Teoria;
źródła wtórne, pierwotne
hipotezy
techniki; kwestionariusz itd.
- techniki
5. Techniki badawcze
WedÅ‚ug A. KamiÅ„skiego „Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiaÅ‚u oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokÅ‚adnych, jasnych, Å›cisÅ‚ych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk spoÅ‚ecznych i dziÄ™ki temu posiadajÄ…cych walor użytecznoÅ›ci miÄ™dzydyscyplinarnej. MajÄ… charakter instrukcji - tym użyteczniejszej im wierniej stosowanej”
Techniki badań pedagogicznych:
obserwacja
wywiad
ankieta
badanie dokumentów, analiza treści, techniki projekcyjne
techniki socjometryczne
5.1. Obserwacja
Obserwacja - celowe, ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie przedmiotu badań lub zjawiska. -zawsze dotyczy konkretnego zachowania, działania i interakcji symbolicznej w sytuacjach społecznych bez względu na to czy sytuacje te zostają umyślnie stworzone dla eksperymentalnych celów czy powstają spontanicznie w warunkach naturalnych.
Charakterystyczne cechy obserwacji:
premedytacja- obserwacja jest prowadzona w celu rozwiązania ściśle określonego zadania sformułowanego dokładnie i szczegółowo,
planowość- metoda jest stosowana według planu odpowiadającego celowi obserwacji,
celowość- uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawisk.
aktywność- obserwator nie rejestruje wszystkich spostrzeżeń, lecz dokonuje selekcji poszukując interesujących go cech obserwowalnego przedmiotu
systematyczność- obserwacja powinna być przeprowadzana według określonego systemu, powinna trwać ciągle.
Rodzaje obserwacji :
Ze względu na sposób prowadzenia obserwacji:
podział ze względu na dostęp badacza do badanych
Bezpośrednia- badający zbiera dane i ma możliwość sprawdzenia tych danych, odwołując się do innych metod badawczych np. wywiadu, eksperymentu. Szczególnym przykładem obserwacji bezpośredniej jest obserwacja uczestnicząca - obserwator na okres badań stara się wejść do danej grupy by obserwować ją od wewnątrz (jako jeden z tych uczestników, którzy ją tworzą) jest to obserwacja przeprowadzana z pozycji uczestnika.
Pośrednia- badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstanie. Do swoich celów badawczych wykorzystuje wcześniej zgromadzone dane, zawarte np. w sprawozdaniach, archiwach, dokumentach. Taki rodzaj obserwacji nie jest jednak typowy dla badań socjologicznych. 2. dotyczy różnic w sposobach zbierania materiałów.
Kontrolowana - prowadzona jest w oparciu o określone narzędzia systematyzujące, np. kwestionariusze, schematy, normy. Gromadzenie materiałów ma charakter bardziej selektywny
Niekontrolowana (nieskategoryzowana)- prowadzona jest bez narzędzi systematyzujących. Jest obserwacją planowaną, ale przeprowadzoną swobodnie w sposób jaki prowadzący uzna za właściwe w konkretnym przypadku. 3. dotyczy aspektu sytuacji badawczej- opiera się na kryterium jawności postępowania
Jawna- badani wiedzą że są przedmiotem obserwacji; nie są jednak dokładnie informowani o celach badań lub ich przedmiocie. Jeżeli ludzie są świadomi że są przedmiotem obserwacji, wówczas ich zachowanie staje się nieautentyczne
Ukryta- obserwowani nie wiedzą że są przedmiotem prowadzonych badań; nie peszy obserwowanych co pozwala na uchwycenie ich naturalnego zachowania. 4. bazuje na kryterium udziału badacza w życiu grupowym
Uczestnicząca- odnosi się do takiej sytuacji badawczej, gdzie obserwator jest czynnie zaangażowany w życie badanej grupy. Przyjmuje on rolę jednego z je członków i na bieżąco wykonuje związane z tym zadania.
Nieuczestnicząca- badacz pozostaje na zewnątrz funkcjonowania grupy, lecz ma on swobodę poruszania się w badanym środowisku. Wady obserwacji: - brak możliwości notowania ( chyba , że jest to obserwacja jawna) - utrata dystansu - zawężenie pola obserwacji
5.2 Wywiad
Wywiad - celowa, wcześniej przygotowana, ukierunkowana rozmowa, którą badacz tłumaczy z wcześniej wytypowanym respondentem. - Celem rozmowy jest uzyskanie określonych wcześniej istotnych dla badacza danych.
Typy wywiadów :
ze względu na formę:
ustne- rozmowa na interesujÄ…cy badacza temat.
pisemne- pytania i odpowiedzi mogą też być zadawane w formie pisemnej. Może to się odbywać na zasadzie ankiety bądź wcześniej zadanych pisemnie pytań i odpowiedzi na te pytania też są w formie pisemnej.
sposób przeprowadzania wywiadu:
skategoryzowany- respondent ma rozmawiać na określony temat ściśle według wcześniej przygotowanego scenariusza. Nie może jednak nic zmieniać, ani kolejności pytań, ani słów użytych w pytaniach.
Nieskategoryzowany- wywiad swobodny, respondent ma pełną inicjatywę co do prowadzenia rozmowy, może przestawiać pytania, kierując się jedynie celem badania. Wywiad ten pozwala na uzyskanie danych jakościowych.
zachowanie siÄ™ badajÄ…cego: -
jawny- badana osoba została dokładnie poinformowana o tym, że prowadzi się z nią wywiad, o celu badań i o roli jaką będzie odgrywał badany.
ukryty- mówi się o nim wtedy, gdy jakaś część wywiadu jest dla badanego ukryta, np. cel badań. wyróżniamy rodzaj pośredni: -
wywiad jawny nieformalny- mówi się o nim wtedy, gdy badana osoba została poinformowana, że prowadzi się z nią wywiad i godzi się na to, aby w nim uczestniczyć, ale nie zostaje poinformowana o rzeczywistej roli badającego lub o celu badań
ilość uczestników: -
indywidualny- wywiad taki przeprowadzany tylko z jednÄ… osobÄ….
zbiorowy- kiedy wywiad jest przeprowadzany więcej niż z jedną osobą.
panelowy 1) kilku badających zadaje pytania jednemu respondentowi w co najmniej dwóch spotkaniach odbywających się w ciągu określonego czasu. 2) jeden badacz zadaje pytania kilku respondentom w co najmniej dwóch spotkaniach.
Spotkania te sÄ… oddzielone pewnym okresem czasu.
Warunki przeprowadzenia poprawnego wywiadu: - dobre przygotowanie wywiadu, - umiejętność stawiania pytań, - atmosfera wywiadu, - miejsce, - nastrój respondenta itp.
Podstawowe błędy w przeprowadzaniu wywiadów: - błędy w organizacji wywiadu (zła prezentacja celu badań, zachowanie ankietera budzącego nieufność, przedstawianie przez ankietera opinii wpływających na odpowiedzi badającego, krytyka opinii badającego), - błędy w stawianiu pytań ( używanie tonu mentorskiego, gestykulowanie, zachowania sugestywne w trakcie zadawania pytań), - błędy w rejestrowaniu odpowiedzi (deformowanie zapisu, komentowanie sytuacyjne), - błędy w interpretacji wypowiedzi ( interpretacja w oderwaniu od kontekstu sytuacyjnego).
Na co należy zwrócić uwagę przy tworzeniu wywiadu:
kolejność pytań
pytanie nie mogą dotyczyć bezpośrednio problemu centralnego
odpowiedni dobór jeżyka
tak konstruować pytania, żeby nie popeÅ‚nić bÅ‚Ä™du „znawstwa”
tak żeby nie przestraszyły respondenta
pytanie nie może sugerować odpowiedzi
pytanie nie może dotyczyć więcej niż 1ej kwestii
dobrze sformułowany kwestionariusz będzie interesujący dla respondenta
ELEMENTY WYWIADU:
zestaw pytań,
respondent,
badacz
5.3 Ankieta
Jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera[21]. Pytania ankiety SA zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Najczęściej stosuje się pytania zamknięte opatrzone tzw. Kafeterią czyli zestawem wszelkich możliwych odpowiedzi. SA także:
kafeterie półotwarte gdzie poza zestawem możliwych odpowiedzi dodaje siÄ™ punkt oznaczony sÅ‚owem „inne”.
kafeterie koniunktywne które pozwalają na wybranie kilku odpowiedzi, dając potem możliwość obliczenia częstotliwości wyboru poszczególnych odpowiedzi, a tym samym utworzenia hierarchii.
Typy ankiet stosowanych w badaniach społecznych
Stosowane w badaniach ankiety możemy dzielić na podstawie różnych zasad. Ze względu np. na sposób rozprowadzenia ankiet wyróżniamy ankiety:
środowiskowe, czyli bezpośrednio rozprowadzane przez ankietera w danym środowisku, np. wśród uczniów klasy, wśród pracowników określonego wydziału itp.;
prasowe, tzn. zamieszczone na łamach gazety lub czasopisma albo też dołączone do nich;
pocztowe, czyli takie, które badający rozsyła przez pocztę na adres poszczególnych osób wybranych do badań, jak to ma miejsce przy badaniach reprezentacyjnych.
Oprócz wymienionych typów ankiet możemy wyróżnić także ankiety: jawne i anonimowe.
Jawnymi nazywamy wszystkie takie ankiety, jakie są bądź imienne, bądź też mogą jednoznacznie wskazywać na osobę respondenta ze względu na zawarte w nich pytania, np. pytania o zawód ojca, miejsce urodzenia, miejsce pracy itp.
Anonimowymi nazywamy z kolei ankiety, które nie tylko nie są podpisywane, ale ponadto nie zawierają żadnych takich pytań, jakie by mogły ujawnić osobę respondenta, gdyby na te pytania odpowiedział. Pomijanie tego drugiego warunku, jaki musi być spełniony, aby ankieta była rzeczywiście anonimowa nie należy do rzadkości, zwłaszcza w ankietach opracowanych przez mniej doświadczonych badaczy. Ze względów etycznych nie dopuszczalne jest oczywiście zapewnianie badanych, że ankieta jest anonimowa, wtedy, gdy nie spełnia ona omawianego warunku, czyli zawiera pytania, jakie mogą ujawnić kto jest respondentem.
Zasady opracowania ankiety
Opracowanie ankiety jest bardzo ważnym przedsięwzięciem przygotowawczym w badaniach omawianego typy. Wiadomo bowiem o tym, że tylko metodologicznie poprawnie opracowana ankieta może stać się pożytecznym narzędziem badawczym. Zwróćmy również uwagę na ten fakt, że byle jak opracowana ankieta, tzn. nie licząca się z wymogami metodologicznymi, nie jest po prostu godnym zaufania narzędziem metodologicznym.
Przystępując do opracowania ankiety należy odpowiedzieć sobie co najmniej na następujące pytania:
z jakich elementów powinna składać się ankieta, jaką chcemy się posłużyć w zamierzonych badaniach;
jaką formę i treść powinny mieć poszczególne jej elementy oraz
jaki wygląd zewnętrzny powinna mieć dana ankieta.
Struktura ankiety
W ankiecie należy unikać wszystkiego, co nie jest konieczne ze względu na cele, jakie chcemy osiągnąć przy jej pomocy. Należy więc dbać usilnie o to, aby ankieta była narzędziem w pełni funkcjonalnym.
Koniecznymi elementami każdej w zasadzie ankiety stosowanej w badaniach społecznych są:
informacja o instytucji firmujÄ…cej badania;
zwięzła informacja o celu, jakiemu ma służyć ankieta;
dodatkowe wyjaśnienia, których charakter zależy od rodzaju ankiety; może tu wchodzić w grę np. uzasadnienie wyboru danego respondenta
pytania, odnoszące się do celów dla jakich daną ankietę sporządzono. Możemy wyróżnić pytania dotyczące badanego problemu oraz odnoszące się do respondenta, które należy umieszczać na końcu ankiety.
instrukcje dotyczÄ…ce tego, jak odpowiadać na poszczególne pytania, czasem wystarczajÄ… bardzo lakoniczne wskazania typu: „niepotrzebne skreÅ›lić" czy „stosowne podkreÅ›lić" itp., ale niekiedy konieczne sÄ… też bardziej szczegółowe pouczenia.
Wygląd zewnętrzny ankiety
rozmiar ankiety nie powinien być taki, żeby zniechęcał respondenta do jej wypełnienia
Ankieta powinna być czytelna i przejrzysta.
Każdą grupę problemową, podobnie jak każde pytanie, należy wyraźnie oznaczyć liczbami albo literami.
Należy zachować odpowiednie odstępy między wierszami, aby dać szansę na szerszą wypowiedź, zwłaszcza przy pytaniach otwartych.
W przypadku wielostronicowych ankiet dobrze zachować przynajmniej jedną stronę niezadrukowaną, zaznaczając w części instruktażowej, aby respondenci wykorzystywali ją dla ewentualnych szerszych wypowiedzi podając numer pytania, którego ta odpowiedź dotyczy. Mamy wówczas pewną szansę na uzyskanie dodatkowych wypowiedzi.
- metody
1. Metoda obserwacyjna
Metoda obserwacyjna - sposób prowadzenia badań, w którym obserwacja odgrywa istotną rolę i którego stosowanie nie pociąga za sobą zmian w środowisku lokalnym (w odróżnieniu od metody eksperymentalnej). Jest celowym poszukiwaniem faktów, celową czynnością poznawania za pomocą zmysłów.
Stanowiąca jej część obserwacja naukowa to proces uważnego i celowego spostrzegania; rezultatem obserwacji naukowej są spostrzeżenia naukowe. Wartość poznawcza metody obserwacyjnej polega na opisie zjawisk, od którego często zaczynają się badania naukowe.
Jest najstarszą metodą roboczą pracy naukowej, a jej elementy występują w wielu innych metodach.
Należyte przygotowanie do obserwacji wymaga określenia punktów widzenia i kwestii, na które odpowiedzieć można przy pomocy obserwacji; tworzą one schemat obserwacyjny lub przewodnik obserwacyjny. Podczas obserwacji znajduje się potwierdzenie lub zaprzeczenie hipotez postawionych w przewodniku[1].
Klasyfikacja metod obserwacyjnych
Metody obserwacji można podzielić na obserwacje bez interwencji i z interwencją:
Obserwacja bez interwencji - jej celem jest opis naturalnie występujących zachowań bez ingerowania w nie przez badacza. Jest to metoda charakteryzująca się wysoką trafnością ekologiczną. Kiedy taka obserwacja odbywa się w warunkach naturalnych, nazywamy ją obserwacją naturalną. Ta metoda jest wykorzystywana głównie w psychologii i etologii.
Obserwacje z interwencją - obejmują sytuacje, gdy badacze ingerują w spontaniczny tok zdarzeń. Wyróżnia się trzy typy tego rodzaju obserwacji:
obserwację uczestniczącą - badacz sam uczestniczy w sytuacji, która jest przedmiotem jego obserwacji;
obserwację ustrukturowaną - może być prowadzona w warunkach naturalnych lub w laboratorium, badacz wywołuje interesujące go zdarzenia;
eksperyment naturalny - badacz manipuluje wieloma zmiennymi w warunkach naturalnych i określa ich wpływ na zachowanie[3].
↑ Józef Pieter: Ogólna metodologia pracy naukowej. Wrocław: Ossolineum, 1967.
↑ „…instrumenty użyte niewÅ‚aÅ›ciwie sÄ… bez wartoÅ›ci” - stwierdza Józef Pieter, wskazujÄ…c na konieczność poznania i stosowania instrukcji do posÅ‚ugiwania siÄ™ instrumentami. Józef Pieter: Ogólna metodologia pracy naukowej. WrocÅ‚aw: Ossolineum, 1967, s. 112.
↑ John J Shaughnessy, Jeanne S Zechmeister, Eugene B Zechmeister, Monika Rucińska: Metody badawcze w psychologii. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2002. ISBN 83-87957-68-2.
2. Metoda monograficzna
Metoda monograficzna - należy do metod obserwacji częściowej. Polega na wszechstronnym opisie i szczegółowej analizie pojedynczej jednostki lub niewielkiej liczby charakterystycznych jednostek badanej zbiorowości statystycznej. W związku z tym, że badaniu poddaje się pojedynczą jednostkę obejmuje ono na ogół bardzo szeroki zakres zagadnień, co sprzyja wnikliwej analizie. Przy tego typu badaniu oprócz charakterystyki liczbowej uwzględnia się informacje w formie jakościowo-ilościowej. W metodzie monograficznej, badana jednostka dobierana jest w sposób świadomy. Wybiera się jednostkę typową, taką, która występuje powszechnie. Czasem bada się jednostki skrajne lub też przodujące. Z uwagi na to, że na podstawie badania jednostki ocenia się całą zbiorowość, ważne jest by dokonać poprawnego doboru.
3. Metoda badań dokumentów
Metoda badań dokumentów jest to metoda badań wytworów ludzkich, materialnych i symbolicznych jako źródeł informacji o cechach społecznych tworzących je ludzi. Wykorzystywana w socjologii i psychologii (głównie sądowej)
Rodzaje dokumentów poddawanych badaniom
osobiste (pamiętniki, listy, wspomnienia)
statystyczne (roczniki, sprawozdania, bilanse firmy)
prawne (konstytucja, regulaminy) akta sÄ…dowe
prasowe
artystyczne (sztuka, malarstwo)
4. Metody statystyczne
Metody statystyczne stosuje się wszędzie tam, gdzie chodzi o poznanie prawidłowości w zakresie zjawisk masowych - tam, gdzie bada się problemy demograficzne, ekonomiczne, socjologiczne; choć także w innych naukach. Metoda statystyczna jest jedną z metod badań naukowych.
Działania statystyczne stosuje się do opisu zjawisk masowych. Zestawienia danych do opisu zjawisk masowych dostarczają między innymi urzędy statystyczne przez spisy powszechne. Zestawienia te mają postać tabel, z których można dowiedzieć się, w jakim procencie dane zjawisko występuje; tabel publikowanych między innymi w rocznikach statystycznych[1].
Dzięki owym danym można ustalić zmienność zjawisk masowych, tendencji ich przekształceń w czasie. Sporządza się w tym celu wykresy, ilustrujące krzywą rozwoju danego zjawiska czy też to, jaką część stanowi większej całości. Część danych dostarcza badanie metodą grup reprezentacyjnych: zbiera się dane nie od wszystkich, ale od odpowiednio wybranej grupy, określanej jako grupa reprezentacyjna.[2]
Celem analizy statystycznej jest pozyskanie jak największej wiedzy z pozyskanych danych. Aby zbiór danych był dobrą bazą do analizy statystycznej należy:
zaplanować badanie
podsumować zbiór danych z obserwacji, podkreślając tendencje, ale rezygnując ze szczegółów
uzgodnić, jaką wiedzę o badanym zjawisku mają dostarczyć dane.
Poszczególne punkty odpowiadają działom statystyki:
metoda reprezentacyjna
statystyka opisowa
wnioskowanie statystyczne
Istnieje również wiele metod służących analizie danych statystycznych:
analiza wariancji
analiza korelacji
analiza regresji
analiza czynnikowa
analiza dyskryminacyjna
analiza szeregów czasowych
analiza kanoniczna
5. Metoda indywidualnych przypadków
Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.
Metoda analizy przypadków to możliwie dokładny i wielostronny obraz nielicznych przypadków danego zjawiska, celem uzyskania wniosków empirycznych. Pogłębiona, wnikliwa i wielostronna analiza ma w założeniu zastąpić znaczne ilości danych mogące być podstawą do opracowania statystycznego[1]. Może zastąpić niekiedy metodę statystyczną lub metodę eksperymentalną.
Metoda ta, zwana inaczej studium indywidualnych przypadków, wywodzi się z metod pracy socjalnej, rozwijanych w pedagogice opiekuńczej. Zgodnie z tradycją pedagogiki społecznej należy ograniczyć zakres metody określonej jako studium przypadków indywidualnych do badań skupionych wokół biografii ludzkich. Metoda rozpowszechniła się w latach dwudziestych poprzedniego wieku.
Według Tadeusza Pilcha:
...metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych
6. Metoda sondażu diagnostycznego
Metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk. Chodzi tu o wszystkie zjawiska, które nie posiadają instytucjonalnej lokalizacji a wręcz odwrotnie są jakby rozproszone w całym społeczeństwie.
Metodę sondażu diagnostycznego stosuje się często w badaniach pedagogicznych, psychologicznych i socjalnych dla określenia zjawisk społeczno-wychowawczych.
W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to:
wywiad,
ankieta,
analiza dokumentów.
(T. Pilch "Zasady badań pedagogicznych")
7. Metoda eksperymentalna
Metoda eksperymentalna - jedna z metod badań naukowych, charakteryzuje się innym niż w obserwacji stosunkiem osoby badanej do zjawiska badanego. Obserwując nie zmienia się badanego zjawiska. Natomiast eksperyment naukowy polega na czynnej modyfikacji zjawiska stanowiącego przedmiot badania, dążąc do poznania zależności przyczynowych pomiędzy składnikami lub warunkami przebiegu badanego zjawiska. Dzięki eksperymentom powstała większa część odkryć w fizyce, chemii, biologii i innych dziedzinach naukowych.
Metoda ta najlepiej nadaje się do badań nad zjawiskami powtarzającymi się w warunkach przynajmniej częściowo takich samych. Nadaje się więc także do badań nad zjawiskami społecznymi - zjawiskami politycznymi lub gospodarczymi.
Etapy prowadzenia eksperymentu
Podstawowe etapy prowadzenia eksperymentu to:
Wyodrębnienie zjawiska mającego stanowić przedmiot badania, nazywane stwarzaniem układu odosobnionego.
Ustalenie zmiennych warunków danego zjawiska i wyodrębnienie warunków mających stanowić przedmiot czynnej ingerencji prowadzącego eksperyment.
Wywołanie zmian wyodrębnionych warunków zjawiska.
Stwierdzenie rodzaju zmiany czynnie wywołanej.
Do mierzenia zmian służą instrumenty naukowe. Możliwy jest jednak eksperyment naukowy bez instrumentów, pod warunkiem możliwie dokładnego opisu warunków zmiennych.
Podobnie jak w metodzie obserwacyjnej do badań przystępuje się z przygotowanymi punktami widzenia i założenia; następuje tu także notowanie przebiegu i wyników. Obserwacja stanowi część składową eksperymentu. Wiele prac badawczych prowadzi się metodami obserwacyjnymi i eksperymentalnymi łącznie; niejako podchodząc z dwóch stron do studiów nad tą samą sprawą.
Eksperymenty naturalne i laboratoryjne
Wyróżnia się eksperymenty naturalne i eksperymenty laboratoryjne.
Eksperyment naturalny jest analizą przebiegu zjawiska, wywołanego i kontrolowanego, ale w warunkach naturalnych, między innymi w warunkach działalności ludzkiej uprawianych z innych względów niż poznawanie prawdy naukowej. Stosuje się tu na przykład grupy równoważne: grupę eksperymentalną i grupę kontrolną, by porównać zachowanie pewnej zbiorowości gdzie wprowadzony zostaje nowy czynnik i zbiorowości, gdzie zmiana taka nie nastąpiła.
Eksperyment laboratoryjny wykonywany jest w sztucznie stworzonym środowisku - tradycyjnie w ograniczonym zaopatrzonym w przyrządy miejscu jakim jest laboratorium, z zastosowaniem odpowiednich instrumentów. Istotą takich eksperymentów jest izolacja zjawisk w postaci układów odosobnionych. Jest szeroko stosowany w naukach ścisłych, naukach technicznych, naukach biologicznych i w naukach medycznych.
Metoda jedynej różnicy
Najważniejszym wzorcem badań eksperymentalnych jest metoda jedynej różnicy, opracowana przez Johna Stuarta Milla i podana w jego Systemie logiki.
Mówi ona, że jeśli pewne zjawisko jest jednakowe z innym zjawiskiem pod względem wszystkich cech z wyjątkiem jednej, to różnice w jego przebiegu należy przypisać właśnie tej różnicowej cesze. Na niej opierają się eksperymenty wykonywane za pomocą grup równoważnych.
Problemem może być tu znalezienie grup odpowiednio równoważnych; by zmniejszyć rozmiary błędów wnioskowania stosuje się więc grupy dostatecznie liczne.
Józef Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Ossolineum, Wrocław 1967
8. Metoda heurystyczna
Termin heurystyka pochodzi od greckiego sÅ‚owa „heurisko”, które oznacza umiejÄ™tność dokonywania odkryć, wykrywania faktów oraz zwiÄ…zków miÄ™dzy nimi, zwÅ‚aszcza czynność formuÅ‚owania hipotez (przeciwstawna czynnoÅ›ci uzasadniania) prowadzÄ…ca do poznania nowych prawd.
Metody heurystyczne (aktywizujące twórcze myślenie) pełnią rolę pobudzającą i regulującą procesy kreatywnego myślenia. Mają one na celu stworzenie optymalnych warunków do powstania i sformułowania pomysłu.
We współczesnej literaturze wyróżnia się wiele metod heurystycznych:
- technika wejść i wyjść
- technika listy pytań
- analiza morfologiczna
- technika delficka
- technika pobudzania skojarzeń
- burza mózgów itd.
Jednak wszystkie one mają jedną wspólną cechę - wyłonienie największej liczby wariantów rozwiązań problemu. Prawdopodobieństwo znalezienia najkorzystniejszego rozwiązania wzrasta wraz z ilością pomysłów. Stąd wynika wiele zalet grupowego poszukiwania rozwiązań takich jak:
- suma wiadomości i pomysłów grupy jest większa niż jednostek, co znajduje odbicie w tym, iż wypowiedziane głośno pomysły są podchwytywane przez pozostałych członków i uzupełniane z różnych punktów widzenia
- zespół daje możliwość do stałej współpracy i wysiłku intelektualnego poprzez możliwość stawiania pytań i poszukiwania odpowiedzi, stwarza komfort wynikający ze wspólnego komunikowania się, rozważania niepewności, a także podtrzymywania na duchu, tworzenia dobrego nastroju, utrzymywania wiary we własne możliwości
Poczucie więzi zespołowej ułatwia również ponoszenie porażek które towarzyszą twórczym działaniom, osłabia oddziaływanie poczucia ryzyka, które zawsze towarzyszy przy podejmowaniu decyzji przez jednostkę.
9. Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa
Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa albo analiza krytyczna jako metoda badań naukowych jest stosowana do prac naukowych i badań innych naukowców[1]. Jest metodą stosowaną powszechnie w nauce. Powstają dzięki niej publikacje oparte nie na badaniach własnych, lecz na pracach i badaniach cudzych.
Elementy tej metody są stosowane również w innych badaniach; istotą metody naukowej jest przystosowanie nowego problemu do wiedzy dotychczasowej, a więc niezbędnym etapem jest analiza i krytyka literatury przedmiotu.
Józef Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Ossolineum, Wrocław 1967.
10. Metoda analizy i konstrukcji logicznej
Metoda ta jest metodą myślowego eksperymentu, jej istota opiera się na analizie i syntezie
ANALIZA rozłożenie problemu naukowego na części, elementy składowe i badanie każdego z nich oddzielnie
SYNTEZA łączy te elementy w nową całość
11. Metoda symulacji komputerowej
aktualnie najszersze zastosowanie znajdujÄ… w naukach przyrodniczych, ekonomicznych i badaniach technicznych:
metodę tą należy stosować gdy
badanie zjawiska rzeczywistego byłoby zbyt kosztowne lub niebezpieczne
badania wymagałyby zbyt długich oczekiwań na wyniki
obiekt badań jeszcze realnie nie istnieje
-narzędzia badawcze
- Arkusz obserwacji
- Skala postaw
- test socjometryczny
- kwestionariusz wywiadu
- kwestionariusz ankiety
Najczęstsze błędy pojawiające się przy konstruowaniu kwestionariusza
  - fałszywe założenie znawstwa badanego tematu przez respondenta
  - pytania wzajemnie sprzeczne
  - pytania sugerujące odpowiedź
  - pytania niejednoznaczne
  - pytania niedostosowane np. kulturowo
  - niepełna skala odpowiedzi pytań zamkniętych
- skala opisowa
- test osiągnięć
- typy skal - umieć je zastosować
- układanie pytań do ankiet jak jest narzucony problem