2. Cechy rynku doskonałego.

Rynek doskonały charakteryzuje się następującymi cechami/warunkami:

• Istnieje duże rozproszenie po stronie popytu i podaży.- Co oznacza, że każdy z podmiotów dysponuje jednakową siłą ekonomiczną i jest ich bardzo dużo; w rezultacie żaden z podmiotów nie może wpływać na kształtowanie się cen. Decyzje poszczególnych podmiotów są oparte na cenie danej z zewnątrz, z rynku; cena jest dla nich parametrem.

• Brak barier wejścia na rynek- Oznacza, że wszystkie zasoby są w pełni mobilne. Istnieje zatem możliwość wejścia na dany rynek oraz wyjścia z niego, jak również łatwość zmiany zastosowania zasobów.

• Przejrzystość (transparencja)- Oznacza, że sprzedający oraz kupujący dysponują pełnymi informacjami o towarach i warunkach zawierania transakcji, w tym zwłaszcza o cenach.

• Jednorodność dóbr i usług- Oznacza, że dobra o tym samym przeznaczeniu mają jednakowe cechy fizyczne i są postrzegane przez nabywców jako jednakowe, niezależnie od tego, jakie producent je wytworzył.

W rzeczywistym życiu gospodarczym spełnienie tych warunków zwykle nie jest możliwe. Zebranie informacji o warunkach wszystkich transakcji dotyczących jakiegoś towaru wymaga czasu i jest kosztowne. Często o zawarciu transakcji decydują uwarunkowania pozacenowe, np. bliskość punktu sprzedaży, zaprzyjaźniony sprzedawca. Producenci świadomie- stosując reklamę, znaki firmowe itp.- dążą do zróżnicowania produktów; w rezultacie np. proszek do prania danej firmy postrzegany jest jako lepszy, mimo że skład chemiczny wszystkich proszków jest prawie jednakowy. Wszystko to sprawia, że w praktyce rynek nie jest doskonały i „pozwala” na istnienie wielu cen na taki sam towar.

3. Popyt i czynniki go określające.

Rynkiem nazywamy całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają. Jednym z kryteriów podziału rynku jest sytuacja rynkowa, w której występuje podział na rynek sprzedawcy i rynek nabywcy. Pierwszy charakteryzuje się długotrwałą przewagą popytu nad podażą, co stawia sprzedawcę w bardzo korzystnej sytuacji przetargowej. Drugi charakteryzuje się nadwyżką podaży nad popytem, co daje uprzywilejowaną pozycję nabywcy.

Popyt na dane dobro jest to ilość tego dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie. Jest to popyt efektywny, czyli taki przy którym chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu pieniężnego. Wyróżniamy jeszcze popyt potencjalny, który oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi. W przypadku poprawy sytuacji dochodowej nabywcy popyt potencjalny może przekształcić się w popyt efektywny.

W zależności od motywacji nabywców popyt możemy podzielić na trzy kategorie: funkcjonalny, niefunkcjonalny i spekulacyjny. Popyt funkcjonalny wynika z cech jakościowych danego dobra, jest funkcją jego wartości użytkowej. Popyt niefunkcjonalny wynika z oddziaływania tzw. efektów zewnętrznych na użyteczność. Oznacza to, że użyteczność danego dobra może ulegać zmianie w zależności od zachowania się innych konsumentów. Możemy wyróżnić trzy rodzaje zachowań nabywców: efekt owczego pędu, efekt snobizmu i efekt veblenowski. Efekt owczego pędu oznacza, że popyt na dane dobro wzrasta dlatego, że inni konsumują to dobro. Oznacza on potrzebę utożsamiania się z innymi konsumentami i ich systemem bycia. Efekt snobizmu oznacza, że popyt na dane dobro maleje wskutek tego, że inni kupują to dobro. Oznacza potrzebę wyróżnienia się, bycia ekskluzywnym, odmiennym od innych. Efekt veblenowski dotyczy popytu na tzw. dobra prestiżowe. Ich konsumpcja świadczy o statusie konsumenta, nosi znamiona konsumpcji ostentacyjnej- dlatego popyt na takie dobra będzie wzrastał wraz ze wzrostem ich cen. Popyt spekulacyjny wiąże się z oczekiwaniami co do kształtowania się cen w przyszłości.

Popyt jest funkcją wielu zmiennych. Pierwsza z nich wynika niejako z definicji- jest to cena. Oprócz niej są jeszcze inne, pozacenowe determinanty popytu: dochody nabywców, ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych, oczekiwane zmiany sytuacji rynkowej, gusty i preferencje nabywców, zmiana liczby i struktury ludności. Zmiana popytu może więc następować w wyniku równoczesnych zmian wielu czynników.

4. Cenowa elastyczność popytu.

Reakcję popytu na zmianę ceny mierzy się za pomocą współczynnika elastyczności cenowej popytu. Jest to stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny.

E_{cPp =} Δ Pp : Δ C

Pp C

Gdzie Δ Pp to względna (procentowa) zmiana popytu;

Pp

Δ C to względna (procentowa) zmiana ceny.

C

E_cPp współczynnik cenowej elastyczności popytu

Współczynnik cenowej elastyczności popytu może przybierać różne wartości.

--> Elastyczność cenowa popytu równa 0 oznacza, że zmiany ceny nie powodują żadnych zmian popytu. Popyt jest doskonale nieelastyczny sztywny.

Elastyczność cenowa popytu równa 1 oznacza, że względna zmiana popytu jest równa względnej zmianie ceny. Występuje elastyczność wzorcowa.

Elastyczność cenowa popytu większa od 1 oznacza, że względna zmiana popytu jest większa od względnej zmiany ceny. Popyt silnie reaguje na zmianę ceny. Sytuacja taka określana jest jako wysoce elastyczna.

Elastyczność cenowa popytu mniejsza od 1 oznacza, że względna zmiana popytu jest mniejsza od względnej zmiany ceny. Popyt reaguje słabo na zmianę ceny, mówi się o niskiej cenowej elastyczności popytu. [Author:p]

Zależność między ceną danego dobra i popytem na to dobro określone jest jako prosta cenowa elastyczność popytu.

Czynniki wpływające na prostą cenową elastyczność popytu

1. Zakres występowania substytutów im bardziej dostępne są substytuty tym bardziej popyt jest elastyczny względem ceny gdyż przy wzroście ceny danego dobra konsumenci przynajmniej częściowo przestawiają się na zakup dobra którego cena nie wzrosła.

2. Udział wydatków na zakup danego dobra w ogólnych wydatkach gospodarstwa domowego im większy udział wydatków tym elastyczność będzie większa.

3. Rola i znaczenie produktu w zaspokojeniu potrzeb gospodarstwa domowego żywność ma niską cenową elastyczność popytu.

4. Okres brany pod uwagę. Można zaobserwować dwie przeciwstawne tendencje

1. elastyczność cenowa popytu rośnie wraz z upływem czasu gdyż po znalezieniu substytutów i przyzwyczajeniu się do nich konsumpcja dobra na które cena wzrosła elastyczność ulega zmniejszeniu,

elastyczność cenowa popytu maleje wraz z upływem czasu dotyczy to zwłaszcza tzw. używek papierosy, piwo.

5. Elastyczność dochodowa popytu.

Dochodowa elastyczność popytu ukazuje jak zmienia się popyt z powodu zmiany dochodów. Jest przedstawiona za pomocą wzoru:

E_{DPp =} Δ Pp : Δ D

Pp D

Gdzie: Δ Pp to względna (procentowa) zmiana popytu;

Pp

Δ D to względna (procentowa) zmiana dochodu.

D

Jeśli elastyczność dochodowa popytu jest większa od 0 oznacza to, że wzrost dochodu prowadzi do wzrostu popytu, a dobro takie określone jest jako dobro normalne.

W przypadku gdy elastyczność dochodowa popytu jest mniejsza od 0 oznacza to, że popyt maleje wraz ze wzrostem dochodów, a dobro to określone jest jako podrzędne.

Współczynnik dochodowej elastyczności może być równy jedności oznacza to że względna zmiana dochodu jest równa względnej zmianie popytu a elastyczność taka jest wzorcowa.

Elastyczność dochodowa większa od 1 oznacza że popyt rośnie w szybszym tempie niż dochody a dobro takie określone jest jako dobro luksusowe - dobra wyższego rzędu. Elastyczność dochodowa popytu mniejsza od jedności oznacza że popyt rośnie wolniej niż dochód. Dobra te nazywane są dobrami podstawowymi lub pierwszej potrzeby.

Przy okazji analizy elastyczności dochodowej bierze się pod uwagę prawo Engla. Stwierdził on, że wraz ze wzrostem dochodu spada udział wydatków na żywność . Co oznacza, że wydatki na żywność rosną w tempie wolniejszym od przyrostu dochodu. Inaczej zachowują się wydatki na odzież i mieszkanie udział tych wydatków nie zmienia się wraz ze zmiana dochodów. Czyli względny przyrost popytu na te dobra i względny przyrost popytu sa sobie równe. Natomiast wydatki na samochody, meble itp. Wzrastają w szybszym tempie od tempa wzrostu dochodu co oznacza, że względna zmiana popytu na te dobra jest większa od względnej zmiany dochodu. Warto, zauważyć, że zmiano dochodu powoduje nie tylko zmianę poziomu ale i strukturę wydatków.

6. Nietypowe krzywe popytu.

W typowej krzywej popytu zależność między popytem a ceną jest odwrotna. Wzrost ceny powoduje spadek popytu, zaś spadek ceny powoduje wzrost popytu. Istnieją jednak nietypowe reakcje popytu na zmianę ceny:

1. Popyt sztywny albo doskonale nieelastyczny występuje gdy popyt nie reaguje na zmianę ceny. Dotyczy to produktu, który jest niezbędny ma niską cenę i jest rzadko kupowany np. sól lub gdy produkt jest niezbędny i będzie kupowany zawsze niezależnie od ceny np. niektóre lekarstwa.

2. Popyt doskonale elastyczny- popyt reaguje na zmianę ceny krańcowo elastycznie. Jest to klasyczna sytuacja rynku doskonałego. Przy cenie c1 wyznaczonej przez rynek poszczególne przedsiębiorstwo może sprzedać całą swoją produkcje przy cenie wyższej przedsiębiorstwo nie sprzeda ani jednostki.

3. Popyt paradoksalny występuje gdy wzrost ceny powoduje wzrost popytu, a spadek ceny powoduje spadek popytu. Typy paradoksów:

1. Paradoks Veblena dotyczy popytu na dobra prestiżowe, których konsumpcja zaspokaja potrzebę demonstracji statusu materialnego nabywcy. Efekt demonstracji rośnie wraz z cena nabywanych dóbr. Powoduje wzrost popytu wraz z wzrostem ceny tych dóbr.

2. Paradoks Giffena dotyczy dóbr podrzędnych, których udział w ogólnych wydatkach jest wysoki i których substytuty są jeszcze droższe. Wzrost cen tych dóbr powoduje spadek dochodów realnych; implikuje wzrost popytu na te dobra, gdyż mimo wzrostu ceny są one nadal relatywnie tańsze od substytutów. Paradoks ten oznacza, że efekt dochodowy jest silniejszy od substytucyjnego. Nabywcy nie mogą zstąpić tych dóbr innymi.

3. Paradoks spekulacyjny jest związany z oczekiwaniami co do kształtowania się cen w przyszłości. Jeśli panuje przekonanie, że w przyszłości cena będzie nadal rosła, popyt rośnie mimo rosnącej ceny. To samo jest w przypadku spadku cen. Przekonanie że w przyszłości ceny będą spadały wpływa na spadek bieżącego popytu, mimo spadku ceny.

7. Podaż i czynniki ją określające

Podaż danego dobra jest to ilość tego dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie.

Podaż jest funkcją wielu zmiennych. Pierwsza z nich to cena. Podaż i cena zmieniają się w jednakowym kierunku. Wzrost ceny powoduje ceteris paribus wzrost podaży, spadek ceny powoduje zaś zmniejszenie rozmiarów podaży. Graficznie wygląda to tak: Krzywa podaży:

Wzrost ceny z c₁ do c₂ powoduje wzrost podaży z Q₁ do Q₂ i odwrotnie, spadek ceny z c₂ do c₁ powoduje spadek podaży z Q₂ do Q₁. Dzieje się tak dlatego, że wzrost ceny powoduje ceteris paribus wzrost opłacalności produkcji, co motywuje producenta do zwiększenia rozmiarów sprzedaży. Odwrotnie oddziałuje spadek ceny. Graficznym odzwierciedleniem reakcji podaży na zmianę ceny jest poruszanie się po krzywej podaży w górę i w dół.

Rozmiary podaży określane są również przez czynniki pozacenowe. Wymieniamy więc: koszty wytwarzania, rentowność produkcji dóbr substytucyjnych, czynniki naturalne ( przy pewnych rodzajach produkcji) oraz inne czynniki o charakterze obiektywnym.

Porównanie kosztów całkowitych z całkowitym przychodem osiąganym ze zrealizowanej produkcji (utargiem całkowitym) informuje producenta o osiąganej rentowności produkcji, czyli o realizacji funkcji celu. Zmiana kosztów produkcji może być spowodowana zmianami cen czynników wytwórczych, zmianami technologii i organizacji produkcji, a także zmianami polityki ekonomicznej rządu. Zarówno polityka monetarna, wpływająca na wysokość stopy procentowej, jak i finansowa, wpływająca na wysokość podatków czy subsydiów, oddziałuje na koszty wytwarzania. Np. wzrost stopy procentowej oznacza wyższe koszty pozyskania kapitału, również wzrost niektórych podatków przedsiębiorcy traktują jako wzrost kosztów wytwarzania produktów. Inaczej działają subsydia- oznaczają one spadek kosztów wytwarzania.

Zmiana kosztów produkcji powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo lub w prawo, ma wpływ na jej położenie. Graficznie wygląda to tak:

Zmiana kosztów a położenie krzywej podaży

Przesunięcie krzywej podaży z położenia P_d1 do położenia P_d2, czyli spadek podaży z Q₁ do Q₂, odpowiada wzrostowi kosztów produkcji, gdyż wzrost kosztów produkcji przy danej cenie produktu oznacza spadek rentowności (opłacalności) tej produkcji, co skłania producentów do jej ograniczenia. Przesunięcie krzywej podaży z położenia P_d1 do położenia P_d3, czyli wzrost rozmiarów podaży z Q₁ do Q_3, odpowiada z kolei spadkowi kosztów wytwarzania. Spadek kosztów produkcji przy danej cenie oznacza wzrost rentowności tej produkcji. Skłania to producentów do zwiększenia jej rozmiarów z Q₁ do Q_3.

8. Podaż i cena a czynniki czasu

W przeciwieństwie do popytu, który niemal natychmiast może zareagować na zmianę determinant cenowych czy pozacenowych, reakcja podaży na zmianę czynników ją określających wymaga czasu. W analizie procesów dostosowawczych po stronie podaży możemy wyróżnić 3 sytuacje:

• okres ultrakrótki- podaż jest stała, w tej sytuacji cena jest funkcją popytu;

• okres krótki- następują procesy dostosowawcze podaży w ramach istniejącego potencjału wytwórczego poprzez jego lepsze wykorzystanie. Podaż może wzrosnąć w ramach zakreślonych przez możliwości produkcyjne;

• okres długi- zdolności produkcyjne zwiększają się. Jest to skutek inwestycji. Ich przeprowadzenie wymaga czasu; różnego zresztą dla poszczególnych dziedzin wytwarzania. Zwiększenie zdolności produkcyjnych sprawia, że w okresie długim istnieją największe możliwości wzrostu podaży.

Graficznie wygląda to tak:

W okresie ultrakrótkim krzywa podaży P_d1 ma kształt linii równoległej do osi rzędnych (podaż stała). Przesunięcie krzywej popytu z położenia P_d1 do P_d2, czyli wzrost popytu powoduje wzrost ceny z c₁ do c_2. Oznacza to przesunięcie punktu równowagi z A do B.

W okresie krótkim podaż reaguje na wzrost ceny. Kształt krzywej przybiera więc swoją typową postać P_d2. Wzrost podaży spowoduje wzrost ceny (c₃>c₂), ale nadal jest ona wyższa od ceny wyjściowej (c₃>c₁). Oznacza to przesuniecie punktu równowagi z punktu B do C. Dalszy wzrost podaży w okresie długim (krzywa P_d3) doprowadza ceteris paribus do dalszego spadku ceny (c₄<c₃) i przesunięcie punktu równowagi z C do D.

9. Linia budżetowa

Interesujące nas zagadnienie to ograniczenie wyboru konsumenta. Te ograniczenia to dochód konsumenta (D_k) i cena dobra X (c_x) oraz cena dobra Y (c_y). Konsument nie może wybrać dowolnej krzywej obojętności, musi dokonać wyboru w ramach tych warunków brzegowych, które ograniczają jego wybór.

Załóżmy, że konsument cały swój dochód wydaje najpierw tylko na dobro X. Ilość tego dobra to dochód konsumenta podzielony prze jego cenę. Odłóżmy tę ilość na osi X (odcinek 0A na rysunku). Następnie załóżmy, że konsument cały swój dochód wydaje na dobro Y. Podobnie, ilość tego dobra to dochód konsumenta podzielony przez jego cenę (odcinek 0B). Jeśli połączymy punkty A i B, to otrzymamy tzw. Linię ograniczenia budżetowego Ab lub, krócej, linię budżetu.

Linia ograniczenia budżetowego (AB), zwana też linią cen, reprezentuje zbiór kombinacji dóbr _kX i Y osiągalnych dla konsumenta przy danych warunkach brzegowych, tzn. danym dochodzie i danych cenach dóbr. Więc:

D_k=Q*c_x+Q_y*c_y

Nachylenie linii ograniczenia budżetowego mierzymy stosunkiem 0B/0A. Wielkość 0B otrzymujemy, dzieląc dochód konsumenta przez cenę dobra Y ( 0B=D_k/c_y), a wielkość 0A- dzieląc dochód konsumenta przez cenę dobra X (0A=D_k/c_x) Więc:

0B/0A= D_k/c_y/D_k/c_x=c_x/c_y

Zmiana ceny dobra X lub dobra Y bądź też zmiana cen obu dóbr równocześnie ( w różnym tempie) powoduje zmianę stosunku c_x/c_y, czyli zmianę nachylenia linii ograniczenia budżetowego. Możemy to pokazać graficznie:

Rysunek 1. Zmiana nachylenia linii ograniczenia Rysunek 2. Zmiana nachylenia linii ograniczenia

Budżetowego na skutek zmiany ceny dobra X budżetowego na skutek zmiany ceny dobra Y

Spadek ceny dobra X powoduje zmianę położenia linii ograniczenia budżetowego z BA do BA₂, wzrost ceny dobra X- zmianę z BA do BA₁. Linia ograniczenia budżetowego obraca się niczym ramię dźwigu wokół punktu B (rysunek 1).

Podobnie w przypadku zmian ceny dobra Y. tym razem linia ograniczenia budżetowego obraca się wokół punktu A. Spadek ceny dobra Y powoduje zmianę położenia linii ograniczenia budżetowego z AB do AB₂, a wzrost ceny dobra Y zmianę z AB do AB₁.

16. Niedoskonałości rynku

1. Mechanizm rynkowy działa efektywnie w warunkach konkurencji doskonałej. Rzadko się zdarza by w gospodarstwie występowały rynki doskonałe. Zatem istnieją bariery wejścia na rynek, produkty nie są jednorodne. Zmiany popytu nie zawsze prowadzą do natychmiastowej zmiany podaży, wynika to z tego, że czynniki produkcji nie są w pełni mobilne.

2. Producenci i konsumenci z uwagi na ciągłe zmiany i niepewności nie dysponują doskonałą informacją o rynku.

3. Może prowadzić do powstawania monopoli, a im bardziej zmonopolizowane gospodarstwo tym bardziej - zachowania przedsiębiorców odbiegają od efektywnego gospodarowania.

4. Na rynku może być zgłaszany popyt na dobra uznawane za szkodliwe społecznie (narkotyki, papierosy)

5. W gospodarstwie występują dobra publiczne, które są powszechnie pożądane, ale nie ma chętnych do ich finansowania.

6. Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych - zanieczyszczanie środowiska

7. Rynek prowadzi do wzrostu zróżnicowania dochodów i majątku społeczeństwa nie zawsze przez nie akceptowanych.

8. Działania rynkowe mogą prowadzić do powstawania negatywnych zjawisk gospodarczych np. bezrobocie.

17. Metody liczenia dochodu narodowego

PKB- miara wartości produkcji wytworzonej w gospodarce danego kraju w ciągu roku.

1. Metoda sumowania produktów - polega ona na sumowaniu wartości dóbr i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku. Przy obliczaniu PKB tą metodą należy uważać, by nie dodawać wielokrotnie tych samych elementów, co miało by miejsce gdyby dodawano do siebie wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w ciągu roku. Aby tego uniknąć PKB oblicza się sumując wartości tzw. produktów finalnych lub wartość dodaną.

Dobrami finalnymi są dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika.

Metoda wartości dodanej - jest sumą przyrostów wartości produktów będących rezultatem danego procesu produkcji.

2. Metoda sumowania dochodów - polega na dodawaniu dochodów(płace, renty, procenty, zyski)powstających w procesie wytwarzania produktów w danym roku. Suma tych dochodów musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej. Przy obliczaniu PKB tą metodą należy pamiętać aby uwzględnić jedynie te dochody które powstają w związku z wytworzeniem dóbr i usług (czyli nie liczymy np. darowizny) czy płatności transferowych (zasiłki, stypendia, emerytury, renty).

3. Metoda sumowania wydatków - polega na sumowanie wydatków na produkty finalne dobra i usługi nabywane przez ostatecznego użytkownika wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują:

1. wydatki na produkty konsumpcyjne

2. wydatki na krajowe produkty inwestycyjne(Ik)

3. wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne dobra i usługi z wyłączeniem transferów(Gk)

4. wydatki na krajowe produkty eksportowe(Exk)

PKB = C + I + G + Exk (k- wydatki na produkty krajowe)

Przy obliczaniu PKB należy uwzględnić również podatki pośrednie i subsydia dlatego wyróżniamy:

-PKB w cenach rynkowych obliczane w kategoriach cen ostatecznych nabywców obejmują więc podatki pośrednie

-PKB w cenach czynników produkcji miara produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich i uwzględnieniem subsydiów.

--> 18. Funkcje konsumpcji[Author:p]

Konsumpcja-jest to zaspokojenie potrzeb poprzez nabywanie dóbr i usług przez gospodarstwa domowe w jednostce czasu.

Dochody gospodarstw domowych mogą być przeznaczone na konsumpcje lub na oszczędności.

Y=C+S

Wpływ dochodów na wielkości wydatków konsumpcyjnych obrazują trzy fazy:

1. Dochodu absolutnego- wielkość wydatków konsumpcyjnych zależy od wielkości bieżących dochodów przez gospodarstwa domowe. Wzrost dochodów powoduje wzrost wydatków ich udział w dochodzie w miarę jego wzrostu jest coraz mniejszy.

2. Dochodu relatywnego- wysokość wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych zależy od standardu życia ich znajomych. Gdy dochody gospodarstw domowych zmniejszają się w porównaniu z dochodami znajomych gospodarstwo będzie starało się utrzymać poziom konsumpcji na dotychczasowym poziomie. Wzrost dochodów gospodarstwa spowoduje niewielki wzrost konsumpcji.

3. Dochodu permanentnego- wydatki konsumpcyjne zależą od przeciętnego dochodu jaki jednostka spodziewa się uzyskać w ciągu całego życia.

Funkcja rosnąca-wzrost dochodów powoduje wzrost wydatków konsumpcyjnych. Jej nachylenie jest zależne od wysokości krańcowej skłonności do konsumpcji.

--> 20. Dochody budżetu państwa[Author:p]

Środki finansowe, które gromadzone są na rachunkach funduszy publicznych przyjmują formę dochodów. Ich istota polega na tym, że źródłem dochodów publicznych są dochody innych podmiotów oraz to, że przejęcie ich przez władze publiczne ma charakter ostateczny. Źródłami dochodów budżetowych państwa są podatki, cła, dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw, opłaty sądowe, notarialne i inne. Podstawą dochodów --> budżetowych są podatki, natomiast pozostałe źródła odgrywają niewielką rolę. [Author:p]

Podatki są to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwa. Płatnikami podatków mogą być osoby fizyczne i prawne, a pobór ich uzasadniony jest przede wszystkim koniecznością: zdobycia środków pieniężnych na finansowanie wydatków sektora publicznego, dokonywania redystrybucji dochodów pomiędzy różne sektory gospodarki, ograniczenie konsumpcji niektórych produktów i prowadzenie polityki antycyklicznej i antyinflacyjnej. Biorąc pod uwagę przedmiot opodatkowanie możemy je podzielić na: podatki dochodowe, konsumpcyjne (VAT, akcyza) i majątkowe(podatki spadkowe). Często stosowany jest także podział na podatki pośrednie (zawarte w cenie nabywanego dobra) i bezpośrednie (nakładane na dochody i majątek).

Do 1998 r. ważnym elementem budżetu były wpływy z prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Natomiast od 1999 r. nie zalicza się ich do dochodów państwa, ponieważ mogą być one przeznaczone na finansowanie deficytu budżetowego.

Można również wymienić dochody niepodatkowe w których najważniejszą rolę pełnią wpłaty z zysku NBP oraz wpłaty z dywidendy, czyli wypłat z zysku jednoosobowych spółek skarbu państwa oraz spółek akcyjnych w których państwo ma udziały. Wśród dochodów niepodatkowych istotną rolę odgrywały również cła, ale od 1 maja 2004 r. wpływy z cła znacznie się zmniejszyły, a ponadto przekazywane są do budżetu wspólnotowego UE.

Kolejnymi dochodami państwa są dochody zagraniczne (wpływy z odsetek od kredytów i pożyczek udzielanych przez polski rząd innym krajom) oraz środki z UE, które stanowią istotny element dochodów państwa przeznaczanych na realizację różnych projektów.

Warto także uwzględnić podział na dochody zwrotne (zaliczamy tu pożyczki krajowe i zagraniczne, gdzie skarb państwa jest zobowiązany do spłaty długu wobec kredytobiorcy; długi te zostają zaciągnięte na cele publiczne) oraz dochody bezzwrotne ( nie podlegają zwrotowi podmiotom, od których je pobrano).

21. Wydatki budżetu państwa

Wydatki budżetu państwa- środki pieniężne przeznaczone na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządowych oraz innych związków publicznoprawnych. Ponoszone są w związku z realizacją przez państwo jego funkcji. Struktura oraz wielkość wydatków publicznych odzwierciedlają zakres, rolę oraz kierunki działania państwa. Można je podzielić na 3 główne grupy:

• Wydatki związane z pełnieniem przez państwo funkcji tradycyjnych t.j obrona narodowa, administracja i wymiar sprawiedliwości. Wydatki te określone są jako niezbywalne funkcje państwa.

• Wydatki związane z realizowaniem przez państwo celów społecznych „państwa dobrobytu” (oświata, kultura, ochrona zdrowia, nauka, edukacja, świadczenia socjalne (renty, emerytury, zasiłki)).

• Wydatki wynikające z pełnienia przez państwo funkcji interwencyjnych w gospodarce, które oddziałują na kierunki rozwoju różnych sektorów w gospodarce np. subsydia dla rolnictwa, przedsiębiorstw państwowych i prywatnych, wydatki transferowe, które wpływają stabilizująco na koniunkturę.

Wydatki budżetowe uzależnione są od zmian jakie zachodzą w gospodarce. Ograniczenie absolutnych rozmiarów wydatków oraz zahamowanie tempa ich wzrostu jest bardzo trudne. Z punktu widzenia ekonomii ich utrzymywanie i rozszerzanie jest konieczne np. niezbędne jest subsydiowanie produkcji rolniczej w celu ochrony krajowego rolnictwa i stabilizacji dochodów producentów rolnych. Dużych wydatków rządowych wymaga także rozwój zaawansowanych technologii. Rząd przeznacza środki na prace naukowo-badawcze a także na inwestycje wykraczające poza potrzeby i możliwości prywatnego kapitału, np. energia nuklearna, kosmonautyka. Bardzo trudnym zabiegiem jest także zmniejszenie wydatków na cele społeczne, które jest posunięciem bardzo niepopularnym i budzącym sprzeciw społeczeństwa.

Również wiele innych wydatków charakteryzuje się małą elastycznością, dlatego też istnieją ograniczone możliwości ich zmniejszania. Zwiększanie dochodów budżetu napotyka na sztywne bariery, a presja na wzrost tych wydatków przy ograniczonych możliwościach zwiększania dochodów prowadzi do powstania deficytu budżetowego oraz prób jego likwidacji np. zaciąganie pożyczek u społeczeństwa.

--> 22. Aktywna i pasywna polityka państwa.[Author:p]

Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym podejmowaniu decyzji które pozwolą osiągnąć zamierzone w tej sytuacji cele gospodarcze, wymaga to każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów finansowych np. zmiana zasad i stawek opodatkowania. Słabością aktywnej polityki fiskalnej jest to, że decyzje dotyczące korygowania działania instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych w programach budżetowych. Prowadzi to do opóźnień w działaniu tychże instrumentów. Możemy wyodrębnić 4 rodzaje opóźnień:

1. diagnostyczne (potrzeba dokonania oceny zmian zachodzących w gospodarce)

2. decyzyjne (wybór narzędzi do zastosowania i przeprowadzenia zmian legislacyjnych)

3. wdrożeniowe (wdrożenie przyjętych środków polityki gospodarczej)

4. związane z czasem reakcji podmiotów gospodarczych na wprowadzone narzędzia interwencyjne.

Pasywna polityka fiskalna polega na wykorzystaniu wrażliwości niektórych instrumentów na zmiany poziomu dochodu narodowego i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji reagują na zmianę koniunktury, nazywane są one automatycznymi stabilizatorami koniunktury. Polegają one na tym że: po ich zatwierdzeniu zaczynają one działać bez potrzeby częstych korekt na skutek zmian w gospodarce, siła i zakres działania zależą od skali poziomu ich działania. Najważniejsze stabilizatory to: podatki od dochodów, od przedsiębiorstw, pośrednie, świadczenia społeczne. Ich wady to: mogą zmniejszyć wahania gospodarki tylko w krótkim czasie oraz tendencja do powstawania deficytu.

--> 23. Funkcje pieniądza.[Author:p]

Pieniądz jest to powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy.

Funkcje pieniądza to:

1. środek wymiany (cyrkulacji)- pieniądz aby mógł wykorzystywany jako środek wymiany musi spełniać takie oto warunki:

• musi być powszechnie akceptowany

• musi być łatwo przenośny

• musi być podzielny na mniejsze jednostki (zł i gr.)

• musi być trudny do podrobienia

jednostka obrachunkowa (miernika wartości dóbr i usług)- wszystkie towary mają ceny wyrażone w pieniądzu, istnieje możliwość sprowadzenia ich do wspólnego mianownika.

środek płatniczy (realizacja odroczonych płatności)- w momencie zawierania transakcji pieniądz nie występuje realnie, pełni jedynie funkcje miernika wartości, pieniądz realny pojawia się gdy odbiorca dokonuje płatności za dostarczone wcześniej produkty albo tez reguluje inne zobowiązania.

środek przechowywania bogactwa (środek tezauryzacji)- pieniądz jako środek wszędzie przyjmowany i poszukiwany, pozwala przechowywać siłę nabywczą, zaoszczędzone dochody z chwilą gdy zostaną odłożone w postaci nagromadzonych pieniędzy, wychodzą z obiegu i stają się środkiem tezauryzacji.

--> 24. Funkcje banku centralnego.[Author:p]

Bank centralny (bank emisyjny, bank banków) ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz odpowiedzialny jest za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.

W Polsce występują zarówno banki komercyjne oraz bank centralny. Pierwotnym bankiem centralnym w Rzeczpospolitej był Bank Polski, powstały w 1924r w celu przeciwdziałania ówczesnej inflacji. Obecnie w Polsce funkcje banku centralnego pełni od 1945r. Narodowy Bank Polski.

Funkcje banku centralnego, są to:

1. monopol na emisję pieniądza gotówkowego;

2. pełni funkcje banu banków tj. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje ich rezerwy oraz udziela im pożyczek;

3. pełni funkcje banku państwa tzn. prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet, utrzymuje rezerwę państwową oraz pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa;

4. współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce

5. stabilizuje rynki finansowe- wspomaga pożyczkami banki i inne instytucje finansowe gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilności całego systemu finansowego- jest kredytodawcą ostatniej instancji

Banki centralne możemy podzielić na zależny ( Francja, Anglia) i niezależny (Niemcy, USA) od rządu.

25. Metody kontrolowania przez bank centralny podaży pieniądza.

Bank centralny stara się oddziaływać na podaż pieniądza definiowanego wąsko- jako gotówka i depozyty płatne na żądanie, jak i szeroko - uwzględniającego pieniądz bezgotówkowy i niektóre papiery wartościowe o różnym stopniu płynności.

Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez bank centralny do kontrolowania podaży pieniądza należą:

1. Zmiana stopy rezerw obowiązkowych,

2. Zmiana stopy redyskontowej,

3. Operacje otwartego rynku,

Ad1.polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku. Wprowadzenie rezerw obowiązkowych było spowodowane:

1.potrzebą zapewnienia wypłacalności banków komercyjnych i utrzymanie płynności

2.Potrzebny był instrument umożliwiający regulowanie podaży pieniądza w gospodarce przez kontrolowanie zdolności kreowania pieniądza bankowego(kredytu) przez banki komercyjne

Rezerwa obowiązkowa ze względu ze z reguły jest nieoprocentowana- jest faktycznie formę podatku, który bankowi centralnemu muszą płacić banki komercyjne. W przypadku nieodprowadzenia rezerwy obowiązkowej banki komercyjne musza płacić odsetki. Banki komercyjne mogą utrzymywać większe rezerwy niż ustalone przez bank centralny, ale nie mogą utrzymywać mniejszych.

Podwyższenie rezerw obowiązkowych wywołuje w sektorze bankowym następujące efekty:

- ograniczenie ekspansji kredytowej

- obniża potencjalne zyski banków komercyjnych( ze względu na obniżenie rozmiarów kredytu)

-mobilizuje bani do ściągania wierzytelności od dłużników

-zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych.

Powoduje to spadek aktywności gospodarczej

Zwiększenie stopy rezerw obowiązkowej powoduje wzrost aktywności gospodarczej. Stwarza to możliwość przeznaczenia większych kwot na kredyty przez banki komercyjne. Mnożnik kreacji pieniądza rośnie. Powstają nowe wkłady. Tzw. wkłady pochodne. Podaż pieniądza w obiegu wzrasta. Dzięki uzyskanym kredytom rosną dochody oraz popyt przedsiębiorstw i gospodarstw domowych co prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej.

Przy ustalaniu wysokości stopy rezerw obowiązkowych stosowane są różne rozwiązania: jedna minimalna stopa rezerw obowiązkowych dla wszystkich wkładów i dla wszystkich banków lub też różne stopy rezerw obowiązkowych, uzależnione od rodzaju wkładu. Jako kryterium zróżnicowania stóp obowiązkowej rezerwy najczęściej przyjmuje się:

• Terminy zobowiązań- wkłady a Vista mają na ogół wyższą stopę obowiązkowej rezerwy (wyższe ryzyko dla banku komercyjnego) niż wkłady terminowe,

• Wielkość wkładu

• Rodzaj właściciela wkładu (oszczędności osób fizycznych czy osób prawnych)

Ad2. Stopa redyskontowa jest stopą pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych. Stopa redyskontowa jest to stopa procentowa, według której banki komercyjne skupują weksle handlowe od swoich klientów przed terminem ich płatności. Weksel jest to pisemne zobowiązanie wystawcy dokumentu do bezwarunkowej zapłaty w oznaczonym terminie określonej sumy pieniężnej osobie wymienionej w tym dokumencie. Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość redyskontowanych weksli i podnosi koszt kredytu. Prowadzi to do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową. Zjawisko odwrotne obserwujemy wtedy, gdy stopa redyskontowa jest obniżona. Spadek kosztu kredytu skłania banki komercyjne do sprzedania większej liczby weksli bankowi centralnemu. Wzrastają rezerwy banków komercyjnych, co umożliwia rozszerzenie działalności kredytowej. Rośnie podaż pieniądza w gospodarce: kredyty docierają do gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, co prowadzi do wzrostu popytu i „nakręcenia” koniunktury gospodarczej.

Operacje otwartego rynku polegają na sprzedaży/zakupie papierów wartościowych , przeważnie państwowych. Skarb państwa emituje papiery wartościowe o różnym terminie wykupu. Transakcjami kupna i sprzedaży papierów wartościowych zajmuje się bank centralny, wpływając na podaż pieniądza w kraju.
OOR ich istota sprowadza się do pośredniego oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza przez zwiększenie lub zmniejszenie możliwości kreacji pieniądza kredytowego. Natomiast sprzedając lub kupując papiery wartościowe (weksle skarbowe i obligacje państwowe) na otwartym rynku, bank centralny bezpośrednio wpływa na ozmiar podaży pieniądza w gospodarce. Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym, dość elastycznym i skutecznym instrumentem polityki pieniężnej. BC decyduje się na zakup sprzedaż papierów wartościowych w sytuacji gdy uważa że ingerencja na rynku finansowym jest niezbędna. Bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

Polityka ekspansywna polega na:

• Obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych

• Obniżeniu stopy redyskontowej

• Skupie papierów wartościowych przez bank centralny

Działania te nastawione są na zwiększenie płynności banków komercyjnych i zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia naktywności podmiotów gospodarczych.

Polityka restrykcyjna polega na:

• Podniesieniu stopy rezerw obowiązkowych

• Podniesienie stopy redyskontowej

• Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny

Prowadzi to do zmniejszenia płynności banków, ograniczenia podaży pieniądza i zmniejszenia aktywności podmiotów gospodarczych

--> 27.Typy bezrobocia[Author:p]

Bezrobocie to zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy, poszukujących pracy i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia. Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli ukazywana w procentach relacja pomiędzy liczbą zarejestrowanych osób bezrobotnych a liczbą osób czynnych zawodowo (to jest zdolnych w prawnie określonych warunkach do podjęcia pracy). Ta ostatnia grupa obejmuje wszystkich zdolnych do pracy w wieku od 15 do 65 (kobiety do 60) roku życia - to znaczy także bezrobotnych. Osoby nie osiągające lub przekraczające wymienione granice wieku stanowią odrębne kategorie, nie związane z pojęciami bezrobocia

Możemy wyróżnić bezrobocia:

1. Związane z niedopasowaniami strukturalnymi może występować zarówno w sytuacji równowagi na rynku pracy, a wiec gdy cała podaż siły roboczej jest równa całkowitemu popytowi na siłę roboczą, jak i w sytuacji nierównowagi na rynku pracy. Ten rodzaj bezrobocia obejmuje bezrobocie frykcyjne i bezrobocie strukturalne.

2. Bezrobocie frykcyjne jest nieredukowalnym minimum bezrobocia w dynamicznej gospodarce. Powstaje ono w związku z powolnością przystosowań struktury podaży siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą na niedoskonale funkcjonującym rynku pracy. W dynamicznej gospodarce ustawiczne pojawiają się niedopasowania (frykcje) między wolnymi miejscami pracy a wolną siłą roboczą, gdyż ciągle zachodzą procesy dotyczące tworzenia i likwidacji miejsc pracy, napływu i odpływu siły roboczej z rynku pracy oraz zmiany miejsc pracy przez pracowników. Ze względu na to, że informacje posiadane przez pracodawców i poszukujących pracy są niedoskonałe, musi upłynąć jakiś czas, zanim bezrobotni znajdą czekające na nich miejsce pracy. Bezrobocie frykcyjne nie jest wielkością stałą. Mogłoby ulec pewnemu obniżeniu, gdyby informacje o rynku pracy docierały szybciej do zainteresowanych stron. Istotną rolę mają tutaj do odegrania takie czynniki jak: rozwój sieci urzędów pracy, wzrost liczby pracowników biur pracy zajmujących się pośrednictwem pracy oraz poprawa wyposażenia tych biur w środki techniczne. Pewne znaczenie dla redukcji bezrobocia frykcyjnego mogą też mieć przedsięwzięcia zwiększające intensywność poszukiwań pracy przez bezrobotnych. W teorii ekonomii panuje pogląd, że poszukiwania pracy są intensywniejsze w sytuacji wzrostu kosztów bycia bezrobotnych, określonych przez stosunek płac do zasiłków dla bezrobotnych. Podkreśla się niekiedy, że przez obniżenie zasiłków dla bezrobotnych można stymulować intensywność poszukiwań pracy. Przy formułowaniu takiego postulatu dla polityki gospodarczej trzeba jednakże pamiętać że zasiłki dla bezrobotnych, obok funkcji motywacyjnej, pełnią również funkcję dochodową.

3. Bezrobocie strukturalne powstaje w rezultacie niedopasowań struktury podaży i popytu na siłę roboczą, przede wszystkim w aspektach kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym. U podstaw tych niedopasowań leżą procesy upadku względnie rozwoju pewnych branż i gałęzi, związane z tendencjami postępu technicznego i kierunkami międzynarodowego podziału pracy. Pojawiające się w wyniku tych niedopasowań bezrobocie strukturalne może mieć charakter dosyć trwały, gdyż jego likwidacja wymaga zazwyczaj dłuższego okresu w związku z koniecznością zmiany zawodu, kwalifikacji czy też miejsca zamieszkania.

4. Bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą może wynikać zarówno ze wzrostu podaży siły roboczej, jak i redukcji popytu na siłę roboczą. W tym drugim przypadku, związanym z ogólnym osłabieniem aktywności gospodarczej, mamy do czynienia z bezrobociem koniunkturalnym.

28. Bezrobocie dobrowolne i przymusowe.

Bezrobocie dobrowolne występuje w ujęciu neoklasycznym. Występuje ono w sytuacji, gdy płace realne ustalają się na poziomie wyższym od płac równowagi (Pł_r1), a związki zawodowe opierają się skutecznie ich redukcji. Powstaje bezrobocie (o rozmiarach AB) związane z nadwyżką globalnej podaży nad popytem na pracę (Sr₁-S_r2). Bezrobocie dobrowolne jest wynikiem świadomego braku zgody pracowników na zaakceptowanie wymogów mechanizmów rynkowych.

Bezrobocie przymusowe zawiera się w ujęciu keynesistowskim. Występuje w momencie, gdy producenci zmuszeni są obniżyć produkcję (a co za tym idzie również zatrudnienie) na skutek ustalenia się popytu na towary na poziomie niewystarczającym do zakupienia wytworzonej produkcji. Bezrobocie to ma przymusowy i dość trwały charakter.

Przy danej stawce płac realnych (Pł_r0) liczba osób gotowych do podjęcia pracy wynosi S_r0. W sytuacji niedostatecznego popytu na towary krzywa popytu na pracę przesunięta jest w lewo od punktu A. Przecina się ona z krzywą agregatowej pd w punkcie B (przy produkcji niższej od produkcji przy pełnym zatrudnieniu). Powstaje wówczas bezrobocie o rozmiarach S_r0-S_r1. Ma ono charakter przymusowy, ponieważ nawet zaakceptowanie przez pracowników niższych płac realnych nie zlikwidowałoby bezrobocia. Prowadziłyby one bowiem do spadku dochodów, pp i produkcji.

29. Metody walki z bezrobociem.

W działalności państwa dotyczącej bezrobocia można wyodrębnić część aktywną, mającą na celu redukcję bezrobocia, oraz część pasywną, której celem jest pomoc socjalna dla osób bezrobotnych.

Aktywna polityka państwa na rynku pracy opiera się na wykorzystaniu szeregu instrumentów ekonomicznych. Można w niej wyodrębnić politykę makroekonomiczna i mikroekonomiczna.

Aktywna polityka makroekonomiczna polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych (podatków, wydatków budżetowych) i pieniężnych (stopy procentowej, podaży pieniądza) w celu redukcji bezrobocia. Instrumenty te skierowane są albo na stymulowanie globalnego popytu na towary albo na stwarzanie producentom korzystniejszych warunków ekonomicznych dla rozwijania produkcji. Polityka makroekonomiczna ma na celu ograniczenie głównie bezrobocia charakterystycznego dla nierównowagi na rynku pracy.

Aktywna polityka mikroekonomiczna obejmuje zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej. Instrumentami tymi są:

-publiczne programy zatrudnienia-tworzenie przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach niecieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego,

-subsydiowanie zatrudnienia-udzielanie przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej

p-stwom, które tworzą nowe miejsca pracy lub rezygnują z planowanej redukcji zatrudnienia,

-pożyczki dla p-stw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek,

-szkolenia zawodowe umożliwiające bezrobotnym zdobywanie i zmianę kwalifikacji,

-usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy dotyczące zwłaszcza gromadzenia i udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych poszukujących pracy.

Instrumenty te ograniczają bezrobocie strukturalne i frykcyjne.

Pasywna polityka państwa obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych. Należy tu wymienić przede wszystkim zasiłki dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych oraz dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę.

Warto podać jakieś przykłady np. produkty podstawowe to elast = 0

Jeszcze coś bym dodała

Dodałąbym że jak dochody < wydatki to jest deficyt - tak jak mamy w Polsce i jaki mamy w Polsce. Poza tym jak jest deficyt to państwo zaciąga dług publiczny - i też bym to opisała

A tak % mniej więcej?

Może jeszcze cos dodać

Pamiętać, ze kiedyś był tylko obrót gotówkowy a teraz jest tez bezgotówkowy

Wiedzieć od kiedy mamy 2 szczeblowy system bankowy

Pamiętać jak jest z bezrobociem w Polsce - ile wynosi i jak się walczy

---