E. Balcerzan: „Sprzecznościowa” koncepcja literackości

Literackość:

• według Słownika języka polskiego - to synonim charakteru literackiego właściwego utworom literackim;

• według Sławińskiego - formaliści rosyjscy oznaczyli tym słowem zespół właściwości swoistych dla literatury jako sztuki słowa;

• literaturę wyróżnia rozróżnienie między faktami a efektami komunikacyjnymi. Założone w dziełach efekty (obrazowość, muzyczność) realizują się w programach, konkretyzacjach i interpretacjach. Ale są one iluzjami, nie działają na wszystkich;

• pokonanie antynomii faktu i efektu - redukcja - sprowadzenie faktu do efektu i odwrotnie;

• w krytyce literackiej wszelkie iluzje są faktami komunikacyjnymi. U niektórych filozofów - wszystko jest iluzją. Tu nie da się mówić o literackości;

• nie wiadomo, czy literackość wynika z dodawania do języka nowych jakości, czy powstaje w wyniku pokonywania rozrzutności mowy (ścierają się tendencje transgresyjne z degresywnymi);

• literackość jako nadorganizacja wypowiedzi - wtedy transgresja (nadmiar ładu) wywołuje degresję (ubywanie znaczeń);

• idealny wyróżnik literackości powinien się pojawiać w literaturze wyłącznie i bezwyjątkowo. Ale tak się nie da;

• literackość jako uniezwyklenie widzenia przedmiotu - ale doznanie niezwykłości jest subiektywne;

• literackość - dzieła doskonale spójne, funkcjonalne, jednokrotne, tworzące kanoniczny kształt nie do naruszenia;

• nie da się definiować literackości. Może filozofia literackości = filozofia przypadku. To by znaczyło obalenie autorytetu tradycji;

• żadna koncepcja nie określa jednoznacznie i całościowo literackości;

• literackość - s. 262 tymczasowy, zmienny wybór z repertuaru o niejasnych granicach i niedających się wyczerpać możliwościach;

• s. 262 uniwersalnym wyróżnikiem literackości nie może zostać żadna konkretna, substancjalna właściwość tekstu;

• istotą literackości jest sieć sprzecznościowych relacji (w komunikacji praktycznej nie może być A i nie-A; w komunikacji literackiej - musi tak być). Ta koncepcja może przejawiać się na różnych poziomach. Antynomie między wybranymi jakościami są stopniowalne. Relacje sprzecznościowe mają zasięg wewnątrz- i zewnątrztekstowy. Literackość to też napięcia między tym, co jawne (bezpośrednio dane w tekście) i odrzucane;

• teoria zajmuje się genotypem, interpretacja - fenotypem.

---