System wspomagający podejmowanie decyzji

Pojęcie, cel i rodzaje analizy ekonomicznej.

Analiza ekonomiczna jest zespołem czynności badawczych, które dotyczą jej wyników rzeczowych i finansowych, stanu ekonomicznego i pozycji na rynku oraz organizacji procesów i metod działania. Pojęcie analizy ekonomicznej odnosi się do metody badania naukowego, która to polega na rozłożeniu badanego przedmiotu lub zjawiska na części składowe, w celu wykrycia składników przyczyniających się do kształtowania danego przedmiotu lub zjawiska.

Celem analizy ekonomicznej jest przygotowanie odpowiednich informacji stanowiących podstawę do podejmowania decyzji gospodarczych. Analiza służy do oceny działalności i jej skutków. Wyniki te służą przede wszystkim do samokontroli i samooceny własnej działalności. Na podstawie danych analizy ekonomicznej można ustalić, czy dotychczasowa działalność przebiega zgodnie z założeniami oraz można określić i uzasadnić najkorzystniejsze kształtowanie się działalności w przyszłości.

Analizy ekonomiczne można rozpatrywać ze względu na:

• stopień szczegółowości badań analitycznych,

• zakres przedmiotowy badań analitycznych,

• częstotliwość i czas przeprowadzania analizy,

• zastosowane metody badawcze,

• rodzaj informacji analitycznej.

Ze względu na stopień szczegółowości badań analitycznych rozróżnia się analizę:

- ogólną, - która dokonuje oceny działalności gospodarczej za pomocą syntetycznych wskaźników, bez ustalenia przyczyn kształtowania się ocenianych wielkości.

- szczegółową - jest ona związana z wnikliwym badaniem związków i zależności między badanymi zjawiskami.

Ze względu na zakres przedmiotowy badań rozróżnia się analizę:

- odcinkową - polegającą na odrębnym badaniu różnych dziedzin działalności np. produkcji, zatrudnienia, kosztów.

- kompleksową (całościową) - jest analizą ujmującą całokształt działalności przedsiębiorstwa. Polega na badaniu zjawisk we wzajemnej współzależności skutków i przyczyn.

Ze względu na częstotliwość i czas przeprowadzania rozróżnia się analizę:

- ciągłą - jest ona prowadzona przez cały okres prowadzonej działalności gospodarczej i dotyczy zwykle pojedynczych zjawisk i procesów.

Okresową - roczną, kwartalną i miesięczną, przeprowadzaną dla dokonania oceny działalności w badanym okresie.

Doraźną - która jest podejmowana jednorazowo w ściśle określonym celu.

- wstępną - jest ona przeprowadzana przed podjęciem decyzji lub ustaleniem planu.

Bieżącą - przeprowadzaną w trakcie realizacji określonych zadań i procesów.

Następną - przeprowadzana ona jest po zakończeniu okresu lub przedsięwzięcia.

Ze względu na zastosowane metody badawcze rozróżnia się analizę:

- funkcjonalną - która polega na badaniu działalności w podziale na części według specjalnych funkcji (zaopatrzenie, produkcja, zbyt, zarządzanie).

- decyzyjną - która to kładzie nacisk na porządkowanie zjawisk według zależności przyczynowo-skutkowych i grupuje je wokół określonej decyzji.

Ze względu na rodzaj informacji analitycznej rozróżnia się analizę:

- wskaźnikową - przeprowadza się w oparciu o dobrane i zweryfikowane wskaźniki i współczynniki.

- zależnościową - która to stanowi kontynuację analizy wskaźnikowej i zmierza do wyjaśnienia przyczyn kształtowania się wskaźników i współczynników.

Organizacja prac analitycznych.

Rys. 1. Etapy prac analitycznych

Najczęściej w organizacji prac analitycznych wyróżnia się pięć etapów, które polegają na:

- etap I, określa problematykę, zakres i cel badań;

- etap II, ustala metodykę badania;

- etap III, przeprowadza ogólną ocenę badanego przedmiotu w celu ustalenia dalszych kierunków badań;

- etap IV, przeprowadza badania szczegółowe;

- etap V, opracowanie wniosków wynikających z przeprowadzonej analizy.

Przedstawienie wyników analizy ekonomicznej.

Wyniki analizy ekonomicznej należy w toku prowadzonych badań i po ich zakończeniu przedstawić w formie liczbowej, graficznej i opisowej.

„ Forma liczbowa polega na skonstruowaniu tablic statystycznych, w których ujęte są liczby charakteryzujące badane zjawisko. Równocześnie należy zapewnić pełną czytelność tablic statystycznych. Osiąga się to przez prawidłowe skonstruowanie tablic, zrozumiałe treści oraz unikanie zbytniej szczegółowości (zaokrąglanie liczb w tablicach).” [Piet 96]

Forma graficzna polega na sporządzeniu wykresów, przedstawiających syntetycznie w sposób obrazowy badane zjawisko. Forma graficzna ułatwia obserwację przebiegu zjawisk, ich strukturę, kształtowanie się, wzajemną zależność itp. Najczęściej do prezentacji wyników analizy ekonomicznej stosuje się: wykresy na układzie współrzędnych, na których przedstawia się rozwój zjawisk w czasie oraz kształtowanie się zjawisk sprzężonych a także wykresy powierzchniowe, słupkowe i kołowe, na których przedstawia się wielkość zjawisk i ich strukturę.

Rys. 2. Przykład formy graficznej przedstawiania wyników analizy ekonomicznej. Kształtowanie się zysku pewnej firmy w poszczególnych kwartałach.

Forma opisowa polega na słownym opisaniu wyników analizy badanego zjawiska. Forma ta służy do::przedstawienia informacji pozaliczbowych, wyrażenia opinii o zjawiskach ilustrowanych liczbowo, wyrażenia oceny badanych zjawisk, sformułowania wniosków wynikających z przeprowadzonej analizy i projektów decyzji, które należałoby podjąć w celu usunięcia nieprawidłowości i poprawy działania.

Analiza sytuacji finansowej podmiotu gospodarczego.

Analizę ekonomiczną działalności gospodarczej podmiotu gospodarczego należałoby rozpocząć od oceny jego sytuacji finansowej. Sytuację finansową ocenia się syntetycznie za pomocą zestawu wskaźników.

Zestaw wskaźników

A. Wskaźniki rentowności (zyskowności) 1. Wskaźnik rentowności sprzedaży Zysk netto Sprzedaż netto 2. Wskaźnik rentowności ogółem majątku Zysk netto Ogólna wartość majątku 3. Wskaźnik rentowności kapitałów własnych Zysk netto Kapitały własne

4. Wskaźnik dzwigni finansowej

wskaźnik nr 3 minus wskaźnik nr 2

B. Wskaźniki płynności finansowej 5. Wskaźnik pokrycia bieżących zobowiązań Majątek obrotowy Zobowiązania bieżące

6. Wskaźnik obrotu należnościami (w razach)

Sprzedaż netto

Przeciętny stan należności

7. Wskaźnik obrotu należnościami (w dniach)

Liczba dni w okresie

Wskaźnik obrotu należnościami w razach

8. Wskaźnik obrotu zapasami (w razach)

Sprzedaż netto

Przeciętny stan zapasów

9. Wskaźnik obrotu zapasami (w dniach)

Liczba dni w okresie

Wskaźnik obrotu zapasami w razach

C. Wskaźniki wypłacalności

10. Wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem (w razach)

Zysk brutto + odsetki

Odsetki

11. Wskaźnik obciążenia majątku zobowiązaniami

Zobowiązania ogółem

Majątek ogółem

12. Wskaźnik pokrycia majątku kapitałami własnymi

Kapitały własne + Rezerwy

Majątek ogółem

13. Wskaźnik pokrycia zobowiązań nadwyżką finansową

Nadwyżka finansowa

Zobowiązania

Diagnoza ekonomiczna.

Wyraz „diagnoza” pochodzi od greckiego słowa „diagnosis” i oznacza rozróżnienie, osądzenie, rozpoznanie. W medycynie diagnostyka to rozpoznawanie chorób na podstawie badania chorego, analizy objawów i wyników badań.

„…W sensie ekonomicznym pojęcie diagnoza używa się w dwojakim znaczeniu, a mianowicie:

• rezultatowym. W tym sensie diagnoza jest rozumiana jako określenie jakościowego stanu obiektu, czyli udzielenie odpowiedzi na pytanie: jak jest? Diagnoza ekonomiczna przedsiębiorstwa jest to „systemowa charakterystyka jego stanu gospodarczego, działalności i wyników, pozycji w środowisku gospodarczym (branży, regionie, strefie rynku) oraz jego możliwości rozwojowych (szans i zagrożeń).

• czynnościowym. Pod pojęciem diagnozy ekonomicznej w tym znaczeniu rozumie się zespół czynności badawczych dotyczących stanu ekonomicznego, działalności gospodarczej i jej wyników…” [Naho 96a]

Na podstawie diagnostyki możemy dowiedzieć się o potencjalnych przyczynach ewentualnych zakłóceń w badanym obiekcie i wydąć niezbędne zalecenia.

Wyróżniamy pięć rodzajów diagnozy ekonomicznej:

1. diagnoza podstawowa- opis aktualnego stanu badanego obiektu

2. diagnoza genetyczna- wyjaśnia źródło zastanego stanu rzeczy z uwzględnieniem przyczyn

3. diagnoza rozwojowa- ustalenie fazy rozwoju danego zakłócenia

4. diagnoza różnicowa- ocena oddziaływania danego zakłócenia na funkcjonowanie całego systemu

5. diagnoza prognostyczna- ustalenie tendencji rozwojowych zakłóceń.

Aby poprawnie ocenić stan i zmiany w badanym obiekcie powinniśmy posiadać niezbędną wiedze o strukturze tego obiektu oraz o jego wewnętrznych i zewnętrznych powiązaniach. Przykładowo mając za zadanie postawienie diagnozy o stanie ekonomiczno- finansowym przedsiębiorstwa powinniśmy poznać jego warunki, zasady i sposoby funkcjonowania. Powinniśmy mieć wgląd w to, co jest dla przedsiębiorstwa charakterystyczne (znamienne), przejściowe (chwilowe), stałe (cząstkowe) i ogólne.

Podstawą badań diagnostycznych są cechy badanego obiektu (czyli własności ludzi, przedmiotów lub zdarzeń), które są wyróżniane i opisywane na podstawie kryterium typu obiektu, mając na uwadze wzajemne powiązania systematyczne i genetyczne. stanem danego obiektu nazywamy ogół cech obiektu w danej chwili lub czasie, w którym cechy te się nie zmieniają.

Najistotniejsze cechy w funkcjonowaniu zjawiska lub obiektu gospodarczego nazywamy syndromem diagnostycznym, a jego znajomość jest jednym z warunków do stawiania prawidłowych diagnoz. Oprócz tego powinniśmy posiadać wiedzę o zmianach wartości symptomów, o czynnikach oddziałujących na ich poziom i dynamikę oraz o rodzaju i sile zależności pomiędzy danym czynnikiem a wartością symptomu. Kolejny warunek stawiania prawidłowych diagnoz opiera się na znajomości standardowej wartości systemu włączonego do syndromu. Chodzi o istnienie pewnej normy (wzorca) o wartościach pełniących funkcję jednostek odniesienia do rzeczywistych stanów symptomu.

Porównując rzeczywiste wartości symptomów ze standardami możemy ustalić ewentualne odchylenia oraz postawić diagnozę opierając się na wielkości i kierunku tych odchyleń.

Po postawieniu diagnozy koncentrujemy się na przywróceniu systemowi stanu zgodnego z określoną normą.

„… Porównanie stanu rzeczywistego z syndromem stanu poprawnego pozwala szybko orzec o „zdrowiu” lub „chorobie” danej dziedziny działalności przedsiębiorstwa. Im większe będą w niej istnieć zakłócenia, tym większe będą odchylenia między rzeczywistą a pożądaną wartością syndromów…” [BBDK+93a]

W diagnostyce ekonomicznej ważny jest poprawny i dokładny pomiar wartości symptomów. Symptomami mogą być wszystkie wielkości charakteryzujące produkcyjno- gospodarcze zadania przedsiębiorstwa a także środki i warunki realizacji tych zadań (wskaźniki ekonomiczne).

Przykładowe prakseologiczne cechy obiektu:

• cecha dynamiczna (ciągle rozwija się, ulega przekształceniom)

• cecha statyczna (nie ulega zmianom w obiekcie)

• cecha typowa (pozwala na określenie i wyróżnienie typu)

• cecha nietypowa (na jej podstawie nie rozpoznamy typu)

• cecha całościowa (odnosi się do własności całego organizmu)

• cecha lokalna (odnosi się do części organizmu)

• cecha naturalna (zaobserwowana w warunkach naturalnych)

• cecha wywołana (zaobserwowana w warunkach sztucznych).

„…Diagnoza jest aktem poznawczym stanowiącym przesłankę decyzji o zachowaniu lub zmianie stanu obiektu. Zależy to od rodzaju i kierunku tendencji zarysowujących się w obiekcie.

Przy tendencjach korzystnych decyzje będą zmierzać do ich utrzymania natomiast przy niekorzystnych podejmowane działania będą miały na celu likwidacje zakłóceń i przywrócenie stanu pożądanego

Postawienie diagnozy jest aktem poznawczym i przesłanką decyzji o zachowaniu określonego stanu czy procesu albo ich zmianie. Zależy to od prawidłowości właściwych badanemu obiektowi oraz stosowanych kryteriów ocen. Podjęcie decyzji w tym kontekście stanowi rodzaj postępowania terapeutycznego, zmierzającego do uzyskania stanu pożądanego w zarządzanym organizmie gospodarczym…” [BBDK+93b]

Jeżeli chodzi o diagnozy menedżerskie mogą one mieć charakter wewnętrzny tzn., że są adresowane do specjalistów należących do systemu zarządzania przedsiębiorstwem, pomagają im ocenić poprzednie przedsięwzięcia będące w trakcie realizacji lub już wykonywane oraz ustalić drogi postępowania w przyszłości. Diagnoza może być też postawiona dla organizacji współpracujących, co pozwala podejmować decyzje w szerszej skali, np. w sprawie uruchomienia lub ograniczenia danej produkcji.

Główni odbiorcy diagnoz mający ogólny charakter to:

• kierownictwo właściciela przedsiębiorstwa

• organizacje pracownicze

• organy założycielskie

• kontrahenci handlowi

• banki (określenie zdolności kredytowej kredytobiorców)

• fundusze, fundacje

• dostawcy (uniknięcie niewypłacalnych klientów)

• akcjonariusze (weryfikacja trafności lokaty swego kapitału)

• inwestorzy (ocena przewidywanych korzyści z inwestowania).

Cechy dobrej diagnozy:

• rzetelność (wiarygodne, kompletne i dokładne dane)

• obiektywizm

• kompleksowość (nie zależy pomijać związków diagnozowanego systemu z otoczeniem)

• trafność (prawidłowe wyjaśnianie dostrzeżonych symptomów)

• użyteczność

• aktualność (diagnoza powinna być postawiona w takim czasie, by można było wprowadzić działania usprawniające)

• komunikatywność (by diagnoza została zrozumiana przez jej użytkowników)

• indywidualność (powinna brać pod uwagę indywidualne cechy sytuacji).

„…Wyniki diagnozy ekonomicznej mają udzielić odpowiedzi na pytania:

• czy gromadzone środki i zatrudniony personel zapewniają sprawna działalność badanej jednostki,

• czy proporcje między poszczególnymi czynnikami wytwórczymi są ustalone racjonalnie, tzn. czy nie ma nadmiaru jednych środków przy braku innych,

• czy w procesach gospodarczych nie występują straty wskutek nadmiernego zużycia jednych czynników wytwórczych przy niewykorzystaniu innych…” [Naho96b]

Diagnozowanie menedżerskie to zagadnienie złożone, wymagające szczególnej rozwagi i ostrożności, umiejętności i doświadczenia menedżerów. Menedżer nie powinien ograniczać się do zestawu wskaźników i reguł ich przetwarzania, ale mieć wzgląd na specyfikę przedsiębiorstwa, jego zasady funkcjonowania i miejsce w otoczeniu.

Diagnoza daje nam możliwości ustalenia, czy stwierdzony przez nas stan i wyniki tego obiektu jako całości można uznać za prawidłowy lub nieprawidłowy. Prawidłowy, czyli zgodny z przyjętymi standardami, natomiast nieprawidłowy posiada odchylenia od przyjętych standardów, które są rezultatem zakłóceń w działalności przedsiębiorstwa. Diagnostyka pozwala nam również na określenie podstawowych przyczyn tych zakłóceń. Jeżeli rodzaj zakłóceń jest złożony a przyczyny nie są proste, to należy wykorzystać analizę ekonomiczną. Diagnostyka i analiza ekonomiczna są odrębnymi i wzajemnie uzupełniającymi się narzędziami wykorzystywanymi w zarządzaniu firmą do rozpoznawania i ewentualnego usprawniania jej działalności. Dzięki diagnozie ustalamy, czy organizm gospodarczy firmy jest zdrowy. Czy występują w nim zakłócenia, natomiast analiza ekonomiczna pozwala nam rozpoznać przyczyny zakłóceń i określenie terapii.

Bibliografia

[BBDK+93] Bednarski L., Borowiecka R., Duraj J., Kurtys E., Waśniewski T., Wersty B.: Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, Wyd. Akademia Ekonomiczna, Wrocław 1993.

[Naho96a] NahotkoS.: Diagnozowanie menedżerskie w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wyd. Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego Sp.z o.o., Bydgoszcz 1996.

[Naho96b] NahotkoS.: Diagnozowanie menedżerskie w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wyd. Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego Sp.z o.o., Bydgoszcz 1996.

[Piet 96] Pietraszewski M.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, Wyd. eMPi², Poznań 1996.

Zdefiniowanie problemu i celów badania

Rozwój planu badania

Zbieranie danych

Analizowanie danych

Prezentacja wyników

---