzeczenia kary pozbawienia wolności, natomiast celowe jest oddziaływanie na sprawców. Dla osiągnięcia tego celu sąd może wymierzając karę ograniczenia wolności oddać skazanego po dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społeczne do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

C. KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI.

W KK kara pozbawienia wolności występuje w formie 3 rodzajowo odmiennych kar:

- jako kara trwająca najmniej miesiąc do 15 lat,

- jako kara 25 lat,

- dożywotnie pozbawienie wolności.

Karę pozbawienia wolności wymierza się w miesiącach i latach. Kara pozbawienia wolności występuje w KK w postaci jednolitej kary pozbawienia wolności bez podziału na poszczególne jej rodzaje, np. na karę pozbawienia wolności czy aresztu. Kara 25 lat pozbawienia wolności przewidziana jest za najcięższe zbrodnie. Występuje zamiennie z karą od 5 do 15 lat pozbawienia wolności oraz zamiennie z karą od l O do 15 lat pozbawienia wolności i karą dożywotniego pozbawienia wolności. Kara pozbawienia wolności powinna wpływać na rzadsze orzekanie kary dożywotniego pozbawienia wolności. Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, skazany posiada więc możliwość wcześniejszego opuszczenia zakładu karnego.

Kara dożywotniego pozbawienia wolności jest przewidziana za 8 najcięższych przestępstw i występuje zawsze alternatywnie z karą 25 lat pozbawienia wolności oraz z karą od 10 do 15 lat. Kary tej nie można orzekać wobec sprawców, którzy w chwili czynu nie ukończyli 18 lat. Nie jest bowiem z reguły ukończony jeszcze proces ich resocjalizacji. Nasz kodeks przewiduje możliwość przedterminowego zwolnienia z tej kary, ale dopiero po odbyciu 25 lat pozbawienia wolności. Za utrzymywaniem możliwości warunkowego zwolnienia z odbycia tej kary przemawiają względy humanitarne oraz utylitarne, tj. wpływ na wewnętrzną dyscyplinę w zakładzie karnym.

Kara śmierci - zniesiona w 1997 r.

Argumenty przeciwko karze śmierci:

- jest niezgodna z zasadą humanitaryzmu,

- jest nieodwracalna, powoduje niemożność naprawienia ewentualnej pomyłki,

- jest karą nieskuteczną, stwierdzono minimalny jej wpływ na zmniejszenie przestępczości,

- ma negatywny wpływ na kulturę społeczną. Argumenty za karą śmierci:

- zasada sprawiedliwościowa przemawia za tym, iż sprawcę musi spotkać kara,

- jest to kara odstraszająca,

- poglądy opinii publicznej, która generalnie opowiada się za karą śmierci.

Kara ta jest zniesiona w większości krajów europy i we wszystkich Unii Europejskiej.

27. ŚRODKI KARNE.

KK wyróżnia następujące środki karne:

- pozbawienie praw publicznych,

- zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

- zakaz prowadzenia pojazdów,

- przepadek przedmiotów,

- obowiązek naprawienia szkody,

- nawiązka,

- świadczenie pieniężne,

- podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Środki karne dzieli się na:

- wymierne w czasie,

- jednorazowe

Środki karne wymierne w czasie orzeka się na okres od l - 10 lat, pozbawienie praw publicznych lub zakaz obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia. Okres na który środek orzeczono nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności chociażby orzeczonej za inne przestępstwo. W przypadku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju sąd nakłada obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu. Do chwili wykonania tego obowiązku okres na który orzeczono zakaz nie biegnie. Środki karne nie stanowią jednolitej grupy pod względem charakteru oraz sposobu wymierzania. Wspólną ich cechą jest natomiast określony ładunek dolegliwości.

Wśród środków karnych można wyodrębnić takie, w których przeważają elementy :

- prewencyjny, np. zakaz prowadzenia określonych działalności,

- represyjne, np. pozbawienie praw,

- represyjna -prewencyjne, np. podanie wyroku do publicznej wiadomości,

- kompensacyjne) - represyjne, np. obowiązek naprawienia szkody, nawiązka oraz świadczenie pieniężne

środki karne posiadają z reguły charakter fakultatywny a tylko wyjątkowo obligatoryjny. Do środków orzekanych obligatoryjnie zalicza się:

- zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechaniczny określonego typu.

Jeżeli sprawca przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji był w sto nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo zbiegł z miejsca katastrofy komunikacyjnej lub wypadku drogowego,.

- a także przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstw, chyba, że podlegają zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.

A. POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH.

Zawiera elementy represyjne oraz moralnego potępienia sprawcy. Orzeczenie tego środka oznacz, że skazany okazał się niegodny sprawowania pewnych funkcji społecznych oraz posiadania wyróżnień honorowych. Pozbawienie praw publicznych obejmuje utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organów władzy publicznej, organów samorządu zawodowe lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz pełnienia funkcji w organach, instytucjach państwowych, samorządu terytorialnego lub zawodowego jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego.

Pozbawienie praw publicznych obejmuje ponadto utratę orderu, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę do zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.

Pozbawienie praw publicznych uniemożliwia wybór na stanowisko prezydenta RP, członka Krajowej Rady Sądownictwa czy Sędziego Trybunału Stanu, pozbawia również czynnego i biernego prawa wyborczego do organów samorządu zawodowego, np. adwokatury czy radców prawnych. Nie obejmuje natomiast samego członkostwa w izbach zawodowych czy samorządowych. Osoba pozbawiona praw publicznych nie może pełnić funkcji: sędziego, prokuratora, komornika., Utrata odznaczeń, orderów, tytułów honorowych dotyczy tylko tych odznaczeń, orderów i tytułów, które są nadawane przez władze państwowe i instytucje publiczne. Nie obejmuje np. tytułów honorowych nadawanych przez stowarzyszenia, tytułów stwierdzających kwalifikacje zawodowe, tytułów naukowych. Pozbawienie praw publicznych obejmuje zarówno utratę posiadanych praw jak i niemożność ich nabycia w okresie trwania kary. Upływ kary nie powoduje automatycznego odzyskania utraconych praw i odznaczeń a jedynie przywraca zdolność do ich uzyskiwania. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na okres nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, czyli np. chęć poniżenia kogoś.

B. ZAKAZ. ZAJMOWANIA OKREŚLONEGO STANOWISKA WYKONYWANIA OKREŚLONEGO ZAWODU LUB PROWADZENIA OKREŚLONEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ:

Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Pod pojęciem stanowiska należy rozumieć pozycję w hierarchii służbowej, zawodowej, godność lub posadę; może to być funkcja kierownicza choć nie zawsze taką być musi. Zawsze jednak powinna się wiązać z określonym zakresem obowiązków i wynikającą z tego odpowiedzialnością.

Zawód natomiast oznacza zajęcie zarobkowe wymagające określonych wiadomości i umiejętności najczęściej potwierdzonych w sposób urzędowy. Sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Uregulowania kodeksu pełnią przede wszystkim funkcję prewencyjną chroniąc dobro społeczne lub prywatne przed szkodami wynikającymi z nadużywania funkcji i uprawnień zawodowych. Kara jest dotkliwa, gdyż godzi w prestiż zawodowy i społeczny oraz

może pozbawić skazanego uprawnień zawodowych na długi czas.

C. ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW.

Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tą osobę zagraża bezpieczeństwu komunikacji. W pewnych przypadkach orzeczenie tego zakazu może być obligatoryjne, sąd orzeka bowiem zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych określonego rodzaju jeżeli sprawca w czasie popełnienia tego przestępstwa w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca katastrofy a wypadku.

Obecnie przyjmuje się, że stan nietrzeźwości występuje gdy zawartość alkoholu we k przekracza 0,5%o lub 0,25 mg alkoholu na l dm³ wydychanego powietrza albo do stężę przekraczającego tę wartość. Indywidualna tolerancja na alkohol nie stanowi podstawy] przyjęcia innych progów trzeźwości. Stan nietrzeźwości sprawcy można ustalić nie tylko na podstawie badań zawartości alkoholi we krwi lub w wydychanym powietrzu za pomocą odpowiednich urządzeń np. alkom; alkometru, ale także drogą sądową czyli poprzez ustalenie przy pomocy przesłucha świadków lub wyjaśnień oskarżonego ile spożył alkoholu. Sposób ustalenia w drodze sądowej ilości spożytego alkoholu nabiera szczególnego znaczenia gdy sprawca zbiegi z miej zdarzenia. Kara zakazu prowadzenia pojazdów obejmuje swym zasięgiem przede wszystkim poją mechaniczne, tzn. pojazdy drogowe, maszyny rolne, leśne, kolejowe, wodne, powietrzne, które poruszają się za pomocą umieszczonego w nich silnika. Kara dotyczy nie tylko tych wskazanych, którzy posiadają już uprawnienia do prowadzenia pojazdów - prawo jazdy ( licencję ale także tych, którzy takich uprawnień nie posiadają. Osoby te nie będą mogły nabyć tych uprawnień w okresie trwania tej kary. Do okresu kary zalicza się okres faktycznego zatrzymania prawa jazdy. Sąd wymierzając karę zakazu prowadzenia pojazdu określa rod pojazdu jaki zakaz ten dotyczy. Zakaz ten może obejmować wszystkie pojazdy co jednak musi wynikać z orzeczenia sądu. Zakaz dotyczy tylko sprawcy zdarzenia i nie obejmuje podżega i pomocników.

D. PRZEPADEK PRZEDMIOTÓW.

Karta ta obejmuje swoim zakresem następujące przedmioty:

a) przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa,

b) przedmioty, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa,

c) przedmioty, których wytwarzanie, obrót lub przewóz jest zabronione przez prawo.

Ad.a)

Wiążą się one z korzyściami wynikającymi bezpośrednio z przestępstwa, tzw. owoce przestępstwa. Przedmioty te muszą pochodzić z przestępstwa bezpośrednio, np. zabrany podczas włamania przedmiot a nie tylko pośrednio, np. rzecz kupiona za pieniądze uzyskane sprzedaży przedmiotu pochodzącego z włamania. Przedmioty pochodzące bezpośrednio przestępstwa podlegają obligatoryjnemu przepadkowi na rzecz skarbu państwa, chyba że podlegają zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi. Obligatoryjny przepadek tych przedmiotów ma wskazywać na nieopłacalność popełniania przestępstw. Istnieją trudności z jednoznacznym określeniem pojęcia i zakresu przedmiotów pochodząca pośrednio z przestępstw i przeprowadzenia odpowiedniego dowodu w procesie karnym. Przyjęto więc, że w razie świadomie spowodowanej przez sprawcę niemożności orzeczenia przepadku przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa, np. w wyniku ich sprzedaży, sąd może orzec obowiązek uiszczenia kwoty pieniężnej stanowiącej ich równowartość.

Ad.b)

Przedmioty te nazywa się inaczej narzędziami przestępstwa i są to przedmioty specjalnie wytworzone lub przysposobione do popełnienia przestępstw, np. specjalne narzędzia służące do włamań jak i przedmioty służące w celach nie przestępnych, którymi sprawca się posłużył się w celu popełnienia przestępstw, np. wytrych, łom, narzędzia, które są przeznaczone do celów nieprzestępnych, np. siekiera, którą zamordowano ofiarę. Zwrot: „służyły”, „były przeznaczone" wskazuje, że przesłanką orzeczenia przepadku narzędzi jest przestępstwo umyślne.

W przeszłości istniały wątpliwości, czy pojazd może być narzędziem przestępstwa. Stanowisko SN w latach 80-tych rozszerzył pojęcie narzędzi przestępstwa na przedmioty umożliwiające lub ułatwiające dokonanie przestępstwa. Stanowisko SN spowodowało, że orzekano, np. przepadek przedmiotów w postaci samochodów przewożących w stanie wojennym nielegalne ulotki. Stanowisko SN było jednak często krytykowane.

Obowiązujący KK obejmuje zakresem narzędzi przestępstwa także pojazdy mechaniczne i nie mechaniczne. Pojazd może jednak stanowić narzędzie przestępstwa, gdy jest przystosowany lub wykorzystywany do przestępczego procederu a nie gdy został użyty jedynie jako środek transportu osób lub przedmiotów chociażby dokonanie przestępstwa umożliwia! lub ułatwiał. Ze względu na możliwość wystąpienia znacznych dysproporcji pomiędzy wagą popełnionego przestępstwa a wartością i rodzajem użytego narzędzia do jego popełnienia, KK stanowi, że w takiej sytuacji nie stosuje się przepadku a sąd może orzec nawiązkę na rzecz skarbu państwa. Ad.c)

Konsekwencją skazania za przestępstwo polegającego na naruszeniu zakazu wytwarzania, posiadania, obrotu lub przewozu określonych przedmiotów, np. broni czy narkotyków jest możliwość orzeczenia ich przepadku. Przepadek tych przedmiotów jest w zasadzie fakultatywny za wyjątkiem przedmiotów, które podlegają obligatoryjnemu przepadkowi jeżeli przepis taki przepadek przewiduje, np. przepisy ustawy o zwalczaniu niedozwolonego wyrobu spirytusu.

W przypadku, gdy przedmioty stanowiące mienie ruchome, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa albo przedmioty w stosunku do których istnieje zakaz ich wykonywania, posiadania lub obrotu nie stanowią własności sprawcy, to ich przepadek tylko w sytuacji wskazanych w ustawie. W przypadku natomiast ich współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy.

Przepadek przedmiotów, które nie stanowią własności sprawcy posiada charakter zabezpieczający, a także posiada charakter dodatkowego środka karnego. Sprawcę dotyka dodatkowo dolegliwość, gdyż powstaje zobowiązanie sprawcy w stosunku do niewinnego właściciela przedmiotu do odszkodowania za czyn niedozwolony, który polega na użyciu przedmiotu do popełnienia przestępstwa i spowodowanie przez to jego przepadku.

KK przewiduje również możliwość orzeczenia przepadku korzyści majątkowych pochodzących chociażby pośrednio z popełnienia przestępstwa. Zgodnie więc z KK będzie można orzec wobec sprawcy przepadek korzyści pochodzących wprost z przestępstwa, np. kradzieży, a także ze sprzedaży narkotyków i broni bez względu na to w jaki przestępny sposób sprawca wszedł w ich posiadanie. Przepadek taki może być orzeczony w stosunku do sprawcy, który z popełniania przestępstw uczynił sobie stałe źródło dochodów lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie w związku mającym na celu popełnianie przestępstw. Regulacja ta sprzyja zwalczaniu zorganizowanej przestępczości i jest dolegliwa dla tych sprawców dlatego że rozbiciu ulegają więzi łączące zorganizowaną przestępczość a ponadto podlegają przepadkowi osiągnięte korzyści majątkowe.

E. NAPRAWA SZKODY ( RESTYTUCJA SZKODY).

Jest wyrazem współczesnych tendencji w prawie karnym. W większości bowiem współczesnych systemów prawa karnego występuje możliwość orzeczenia obowiązku naprawienia szkody w ramach probacji. W prawie karnym obowiązek naprawy szkody jest nawet samoistną sankcją. Ustawodawcy uważają bowiem, że z punktu widzenia pokrzywdzonego często bardziej istotne od ukarania sprawcy jest naprawienie wyrządzonej mi przestępstwem szkody.

W razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwa przeciwko środowisku mieniu lub obrotowi gospodarczemu sąd na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części. Pokrzywdzony nie musi więc wytaczać powództwa cywilnego w procesie karnym i prowadzić częste długotrwałego procesu cywilnego. Sąd będzie bowiem zobowiązany orzec naprawienie szkoda na wniosek pokrzywdzonego lub osoby uprawnionej. Nie musi to być odszkodowanie ale także i inny sposób naprawienia szkody. Sąd nie może odmówić nałożenia obowiązku naprawienia szkody, jeżeli wina sprawcy oraz wyrządzona szkoda zostały udowodnione. W przypadku, gdy występują wątpliwości co do rozmiaru wyrządzonej szkody sąd nie może kierować sprawy do postępowania cywilnego, lecz powinien przeprowadzić dowód na rozprawie karnej.

W sytuacji, gdy żądane wysokości odszkodowania nie zostało udowodnione sąd karny zasądzi obowiązek odszkodowania w części, która została udowodniona.

F. NAWIĄZKA.

Polega na obowiązku zapłacenia określonej kwoty pieniężnej na rzecz pokrzywdzonego lub inny wskazany cel. Wysokość nawiązki nie jest uzależniona od faktycznych możliwości skazanego. Obecnie przeważą pogląd, że nawiązka jest środkiem karnym o mieszanym charakterze, tj. karno-odszkodowawczym. Element kary wiąże się z dolegliwością ekonomiczną, brakiem uzależnienia wysokości nawiązki od rozmiaru szkody. Natomiast element zryczałtowanego odszkodowania występuje, gdy nawiązkę orzeczono na rzecz pokrzywdzonego, wtedy bowiem istnieje zależność odszkodowania w postaci nawiązki i wysokości powstałej szkody.

Nawiązkę można orzec na rzecz pokrzywdzonego w celu zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia a także za doznaną krzywdę. Przewidziana w KK możliwość orzeczenia nawiązki zamiast obowiązku naprawienia szkody jest uzasadniona ewentualnymi trudnościami, które mogą wystąpić w zakresie uzgodnienia wielkości szkody (konieczności obliczenia okresu trwania niesprawności organizmu, ustalenia utraty korzyści, które mogło przynieść prowadzone przez pokrzywdzonego przedsiębiorstwo).

Niezależnie od orzeczenia obowiązku naprawienia szkody lub nawiązce na rzecz pokrzywdzonego sąd może orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z ochroną zdrowia w razie skazania za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia. W razie skazania za przestępstwo przeciwko środowisku sąd może także orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z ochroną środowiska. Orzeczenie nawiązki musi poprzedzać wniosek pokrzywdzonego o nałożenie obowiązku naprawienia szkody. Wysokość jednej nawiązki nie może przekraczać l0 krotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w I instancji. W przypadku natomiast nawiązki na cel społeczny związany z ochroną środowiska może być orzeczona w wysokości od 3 krotnego do 20 krotnego najniższego wynagrodzenia w czasie orzekania w I instancji. Orzeczenie nawiązki nie zamyka drogi procesu cywilnego, z którego może skorzystać pokrzywdzona instytucja. - W przypadku orzeczenia nawiązki od kilku sprawców jej wysokość będzie zależna od funkcji nawiązki. W sytuacji gdy funkcja nawiązki sprowadza się głównie do naprawienia wyrządzonej szkody jej wysokość powinna zależeć od rozmiarów szkody i utraconych korzyści a także możliwości finansowych sprawcy, wobec którego jest orzekana. W sytuacji, gdy funkcja nawiązki polega na moralnym zadośćuczynieniu za wyrządzoną krzywdę, np. przez rozgłoszenie rzekomo niewłaściwego postępowania, to jej rozmiar powinien zależeć przede wszystkim od charakteru rozgłoszonych informacji, konsekwencji dla życia zawodowego i osobistego danej osoby a następnie powinien zależeć od kręgu odbiorców rozgłoszonych informacji.

G. ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE.

Sąd odstępując od wymierzenia kary, a także w wypadkach przewidzianych w ustawie może orzec świadczenie pieniężne na określony cel społeczny. Nie może ono przekroczyć 3 krotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w I instancji. Świadczenie pieniężne nie jest karą naprawienia szkody i nie może go zastępować. Pełni funkcję związaną z potrzebą kształtowania świadomości prawnej, np. gdy sąd warunkowo umarza postępowanie lub odstępuje od wymierzenia kary. Orzeczenie świadczenia pieniężnego jest zewnętrznym wyrazem tego, iż sprawca popełnia czyn zabroniony, który powinien się spotkać choćby z łagodną formą dolegliwości związanych z tym czynem. Przewidziane w KK świadczenie pieniężne może być orzeczone zawsze w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary. Zgodnie bowiem z KK jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat albo alternatywnie grzywną, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary jeżeli orzeka równocześnie środek karny a cele kary zostaną przez ten środek spełnione.

Świadczenie pieniężne jest możliwe także w sytuacji nadzwyczajnego złagodzenia kary jeżeli czyn jest zagrożony alternatywnie grzywną, karą ograniczenia wolności lub pozbawień wolności.

• H. PUBLIKACJA ORZECZENIA

Zgodnie z zasadą jawności rozpraw karnych zapadłe w tych sprawach wyroki są ogłaszane publicznie. Podanie wyroku do publicznej wiadomości ma na celu zwiększenie społecznego oddziaływania kary albo uwzględnia interes pokrzywdzonego zwłaszcza gdy chodzi o przestępstwa zniesławienia lub oszczerstwa. Sąd może w wypadkach przewidzianych w ustawie, np. w przypadku zniesławienia orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości w sposób przez siebie określony. Nie przewiduje się w PCK w sposób bezpośredni podanie wyroku do publicznej wiadomości w zakładach pracy, co nie oznacza jednak, że sąd nie może określić takiego sposobu podania wyroku.

W praktyce zasadą jest publikowanie orzeczenia w czasopiśmie. Sąd może jednak określi podanie wyroku do publicznej wiadomości w inny sposób. W szczególności podanie wyroku d publicznej wiadomości będzie występować w sprawach o pomówienie lub zniesławieni dokonane publicznie lub w pismach skierowanych do władz albo za pomocą środków masowego przekazu.

I. ZWROT KORZYŚCI MAJĄTKOWYCH.

KK przewiduje nie znaną dotychczas kodeksom karnym z 1932r. i 1969r. instytucję orzekania o zwrot korzyści majątkowych.

Zgodnie z KK w wypadku skazania za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej a popełnioną przez sprawcę działającego w jej imieniu lub interesie, np. zarządcy, członkowie rac nadzorczych, sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyści majątkowe do jej zwrotu w całości lub części na rzecz skarbu państwa. Nie dotyczy to jednak korzyści majątkowe podlegającej zwrotowi innemu podmiotowi.

Specyfiką tego środka jest to, że dotyczy innych podmiotów niż sprawca przestępstwa, w tym także podmiotów nie będących osobami fizycznymi. Uznano bowiem, że orzekanie zwrotu korzyści tylko od sprawcy czynu jest mało skuteczne, natomiast zwrot korzyści od podmiotów na których rzecz sprawca działał stwarza niepomiernie większe szansę odzyskania niezależnie pobranych korzyści przez skarb państwa, np. przy oszustwie podatkowym. Warunkiem orzeczenia tego zwrotu jest skazanie osoby działającej w imieniu lub w interesie określonego podmiotu za przestępstwo przynoszące korzyść temu podmiotowi.

Środek ten posiada charakter prawno - karny i wyłącza zasadę odpowiedzialności z tytułu niesłusznego wzbogacenia się. Orzeczenie tego środka nie stanowi przeszkody do zastosowania wobec skazanego przepisów o przepadku przedmiotów pochodzących z przestępstwa. Przepisy kpk zapewniają podmiotom, które będą zobowiązane do zwrotu bezprawnie uzyskanych korzyści udział w postępowaniu karnym na prawach strony.

28. SĄDOWY (SĘDZIOWSKI) WYMIAR KARY

Polega na określeniu wymiaru kary zasadniczej, kar dodatkowych lub innego środka karnego wobec sprawcy przestępstwa, którego wina została udowodniona w postępowaniu karnym.

Używane jest również pojęcie:

Ustawowy wymiar kary - który oznacza granice kary zakreślane przez ustawę dla danego sprawcy za popełnienie zarzucanego mu przestępstwa. Nie można jednak utożsamiać ustawowego wymiaru kary z tymi granicami, gdyż zagrożenie ustawowe modyfikują także normy zawarte w przepisach części ogólnej KK. Sposób ukształtowania ustawowego wymiaru kary określa granice sędziowski swobody orzekania. Sądowy wymiar kary kształtują określone zasady, pod pojęciem których należy rozumieć idee wpływające na dany system posiadające znaczenie normatywne. Regulują one bowiem rozstrzygania kwestii związanych ze stosowaniem przepisów o orzekaniu kar i środków karnych. Powstające wątpliwości należy rozstrzygać zgodnie z tymi zasadami.

Wyróżnia się następujące zasady sądowego wymiaru kary:

a) względna swoboda sądu przy wymiarze kary,

b) humanitaryzmu,

c) indywidualizacji kar i środków karnych,

d) oznaczoności kary,

e) zaliczenia tymczasowego zatrzymania na poczet orzeczonych kar,

f) preferencja kar, środków nie-izolacyjnych

Ad. a)

Zgodnie z tą zasadą sąd wymierza karę według swojego uznania w granicach przewidzianych przez ustawę. Nikt więc nie może dyktować i narzucać sędziemu kary jaką powinien wymierzyć za dane przestępstwo. Zaś ta nie oznacza jednak dowolności w wymierzaniu kary, gdyż sąd wymierza karę w granicach przewidzianych przez ustawę. Sędzia związany jest więc ustawami co jest podstawą państwa prawnego. Swobodne uznanie sędziego w wymiarze kary nie oznacza dowolności w znaczeniu nieliczenia się z faktami udokumentowanymi przez badania i wiedzę. Oznacza natomiast niezwiązanie innymi aktami normatywnymi ( np. instrukcje) niż ustawy.

Ad. b)

Zasada ta w prawie karnym to dyrektywa skierowana do ustawodawcy, sądów i innych organów stosujących prawo do takiego kształtowania kar i innych środków karnych, które zgodnie z zasadami demokratycznego państwa ograniczałyby wynikające z nich dolegliwości. Zgodnie z KK kary i inne środki przewidziane w tym kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu w szczególności z poszanowaniem godności człowieka. Zaś tę można zaliczyć do jednej z naczelnych norm prawa karnego. Można więc mówić o tzw. Ekonomi kary, czyli minimalizacji wynikających z dolegliwości kary.

Ad. c)

Zasadę tę wyraża w jednym z artykułów KK, który stwierdza, że okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą. W razie więc wymierzania kary więcej niż jednemu sprawcy okoliczności zarówno obciążające jak i łagodzące nie wywierają skutku wobec sprawców, do których się nie odnoszą. Zasadzie indywidualizacji można nadać również znaczenie szersze. Oznaczać ona będzie także konieczność dostosowania wymierzonej kary do cech osobowości konkretnego sprawcy, sposobu jego działania, motywów itd. Wymierzenie kary zindywidualizowanej odpowiada postulatowi równości wobec prawa oraz zasadzie sprawiedliwości kary. Naruszenie tej zasady może spowodować orzeczenie o zmianie kary. Zmiana na korzyść może nastąpić nawet wtedy, gdy sprawca wyroku nie zaskarżył.

Ad. d)

Zgodnie z tą zasadą kara wymierzona przez sąd w wyroku musi być oznaczona co do rodzaju i wysokości. W polskim prawie karnym nie ma tzw. Wyroków nieoznaczonych. Wyroki te charakteryzują się tym, że sąd wymierza skazanemu karę określoną jedynie ramowo, np. karę pozbawienia wolności od roku do 10 lat, a sprecyzowanie jej następuje w czasie odbywania kary w zależności od zachowania się skazanego.

Ad. e)

Istnienie tej zasady wymaga postulat sprawiedliwości. Zgodnie z tą zasadą na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności, a więc także okres zatrzymania przez policję czy związany z obserwacją w zakładzie psychiatrycznym. Okres ten zaokrągla się do pełnego dnia przy czym l dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa się l dniowi kary pozbawienia wolności, 2 dniom kary ograniczenia wolności lub 2 dziennym stawkom grzywny.

Ad. f)

KK wskazuje, że najpierw powinny być stosowane kary nieizolacyjne, np. grzywna, ograniczenie wolności a dopiero później kary izolacyjne. Zgodnie z KK jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary. W przypadku gdy przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny. Oprócz zasad wymiaru kary istnieją dyrektywy wymiaru kary i środków karnych.

Sędzia wymierzając karę powinien kierować się nie tylko wskazanymi już wcześniej zasadami, ale także bardziej szczegółowymi wytycznymi, które określa się mianem dyrektyw wymiaru kary. Dyrektywy wymiaru kary są to więc zawarte w ustawie wskazania, którymi sąd ma obowiązek się kierować przy wymierzaniu kar i środków karnych. Główną funkcją dyrektyw jest zapewnienie realizacji celów kary, środków karnych przyjętych w danym systemie prawnym.

Wyróżnia się dyrektywy:

- ogólne - które kształtują wymiar kary wobec ogółu sprawców przestępstw,

- szczególne - które dotyczą jedynie określonej kategorii sprawców lub poszczególnych kar, np. wymiaru kary wobec nieletnich i młodocianych sprawców przestępstw.

Można wyróżnić następujące ogólne dyrektywy sądowego wymiaru kary:

a) stopnia winy sprawcy,

b) stopnia szkodliwości społecznej czynu;

c) celów zapobiegawczych i wychowawczych w stosunku do skazanego, tzw. prewencja indywidualna,

d) kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa, tzw. prewencja ogólna.

Ad.a)

Zgodnie z KK sąd wymierza karę bacząc by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy. Wina w KK nie tylko legitymizuje odpowiedzialność karną ale także limituje karę. Stopień winy określa bowiem górną granicę dla dolegliwości związanej ze stosowanymi następstwami prawno - karnymi czynu. Orzeczenie kary zarówno co do jej rodzaju jak i wysokości ponad rozmiar winy jest niedopuszczalne choćby przemawiały za tym potrzeby prewencji szczególnej lub ogólnej, np. potrzeba odstraszenia innych od popełniania przestępstw. Wystarczające jest bowiem, że kara wymierzona poniżej górnej granicy winy spełni wybrany przez sąd w konkretnej sprawie cel kary, np. cel wychowawczy wobec małoletniego.

Ad.b)

Dyrektywa ta nakazuje orzekanie kary odpowiadającej społecznej szkodliwości czynu sprawcy. Stopień społecznej szkodliwości współdecyduje o wymierzonej karze, może bowiem wyznaczać jej rozmiary. Stopień społecznej szkodliwości czynu ustala się w oparciu o kryteria podmiotowe i przedmiotowe. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Ad. c)

Polega ona na zapobiegawczym i wychowawczym wpływie orzekanych kar i środków karnych na sprawcę przestępstwa. Cele te ujmowane są niejednokrotnie szerzej poprzez uwzględnienie różnych kategorii sprawców czy uprzedniej karalności sprawcy. Kara ma zapobiegać popełnianiu w przyszłości przestępstw przez tego samego sprawcę. Cel ten może być osiągnięty przez odstraszenie sprawcy od popełniania przestępstwa, uniemożliwienie mu ich popełnienia lub poprzez wychowanie sprawcy (resocjalizację). Odstraszenie sprawcy od popełniania przestępstw nie musi oznaczać stosowania kary bardziej surowej. Może ono bowiem oznaczać uświadomienie skazanemu nieopłacalności popełniania przestępstw. Uniemożliwienie popełniania przestępstw związane jest głównie z karą pozbawienia wolności i niektórymi karami dodatkowymi , np. zakazem prowadzenia pojazdów. Uniemożliwienie popełniania przestępstw związane jest jednym z głównych celów prewencji indywidualnej.

Można sprawcę również wychować czyli resocjalizować. Resocjalizacja oznacza takie ukształtowanie osobowości sprawcy aby po odbyciu kary nie popełnił kolejnych przestępstw i przestrzegał porządku prawnego. Do resocjalizacji zalicza się działania, które podnoszą wykształcenie skazanego oraz kształtują u niego pozytywny stosunek do pracy. Resocjalizacja powinna być prowadzona nie tylko w warunkach pozbawienia wolności ale także w warunkach , wolności kontrolowanej, tj. w ramach probacji związanej z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności oraz karą ograniczenia wolności. Postulat ten nabiera szczególnego znaczenia z uwagi na częste niepowodzenia programów resocjalizacyjnych realizowanych w ramach kary pozbawienia wolności. Doświadczenia z praktyki wskazują bowiem, że niezwykle trudno jest przystosować skazanego do życia na wolności w warunkach pozbawienia wolności.

Ad. d)

Dyrektywa ta to społeczne oddziaływanie kary. Prewencja ogólna skierowana jest do społeczeństwa jako całości a w szczególności do tych grup społecznych lub nawet jednostek, które takiego oddziaływania najbardziej wymagają, np. do środowisk przestępczych. Zgodnie z prewencją ogólną należy w świadomości potencjalnych sprawców wywołać refleksję nad relacją korzyści, które skłaniają go do jego popełnienia a sumą ujemnych następstw związanych ze skazaniem za popełnione przestępstwo. Ujemne następstwa muszą spowodować u potencjalnego sprawcy przekonanie, że decyzja o popełnieniu przestępstwa byłaby dla niego niekorzystna. Prewencja ogólna może polegać zarówno na odstraszaniu czyli tzw. prewencja ogólna negatywna, potencjalnych sprawców przestępstw od ich popełnienia jak i na utwierdzaniu prawidłowych postaw wobec prawa istniejącego w społeczeństwie, tzw. prewencja ogólna pozytywna.

Współcześnie krytykuje się funkcję prewencji ogólnej polegającej na odstraszaniu potencjalnych sprawców z uwagi na stosowanie często kar nie współmiernych do winy, które są stosowane najczęściej z powodu urojonego poczucia zagrożenia bytu grupy społecznej czy podstaw porządku prawnego.

Celem kary jest takie ukształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa przez stosowanie kar, których funkcja polega na informowaniu go o przepisach karny cli oraz karach przewidzianych za ich naruszenie. Niezmiernie ważnym elementem kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa jest wysoki stopień wykrywalności przestępstw i nieuchronność ponoszenia odpowiedzialności.

W doktrynie istnieją spory co do wzajemnego stosunku dyrektyw a w szczególności, która z nich ma rolę wiodącą. Jedni uważają, że najważniejsza jest dyrektywa stopnia społeczne. szkodliwości czynu, inni, że najważniejsza jest dyrektywa tzw. prewencji indywidualnej jeszcze inni uważają, że wszystkie dyrektywy są równoważne. Kodeks wskazuje, że sąd wymierza karę bacząc by jej dolegliwość nie przekroczyła stopnia winy uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego a także potrzeba w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Granice kary sprawiedliwej wyznacz więc przede wszystkim stopień winy oraz stopień społecznej szkodliwości czynu a także w tych granicach cele zapobiegawcze i wychowawcze kary, która ma osiągnąć w stosunku do skazanego, jak również potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

KK oprócz dyrektyw ogólnych przewiduje również dyrektywy szczególne, które modyfikują te pierwsze.

Dyrektywy szczególne są rozwinięciem i uszczegółowieniem dyrektyw ogólnych. Zgodnie z , tymi dyrektywami sąd wymierzając karę uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy, potępienie przestępstw wspólnie z nieletnimi, rodzaj istoty naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób bycia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu a zwłaszcza staranie się o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego. Wymierzając karę sąd bierze pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem. Okoliczności, które sąd ma obowiązek uwzględniać przy wymierzaniu kary dotyczą przedmiotowej i podmiotowej charakterystyki przestępstwa oraz osoby sprawcy. Okoliczności te nie są określone w kodeksie jako łagodzące lub obciążające gdyż większość ma charakter ocenny, tj. w zależności od oceny sądu mogą działać na korzyść lub niekorzyść sprawcy. Współdziałanie z nieletnim przy popełnieniu przestępstwa oraz popełnienie przestępstwa w warunkach recydywy zawsze jednak będzie traktowane jako okoliczności obciążające. Wśród okoliczności wymienia się motywacje, która może oznaczać motywację zasługującą na:

- uwzględnienie, np. działanie podjęte dla zaspokojenia podstawowych potrzeb najbliższych osób dla sprawcy, potępienie, np. działanie z zemsty.

Dyrektywą szczególną wobec sprawców młodocianych oraz nieletnich odpowiadających karnie jest prymat wychowawczego oddziaływania kary. Kryterium pojęcia wychowawczego oddziaływania kary na sprawcę stanowi prognoza oparta na wnikliwym rozpoznaniu osobowości sprawcy, rodzaju naruszonego dobra prawnego, sposobu i okoliczności popełnienia przestępstwa. Negatywna prognoza przyszłego zachowania się może prowadzić do wniosku o konieczności dłuższego oddziaływania kary, potrzeba wychowania takiego sprawcy nie oznacza jednak konieczności wymierzenia dłuższej kary w celu nauczenia sprawcy zawodu i wdrożenia do przestrzegania porządku prawnego. W praktyce bowiem długotrwałe pozbawienie wolności może pogłębić tylko demoralizację. Znacznie lepsze rezultaty można osiągnąć przez wychowawcze oddziaływanie na młodocianych w warunkach wolności kontrolowanej czyli poprzez szerokie stosowanie środków probacyjnych połączonych z dozorem kuratorskim.

A. NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY.

Prawo karne przewiduje możliwość modyfikacji sankcji karnej polegającej na jej złagodzeniu lub obostrzeniu czyli tzw. Nadzwyczajnego złagodzenia lub obostrzenia kary. Nadzwyczajne obostrzenie kary wiąże się z przestępstwem ciągłym, popełnieniem przestępstwa w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym i recydywą. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary rodzajowo łagodniejszej niż przewidziana w sankcji za dane przestępstwo albo kary niższej niż przewidziana w sankcji w ramach danego rodzaju kary. Instytucja ta pozwala na orzekanie w szerszym zakresie kar wolnościowych albo nawet tylko środków karnych pod warunkiem, że kary te i środki karne spełniają cele kary. Nadzwyczajne złagodzenie kary jest ściśle związane z systemem ustawowych kar, środków karnych oraz z zasadą indywidualizacji kary. Stosunkowo wysokie dolne granice ustawowego wymiaru kary oraz ich generalizowany charakter powodują konieczność istnienia instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary. Kodeks nadaje nadzwyczajnemu złagodzeniu kary generalnie charakter fakultatywny. Nadzwyczajne złagodzenie kary może być zastosowane w następujących wypadkach przewidzianych w ustawie, np.:

- popełnienie czynu w stanie poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej w stosunku do młodocianego jeżeli przemawiają za tym względy wychowawczego oddziaływania kary,

- w szczególnie uzasadnionych przypadkach kiedy nawet najniższa kara przewidzianą za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób

- ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub jej zapobieżenie.

B. ODSTĄPIENIE OD WYMIERZENIA KARY.

Odmienną instytucją od nadzwyczajnego złagodzenia kary jest odstąpienie od wymierzenia kary. Polega na rezygnacji z wymierzenia kary zasadniczej i poprzestaniu na orzeczeniu środka karnego albo na odstąpieniu od ukarania w całości.

Odstąpieniie od wykonania kary nie oznacza braku odpowiedzialności karnej ponieważ stwierdza się winę sprawcy i wydaje wyrok skazujący. Zgodnie z KK jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat albo alternatywnie karami grzywny, ograniczenia wolności i pozbawienia wolności, oraz społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary jeżeli orzeka jednocześnie środek karny, np. naprawienie szkody, a cele kary zostaną przez ten środek spełniona. Do celów kary należy zaliczyć cele zapobiegawcze i wychowawcze związane z prewencją indywidualną oraz potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa, tj. prewencję ogólną. Sąd może odstąpić od wymierzenia kary także w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w wypadku sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia, zwłaszcza gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa. Odstępując od wymierzenia kary sąd może również odstąpić od wymierzenia środka karnego chociażby jego orzeczenie było obowiązkowe. Odstąpienie od wymierzenia kary występuje w KK jako instytucja obejmująca jedynie karę zasadniczą oraz jako instytucja, która obejmuje odstąpienie od wymierzenia kary zasadniczej i środków karnych przewidzianych za dane przestępstwo. Celem odstąpienia od wymierzenia kary zasadniczej jest stworzenie możliwości wymierzenia sprawcy przestępstwa wyłącznie środka karnego w sytuacji gdy sąd uznaje, że orzeczenie tylko ¹ tego środka jest celowe i wystarczające do osiągnięcia celów kryminalna - politycznych. Ogólnym warunkiem odstąpienia od wymierzenia kary jest istnienie podstawy określonej w odpowiednim przepisie KK.

W KK przewidziana jest także dodatkowa podstawa odstąpienia, która związana jest ze sprawcą współdziałającym z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa. Uregulowanie to pozwalające na odstąpienie od wymierzenia kary sprawcy współdziałającemu z organami ścigania jest pewnego rodzaju premią za czysty, czynny żal sprawcy przejawiający się w pomocy organom ścigania.

Poza pomocą organom ścigania KK uzależnia odstąpienie od wymierzenia kary od dodatkowych warunków,- które są przykładowo wymieniane w KK. Odstąpienie będzie więc możliwe zwłaszcza w sytuacji, gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnienia innego przestępstwa. Nie można jednak wykluczyć możliwości odstąpienia od wymierzenia kary w innej sytuacji o ile tylko sąd wskaże inne przesłanki uzasadniające odstąpienie od wymierzenia kary.

C. ZAOSTRZENIE USAWOWEGO WYMIARU KARY.

Polega na stworzeniu w pewnych sytuacjach możliwości orzeczenia kary w granicach szerszych niż przewidują sankcje danego przepisu lub ograniczenie możliwości wymierzenia kary łagodniejszej. Sytuacje te to:

a) recydywa szczególna,

b) uczynienie sobie z przestępstwa stałego źródła dochodu,

c) popełnienie przestępstwa w zorganizowanej grupie przestępczej

d) ciąg przestępstw.

Ad. a)

Recydywa - ponowne lub wielokrotne popełnienie przestępstwa przez tego samego sprawcę. Jest niebezpieczna bo recydywiści często z przestępczości robią sobie stałe źródło dochodu. Przyczyny recydywy to głównie:

- brak skutecznej pomocy postpenitencjarnej,

- zjawisko stygmatyzacji (naznaczenia).

- odrzucenie przez społeczeństwo,

- zaburzenie osobowości,

- nieprzystosowanie społeczne.

Recydywa w znaczeniu kryminologicznym to występujące w społeczeństwie zjawisko przestępczości powrotnej. Oznacza to ponowne lub wielokrotne popełnianie przestępstwa przez tę samą osobę.

Recydywa w znaczeniu jurydycznym (prawnym) to ta część recydywy, która odpowiada określonym w ustawie kryteriom. Wynika z uprzedniego skazania za przestępstwo. W jej ramach występuje recydywa ogólna i szczególna (specjalna).

Recydywa w znaczeniu penitencjarnym - ponowne odbywanie kary pozbawienia wolności w wyniku skazania nie tylko za przestępstwa podobne.

Recydywa ogólna - powrót do jakiegokolwiek przestępstwa po uprzednim skazaniu.

Recydywa , szczególna (specjalna) dzieli się na :

- podstawowa (zwykła) - sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa za które był już skazany. Wtedy sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisanie sprawcy przestępstwa w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Sprawca musi popełnić umyślne przestępstwo po uprzednim skazaniu za przestępstwo umyślne ( musi być podobne do tego, za które nastąpiło skazanie). Przestępstwa podobne należą do tego samego rodzaju. Przestępstwo z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwo popełnione dla korzyści majątkowej. Decydują tu kryteria podmiotowe lub przedmiotowe. Sprawca musi odbyć co najmniej 6 miesięcy zasadniczej kary pozbawienia wolności. Może być ona odbywana z przerwami. Do tych 6 miesięcy zalicza się areszt tymczasowy. Za odbytą nie uważa się karę darowaną w całości na mocy amnestii lub aktu łaski.

- wielokrotna (multirecydywa} - sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w recydywie podstawowej, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciw życiu lub zdrowiu, gwałtu, rozboju, kradzieży z włamaniem lub przeciw mieniu z użyciem przemocy lub groźby jej użycia. Wtedy sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisywane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Recydywa ta występuje więc gdy sprawca popełni 3 przestępstwa umyślne. Sprawca musi łącznie mieć co najmniej rok pozbawienia wolności, w tym 2 odbyte kary (każda na co najmniej 6 miesięcy). Sprawca musi popełnić przestępstwo należące do grupy przestępstw wymienionych w KK , np. rozbój. Sprawca musi ponownie popełnić przestępstwo umyślne do 5 lat po odbyciu ostatniej kary.

Przewidziane przy recydywie podstawowej i wielokrotnej podwyższenie górnego ustawowego zagrożenia nie dotyczy zbrodni. Sprawcy, którzy popełnili przestępstwa w warunkach recydywy specjalnej nie podlegają warunkowemu umorzeniu postępowania, bo warunkiem do tego jest niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne. Sprawca, który popełnił przestępstwo w warunkach recydywy podstawowej może podlegać warunkowemu zawieszeniu kary. Nie podlega warunkowemu zawieszeniu kary sprawca, który popełnił przestępstwo w warunkach recydywy wielokrotnej, chyba że jest to wyjątek uzasadniony szczególnymi okolicznościami.

KK zmierza do indywidualizacji wymiaru kary wobec recydywistów uwzględniając warunki i właściwości osobiste sprawców oraz ich potrzeby resocjalizacyjne. Kara pozbawienia wolności nie zawsze bowiem skutecznie działa na recydywistów. Czasem lepsze efekty daje dozór kuratora i obowiązki związane z próbą. Tylko zbrodnia jest niebezpieczna i powinna być oddana dłuższej izolacji penitencjarnej. Większość dopuszcza się pospolitych przestępstw, z powodu nieprzystosowania społecznego i różnych dewiacji. Powinno się więc stosować warunkowe zwolnienia, a okres próby powinno się traktować jako kontrolowaną wolność połączoną z dotarciem i obowiązkami resocjalizacyjnymi, będący przedłużeniem procesu resocjalizacji.

Ad. c)

Przestępczość zorganizowana. Według KK wymiar kary, środki karne i związane z poddaniem sprawcy próbie przewidziane wobec recydywistów wielokrotnych stosuje się też do sprawcy, który z przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodów lub działa w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym. KK połączył więc kary za zawodowe popełnianie przestępstw i udział w zorganizowanej przestępczości z karami dotyczącymi recydywistów wielokrotnych. Zorganizowana grupa jest zorganizowana aby popełniać przestępstwa w sposób ciągły oraz aby dokonać kilku przestępstw będących źródłem dochodu. Wystarczy już niski poziom zorganizowania zapewniający dokonanie przestępstw i posiadanie z tego źródła dochodów.

Ad. d)

Ciąg przestępstw - sprawca w podobny sposób popełnia w krótkich odstępach czasu 2 lub więcej przestępstw zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw. Sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Sprawca popełnia przestępstwa w podobny sposób gdy wykorzystuje powtarzającą się sytuację i jego sposób działania jest zbliżony, np. włamania do domków letniskowych. Ustalenie czy przestępstwo popełniono w krótkich odstępach czasu zależy od rodzaju przestępstwa i od tego jak często powtarza się okazja do ich popełnienia. Przestępstwa można uznać za popełnione w krótkich odstępach czasu, gdy stanowią pewien obraz działania sprawcy uzasadniający je za określoną całość.

D. ZAMIANA KARY NA ŁAGODNIEJSZĄ.

Instytucja ta zastępuje funkcję kary pozbawienia wolności, a społeczna szkodliwość czynu nie jest duża. Pozwala ona spełniać cele kary w zakresie prewencji indywidualnej i w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Instytucja zamiany kary na łagodniejszą ma na celu umożliwienie zmniejszenia liczby spraw, w których stosuje się karę pozbawienia wolności. KK zawiera możliwość orzeczenia przez sąd te przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat zamiast przewidzianej kary pozbawienia wolności, grzywną lub karą ograniczenia wolności, głównie jeżeli równocześnie orzeka środek karny a zadania stawiane przez karę zostaną przez nią spełnione i przez środek karny. Wykluczona jest zamiana co do sprawców występków umyślnych, skazanych uprzednio na karę pozbawienia wolności do 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Instytucja ta wskazuje na wyjątkowy charakter kary pozbawienia wolności w KK. Zamiast tej kary za przestępstwo zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności, można orzec grzywnę lub ograniczenie wolności, zwłaszcza gdy równocześnie orzeka się środek karny.

29. ŚRODKI PROBACYJNE.

Probacja powstała na gruncie prawa angielskiego i amerykańskiego. Obejmuje:

- uznanie sprawcy za winnego popełnienia przestępstwa,

- zawieszenie orzeczenia kary,

- nałożenie na sprawcę obowiązków w okresie próby,

- poddanie go w dozór prokuratora

Instytucja ta jest bardziej efektywna i korzystniejsza od kary pozbawienia wolności (Jeżeli chodzi o skuteczność). Wspólną cechą warunkowego umorzenia postępowania karnego, warunkowego zawieszenia kary i warunkowego zwolnienia jest poddanie sprawcy próbie. Różnice między tymi środkami mają charakter procesowy i prawno - materialny. Warunkowe umorzenie postępowania karnego nie wiąże się z uznaniem winy w formie przewidzianej dla wyroku skazującego, zaś warunkowe zawieszenie wykonywania kary jest związane z orzeczeniem o karze ale nie jest warunkowym skazaniem. Warunkowe zwolnienie - orzeczenie modyfikujące orzeczenie o karze a ściślej o jej wykonaniu. Warunkowe umorzenie postępowania i zawieszenie wykonania kary są alternatywą dla bezwzględnego pozbawienia wolności. Są to instytucje tańsze ekonomicznie i równie skuteczne jak pozbawienie wolności. Nie oddziaływają negatywnie na skazanych tak jak kara pozbawienia wolności.

A. WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO

to rezygnacja ze skazania i wymierzenia kary wobec sprawcy uznanego za winnego popełnienia przestępstwa i zastopowanie przewidzianych przez prawo karne środków probacyjnych.

Jest to więc środek karny poddający sprawcę próbie. Jest to w istocie warunkowe zwolnienie sprawcy od ponoszenia kary i oznacza kontrolowaną wolność. Stopień kontroli zależy od tego czy orzeczono dozór i jakie nałożono na sprawcę obowiązki. Negatywny wynik próby pozwala na orzeczenie kary lub środka karnego z uwzględnieniem zachowania się sprawcy po orzeczeniu o warunkowym umorzeniu. Tylko sąd może stosować tę instytucję, w razie gdy spełnione są przesłanki uzasadniające tę instytucję, prokurator może zamiast aktu oskarżenia wnieść do sądu wniosek o tę instytucję. Wniosek ten kieruje prezes sądu na posiedzenie w celu rozważenia możliwości warunkowego umorzenia postępowania karnego. Nie potrzebna jest więc rozprawa główna aby orzec tę instytucję. Orzeczenie to nie stanowi skazania, a więc nie następuje stygmatyzacja sprawcy.

Okres próby jest stosunkowo krótki - l - 2 lat! Warunki tej instytucji:

- zagrożenie czynu karą do 3 lat pozbawienia wolności, jeżeli jednak pokrzywdzony pojedli się ze spraną, a ten naprawił szkodę, lub uzgodnili oni sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie postępowania karnego może być zastosowane do sprawcy przestępstwa, zagrożone karą do 5 lat,

- wina i społeczna szkodliwość czynu są nieznaczna

- popełnienie czynu i jego okoliczności nie budzą wątpliwości,

- dotychczasowa niekaralność sprawcy za przestępstwa umyślna

- pozytywna prognoza, że sprawca pomimo warunkowego umorzenia postępowania karnego nie popełni przestępstwa i będzie przestrzegał porządku prawnego.

Warunkowe umorzenie postępowania powinno być stosowane do drobnych przestępstw. Zakres tych przestępstw jest wyznaczony przez ograniczenia związane z typem czynu zabronionego oraz przez określenie warunku, że stopień społecznej szkodliwości czynu nie jest znaczny.

Ustalenie pojęcia nieznacznej społecznej szkodliwości czyimi nie jest zadaniem łatwym. Można wyróżnić:

- interpretacje czysto obiektywistyczne tego pojęcia,

- interpretacje uwzględniające właściwości i warunki osobiste sprawcy i dotychczasowy sposób życia,'

- interpretacje podmiotowo - przedmiotowe.

Interpretacja podmiotowo-przedmiotowa wydaje się być najlepszą, gdyż w sposób kompleksowy ocenia społeczną szkodliwość czynu.

KK na oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu posługuje się właśnie okolicznościami zarówno natury przedmiotowej (rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, waga naruszonych przez sprawcę obowiązków, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia), jak i podmiotowej (postać zamiaru, motywacja sprawcy). Sąd jest zobowiązany także ustalić niezależnie od stopnia społecznej szkodliwości czynu stopień zawinienia. Stopień ten nie może być znaczny. Przesłanka braku znacznego stopnia winy musi wystąpić kumulatywnie z brakiem znacznego stopnia społecznej szkodliwości czynu. Dla oceny stopnia winy potrzebne jest ustalenie min. Przesłanek przypisania winy a więc: dojrzałości sprawcy, jego poczytalności oraz rozpoznawalności bezprawności czynu. Przesłanka braku wątpliwości co do popełnienia przestępstwa nie wymaga przyznania się do winy. Stwierdzenie winy może bowiem wynikać z niewątpliwych okoliczności ustalonych w sprawie. Sąd musi więc uznać, że są dostateczne podstawy aby popełnienie tego przestępstwa przypisać oskarżonemu. Wyjaśnione muszą być również przez sąd elementy podmiotowe oraz przedmiotowe rzutujące na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu. Przesłanką zastosowania warunkowego umorzenia postępowania jest także istnienie pozytywnej prognozy wyrażającej się w przekonaniu, że sprawca pomimo warunkowego umorzenia postępowania nie popełni przestępstwa i będzie przestrzegał porządku prawnego,. Przypuszczenie to musi być oparte na: postawie sprawcy, jego dotychczasowej niekaralności za przestępstwo umyślne, jego właściwościach i warunkach osobistych oraz dotychczasowym sposobie życia.

Dla ustalenia poprzedniej niekaralności sprawcy nie jest istotne jaka kara sprawcy została wymierzona i czy została wykonana. Nie jest osobą karaną za przestępstwo sprawca, wobec którego sąd odstąpił od wymierzenia kary.

Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od l - 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia .

Sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społecznej do której działalności należy troska o v. wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym, ponadto sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części. Może także nałożyć na sprawcę obowiązek informowania sądu lub kuratora: o przebiegu okresu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonaniu ciążącego na nim obowiązku, łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających; orzec świadczenie pieniężne oraz zakaz prowadzenia pojazdów do 2 lat. Czas, sposób wykonania nałożonych obowiązków sąd określa po wysłuchaniu skazanego. Okres próby pełni 2 podstawowe funkcje: służy oddziaływaniu wychowawczemu na sprawcę przestępstwa oraz weryfikacji postawionej prognozy kryminologicznej. Stanowi ona okres kontrolowanej wolności, w którym sprawca powinien się wywiązać z nałożonych na niego , obowiązków. Nałożone w okresie próby na sprawcę obowiązki nie są karami, ale pełnią zadania wychowawcze w stosunku do poddanego próbie i weryfikują postawioną prognozę kryminologiczną. Wychowawczy charakter obowiązków polega na ukształtowaniu właściwej postawy wobec dóbr chronionych prawem. Charakter weryfikacyjny nałożonych obowiązków pozwala ocenić czy przyjęta jako podstawa orzeczenia prognoza kryminologiczną była trafna. Warunkowe umorzenie postępowania karnego zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części. Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem obejmuje zarówno szkody materialne jak i szkody w innych dobrach pokrzywdzonego. Naprawienie szkody może nastąpić przez zapłacenie odszkodowania lub przywrócenie do stanu poprzedniego. Sposób naprawienia szkody powinien być określony orzeczeniem o warunkowym umorzeniu.

Sąd może także zobowiązać sprawcę do przeproszenia pokrzywdzonego za krzywdę wyrządzoną przestępstwem. Sąd powinien w każdym przypadku określić formę wykonania obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego oraz termin, do którego zostanie spełniony ten obowiązek.

Sąd może również nałożyć obowiązek wykonywania ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby. Nałożenie tego obowiązku będzie celowe nie tylko w przypadku przestępstwa niealimentacji ale także w przypadku innych przestępstw przeciwko rodzinie i opiece. Nałożenie obowiązku powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających ma na celu zabezpieczenie sprawcy przed uzależnieniem. Przesłanką nałożenia tego obowiązku jest realne zagrożenie sprawcy przestępstwa uzależnieniem,

Sąd podejmuje postępowanie karne jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne za które został prawomocnie skazany. Sąd może podjąć postępowanie karne jeżeli w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności: gdy popełnił inne niż wcześniej wskazane przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.

Sąd może także podjąć postępowanie karne jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania karnego lecz przed jego uprawomocnieniem się rażąco narusza porządek prawny a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo. Warunkowego umorzenia postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

• B. WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONYWANIA KARY

Warunkowe zawieszenie wykonywania kary jest formą warunkowego skazania.

Warunkowe skazanie polega na stwierdzeniu winy sprawcy w wyroku skazującym, z jednoczesnym poddaniem sprawcy próbie, od której zależy jakie ostatecznie konsekwencje poniesie za popełnione przestępstwo.

Instytucja warunkowego zawieszenia wykonywania kary jest instrumentem indywidualnego oddziaływania na sprawcę. W stosunku bowiem do sprawców, którzy nie wykazują głębokiej demoralizacji dobre wychowawcze efekty może przynieść poddanie sprawcy próbie, w warunkach wolności kontrolowanej. Kara pozbawienia wolności w wielu sytuacjach nie jest .bowiem konieczną dla zapobieżenia popełnienia przez sprawcę nowego przestępstwa. Sąd może orzec warunkowe zawieszenie wykonywania orzeczonej kary pozbawienia wolności jeżeli są spełnione następujące przesłanki:

- orzeczono karę nie przekraczającą 2 lat pozbawienia wolności, karę ograniczenia wolności lub grzywnę orzeczoną jako karę samoistną,

- wymierzenie kary zawieszenia warunkowego jest wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary a w szczególności zapobieżenie powrotowi do przestępstwa. Jest to tzw. warunek pozytywnej prognozy dla sprawcy,

- zawieszając wykonanie kary sąd bierze pod uwagę postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.

- warunkowe zwolnienie wykonywanej kary nie stosuje się do sprawcy, który popełnił przestępstwo w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej chyba, że zachodzi wyjątkowy wypadek uzasadniony szczególnymi okolicznościami,

- sąd może zastosować warunkowe zawieszenie wykonywania orzeczonej kary, gdy jest

przekonany, że takie orzeczenie kary jest wystarczające na osiągnięcie wobec sprawcy celów kary a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Przekonanie sądu, że orzeczona kara jest wystarczająca dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary powinno być oparte przede wszystkim na postawie sprawcy, jego właściwościach i warunkach osobistych, dotychczasowym sposobie życia oraz zachowaniu się po popełnieniu przestępstwa, warunkowo zawieszone może być wykonanie jedynie kary pozbawienia wolności orzeczonej do 3 lat, nie ma znaczenia dla zastosowania tej instytucji czy skazany popełnił przestępstwo umyślne czy też nieumyślne, istotą warunkowego zawieszenia wykonywanej kary jest poddanie sprawcy próbie. Okres próby biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia i wynosi:

- od 2 do 51at w wypadku warunkowego zawieszenia wykonywania kary pozbawienia wolności,

- 31at w wypadku warunkowego zawieszenia wykonywania kary grzywny lub ograniczenia wolności,

- w wypadku warunkowego zawieszenia wykonywanej kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego lub recydywisty wielokrotnego okres próby wynosi od 3 do 5 lat.

Podczas warunkowego zawieszenia wykonywanej kary może być orzeczona grzywna w wysokości do 180 stawek dziennych jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe. W przypadku zawieszenia wykonywania kary ograniczenia wolności sąd może orzec grzywnę w wysokości do 90 stawek dziennych. W razie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności orzeczona grzywna nie podlega wykonaniu. Kara pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia. Grzywna orzeczona w ramach warunkowego zawieszenia wykonywania orzeczonej kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności stanowi realną dolegliwość dla skazanego. Dolegliwość ta ma znaczenie nie tylko z powodów zapobiegawczych i wychowawczych jakie powinna kara osiągnąć w stosunku do skazanego ale posiada także duże znaczenie w świadomości prawnej społeczeństwa, tj. utwierdza społeczeństwo w przekonaniu, że będące przedmiotom zamachu dobra prawne są rzeczywiście chronione.

Zawieszając wykonanie kary sąd może zobowiązać skazanego do informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego na nim obowiązku, łożenia na utrzymanie innej osoby, wykonywania pracy zarobkowej do nauki lub przygotowania się do zawodu, powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się leczeniu w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, powstrzymywanie się w określonych środowiskach lub miejscach innego stosownego przebywania jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.

Sąd może zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części chyba, że orzekł już środek w postaci obowiązku naprawienia szkody albo uiszczenia świadczenia pieniężnego. Celem nakładanych na sprawcę obowiązków jest zapewnienie możliwości oddziaływania na sprawcę w okresie próby w kierunku zapobiegania powrotowi do przestępstwa. Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków sąd określa po wysłuchaniu skazanego. Zakłada się bowiem, że oskarżony obowiązki akceptuje. Wyrażonej zgody skazanego wymaga natomiast zobowiązanie go do poddania się leczeniu w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu. Jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają sąd może wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym jej wykonaniem w okresie próby ustanawiać, rozszerzać lub ograniczać niektóre z obowiązków albo od wykonania obowiązku zwolnić. Nie dotyczy to jednak obowiązku naprawienia szkody jak również oddania skazanego pod dozór albo zwolnienie z dozoru. Sąd jest zobowiązany w wyroku określić czas i sposób wykonania nałożonego obowiązku, niezbędne jest to dla kontroli wykonania nałożonego obowiązku i podjęcia decyzji o zarządzeniu wykonania kary. Określając czas i sposób wykonania obowiązku sąd powinien uwzględniać realne możliwości skazanego, także jego inne zobowiązania, np. zawodowe. Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności sąd może w okresie próby oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Dozór jest obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego a także recydywisty wielokrotnego. Okres dozoru wynosi wtedy co najmniej 3 lata a najdłużej 5 lat, czyli przez okres próby, chyba że sąd zwolni sprawcę spod dozoru. Zadaniem dozoru jest podjęcie takich starań aby sprawca w okresie próby przestrzegał porządku prawnego, wykonywał nałożone obowiązki i nie popełnił ponownie przestępstwa. Nie jest natomiast celem dozoru zwiększenie dolegliwości dla skazanego. Podstawową cechą warunkowego skazania jest uzależnienie skutków prawnych skazania od przebiegu okresu próby i jej wyników. Pozytywny wynik próby powoduje zatarcie skazania z mocy prawa. Warunkowa rezygnacja z wykonania kary staje się bezwarunkowy. Negatywny wynik próby skutkuje natomiast obligatoryjnym lub fakultatywnym zarządzeniem wykonywania kary. Groźba wykonania kary pełni więc funkcję motywującą skazanego do powstrzymania się od popełnienia przestępstwa i przestrzegania porządku prawnego.

Sąd zarządza wykonanie kary (obligatoryjne zarządzenie wykonania kary) jeżeli skazany w .okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności. Spełnione więc muszą być kumulatywnie 3 przesłanki:

- przestępstwo popełnione w okresie próby musi być podobne do przestępstwa, za które sprawca został skazany warunkowym zawieszeniem wykonywania orzeczonej kary,

- przestępstwo popełnione w okresie próby musi być przestępstwem umyślnym,

- za przestępstwo w okresie próby została prawomocnie orzeczona kara pozbawienia

Sąd może zarządzić wykonanie kary, a więc fakultatywnie jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy: popełnił inne przestępstwo niż podobne przestępstwo luny sine, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności, albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozom, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych.

Sąd może zarządzić wywołanie kary, jeżeli skazany po wydaniu wyroku lecz przed jego uprawomocnieniem się rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

Zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia próby.

Termin 6 miesięcy jest ostateczny i nie może być przedłużony. Podstawa zarządzenia wykonania kary musi więc nastąpić w okresie próby albo jeszcze przed jej rozpoczęciem ale po wydaniu nieprawomocnego wyroku.

W wypadku pozytywnego zakończenia okresu próby skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem. Jeżeli wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny zatarcie skazania nie może nastąpić przed jej wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jej wykonania. Nie dotyczy to jednak środka karnego postaci obowiązku naprawienia szkody.

Pomyślny przebieg okresu próby powoduje, że popełnione poprzednio przestępstwo i wyrok skazujący uznaje się z prawnego punktu widzenia za niebyłe.

• C. WARUNKOWE ZWOLNIENIE

Warunkowe zwolnienie jest trzecią obok warunkowego umorzenia i warunkowego zawieszenia wykonywania instytucją polegającą na poddaniu sprawcy próbie. Warunkowe zwolnienie jest warunkową rezygnacją z wykonania części orzeczonej kary pozbawienia wolności z jednoczesnym poddaniem sprawcy resocjalizacji w warunkach wolności kontrolowanej. Stanowi więc przedłużenie procesu resocjalizacji w zmieniony warunkach, które mają na celu przystosowanie sprawcy do życia na wolności. Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. Podstawową przesłanką formalną warunkowego zwolnienia jest odbycie przez skazanego pewnej części kary, na którą został skazany. Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu przez niego co najmniej połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach. Skazanego w warunkach recydywy specjalnej można warunkowo zwolnić po odbyciu 2/3 kary, natomiast skazanego w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej po odbyciu25 lat kary. Warunkowe zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po roku. Niezależnie od tych warunków skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazanego na karę dożywotni pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary. Warunkowe zwolnienie następuje na okres próby, które jest w zasadzie równe części kary pozostałej do odbycia ale nie może być krótszy niż 2 lata a nie dłuższy niż 5 lat. W przypadku sprawcy popełniającego przestępstwo warunkach recydywy podstawowej lub wielokrotnej okres próby nie może być krótszy niż 3 lata. W razie warunkowego zawieszenia wykonania kary dożywotniego pozbawienia wolne okres próby wynosi 10 lat. Zasadą jest więc, że okres próby trwa przez czas pozostały odbycia kary. Okres próby jest kontynuacją resocjalizacji skazanego w warunkach kontrolowanej wolności. Warunkowo zwolniony może być poddany obowiązkom w zasad takim samym jak przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary. Można również poddać dozorowi kuratora sądowego, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia lub instytucji, do której działalności należy troska o wychowanie i pomoc skazanym.

W stosunku do recydywisty oraz młodocianego, który popełnił przestępstwo umyślne a także wobec skazanego na karę pozbawienia wolności oddanie pod dozór kuratora sądowego jest obowiązkowe. W przypadku gdy prognoza co do sprawcy okazała się trafna w okresie próby oraz w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

Niepomyślny przebieg okresu próby powoduje odwołanie warunkowego zwolnienia. W tak sytuacji nie zalicza się na poczet kary okresu spędzonego na wolności. Ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed upływem roku od osadzenia skazanego w zakładzie karnym a w przypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności przed upływem 4at. KK wykonawczy, który szczegółowo określa przyczyny odwołał warunkowego zwolnienia wyróżnia przypadki obligatoryjnego oraz fakultatywnego odwołał warunkowego zwolnienia. Sąd penitencjarny odwołuje więc warunkowe zwolnienie jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Sąd penitencjarny może natomiast odwoła warunkowe zawieszenie, a więc fakultatywnie jeżeli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek prawny w szczególności popełnił inne przestępstwo lub została orzeczona kara inna niż kara pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania albo gdy uch) się od dozoru wykonywania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych.

Koniec.

1.PRAWO KARNE - pojęcie, podział.

2. PODSTAWOWE CECHY:

3. FUNKCJE:

4. SZKOŁY PRAWA:

5.NAUKI PRAWNE:

6 ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO

7. KK SKŁADA SIĘ Z 3 PODSTAWOWYCH CZĘŚCI;

8. OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ

9. PRZESTĘPSTWA (RODZAJE).

10. ZASADY INTERTEMPOLARNE ( MIĘDZYCZASOWE PRAWO KARNE)

11. OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ CO DO MIEJSCA I OSÓB.

12. SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU - KONCEPCJE.

13. PRZESTĘPSTWA.

14.PODZIAŁ PRZESTĘPSTW NA TYPY: KWALFIKOWANE I UPRZYWILEJOWANE

15. TEORIE ZWIĄZKU PRZYCZYNOWEGO.

16. STRONA PODMIOTOWA I PRZEDMIOTOWA PRZESTĘPSTWA.

17. BŁĄD

18. NIEPOCZYTALNOŚĆ.

19. POCZYTALNOŚĆ OGRANICZONA.

20. ROZKAZ PRZEŁOŻONEGO.

21.BEZPRAWNOŚĆ CZYNU.

A. KONTRATYP OBRONY KONIECZNEJ.

B. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI.

C. DOPUSZCZALNE RYZYKO

D. OSTATECZNA POTRZEBA WOJSKOWA.

22. FORMY STADIALNE.

A. PRZYGOTOWANIE.

B. USIŁOWANIE

C. SPRAWSTWO KIEROWNICZE.

D. PODŻEGANIE I POMOCNICTWO.

24. ZBIEG PRZESTĘPSTW.

A. RZECZYWISTY

B. POZORNY ZBIEG PRZESTĘPSTW.

25. ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY.

A. ZBIEG POZORNY PRZEPISÓW USTAWY

B. ZBIEG RZECZYWISTY PRZEPISÓW USTAWY

26. NAUKA O KARZE I ŚRODKACH ZABEZPIECZAJĄCYCH.

A. GRZYWNA

B. KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI

C. KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI.

27. ŚRODKI KARNE.

A. POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH.

B. ZAKAZ. ZAJMOWANIA OKREŚLONEGO STANOWISKA WYKONYWANIA OKREŚLONEGO ZAWODU LUB PROWADZENIA OKREŚLONEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ:

C. ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW.

D. PRZEPADEK PRZEDMIOTÓW.

E. NAPRAWA SZKODY ( RESTYTUCJA SZKODY).

F. NAWIĄZKA.

G. ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE.

H. PUBLIKACJA ORZECZENIA

I. ZWROT KORZYŚCI MAJĄTKOWYCH.

28. SĄDOWY (SĘDZIOWSKI) WYMIAR KARY

A. NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY.

B. ODSTĄPIENIE OD WYMIERZENIA KARY.

C. ZAOSTRZENIE USAWOWEGO WYMIARU KARY.

D. ZAMIANA KARY NA ŁAGODNIEJSZĄ.

29. ŚRODKI PROBACYJNE.

A. WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO

B. WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONYWANIA KARY

C. WARUNKOWE ZWOLNIENIE

---