16. Miron Białoszewski (ur. 30 czerwca 1922 w Warszawie, zm.17 czerwca 1983 w Warszawie ), polski poeta, prozaik, dramatopisarz i aktor teatralny.
W chwili wybuchu wojny był uczniem III klasy gimnazjum . W okresie okupacji zdał maturę na tajnych kompletach po czym rozpoczął studia polonistyczne na (również tajnym) Uniwersytecie Warszawskim, których nie mógł ukończyć.
Podczas okupacji prowadził w latach 1942-1944 razem ze Stanisławem Swenem Czachorowskim konspiracyjny Teatr Swena. Po kapitulacji powstania warszawskiego został wywieziony razem z ojcem na roboty do Niemiec (Lammsdorf), jednak udało mu się uciec. Po zakończeniu wojny przez Opole i Częstochowę powrócił do Warszawy.
Pracował najpierw na Poczcie Głównej (przy ul. Nowogrodzkiej), potem jako dziennikarz w "Kurierze Codziennym", "Wieczorze Warszawy" i "Świecie Młodych". Współpracował także z redakcjami czasopism dziecięcych i młodzieżowych, dla których pisał wiersze i piosenki wraz z Wandą Chotomską.
Należał do tzw. pokolenia Współczesności. Wiosną 1955 Białoszewski wraz z Lechem Emfrazym Stefańskim założyli tzw. “Teatr na Tarczyńskiej”, gdzie wystawiał swoje cztery programy sceniczne, zawierające m.in. sztuki Wiwisekcja i Osmędeusze. W inscenizacjach tych brał również udział osobiście (jako aktor) wraz z Ludmiłą Murawską.
Debiutował w krakowskim "Życiu Literackim" w 1955 w ramach Prapremiery pięciu poetów obok wierszy m.in. Herberta, a pierwszy tom jego wierszy, Obroty rzeczy, ukazał się rok później. Następnie wydał tomy poetyckie: Rachunek zachciankowy (1959), Mylne wzruszenia (1961) oraz Było i było (1965). W tym czasie zdobył niemały rozgłos. Dzięki temu i dzięki staraniom wpływowych przyjaciół i protektorów otrzymał mieszkanie przy pl. Dąbrowskiego 7, w którym zamieszkał wraz z życiowym partnerem, malarzem Leszkiem Solińskim. Soliński i Białoszewski poznali się w czasach "małopolsko-krakowskich". Ich związek homoseksualny był powodem wyrzucenia Białoszewskiego w 1953 z redakcji "Świata Młodych" za rzekome naruszenie obyczajów.
Po rozpadzie Teatru na Tarczyńskiej założył w mieszkaniu przy pl. Dąbrowskiego z Ludwikiem Heringiem i Ludmiłą Murawską "Teatr Osobny", który działał do 1963.
W 1970 zasłynął jako prozaik - po wydaniu tomu Pamiętnik z powstania warszawskiego, w którym 23 lata po koszmarach wojennych spisał swe przeżycia powstańcze. Niebawem ukazały się dalsze tomy prozy: Donosy rzeczywistości (1973), Szumy zlepy, ciągi (1976) oraz Zawał (1977).
W 1976 Białoszewski już po raz ostatni zmienił miejsce zamieszkania, przeprowadził się na ul. Lizbońską 2 m 62 na prawym brzegu Wisły. Tam powrócił do poezji, wydał też wówczas nowe tomy wierszy. Zmarł 17 czerwca 1983 po kolejnym zawale serca.
Tomiki poetyckie
• Obroty rzeczy 1956r.
• Rachunek zachciankowy 1959r.
• Mylne wzruszenia 1961r.
• Było i było 1965r.
• Wiersze 1976r.
• Poezje wybrane 1976r.
• Miron Białoszewski 1977r.
• Odczepić się 1978r.
• Wiersze wybrane i dobrane 1980r.
• Trzydzieści lat wierszy 1982r.
• Oho 1985r.
Tomy wierszy i prozy
• Teatr Osobny 1973r.
• Rozkurz 1980r.
• Stara proza, Nowe wiersze 1984r.
• Obmapywanie Europy. Aaameryka. Ostatnie wiersze 1988r. - pośmiertnie
Tomy prozatorskie
• Pamiętnik z powstania warszawskiego1970r.
• Donosy rzeczywistości 1973r.
• Szumy, zlepy, ciągi 1976r.
• Zawał 1977r.
• Przepowiadanie sobie 1981r.
• Konstancin 199r. - pośmiertnie
• Chamowo 2009r. - pośmiertnie
Cechy charakterystyczne poezji Białoszewskiego:
Tworzywo językowe czerpie Białoszewski z mowy potocznej: np. dziecięcego gaworzenia, jąkania się, świadomie popełnia błędy. W swoim pisarstwie koncentrował się na wydarzeniach życia codziennego,którym nadawał sakralny wymiar.
Białoszewskiego często zalicza się do nurtu tzw. poezji lingwistycznej (od łac. luingua - język). Jednym z założeń tej poezji było przekonanie, że to nie my panujemy nad językiem, ale język nad nami - podsuwając nam różne rozwiązania, których często nie jesteśmy w stanie kontrolować. Nie powinniśmy nakładać na język żadnych barier, ale pozwolić mu swobodnie się wyrażać. Lingwiści nieustannie grali językiem, po to aby maksymalnie wykorzystać jego siłę, a jednocześnie obnażyć jego słabość. Do tej grupy poetyckiej - poza Białoszewskim - zalicza się także Tymoteusza Karpowicza, Zbigniewa Bieńkowskiego i Witolda Wirpsza. Poezja lingwistyczna kształtowała się na przełomie lat 50 i 60.
„Lingwizm” Białoszewskiego zasadza się na dowartościowaniu języka mówionego. Sam tak o tym pisze:
“Zaczęło się wszystko od mówienia, a nie od pisania”
Takie podejście jest związane z dowartościowaniem przez Białoszewskiego codzienności, rzeczy zwykłych. Przedstawiał on te sprawy na sposób poetycki, uważając, że nie ma takich rzeczy, które nie zasługują na uwiecznienie ich w poezji.
Białoszewski był zafascynowany fonetyką i składnią języka, w swoich wierszach niejednokrotnie sam popełniał świadomie błędy gramatyczne. Chciał przez to wykorzystać potencjał, jaki drzemie
w języku, aby wydobyć z niego to, co najcenniejsze. W ten sposób sam tworzył drugi język, język wymykający się normom poprawnościowym.
Poeta badając język, którym się posługujemy, dostrzega jego ułomności, stąd też zdania bywają w wierszach niepełne, urwane, eliptyczne. Miejsca te w codziennej rozmowie wypełnia gestykulacja. Poeta twierdził, że wiersze powinny być do słuchania, a nie do czytania; tzn. Powinny być wygłaszane do słuchaczy, wymagają bezpośredniego kontaktu poety z odbiorcą. W istocie chodzi tu o stworzenie takiej sytuacji jak w bezpośredniej rozmowie. Odwołanie się do języka mówionego warunkuje w wierszach Mirona rytm wypowiedzi poetyckiej, używania różnego typu powiedzeń, porzekadeł, skłonność do zabawnego przekształcania brzmień i znaczeń.
Obok załamania frazy jako podstawowej cząstki składniowej ważną rolę odgrywa w tej poezji rozbicie wyrazu na cząstki morfologiczne. Wyodrębnienie rdzenia, przedrostków i przyrostków, swobodne operowanie nimi, łączenie w nowe całości , lub też pozostawianie cząstek niesamodzielnych jako osobnych wyrazów w wierszu- są to stałe praktyki w poezji Białoszewskiego.
Wydawać by się mogło, że zaburzenie logicznej struktury wypowiedzi językowej doprowadzić musi do utraty jakiegokolwiek sensu. Tak jednak nie jest. Maniupulowanie formami gramatycznymi języka, swoista analiza jego cząstek, jest tylko częścią przedsięwzięć Białoszewskiego. Nie zapomina on o tworzeniu nowego porządku. Owo “odejmowanie słów od rzeczy” jest tylko wstępna częścią skomplikowanej operacji. Słowa oddzielone od desygnatów zachowuja przecież swoje brzmienie; można je łączyć w większe całości opierając się na tej zasadzie. Taka reguła brzmieniowo-skojarzenowego wywoływania słów z pamięci prowadzi do powstawania swoistych napięć znaczeniowych między wyrazami. Nawet bowiem mechaniczne i przypadkowe zestawianie dwóch wyrazów zarysowywuje mozliwość nowego sensu.
Poetycka zabawa językiem znana była wczesniej w naszej poezji. Uprawiali ją (troche na innych zasadach) futuryści, skamandryci, a także poeci krakowskiej awangardy. Nigdy nie była to dążność tak konsekwentna jak u Białoszewskiego. Wyobraźnia poety buduje świat własny trochę na przkór tradycji literackiej. Bunt przeciwko niej zapisuje się w wyborze poetyckich rekwizytów: świat domowych sprzętów, czynszowych kamienic, starych uliczek, bez koloów, zieleni, wyraża przeżycia cżłowieka zagubionego w wielkim mieście, uciekającego przed życiem.
Poezję Białoszewskiego określa się także mianem reizmu (od łac. res - rzecz), chcąc podkreślić upodobanie poety do opisywania przedmiotów i podnoszenia ich rangi. Białoszewski czyni to, kojarząc jedne przedmioty z drugimi - łyżka przypomina mu monstrancję, połamane krzesło staje się świecznikiem. Rzeczy są usakralniane, z rzeczy powszednich, zwykłych, stają się święte.
Kolejną charakterystyczną cechą twórczości poety jest zabawa własnym wizerunkiem. Białoszewski niejednokrotnie dystansuje się od podmiotu lirycznego. Np. w „Mironczarni” bawi się swoim imieniem i tworzeniem przez siebie poezji, z ironią mówi o sobie, że jest „słów niepotrafem”.
Białoszewski pozostał przez całe życie "poetą osobnym". Jego twórczość z trudem daje się poddawać klasyfikacjom, niełatwo znaleźć twórców mu pokrewnych. Generacyjnie związany z pokoleniem wojennym (Baczyński, Gajcy, Różewicz, Szymborska, Herbert) znacznie odbiegał od
nich poetyką swojej twórczości. Z wyboru był outsiderem, nie uczestniczył w życiu politycznym, unikał wiązania się z organizacjami i grupami poetyckimi.
3