Koncepcja dziela lit. Ingardena, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich


Koncepcja dzieła literackiego Romana Ingardena.

Fenomenologia- pochodzi od greckiego słowa oznaczającego zjawisko, to zespół zjawisk, które jawią się w świadomości.

Ingarden ( z pochodzenia Polak)- uczeń Husserla, soją filozofię literatury wyłożył w dwóch podstawowych książkach: O dziele literackim ( pol. wyd. 1960) oraz O poznawaniu dzieła literackiego ( 1937). W obydwu wypadkach mamy do czynienia z analizą ogólnej idei dzieła literackiego oraz ogólną strukturą aktu poznawczego. Jak pisze Ingarden we Wstępie do O poznawaniu dzieła literackiego istnieją dwa sposoby czytania:

- pierwsze, które odnosi się do pewnego określonego indywidualnego dzieła i jest szczególnego rodzaju doświadczeniem;

- drugie, które prowadzi poznającego do ogólnego uchwycenia z istoty płynącej struktury i swoistości dzieła sztuki w ogóle.

Ingarden wybiera drugi sposób czytania, w którym chodzi o aprioryczną analizę ogólnej idei literackie dzieło sztuki. Czytanie fenomenologiczne według Ingardena nie jest skupione na tym, co w dziele jednostkowe, nie ma nic wspólnego z doświadczeniem, lecz stara się uchwycić samą ideę dzieła literackiego.

Teoria Ingardena jest oryginalna, nowatorska, cechuje ją: antygenetyzm ( geneza nie pomaga zrozumieć dzieła), antypsychologizm (dla zrozumienia dzieła nie jest nam potrzebna znajomość psychiki twórcy), antynaturalizm ( dzieło sztuki jest wytworem kultury), antyhistoryzm.

Kierunki, na które wpływ miała fenomenologia Ingardena:

- Nowa Krytyka,

-Niemiecka Sztuka Interpretacji,

-Francuska Krytyka Tematyczna,

-Niemiecka Estetyka Recepcji i Oddziaływania.

Dzieło literackie to twór intencjonalny o charakterze intersubiektywnym.

Intencjonalny- zawsze powstaje w aktach świadomości odbiorców, w intencji czytelnika; intencja tego, który tworzy i z drugiej strony intencja odbiorcy.

Intersubiektywny- jest tworem niezależnym, subiektywnym.

Dzieło literackie jest zawsze tworem dwuwymiarowym: składa się z faz i z warstw.

Faz- dzieła literackiego nie jesteśmy w stanie pojąć jednym spojrzeniem, nasze poznanie przebiega fazowo.

Warstw- Ingarden wyróżnił 4 warstwy: warstwa brzmień, warstwa znaczeń ( brzmienia układają się w znaczenia), warstwa przedmiotów przedstawionych, warstwa uschematyzowanych wyglądów.

Pojęcia:

Quasi- sądy (niby- sądy)- sprawiają, że zdanie nie jest ani prawdziwe, ani fałszywe, jest tworem fikcjonalnym, w literaturze możemy powiedzieć wszystko, mówiąc tworzymy fikcję. Nie orzekają niczego wprost o rzeczywistości, lecz ustanawiają osobną rzeczywistość fikcjonalną. Nie podpadają pod kryteria prawdy i fałszu.

Funkcja referencyjna- to, o czym mówi literatura może przypominać rzeczywistość, ale nią nie jest. Literatura jest domena fikcji, w pewien sposób jednak coś przez literaturę rozumiemy.

Miejsca niedookreślone- wszelkie momenty nie do końca wyjaśnione, za pomocą wieloznaczności słów, np. piękna dziewczyna o błękitnych oczach i blond włosach przez każdego będzie inaczej wyobrażana. Na początku Ingarden mówił, że dzieło literackie posiada nieskończenie wiele miejsc niedookreślonych, dzielą się na takie, które dają się usunąć i takie, których usunąć nie można. Później zawęził: ograniczona ilość miejsc niedookreślonych.

Konkretyzacja- wypełnianie przez indywidualnego czytelnika schematycznej struktury dzieła literackiego podczas aktu lektury. Zawarte w O poznawaniu dzieła literackiego. Dwa typy konkretyzacji: pozioma i pionowa.

Pozioma- odbiór, który dokonuje się w jednym czasie, ale inna świadomość, wrażliwość, doświadczenie lekturowe, wiedza.

Pionowa- zależy od czasu lektury dzieła literackiego jako dziecko interpretujemy inaczej, czytając to samo w późniejszym czasie dostrzegamy coś innego, zależy także od epoki, np. Hamlet wystawiany inaczej, uwspółcześniony.

Polska myśl strukturalistyczna

Polscy strukturaliści od początku skoncentrowali swoją uwagę na jednym z najistotniejszych wątków refleksji o literaturze spod znaku strukturalizmu- teorii komunikacji literackiej.

W zamierzeniach polskiej szkoły teorii komunikacji literackiej, za której najważniejszych przedstawicieli uznać można Janusza Sławińskiego, Aleksandrę Okopień- Sławińską, Michała Głowińskiego, Edwarda Balcerzana i Kazimierza Bartoszyńskiego, leżało precyzyjne zbadanie układu wpisanych w komunikat literacki relacji między jego nadawca i odbiorcą ( na przykład reguł wewnątrztekstowej gry, jaka nawiązuje się między partnerami literackiej sytuacji komunikacyjnej). Strukturaliści polscy wykorzystali tutaj inspiracje płynące z badań strukturalistów praskich i z semiologicznych orientacji myśli strukturalistycznej, jak i z dwudziestowiecznych teorii lektury- począwszy od Romana Ingardena, przez teorię Jeana Paula Sartre'a, aż do prac niemieckich estetyków recepcji- zwłaszcza Hansa Roberta Jaussa i Wolfganga Isera.

Polscy strukturaliści stworzyli w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych najprężniejszą w dziejach polskiego literaturoznawstwa szkołę teoretyczną zajmującą się badaniami nad komunikowaniem literatury. Bardzo ważna w teorii tej szkoły była również perspektywa socjologiczna, a więc nacisk na rozmaite aspekty społecznego funkcjonowania dzieła literackiego. Jednym z podstawowych kierunków refleksji było badanie relacji między danym dziełem literackim i wpisanym w niego tak zwanym horyzontem oczekiwań nadawcy ( jego wyobrażeniami na temat oczekiwań estetycznych oraz ideowych odbiorcy) a funkcjonowaniem tegoż dzieła w zmieniających się w czasie sytuacjach odbioru.

Badaczom polskim chodziło przede wszystkim o określenie ogólnych warunków możliwości komunikacji literackiej- to znaczy zawartego w dziele literackim wstępnego projektu sytuacji komunikacyjnej. Szczególną uwagę zwracali więc na wszelkie znajdujące się w literaturze odautorskie sygnały, jak należy ja odczytywać, dokonywali rekonstrukcji norm odczytywania właściwych danej publiczności literackiej, badali konwencje literackie określająco każdorazowo odbiór dzieła, rekonstruowali role nadawcy i odbiorcy wpisane w komunikat literacki.

W pracach strukturalistów pojawiły się jedne z najważniejszych terminów powojennej polskiej teorii literatury- na przykład koncepcja podmiotu czynności twórczych ( wpisanego w dzieło literackie dysponenta reguł jego odczytywania- teoretycznej figury nadawcy, dającej się opisać na podstawie analizy organizacji wewnętrznej dzieła, czyli reguł jego kompozycji, ukształtowania stylistycznego i wersyfikacyjnego, przynależności gatunkowej itp.), czy idea stylów odbioru ( typologia sposobów odczytywania literatury), i kategoria odbiorcy wirtualnego ( odpowiednika podmiotu czynności twórczych- a więc komunikacyjnej roli odbiorcy zakładanego przez dzieło literackie, której projekt został również wpisany w strukturę tego dzieła).

Bardzo cennym, choć raczej pobocznym, wątkiem w dorobku szkoły polskiej były również badania nad konstrukcją fabuły, częściowo inspirowane dokonaniami narratologów francuskich.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
R. Rorty Konsekwencje pragmatyzmu dla badan lit, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Hermeneutyczna lektura dzieła literackiego, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Koncepcje R. Barthesa, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
modele XXwiecznej teorii literatury, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Słowniczek pojęć, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
herezja parafrazy, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Retoryka czasowości, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Symbol i metafora, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
STRUKTURALIZM I, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Antropologia literatury, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Psychoanaliza2, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Problem odbiorcy, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
M abrams Orientacje teoretyczne, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Teorie literatury XX wieku - STRUKTURALIZM I, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Badania tematologiczne, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Status tekstu literackiego, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Poetyka pisarstwa historycznego, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Problem znaczenia w tekście artystycznym, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich

więcej podobnych podstron