Realizm - cechy kierunku i stylu, zasięg zjawiska, najważniejsze realizacje artystyczne.

Realizm₁ - tendencja w sztuce, której wyrazem jest możliwie wierne odtworzenie rzeczywistości, zgodnie z obrazem natury postrzeganej w bezpośredniej obserwacji

Realizm₂ - kierunek w sztuce obejmujący prawie wszystkie dziedziny sztuki, funkcjonuje od połowy lat 90, pojawia się po raz pierwszy w 1855, na powszechnej wystawie Gustawa Courbeta, zorganizował on sobie prywatny pawilon na tejże wystawie nazwał go właśnie realizm. Określa on program estetyczny (zestawienie tematów stworzonych na potrzeby tego kierunku, który starał się opisać) i sceny rodzajowe, krajobrazy i portrety.

Bezpośrednie doświadczenie zmysłowe, obserwacja. Porusz społeczną istotę życia, bez alegorii, nowe tendencje w myśli i filozofii.

Jean Francois Millet pochodził z normandzkiej wsi, maluje życie wsi i naturę, w 1850 na Salonie przedstawił obraz „Siewca”, jest to scena rodzajowa, ukazuje życie codzienne, chłop żywiciel, zna to życie od podszewki. Jego realizm jest patetyczny.

„Zbierające kłosy” przedstawia najemnice zbierające na rżysku pozostałe po żniwie kłosy, które zgodnie ze starym obyczajem należały się najuboższym. Zwarta forma postaci, zrytmizowane gesty, prostota i powaga, a nie filantropijny sentymentalizm sprawił, że to wyobrażenie kilku wiejskich kobiet stało się jednym z najbardziej przejmujących przedstawień chłopskiego życia spośród niezliczonych, jakie powstały w XIX wieku. Ukazuje rytuał pracy, pochylenie, rytm pracy, tło spokojne.

„Angelus” (Anioł Pański) ukazuje chłopską parę, które na dźwięk dzwonu w kościelnej wieży rysującej się n dalekim horyzoncie kończy pracę i pogrąża się w modlitwie. Obraz stał się jednym z najpopularniejszych dzieł. Pełnił funkcję świętego obrazka. Wbrew świeckiej tematyce odbierano go jako dzieło religijne, co świadcz o zdolności Milleta do nadawania swym chłopskim postaciom religijnej godności i powagi. Prości ludzie, proste czynności, proste kompozycje, barwy wynikające z obserwacji, równowaga, na pierwszym planie osoby, człowiek ale nie konkretna osoba, eliminuje zbędne szczegóły. Zwrot w obyczajowości.

„Millet malując siewcę maluje tak jakby był to po prostu siewca- najogólniej” _{Teofil Tore}

Honore Daumiere - nie mam sobie równych, rysownik, karykaturzysta , zaangażowany politycznie, ilustrował wydarzenia współczesne. W rysunkach Daumier przedstawia ludzką panoramę Paryża, wyraża zainteresowanie człowiekiem bezimiennym, również malarz.

Cykl „Praczki” jej ociężałe, złoto brązowe ciało, odcina się od mlecznego zwierciadła wody i obłych, roztopionych kształtów domów n przeciwległym brzegu, niesie zawiniątko z prania i prowadzi dziecko na bulwar, Prostocie motywu i czułego gestu odpowiada prostota malarskiej formy: kilka ciepłych tonów kładzionych tłusto i grubo, lapidarny malunek, bark szczegółów, syntetyczna forma, linia giętka, temat codziennego życia, nie konkretna osoba, jedna z wielu, artysta posługuje się wąską paletą barw, brąz, czerwień i żółć.

Gustawe Courbet urodził się w Ornans 1819-77 w rodzinie drobnych posiadaczy ziemskich, był to „talent samowolny” nie uczęszczał do Akademii, sam studiował w Luwrze, interesował się malarstwem weneckim, hiszpańskim i flamandzkim. Wiedział, że jeśli chce się pokazać to musi być na Salonach. Przyjaciel Charlsa Baudelaira (poeta francuski, prekursor manieryzmu z poezji) i Champfary (szauflery) socjalisty. Cechowała go zuchwałość, zarozumiałość i to dzięki temu do czegoś doszedł. Sztandarowy malarz realizmu, twórca nazwy kierunku, zorganizował pierwszą wystawę.

Jedno z wczesnych dzieł to „Kamieniarze” tu w naturalnej skali przedstawił dwóch mężczyzn, którzy wykonują pracę przysłowiowo najcięższą, otępiającą, nie nasuwając żadnych symbolicznych skojarzeń. W sposobie ich przedstawienia brak jakiejkolwiek heroizacji. Pochłonięci swą pracą nie odwołując się nawet do naszego współczucia. Nie dostrzegamy ich twarzy, widać zaledwie, że jeden jest młody, a drugi stary, i jak mówił sam artysta „w tym zawodzie tak się zaczyna i tak się kończy”. Obraz spłonął w galerii drezdeńskiej, sposób przedstawienia wbrew wszelkim regułą, manifest. Kompozycja lekko po skosie, bokiem do widza, bliżej nieokreślone tło, alegoria do tego. że nie istnieje nic poza pracą.

„Dzień dobry panie Courbet” („Fortuna składająca hołd geniuszowi”) jest to ilustracja tezy o zarozumiałości malarza, spotyka on swoich protektorów i oni składają w szacunku pokłon artyście, który jest dumny i pyszny.

„Sen”, obraz na zamówienie, porusza on temat miłości lesbijskiej, malarz stworzył swe najbardziej zmysłowe akty kobiece, kontrastując mleczną karnacją rudawej blondynki(piękna modelka Whistlera), ze smagłą skórą brunetki. W obrazie nazywanym także lenistwo i rozkosz próbowano doszukiwać się ukrytych moralnych znaczeń. Inne skandalizujące dzieło- „Początek świata” Obraz przedstawia z ginekologiczną precyzją kobiece łono, a surowe kadrowanie zabiera modelce jakiekolwiek cechy osobowości.

„Autoportret z psem” ukazał się na salonie, publiczności ubrany z elegancją paryskiego dandysa, spoglądając z góry i nie bez arogancji. Pełen buńczucznej pewności siebie prowincjusz dowodzi swym obrazem, iż zdolny jest sprostać wyzwaniu, jakim jest sztuka dawnych mistrzów.

Temat: REALIZ w Polsce

Realizm w Polsce rozumie się jako efekt pracy u podstaw i pracy organicznej, budowa świadomości narodowej, rabacje między warstwami, walka z różnicami. Wyróżniamy dwa ośrodki sztuki:

Galicja- Akademia Sztuk Pięknych, tematy związane z narodem polskim, zacofana przemysłowo

Dawne zabory Prus i Rosji- po upadku powstania styczniowego, podjęto tu politykę wynarodowienia (przez Bismarcka), mała swoboda wypowiedzi, uprzemysłowienie, problemy, rozwarstwienie społeczeństwa, artyści tego środowiska studiowali za granicą: Wiedeń, Petersburg, Monachium (głównie), Rzym. W samej Warszawie szkoła rysunku Gersona.

Oprócz Akademii powstają towarzystwa:

1854 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych Pięknych Krakowie

1860 Towarzystwo Zachęty w Warszawie

Jan Matejko 1836-93 Najwybitniejszy przedstawiciel polskiego malarstwa historycznego XIX wieku.

„Stańczyk” jest jednym z najważniejszych dzieł w polskiej sztuce. Jest to "obraz literacki", bogaty w treści i podtreści, odwołujący się do wielu sprzecznych schematów myślowych, przez co staje się inspiracją dla malarzy, filozofów i poetów. Dzięki Stańczykowi 24 -letni Matejko zdobywa rozgłos i uznanie. W obrazie nic nadzwyczajnego się nie dzieje. To nie pole bitwy ani dramatyczna śmierć bohatera. Scena przedstawia zamyślonego mężczyznę siedzcego niedbale w fotelu. Opuścił głowę, splótł palce. Obok fotela rzucony kaduceusz, czyli błazeńska laska. Na stole raport z datą 1514 donosi o utracie Smoleńska. Nie jest to jednak błazen zwyczajny. Nie darmo artysta obdarzył go własną twarzą. Stańczyk nie jest ani gościem królowej, ani zwykłym sługą. Sytuacja błazna na dworze jest podobna do pozycji artysty. Ma bawić i mówić prawdę. Nikt go jednak nie słucha. Jest absolutnie samotny. Królewski błazen jest jedyną osobą znającą przyszłość. Prawdopodobnie "wiedza " Stańczyka jest romantycznym "wtajemniczeniem" , intuicją, przeczuciem. Ale po Powstaniu Styczniowym Stańczyk stał się patronem politycznej dalekowzroczności i przenikliwości. Stańczyk może być opowieścią o samotności, o kondycji artysty, o tym, że prawdziwa mądrość kryje się czasem pod błazeńskim strojem, o niefrasobliwości rządzących, o przemijaniu potęgi i chwały, itd.

„Unia Lubelska” Obraz jest jednym ze znanych dzieł malarskich J. Matejki tworzących cykl poświęcony historii polski. Namalowany został dla upamiętnienia 300 rocznicy unii Polski i Litwy zawartej na sejmie w Lublinie w 1569 r. Kompozycja skupia się na ceremonii zaprzysiężenia unii w renesansowym wnętrzu Zamku Lubelskiego. Unia Lubelska uchodzi za jedno z najlepszych dzieł J. Matejki, w uznaniu za wartości obrazu malarz odznaczony został w 1870 r. francuskim orderem Legii Honorowej.

„Kazanie Skargi” Żaden Polak nic równego nie wymalował" - napisał o Kazaniu Skargi jeden z krytyków (Stanisław Tarnowski). Istotnie, w tym dziele 26-letniego zaledwie artysty ujawniło się już w pełni jego szczególne, u innych malarzy historycznych prawie nie spotykane, poczucie historii jako okrutnego mechanizmu przyczyn, następstw i skutków; nieustannie obracającego się tragicznego koła, które wynosi w górę i strąca w nicość narody. Matejko namalował obraz nie tyle historyczny, co historiozoficzny, dał głęboką analizę przeszłych wydarzeń i ich wpływu na wydarzenia późniejsze. We wspaniałej nawie wawelskiej katedry jezuicki kaznodzieja Piotr Skarga (1536-1612) przepowiada zebranym (m.in. królowi Zygmuntowi III Wazie) przyszłe narodowe nieszczęścia. Pośrodku grupa złożona z trzech magnackich warchołów z Mikołajem Zebrzydowskim - organizatorem rokoszu przeciw królowi - na czele. Oni i im podobni obrońcy źle pojmowanej "złotej wolności" byli sprawcami coraz bardziej nieuchronnej zguby Polaków.

Henryk Rodakowski jeden z najwybitniejszych polskich portrecistów XIX wieku. Uczył się w Wiedniu. W 1846-67 przebywał w Paryżu, gdzie studiował u L. Cognieta. Pierwszymi pracami Henryka Rodakowskiego były biedameierowskie akwarelowe portreciki. We Francji namalował kilka szkicowych kompozycji o tematyce historycznej i współczesnej, utrzymanych w duchu romantyczno-patriotycznym. Rodakowskiemu europejską sławę. Portrety te o spokojnej kompozycji, wyróżniają się wnikliwą charakterystyką psychologiczną oraz harmonią środków wyrazu. W twórczości swej Rodakowski łączył elementy romantyzmu i klasycyzującego realizmu. Zgodnie z duchem czasu namalował parę wielkich kompozycji historycznych. U schyłku życia przebywał w Zakopanem i Krakowie, gdzie rozwinął ożywioną działalność w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych, w Muzeum Narodowym i w Szkole Sztuk Pięknych.

„Portret Matki” ciemne tło, twarz odsłonieta, postać się wyłania, jasne punkty to twarz i dłonie

„Generał Dembińskiego” tym obrazem zadebiutował na Salonie paryskim, otrzymał złoty medal i wzbudził podziw, między innymi Delacroixa. Artysta zdecydował się na portret historyczny, ukazując umęczonego, samotnego wodza, siedzącego w namiocie i zarys sceny batalistycznej w tle. Bogactwu treści doskonale odpowiada wirtuozeria wykonani: znakomita kompozycja i delikatność subtelnej, acz zdecydowanej kolorystyki. Portret psychologiczny, charakter modela, zna osobiście osobę portretowaną. Osobisty stosunek do postaci. Światło skupia uwagę widza na ważnych elementach obrazu.

Juliusz Kossak Ojciec Wojciecha i Juliusza Juniora Kossaka. Skończył prawo we Lwowie.Maluje ziemiaństwo, podróżuje od dworu do dworu. Znakomity akwarelista. Podróżując po Wołyniu, Podolu i Ukrainie malował stadniny, polowania i podobizny koni. W 1853-56 przebywał w Warszawie, od 1856 w Paryżu (zaprzyjaźnił się z H. Vernetem. W 1861 wrócił do kraju, od 1862 był kierownikiem artystycznym "Tygodnika Ilustrowanego". W 1867-68 w Monachium pracował z Józefem Brandtem. Od 1872 członek Akademii Umiejętności. W swym życiu spotyka Michałowskiego i kopiuje jego obrazy, stąd fascynacja malarstwem historycznym
    Malował sceny batalistyczne, historyczno-rodzjowe, rodzajowe oraz jeźdźców w ujęciu portretowym, rysował karykatury. Głównym tematem jego prac był koń. Główne dzieła: Mohort prezentujący stadninę Poniatowskiemu, w tym obrazie łączą się wątki popularnej wówczas literatury (Wincenty Pol). Ulubionym bohaterem stał się wówczas książę Poniatowski, a czasem po prostu anonimowy jeździec na koniu. Chętnie malowano konnych na stepie. Motywy te wracają wielokrotnie w całym polskim malarstwie Xix. Odtwarzane z coraz to większym emocjonalnym zaangażowaniem. Obraz poprzedziły liczne studia wykonywane w technice akwareli (1858), Wyjazd na polowanie (1876), Odsiecz Smoleńska (1879), ilustracje do poematów Wicentego Pola i Trylogii Henryka Sienkiewicza.

Wojciech Gerson był przedstawicielem realizmu. Współzałożyciel Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (1860). 1872-96 profesor w warszawskiej Klasie Rysunkowej. W 1878 otrzymał tytuł profesora akademii petersburskiej. 1867-1900 podróże po Europie. W scenach historycznych rywalizuje z Matejką. Często malował stroje ludowe Polaków. Tworzył głównie pejzaże (wiele tatrzańskich), obrazy historyczne (Jadwiga i Dymitr z Goraja 1869, Śmierć Przemysława (1881), rodzajowe (Pożegnanie włościanina z koniem 1865, Przy studni 1870), religijne i portrety. Uprawiał ilustratorstwo i litografię (Album widoków Warszawy 1852 wraz z A. Lerue). Publikowal w czasopismach warszawskich artykuly o sztuce i recenzje z wystaw. Interesował się archeologią, etnografią, historią i konserwacją zabytków. Próbował sił w architekturze i inscenizacji. Uczniami jego byli m.in.: Józef Chełmoński, Leon Wyczółkowski, Władysław Podkowiński, Józef Pankiewicz. „Zwał skalisty w dolinie białej wody”

Aleksander Kotsis Dzieciństwo spędził w Ludwinowie, gdzie jego rodzice mieli niewielkie gospodarstwo, które po roku 1846 sprzedali przenosząc się do Podgórza (dziś dzielnicy Krakowa). W roku 1850 rozpoczął studia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie studiował z przerwami. W 1860 roku otrzymal stypendium rządowe na dalsze studia w Wiedniu. W roku 1862 z powodu trudnej sytuacji rodzinnej wrócił do Krakowa. Malował przede wszystkim  codzienne sceny z życia galicyjskiego ludu - chłopów, górali, wiejskich dzieci, pejzaże podkrakowskie i górskie. Tworzył też portrety i liczne studia głów wieśniaków i górali. Rozróżnia się 3 fazy jego twórczości: od kompozycji patriotycznych w duchu Artura Grottgera (Kosiarz 1864). poprzez przedstawienie niedoli chłopskiej (Matula pomarli 1868) do bardziej pogodnego obrazu wsi (Lato 1872). „Ostatnia Chudoba” )

Józef Chełmoński Studiował w Warszawie u Wojciecha Gersona i w Klasie Rysunkowej. W przebywał w Monachium, gdzie związał się z polską kolonią artystyczną, skupioną wokół Józefa Brandta i Maksymiliana Gierymskiego. Powrócił do Polski i osiadł we wsi Kuklówka. Realizm i wrażliwość na piękno rodzimego pejzażu znalazły odbicie w krajobrazach (Żurawie).

A żywiołowy temperament i wirtuozeria formy przejawiły się w przedstawieniach pędzących zaprzęgów konnych Czwórka i w scenach rodzajowych o tematyce wiejskiej (Sprawa u wójta, Prze deszczem).

Oryginalność i egzotyka obrazów Chełmońskiego zapewniły mu popularność oraz liczne zamówienia, które obniżyły poziom artystyczny wykonywanych płócien. Po powrocie do kraju ponowne zetknięcie Chełmońskiego z przyrodą (liczne podróże po Ukrainie i Podolu) wpłynęło na odrodzenie jego malarstwa. Do tego okresu należą nastrojowe, liryczne pejzaże ożywione niekiedy motywem dzikiego ptactwa (Kuropatw na śniegu) i sceny podkreślające związek człowieka z naturą

Bociany

Przed burzą

Babie lato.

„Orka” zapowiada ostatni okres twórczości artysty. Po sukcesach monachijskich, monachijskich zwłaszcza paryskich, równocześnie po zniewagach, zniewagach jakimi spotkało się jego malarstwo na wystawach w Zachęcie, osiadł w Kulkówce na Mazowszu. Tu powstały najciekawsze dzieła, w których przedstawił w sposób symboliczny zjawiska natury, osiągając w nich niezwykły nastrój.

---