Informacja na temat realizacji zajęć praktycznych i praktyk zawodowych w zakładach opieki zdrowotnej i rozporządzenia regulujące praktykę zawodową
Obowiązek realizacji praktyk zawodowych dla studentów na kierunku pielęgniarstwo i położnictwo przez uczelnie kształcące na tych kierunkach wynika z przepisów ustawy z dnia 5 lipca 1996 roku o zawodach pielęgniarki i położnej (tj. Dz. U. z 2001r. Nr 57, poz. 602 ze zm,). Zgodnie z treścią art. 7 ust. 4 cytowanej ustawy kształcenie w zawodzie pielęgniarki oraz w zawodzie położnej, w formie studiów wyższych zawodowych, trwa co najmniej 3 lata i obejmuje co najmniej 4.600 godzin kształcenia zawodowego, w tym kształcenie kliniczne stanowi co najmniej jedną drugą, a zajęcia teoretyczne co najmniej jedną trzecią wymiaru kształcenia.
Powyższe zostało doprecyzowane przez rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 roku w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia miedzykierunkowe oraz makrokierunki (Dz. U. Nr 164, poz. 1166), które wskazuje, iż na kierunku pielęgniarstwo i analogicznie na kierunku położnictwo - dla studiów pierwszego stopnia - liczba godzin zajęć praktycznych powinna wynosić 1100 oraz praktyk zawodowych - 1200 godzin. Program kształcenia, w zależności od kierunku studiów, określa realizację zajęć praktycznych i praktyk zarówno w uczelni jak i poza strukturą uczelni, w zakładach opieki zdrowotnej lub innych podmiotach. Zarówno zajęcia praktyczne jak i praktyki powinny obejmować kształcenie i doskonalenie umiejętności niezbędnych do uzyskania kwalifikacji zawodowych.
Zgodnie z § 13 ust. 1 powyższego rozporządzenia szczegółowe zasady i formy odbywania praktyk określa uczelnia, uwzględniając odrębne przepisy dla poszczególnych uprawnień zawodowych.
Powyższe przepisy nakładają na uczelnie obowiązek organizacji odbywania zajęć praktycznych i praktyk, jako integralnej części procesu kształcenia, zgodnie z obowiązującymi przepisami szczegółowymi w tym zakresie.
Zgodnie z § 4 pkt 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 15 kwietnia 2002 roku w sprawie standardów kształcenia pielęgniarek i położnych w szkołach wyższych i wyższych szkołach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 499) praktyczna nauka zawodu i praktyka organizowana poza strukturą uczelni odbywa się na podstawie umowy zawartej pomiędzy uczelnią a podmiotem realizującym zajęcia praktyczne. Powyższe rozporządzenie (§4 pkt 4) wymienia także kryteria, jakimi uczelnia powinna kierować się przy doborze zakładów opieki zdrowotnej i innych podmiotów realizujących praktyczną naukę zawodu, zapewniając tym samym możliwość osiągnięcia założonych celów dydaktycznych i wysoką jakość kształcenia praktycznego:
- rodzaj i zakres udzielanych świadczeń zdrowotnych,
- liczbę i kwalifikacje kadry pielęgniarskiej, położnych,
- urządzenie i wyposażenie zakładu,
- wyposażenie stanowisk pracy w sprzęt i materiały medyczne, niezbędne do kształtowania umiejętności praktycznych studentów oraz ochrony przed zakażeniem, urazem, wypadkiem,
- prowadzenie działalności naukowo-badawczej,
- wdrażane przez jednostkę programy zapewnienia jakości,
- organizację wyników nauczania.
Wskazana umowa winna regulować zobowiązania obu stron: uczelni i zakładu, w którym będą prowadzone praktyki zawodowe studentów.
Przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tj. Dz. U. z 2007r., Nr 14, poz. 89 ze zm.) wyrażone w art. 1 ust. 2 i ust. 3 stanowią, iż każdy zakład opieki zdrowotnej oprócz udzielania świadczeń zdrowotnych może realizować zadania dydaktyczne i uczestniczyć w przygotowaniu osób do wykonywania zawodu medycznego i kształcenia osób wykonujących zawód medyczny na zasadach określonych w przepisach odrębnych. Natomiast zakład opieki zdrowotnej utworzony w celu realizacji zadań dydaktycznych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych jest obowiązany uczestniczyć w przygotowywaniu osób do wykonywania zawodu medycznego i kształcenia osób wykonujących zawód medyczny.
Bezpośrednią podstawę zawarcia umowy cywilnoprawnej pomiędzy uczelnią a zakładem opieki zdrowotnej może stanowić art. 43e ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 października 2005 roku w sprawie określenia koniecznych elementów umów o udostępnienie oddziału klinicznego na wykonywanie zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych (Dz. U. Nr 210, poz. 1756). Zgodnie z postanowieniem § 1 wymienionego rozporządzenia koniecznymi elementami umowy o udostępnienie oddziału klinicznego na potrzeby wykonywania zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych są:
1) wskazanie stron umowy;
2) określenie czasu trwania umowy i warunków jej wcześniejszego rozwiązania;
3) środki finansowe należne szpitalowi udostępniającemu oddział kliniczny z tytułu realizacji umowy, sposób przekazywania tych środków oraz zasady ich rozliczeń;
4) zasady rozpatrywania sporów wynikających z realizacji umowy;
5) wykaz ruchomości i nieruchomości udostępnianych w celu realizacji umowy, sposób ich udostępniania oraz zasady i warunki ich wykorzystywania;
6) określenie potrzeby w zakresie liczby oraz kwalifikacji zawodowych nauczycieli akademickich, mających wykonywać w udostępnianym oddziale klinicznym zadania dydaktyczne i badawcze w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych;
7) okoliczności, w których może nastąpić renegocjacja warunków umowy;
8) zasady odpowiedzialności cywilnej podmiotu, któremu udostępniany jest oddział kliniczny, za szkody wyrządzone przez studentów, uczestników studiów doktoranckich lub nauczycieli akademickich i zasady postępowania w przypadku naruszenia przez nich porządku ustalonego w szpitalu udostępniającym oddział kliniczny.
Ponadto zgodnie § 2 ust. 1. cytowanego rozporządzenia, umowy w zakresie wykonywania zadań dydaktycznych, powinny zawierać także elementy dotyczące warunków odbywania i organizacji zajęć dydaktycznych oraz zasad ustalania ich ilości.
Wyżej wymienione elementy umowy cywilnoprawnej pomiędzy uczelnią a zakładem opieki zdrowotnej nakładają na uczelnie między innymi obowiązek zapewnienia kadry gwarantującej odpowiedni poziom kształcenia podczas odbywania zajęć praktycznych i praktyk zawodowych. W myśl art. 112 ustawy z dnia 27 lipca 2005 roku Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.) nauczyciele akademiccy zatrudnieni w uczelni medycznej lub innej uczelni prowadzącej działalność w dziedzinie nauk medycznych uczestniczą w sprawowaniu opieki zdrowotnej poprzez wykonywanie zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w szpitalach klinicznych lub oddziałach innych zakładów opieki zdrowotnej (szpitali), udostępnianych tym uczelniom na zasadach określonych w przepisach o zakładach opieki zdrowotnej. Ustęp 2 niniejszego artykułu stanowi, że w udzielaniu świadczeń zdrowotnych, o których mowa wyżej, nauczyciele akademiccy uczestniczą na podstawie odrębnej umowy zawartej ze szpitalem klinicznym albo innym zakładem opieki zdrowotnej (szpitalem).
Zgodnie z §3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 15 kwietnia 2002 roku w sprawie standardów kształcenia pielęgniarek i położnych w szkołach wyższych i wyższych szkołach zawodowych - nauczanie przedmiotów z pielęgniarstwa i położnictwa oraz praktyki prowadzą nauczyciele akademiccy, posiadający prawo wykonywania zawodu pielęgniarki, położnej oraz minimum roczną praktykę zawodową, zgodnie z nauczanym przedmiotem. Powyższy przepis jednoznacznie precyzuje, iż studenci kształcący się na kierunku pielęgniarstwo, położnictwo odbywają zajęcia praktyczne i praktyki pod nadzorem nauczycieli akademickich, posiadających odpowiednie kwalifikacje. Dodać należy również, że w myśl art. 7 ust. 8 ustawy z dnia 5 lipca 1996r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t. j. Dz. U. z 2001 Nr 57, poz. 602 ze zm.) kształcenie kliniczne odbywa się w zakładach opieki zdrowotnej, pod kierunkiem wykładowców pielęgniarstwa lub położnictwa oraz przy pomocy innych specjalistów, w szczególności pielęgniarek i położnych. Kształcenie kliniczne jest praktyką w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym.
Zarówno przepisy ustawy prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej jak też przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia wskazują jednoznacznie, iż opiekunem studentów odbywających zajęcia praktyczne i praktyki mogą być wyłącznie nauczyciele akademiccy oraz specjaliści w szczególności pielęgniarki i położne, którzy zawrą odpowiednią umowę z zakładem opieki zdrowotnej. Status nauczyciela akademickiego w zakładzie opieki zdrowotnej jest szczególny, bowiem łączy w sobie dwa odrębne stosunki prawne: stosunek pracy z uczelnią medyczną oraz stosunek pracy lub umowa cywilnoprawna z zakładem opieki zdrowotnej.
Organizację procesu kształcenia na uczelni, w tym kształcenia praktycznego ocenia Krajowa Rada Akredytacyjna Szkolnictwa Medycznego na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 31 lipca 2001 roku w sprawie Krajowej Rady Akredytacyjnej Szkolnictwa Medycznego oraz trybu uzyskiwania akredytacji (Dz. U. Nr 83, poz. 904), uchwały
Nr 6/II/05 z dnia 1 grudnia 2005 roku Krajowej Rady Akredytacyjnej Szkolnictwa Medycznego w sprawie przebiegu wizytacji lub monitoringu uczelni oraz uchwały
Nr 22/II/2006 z dnia 12 października 2006 roku Krajowej Rady Akredytacyjnej Szkolnictwa Medycznego w sprawie określenia szczegółowych kryteriów oceny spełniania przez uczelnie standardów kształcenia.
Na przykład w odniesieniu do szczegółowych kryteriów oceny spełniania standardów dla studiów pierwszego stopnia - kierunek pielęgniarstwo, w uczelniach, które rozpoczynają kształcenie - Załącznik Nr 6 do uchwały 22/II/2006 enumeratywnie wymienia kryteria oceny spełniania standardów kształcenia, także praktycznego. Dotyczy to między innymi:
a) kryteriów do standardów w zakresie sposobu realizacji programu kształcenia: wymogu godzinowego zajęć praktycznych i praktyk zawodowych, realizacji celów kształcenia, zgodności planów zajęć praktycznych i praktyk zawodowych ze standardami nauczania dla kierunku studiów, opracowanej dokumentacji oceny postępów i postawy studenta na zajęciach praktycznych i praktykach zawodowych, przygotowanego wykazu umiejętności, które student będzie zaliczał w czasie zajęć praktycznych i praktyk zawodowych,
b) kryteriów do standardów w zakresie kadry prowadzącej kształcenie,
c) kryteriów do standardów kształcenia w zakresie bazy dydaktycznej, między innymi:
- zapewnienie przez uczelnię możliwości odbywania zajęć praktycznych i praktyk zawodowych w: podstawowej opiece zdrowotnej (żłobek, szkoła, poradnia ogólna, poradnia dziecka zdrowego, poradnia „K”, opieka domowa), oddziałach podstawowych (pediatria, oddział położniczo-noworodkowy, interna, chirurgia), oddziałach specjalistycznych (psychiatria, geriatria, neurologia, rehabilitacja, opieka nad przewlekle chorym, opieka paliatywna, intensywna opieka medyczna),
- ustalenie przez uczelnie kryterium doboru zakładów opieki zdrowotnej i innych podmiotów prawnych realizujących praktyczną naukę zawodu,
- posiadanie przez uczelnię dokumentacji potwierdzającej zawarcie umów z podmiotem realizującym zajęcia praktyczne i praktyki zawodowe nie będącym w strukturze uczelni.
Wiceprezes
Elżbieta Garwacka-Czachor