Konsument - każdy, kto dla zaspokojenia swoich potrzeb zużywa, czyli konsumuje określone dobra czy usługi. (na drodze zakupu, przeznaczając na to swoje środki pieniężne - dochody).

Koszyk konsumpcji - przedmiot wyboru konsumenta - kompletna, zamknięta lista dóbr i usług wybieranych przez konsumenta.

Konsumowane dobra dzieli się na:

• jednorazowego użytku

• trwałego użytku

W teorii konsumenta zakłada się, że jest on podmiotem racjonalnym i dokonując wyborów dąży do maksymalizacji swoich korzyści. Opiera proces decyzyjny na zasadzie optymalizacji.

Każdy konsument posiada indywidualne preferencje. Ekonomia przyjmuje ten fakt i traktuje je jako dane.

Konsumenta traktuje się jako podmiot suwerenny w zakresie tworzenia i kształtowania preferencji. (ogranicza ją jego dochód i ceny rynkowe dóbr).

W literaturze często jako konsumenta traktuje się gospodarstwo domowe.

Celem każdego konsumenta jest maksymalizacja użyteczności (satysfakcji) czerpanej ze spożycia koszyka dóbr (które może on nabyć przy danym dochodzie nominalnym i danych cenach) oraz z czasu wolnego.

Optymalizacja i maksymalizacja zaspokojenia potrzeb wymaga:

• wyboru struktury konsumpcji bieżącej

• wyboru ilości czasu pracy i czasu wolnego

• optymalizacji konsumpcji w czasie - decyzje o wielkości oszczędności

Konsumenta cechuje postępowanie racjonalne - takie wewnętrznie spójne postępowanie, które umożliwia jednostce maksymalizację satysfakcji.

Budżet konsumenta stanowi suma pieniędzy, którą chce i może on wydać na zakup dóbr materialnych oraz usług. Dotyczy tego, co konsument może kupić, a nie tego co tylko chciałby kupić.

Linia budżetu (l. możliwości konsumpcyjnych, l. dochodu, l. ceny) pokazuje wszystkie kombinacje (zestawienia) dóbr dostępne dla konsumenta przy danym dochodzie i danych cenach. Oddziela ona kombinacje (koszyki) dóbr osiągalne dla konsumenta od nieosiągalnych.

Linia budżetu ma postać następującą:

gdzie:

C - określa ilość dobra Y jaką konsument mógłby nabyć przeznaczając na to dobro cały swój dochód pieniężny.

A - określa ilość dobra X jaką konsument mógłby nabyć przeznaczając na to dobro cały swój dochód pieniężny.

Połączenie punktu C z punktem A linią prostą określa granicę dostępnych kombinacji (zestawień) dóbr i stanowi linię budżetu.

Wzrost dochodu konsumenta przesuwa linię budżetu w prawo - zwiększenie możliwości zakupu obu dóbr.

Przesunięcie linii budżetu w lewo oznacza spadek dochodów konsumenta -zmniejszenie możliwości zakupu dóbr.

Powyższe stwierdzenia są prawdziwe przy stałym poziomie cen - daje to stałą relację wymienną pomiędzy poszczególnymi koszykami dóbr.

Zbiór budżetowy składa się ze wszystkich koszyków dóbr dostępnych konsumentowi przy danych cenach i dochodzie.

Problem nachylenia krzywej linii budżetu odzwierciedla ilokrotnie droższy jest jeden towar od drugiego. Jest miarą względnych cen.

Ograniczenie budżetu:

• 
  Dochody

• Płacowe

• Pozapłacowe (np. Lotto)

• Wydatki

• Na konsumpcję

• Oszczędności

• Demograficzne

• Społeczno-kulturowe

Zmiany linii budżetu:

• zmiana dochodu - linia budżetu przesuwa się równolegle

• wzrost - w prawo, w górę

• 
  spadek - w lewo, w dół

• zmiana ceny jednego z dóbr

• cena X wzrasta przy niezmienionej cenie Y (A₁)

• cena X spada przy niezmienionej Y (A₂)

• cena Y wzrasta przy niezmienionej X (A₁)

• 
  cena Y maleje przy niezmienionej X (A₂)

• racjonowanie - część zbioru budżetowego leżąca poza ilością racjonowaną jest odcięta

• 
  opodatkowanie konsumpcji przekraczającej pewien poziom - linia budżetowa stanie się bardziej stroma w obszarze opodatkowanym - dobro opodatkowane staje się droższe.

• 
  dotacja przez bony (np. żywnościowe) - pierwszy rysunek pokazuje sytuację w której konsument może za 25$ nabyć bony żywnościowe o wartości 153$ - więc do wydania tych bonów żywność jest dla niego tańsza o ok. 84% - stąd bardziej płaska linia budżetowa w tym zakresie, powyżej tej kwoty żywność ma normalną cenę, a linia budżetu nachylenie takie jak wzorcowa. W drugim przypadku konsument dostaje bony o wartości 200$, nie zmienia to jednak jego zdolności do zakupu innych dóbr, dlatego linia budżetu jest przesunięta w prawo o 200$, ale bez ruchów w górę ani w dół.

Współczesna teoria zachowania konsumenta opiera się na trzech stwierdzeniach:

• konsument wybierając między różnymi alternatywami konsumpcji czyni to w sposób świadomy, zgodnie z własnym interesem - założenie ekonomicznej racjonalności konsumenta

• posiadając pełną i prawdziwą informację o produktach konsument sam potrafi najlepiej ocenić na czym polegają jego korzyści. Błędy w podejmowanych decyzjach wynikają z braku odpowiednich informacji.

• Konsument decyduje o wyborze struktury własnej konsumpcji zgodnie ze swymi preferencjami, dochodami oraz cenami rynkowymi dóbr. Konsument zaspokajając swoje potrzeby może zastępować jedne dobra innymi (substytucyjność).

Współczesna teoria zachowania konsumenta zakłada, że podstawą wyborów konsumenta jest uporządkowany system preferencji odnośnie kombinacji konsumowanych dóbr.

Najważniejsze z założeń:

• założenie kompletności preferencji - konsument jest zdolny do określenia, które kombinacje preferuje, a które dają takie samo zadowolenie i w efekcie są mu obojętne.

• założenie przechodniości preferencji - jeśli woli A od B i B od C to woli też A od C.

• założenie nienasyconości zadowolenia konsumenta - konsument zawsze woli więcej aniżeli mniej - zawsze wybierze kombinację dającą więcej zadowolenia od kombinacji dającej mniej zadowolenia.

• zwrotność - każdy koszyk jest przynajmniej tak samo dobry jak on sam (czyli jak koszyk identyczny)

Krzywa obojętności konsumenta przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne. Każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie. Oznacza to, że dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia.

Poziom zadowolenia konsumenta wzrasta w miarę przesuwania się konsumenta z krzywej obojętności położonej niżej na krzywą położoną wyżej.

Kolejnym wyższym krzywym można przyporządkować wyższe wartości - oznaczające „użyteczność” - jako wielkość porządkującą.

Traci tu na znaczeniu prawo malejącej użyteczności marginalnej.

Krzywą obojętności można scharakteryzować przez wykazanie głównych własności:

• negatywne nachylenie każdej KO - oznacza, że pomiędzy dobrami jest relacja substytucyjności. Zwiększenie konsumpcji jednego dobro wymaga zmniejszenia konsumpcji drugiego. Miernikiem tego zjawiska jest krańcowa stopa substytucji - ilość dobra jednego, którą konsument jest skłonny oddać aby otrzymać dodatkową jednostkę dobra drugiego. Ma ona zawsze wartość ujemną.

• KO jest wypukła w stosunku do początku układu współrzędnych

• Poszczególne krzywe obojętności nie mogą się przecinać - wynika stąd, że preferencje konsumenta są przechodnie - gdyby krzywe się przecinały, byłoby to sprzeczne z jedną z cech charakterystycznych preferencji.

• Jest nieskończenie wiele krzywych obojętności - dla konsumenta korzystne jest znalezienie się na krzywej obojętności możliwie odległej od punktu (0,0).

Krańcowa stopa substytucji KSS określa ilościowe zmniejszenie konsumpcji dobra Y spowodowane zwiększeniem konsumpcji dobra X o jednostkę, przy założeniu, że poziom użyteczności całkowitej z konsumpcji obu dóbr nie ulega zmianie.

KSS jest malejąca, ponieważ poruszając się po krzywej obojętności rezygnujemy stopniowo z coraz mniejszej ilości dobra Y celem zwiększenia konsumpcji dobra X.

Trzy lub więcej krzywych charakteryzujących preferencje jednego konsumenta tworzy mapę obojętności.

Pokazuje ona rosnące preferencje konsumenta - konsument pożąda coraz pojemniejszych koszyków dóbr.

Nietypowe krzywe obojętności:

• substytuty doskonałe - jeżeli konsument życzy sobie zastępować jedno dobro drugim według stałej stopy substytucji (w tym przypadku 1:1)

• dobra doskonale komplementarne - zawsze konsumowane razem w stałej produkcji

• dobra niechciane - krzywe obojętności dla dóbr niechcianych mają nachylenie dodatnie. Dodatkowa ilość antydobra musi być zrekompensowana zwiększeniem konsumpcji dobra, by zadowolenie się nie zmieniło. Użyteczność rośnie, gdy krzywe przesuwają się w prawo.

• 
  dobra neutralne - jeśli konsumentowi zależy tylko na ilości jednego rodzaju dobra, ilość drugiego go nie obchodzi

• błogostan (stan nasycenia) - kiedy istnieje najlepszy ze wszystkich koszyków, a im bliżej tego koszyka znajduje się konsument tym większą odczuwa satysfakcję - krzywe obojętności mają nachylenie ujemne, gdy konsument ma zbyt dużo lub zbyt mało obydwu dóbr, a nachylenie dodatnie, gdy zbyt dużo jednego dobra - nadwyżki powodują, że dobra stają się niechciane i obniżka spożycia powoduje przesunięcie się w stronę „punktu szczęśliwości”

dobra policzalne - występujące tylko w ilościach całkowitych, linie pionowe na rys. b pokazują koszyki co najmniej tak samo dobre jak dany koszyk

Dobrze zachowujące się preferencje:

• są monotoniczne

• wypukłe - jeśli weźmiemy dowolne dwa punkty KO to dowolna średnia ważona obu tych koszyków da koszyk co najmniej tak samo dobry lub ściśle preferowany w porównaniu ze skrajnymi koszykami.

• niewypukłe - pokazują dobra, które się lubi, ale nie chce się ich łącznej konsumpcji - konsument wolałby do pewnego stopnia specjalizować się w konsumpcji jednego z dóbr

• wklęsłe - szczególny przypadek niewypukłych

• są ściśle wypukłe krzywa obojętności musi być wypukła i zaokrąglona

Użyteczność jest sumą zadowolenia jaką osiąga indywidualny konsument z konsumowania posiadanego dobra:

• 
  charakter subiektywny

• kategoria abstrakcyjna

• jednostka użyteczności: utyl (kiedyś)

• obecnie jest kategorią porządkową

• odzwierciedla więc system preferencji (Vilfredo Pareto - szkoła lozańska)

• konsument dąży do maksymalizacji użyteczności - wybrania takiej kombinacji konsumowanych dóbr, która da mu największe zadowolenie

Użyteczność - satysfakcja, którą dana osoba uzyskuje ze spożycia jakiegoś dobra lub usługi lub też z udziału w jakimś rodzaju działalności. Satysfakcja = radość = zadowolenie = przyjemność.

Użyteczność kardynalna:

1. użyteczność danego dobra jest mierzona przez daną osobę za pomocą porównania tej użyteczności z użytecznością innego dobra (przez co jest mierzalna)

2. konsument racjonalnie dąży do maksymalizacji swej użyteczności przy danym ograniczeniu budżetowym

Użyteczność ordynalna:

1. nie potrzeba mierzyć użyteczności - wystarczy, że konsument potrafi uszeregować preferencje odpowiednio do różnic użyteczności każdego koszyka

2. konsument wybiera racjonalnie te koszyki, które zawierają większą ilość dóbr; nie jest jednak pewne, czy wybiera koszyk optymalny

Funkcja użyteczności jest sposobem przypisania liczb każdemu możliwemu koszykowi konsumpcji, tak, że bardziej preferowane koszyki otrzymują wyższe numery od mniej preferowanych.

Wartość użyteczności ma znaczenie tylko dla hierarchizacji i uporządkowania koszyków dóbr - wielkość różnicy użyteczności między danymi koszykami nie ma znaczenia. Jest to więc użyteczność porządkowa (ordynalna).

Użyteczność całkowita (UC) jest sumą użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usługi.

, i = 0,1...,n; Q_i - ilość konsumowanego dobra

Użyteczność całkowita rośnie wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

Użyteczność marginalna (UM) wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenia (zmniejszenia) konsumpcji danego dobra o kolejną, dodatkową jednostkę:

Użyteczność marginalna maleje wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

Prawo malejącej użyteczności marginalnej:

Zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe aniżeli z konsumpcji drugiej jednostki. W rezultacie przyrosty zadowolenia z konsumpcji mierzone jako użyteczność marginalna zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra. Zależność ta jest odwracalna.

Gdy konsumpcja zacznie przynosić niezadowolenie to użyteczność marginalna będzie ujemna, a całkowita zacznie spadać.

Żeby wskazać powiązania pomiędzy użytecznością marginalną konsumowanych dóbr, a ich cenami rynkowymi zakłada się, że:

• konsument dysponuje daną wielkością dochodu

• konsument dąży do maksymalizacji użyteczności z konsumpcji dóbr

• konsument rozdziela swój dochód na zakup określonych ilości dobra X i Y

• cena rynkowa robra X wynosi P_x, a dobra Y wynosi P_y

Maksymalne zadowolenie z konsumpcji (maksymalną użyteczność) konsument osiąga, gdy stosunek użyteczności marginalnych dóbr zrównuje się z relacją ich cen:

Jeśli okaże się, że:
to konsument będzie przemieszczał zakupy z dobra X na dobro Y, osiągając coraz wyższy poziom użyteczności całkowitej aż do momentu zrównania się relacji UM'ów z relacją cen. Analogicznie rozpatruje się sytuację odwrotną.

Różnica między UC dobra a jego wartością rynkową nazywamy nadwyżką konsumenta. (dostajemy więcej niż płacimy) - z każdą kolejną jednostką dobra nadwyżka jest mniejsza - efekt malejącej użyteczności krańcowej.

Równowaga konsumenta

Konsument poszukuje sytuacji optymalnej - punkt w którym konsument maksymalizuje swoje zadowolenie z konsumpcji znajduje się na najwyższej krzywej możliwej do osiągnięcia przy danych ograniczeniach. Jest to punkt styczności linii budżetowej z krzywą obojętności.

Po przekształceniu, porównując użyteczności krańcowe X i Y otrzymujemy:

.

Okazuje się, że relacje użyteczności krańcowych są równe relacjom cen.

W punkcie tym przy danych dochodach pieniężnych maksymalizuje użyteczność całkowitą płynącą z określonej proporcji konsumpcji dobra X i Y.

Równowaga konsumenta oznacza, że wybrał on takim koszyk zakupów, który daje mu maksimum użyteczności przy danym ograniczeniu dochodów i danych cenach.

Przedstawiona równowaga to optimum wewnętrzne.

Innym przypadkiem jest optimum brzegowe - gdy optymalna konsumpcja łączy się ze spożyciem zera jednostek któregoś z dóbr, linia budżetu nie jest tutaj styczna do krzywej obojętności.

Istnienie więcej niż jednego optymalnego koszyka (przy preferencjach niewypukłych)

Optimum w przypadku substytutów doskonałych - wybór będzie zazwyczaj leżał na brzegu.

W przypadku dóbr doskonale komplementarnych istnieje stała proporcja realizowania dochodu na zakup obu dóbr.

Podobnie rzecz ma się w przypadku dóbr policzalnych.

W przypadku preferencji wklęsłych wybór optymalny będzie optimum brzegowym, ponieważ jeśli mamy pieniądze na zakup dwóch dóbr, których nie lubimy konsumować razem wydamy wszystkie pieniądze na zakup jednego z nich.

Funkcje popytu są funkcjami jednorodnymi stopnia zerowego. Oznacza to, że wielkość popytu konsumenta nie ulega zmianie jeżeli ceny i dochód zmieniają się równocześnie w tych samych proporcjach.

Ogólna zależność zmian popytu od zmian dochodu konsumenta jest następująca: w miarę wzrostu dochodu, rosną rozmiary popytu na X i Y.

Krzywa dochód-konsumpcja (ekspansji dochodowej) jest geometrycznym zbiorem punktów równowagi konsumenta odpowiadającym wszystkim poziomom dochodu konsumenta, przy założeniu niezmienności cen oraz danych preferencjach konsumenta.

Reakcja na cenę - zmiana względnej ceny dwóch dóbr zmienia nachylenie linii budżetu przy założeniu stałego dochodu pieniężnego. Punkty równowagi, wyznaczają linię „cena-konsumpcja” (ekspansji cenowej).

Jednocześnie następuje względna zmiana kupowanych dóbr X i Y. Lina łącząca punkty równowagi obrazuje jak zakupy konsumenta zmieniają ceny (przy założeniu stałości dochodów i cen innych produktów)

Gdy cena dobra X spada, to konsument posuwa się wzdłuż ścieżki ekspansji cenowej:

Reakcja na dochód - zmiana dochodu, zmiana wiązek kupowanych dóbr przy niezmienionych cenach.

E₁ - E₂ - E₃ - wyznaczają linię „budżet-konsumpcja“ („dochód-konsumpcja“)

Reakcja na dochód w zależności od rodzaju dóbr będzie się przedstawiała następująco:

Tak jak na rysunku obok - dla dóbr normalnych (X i Y), gdzie wraz ze wzrostem dochodów rośnie konsumpcja obydwu dóbr.

Jeśli jedno z dóbr będzie dobrem normalnym, a drugie - dobrem niższego rzędu, to wykres będzie kształtował się następująco:

Krzywa Engla jest wykresem popytu na jedno dobro jako funkcji dochodu, przy założeniu stałości wszystkich cen:

• 
  
  dla dóbr normalnych (podstawowe) - dobra Engla - ilość nabywanych dóbr rośnie wolniej niż dochód

• dla dóbr luksusowych - ilość nabywanych dóbr rośnie szybciej niż dochód

• dla dóbr absolutnie podrzędnych - ilość nabywanych dóbr spada wraz ze wzrostem dochodu

Krzywa Engla może też służyć do określenia czy dane dobro jest normalne, czy podrzędne (w zależności od poziomu dochodu konsumenta). ()

Efekt substytucyjny i dochodowy zmiany ceny:

• 
  ujęcie Hicksa - jeśli cena dobra zostaje obniżona, zmienia się stosunek cen dwóch rozważanych dóbr, można nakreślić nową linię budżetu; konsument najpierw przesuwa się po początkowej krzywej obojętności aż do punktu stycznego do linii budżetu równoległej do końcowej, w tym punkcie osiąga taką samą satysfakcję jak na początku - jest to efekt substytucyjny; następnie przeskakuje na wyższą krzywą obojętności, do nowego punktu optimum na końcowej linii budżetu - jest to efekt dochodowy. Efekt substytucyjny zachowuje stałość użyteczności, ale nie zachowuje stałości siły nabywczej, pozwala on powrócić na początkową krzywą obojętności.

• 
  ujęcie Slutskiego (Słuckiego) - wraz ze wzrostem dochodów następuje obrót linii budżetowej wokół początkowego optimum, tak by była ona równoległa do końcowej, konsument przeskakuje na punkt równowagi na tej linii znajdujący się na wyższej krzywej obojętności - to jest efekt substytucyjny; następnie następuje przesunięcie linii budżetu do pozycji końcowej i przeskok na nowy punkt optimum, na nowej krzywej obojętności - efekt dochodowy. Efekt substytucyjny daje tutaj dość pieniędzy do pozostania przy dotychczasowym koszyku.

Równowaga konsumenta według koncepcji:

• 
  P.A. Samuelsona - ujawnianie preferencji - podważa założenie, że konsument zna wszystkie możliwe koszyki zakupów i potrafi zbudować własną mapę obojętności. Robiąc zakupy nie jest świadomy swoich preferencji, a ujawnia je biorąc pod uwagę swoje ograniczenie budżetowe - są to preferencje ujawniane. Samuelson przyjmuje hipotezę, że w pewnym okresie, w którym warunki rynkowe są stabilne, preferencje konsumentów są także stabilne, a więc można je odkrywać i wnioskować o popycie. Istotna rola ograniczenia budżetowego w tej koncepcji. Obserwując wybory konsumentów można ustalić dwa pola: pole gorszych koszyków, których konsument nie wybierze przy swoim ograniczeniu budżetowym i pole lepszych koszyków nieosiągalnych dla konsumenta. Granicą między tymi polami jest krzywa obojętności. Teoria ta odrzuca racjonalność pojmowaną jako optymalizację wyborów konsumenta, zachowuje jednak założenie o umiejętności preferowania koszyków przez konsumenta.

• H. Simona - wybory satysfakcjonujące - wysunął koncepcję homo satisfaciendus - człowieka postępującego według zasady zadowalającego minimum. Decyzje konsumenta stanowią proces następujących po sobie faz prowadzących do ustalenia celu możliwego i satysfakcjonującego zarazem:

• Określenie przestrzeni wszystkich alternatywnych celów dotyczących danego problemu

• Ograniczenie tej przestrzeni do zbioru zawierającego alternatywy uznawane w danym czasie za prawdopodobnie osiągalne ze względu na wstępnie rozpoznany zbiór ograniczeń zasobowych, budżetowych i informacyjnych

• Przeprowadzenie analizy osiągalności i skutków przyjęcia różnych alternatywnych celów, prawdopodobnie osiągalnych, oraz celów znajdujących się w ich sąsiedztwie

• Określenie podzbioru celów osiągalnych

• Określenie zbioru celów, które satysfakcjonowałyby decydenta, niezależnie od podzbioru celów osiągalnych

• 
  Utworzenie z podzbioru celów osiągalnych oraz ze zbioru celów satysfakcjonujących podzbioru celów realizacyjnych. Podzbiór ten zawiera cele, które zostały wyselekcjonowane zarówno ze względu na ograniczenia, jak i ze względu na interesy, motywy i oczekiwania decydenta.

W ostatecznym wyborze uwzględnia się więc możliwości i aspiracje.

Stan równowagi rynkowej (wg szkoły szwedzkiej): zostaje osiągnięty wtedy, gdy wszystkie zamierzenia i przewidywania podmiotów gospodarczych są spełnione w ten sposób, że żaden z nich nie ma skłonności do ich zrewidowania. Czyli, że uczestnicy rynku nie dążą do zmian, jeśli istniejący stan ich satysfakcjonuje.

TWK jako narzędzie opisu zjawisk gospodarczych.

Podatki a decyzje konsumenta. Podniesienie podatku na dane dobro spowoduje podniesienie jego ceny i zmniejszenie podaży. Większe obciążenie podatkiem spadnie na stronę reprezentującą mniejszą elastyczność.

W pierwszym () przypadku większa część podatku jest przerzucona na klientów (popyt mniej elastyczny od podaży), w drugim zaś () sytuacja jest odwrotna i to producenci biorą na siebie większą część podatku - podaż bardziej elastyczna od popytu.

Kontrola cen, reglamentacja i racjonowanie a popyt i podaż.

Reglamentacje cen przy zmniejszonej podaży prowadzi do niedoboru - przy danej cenie konsumenci chcą kupić więcej niż producenci mogą dostarczyć.

Z kolei emitowanie talonów upoważniających do zakupu racjonowanego dobra po ustalonej cenie pozwala ograniczyć popyt (przez ograniczoną ilość talonów) tak by dorównywał on ograniczonej podaży.

Podaż pracy jednostki - analizuję się pracę jako usługę produkcyjną.

W analizie tej bada się popyt na dochód w relacji do popytu na czas wolny.

Jeden przedmiot wyboru (czas pracy podstawowy) jest określony, a krzywa pokazuje jak poświęcenie wypoczynku daje dochód czyli zdolność do nabywania dóbr konsumpcyjnych. Ograniczenie budżetowe nie sięga zera dochodu, ponieważ uwzględnione są także dochody pozapłacowe, których ilość nie jest zależna od czasu poświeconego na pracę.

Zmiany stawki płac będą wywoływały różny efekt w zależności od tego czy dla danej jednostki dochód i praca są dobrami substytucyjnymi czy też komplementarnymi - w drugim przypadku podniesienie stawki płacy w pewnym momencie zacznie powodować spadek podaży pracy.

Jeśli jednak wprowadzi się osobne, wyższe stawki tylko za godziny nadliczbowe, powyżej pewnego czasu - pozwala to zapewnić zwiększenie podaży pracy przy wyższych stawkach - jednak wzrost użyteczności jest mniejszy niż w przypadku zwykłego zwiększenia stawki płac.

Konsument oprócz wyborów w okresie bieżącym dokonuje wyborów pomiędzy konsumpcją bieżącą a przyszłą, czyli określa wielkość oszczędności.

Wybór ten ma także swoje ograniczenia:

• wysokość dochodu

• wysokość stopy procentowej

Tworzą one linię możliwości rynkowych.

Różne kombinacje konsumpcji przyszłej i bieżącej można zilustrować krzywą obojętności.

Linia możliwości rynkowych będzie się zmieniała wraz ze zmianą stóp procentowych - wyższe stopy procentowe - zwiększą oszczędności

i zmniejszą konsumpcję bieżącą. Znajduje to odzwierciedlenie w krzywej podaży oszczędności.

Wybór struktury portfela finansowych i realnych aktywów (mogą być różne pod względem ryzyka i dochodów) zależy od preferencji konsumenta oraz jego skłonności do ponoszenia ryzyka.

Pozycja gospodarstwa domowego w gospodarce rynkowej.

Ochrona konsumenta - jest obecnie postrzegana jako jedna z funkcji rządu.:

• argumenty za

• korzyści zewnętrzne - jeśli rząd np. wymusi kupno większej ilości zderzaków absorbujących zderzenia to powoduje to np. mniejsze uszkodzenia samochodów i poszkodowanie kierowców, jeśli chociaż jeden z nich ma taki zderzak - korzyści w przedziale Q₁ do Q₂ będą większe od kosztów

• koszty zewnętrzne - jeśli konsumenci nie ponoszą wszystkich kosztów związanych z danym dobrem będą zwiększać jego konsumpcję - włączając te koszty do ceny produktu rząd może ograniczyć koszt społeczny

• siła monopolowa - przepisy ochrony konsumenta mają być środkiem wymuszania no monopolistach dostarczania tego, czego chce ludność.

• koszty informacji - interweniując na rynku informacji rząd może podnieść dobrobyt - konsumenci będą mogli dokonywać bardziej racjonalnych wyrobów - istnieją korzyści zewnętrzne - skorzysta więcej osób niż zapłaci

• argumenty przeciw

• konkurencja jako forma ochrony konsumenta - obawa przed utratą konsumenta pomaga w wywieraniu presji na producentów by wytwarzali towar zgodny z potrzebami nabywców

• różnice gotowości do podejmowania ryzyka - część ludzi chce się przed czymś ubezpieczyć, a część nie, gdyby nie wszyscy musieli, byłby mniejszy popyt i pewne rodzaje ubezpieczania się mogłyby być tańsze

• potrzeby biednych - ubodzy wolą kupować dobra i usługi o niskiej jakości ponieważ są tańsze

X

0

B

X

0

X

X

0

Y

Y

Y

Ilość dobra Y

Ilość dobra X

C

A

Y

Y - dobrem podrzędnym

X - dobrem podrzędnym

Dobra Giffena

Dobra substytucyjne

Dobra komplementarne

---