praca1


Spis treści

Str.

  1. Wstęp...........................................................................................................4

  2. Wady postawy.............................................................................................6

    1. Wady i błędy postawy..............................................................................6

    2. Wady postawy w płaszczyźnie strzałkowej.............................................8

    3. Wady postawy w płaszczyźnie czołowej.................................................13

  3. Metody oceny postawy ciała......................................................................18

    1. Metody somatoskopowe..........................................................................18

      1. Metody sylwetkowe...........................................................................19

      2. Metody wzrokowej analizy elementów postawy...............................22

      3. Metody opisowe.................................................................................23

      4. Metody punktowania.........................................................................24

      5. Metody oparte o umowne schematy rejestracji sylwetek na bazie...25 fotografii, cieniografii i konturografii...................................................

    2. Metody pomiarowe..................................................................................25

      1. Metody oceny oparte na kryterium linii pionowych i poziomych, ...27

linii symetrycznych kątów, na zasadzie mechanicznej symetrii........

ciała....................................................................................................

      1. Nowoczesne techniki badania wad postawy......................................29

  1. Założenia i cel pracy...................................................................................35

  2. Materiał i metody........................................................................................36

    1. Materiał...................................................................................................36

    2. Metody....................................................................................................38

  3. Wyniki i omówienie...................................................................................41

    1. Wyniki....................................................................................................41

    2. Omówienie wyników.............................................................................47

  4. Wnioski.......................................................................................................49

  5. Piśmiennictwo............................................................................................50

  6. Spis rycin....................................................................................................51

  7. Streszczenie.................................................................................................52

  8. Summary.....................................................................................................

53

Wstęp

Najnowsze badania wykazują, że odsetek występowania wad postawy u dzieci jest bardzo wysoki i według niektórych źródeł wynosi ponad 90%. Podobne, alarmujące wyniki uzyskiwane są w trakcie badań różnymi metodami. Pojawia się zatem problem szybkiej i łatwej w stosowaniu na szeroką skalę diagnostyki, która umożliwiłaby wczesne wykrycie wady i podjęcie stosownego leczenia korekcyjnego. W szkołach liczących po kilkaset lub więcej dzieci praktycznie niemożliwe jest przeprowadzanie badań kontrolnych w tradycyjny sposób dokonując oględzin, pomiarów, testów, przeprowadzając wywiad i wypełniając kartę badań.

Rozwój techniki umożliwił stworzenie urządzeń, dzięki którym badanie postawy jest szybsze i dokładniejsze. Szczególny postęp w tej dziedzinie dokonał się wraz z upowszechnieniem się komputerów. Ostatnio co raz częściej stosowana jest metoda fotogrametryczna wykorzystująca efekt Moire'a. Zastosowanie specjalnego zestawu optycznego ze zintegrowanym rastrem i kamerą oraz wykorzystanie komputera umożliwiło szybkie i łatwe przeprowadzanie badań na szeroką skalę. Archiwizacja danych pacjentów wraz z wynikami badań na twardym dysku komputera, stworzyła możliwość bezproblemowego porównania wyników kolejnych badań kontrolnych z poprzednimi. Całość stworzyła stały nadzór nad wadą postawy u dziecka. Niestety koszt zestawu (kilkadziesiąt tysięcy złotych) jest na tyle duży, że stanowi barierę w jego powszechnym stosowaniu. Co w takim razie zrobić, gdy szkoła nie ma dostępu do tego lub innego podobnego urządzenia? Być może podobną rolę spełniłoby tutaj zastosowanie sylwetkowych metod oceny postawy ciała, np. metody Staffela. Niewątpliwą zaletą takiego rozwiązania jest łatwość stosowania oraz brak kosztów związanych z przeprowadzaniem badania. Pojawia się jednak pytanie, na ile wiarygodne byłyby wyniki uzyskane metodą sylwetkową Staffela, oraz czy odzwierciedlałyby rezultaty osiągnięte metodą komputerową wykorzystującą zjawisko Moire'a.

Tematem niniejszej pracy jest porównanie komputerowej metody oceny wad postawy wykorzystującej zjawisko Moire'a z metodą sylwetkową Staffela, na podstawie przeprowadzenia badań w grupie dzieci 9-letnich, oraz określenie stopnia korelacji pomiędzy wynikami obu badań. Ewentualny wysoki wskaźnik korelacji stanowiłby za stwierdzeniem dużej przydatności metody Staffela w powszechnej ocenie dzieci.

Do napisania niniejszej pracy skłoniły mnie moje dwie pasje - nowoczesna rehabilitacja
i diagnostyka, oraz informatyka, czego połączeniem wydaję się być metoda komputerowa wykorzystująca efekt Moire'a.

Postawa ciała, postawa prawidłowa, wady postawy, błędy postawy

„Postawą ciała nazywamy indywidualne ukształtowanie ciała i położenie poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji stojącej. Postawa ciała jest nawykiem ruchwym[...]Jest jednym ze wskaźników prawidłowego rozwoju oraz statycznej i dynamicznej sprawności ciała” (kasperczyk)

Istnieje wiele pojęć definiujących prawidłową postawę:

Postawa prawidłowa to taka, która „[...]występuje w dostatecznie dużym odsetku, aby można ją było uznać za znamienną dla danej klasy wieku czy okresu ontogenezy, a jednocześnie jest charakterystyczna dla dzieci zdrowych, o poprawnym rozwoju fizycznym i psychicznym oraz wydolności ruchowej[...]” (wolanski 1959)

„Prawidłowa postawa ciała to taka, która występuje dostatecznie często, aby można ją było uznać za charakterystyczną dla danej populacji. Jest ona atrybutem osobników zdrowych o prawidłowym rozwoju fizycznym i psychicznym.” Kasperczyk(1992).

Postawa prawidłowa to „każda postawa, która odpowiada typowej postawie wyodrębnionej z grupy rówieśniczej o tej samej płci i zbliżonych cechach psychofizycznych. W odniesieniu do tak rozumianej definicji rodzi się potrzeba uwzględnienia normy rozwojowej i skonstruowania takiej metody oceny postawy ciała, która by te kryteria uwzględniała”(novotny 1992)

Wady postawy

Milanowska podaje, że „Wady postawy to odchylenia od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej”( Milanowska 1983)

„Wady postawy to zmiany utrwalone w układzie kostnym, błędy „trzymania się”, to także zaburzenia przestrzennego ukształtowania ciała (Wolański 1958, 1979)

„ Wada postawy to odchylenie od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej, właściwej danej kategorii wieku, płci i typu budowy. Wady postawy można podzielić na proste i złożone. Proste wady postawy określamy niekiedy jako błędy postawy. Zmiany strukturalne oraz różnorodne deformacje w obrębie narządu ruchu nazywamy wadami budowy ( np. wady klatki piersiowej, koślawość kolan) (kasperczyk1992)

Błędy postawy

„Błędami postawy nazywamy pojedyncze odchylenia od prawidłowej postawy ciała (nie zmieniające ukształtowania kręgosłupa). Pozostałe odchylenia od prawidłowej postawy

manifestujące się już zmianami ukształtowania kręgosłupa to wady postawy”( novotny1992)

Postawa wadliwa

„Postawa wadliwa jest wtedy, gdy pewne elementy odbiegają od wzorca postawy poprawnej. Odchylenia te są odwracalne” (Przybylski1965)

Wielu autorów postawie prawidłowej przeciwstawia postawę nieprawidłową.

Postawa nieprawidłowa to taka, „w której kształt ciała wynikający z budowy i nawykowego lub przymusowego usytuowania poszczególnych części ciała, jest niekorzystny dla organizmu[...] (Malawka 1992)

„Postawa nieprawidłowa, to wszelkie nieprawidłowości sposobu trzymania się w pozycji stojącej, manifestujące się odmiennym od normalnego układem ciała. Postawy z pogranicza prawidłowych i nieprawidłowych to postawy wadliwe” (Novotny1992)

Wady postawy w płaszczyźnie strzałkowej

Istotą wad w płaszczyźnie strzałkowej jest zwiększenie lub zmniejszenie którejś z fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Kasperczyk wyróżnia cztery postacie tych wad:

  1. Plecy okrągłe (dorsum rotundum)

  2. Plecy wklęsłe (dorsum concavum)

  3. Plecy okrągło - wklęsłe (dorsum rotundo - concavum)

  4. Plecy płaskie (dorsum planum)(kasper)

Nieco odmienną klasyfikację przedstawia Zeyland-Malawka:

  1. Plecy wklęsło - wypukłe

  2. Plecy kołyskowe

  3. Plecy płaskie

  4. Plecy okrągłe(Malawka)

Plecy okrągłe

Istotą tej wady jest zwiększenie kifozy piersiowej, czyli nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi. Pogłębiona kifoza prowadzi do niewydolności oddechowej poprzez pracę mięśni międzyżebrowych w pozycji zbliżenia przyczepów (kucner), zmian strukturalnych kręgów oraz predysponuje do dyskopatii na szczycie kifozy.(?)

Możemy wyróżnić kilka postaci tej wady:

Mięśnie grzbietu (prostownik grzbietu w odcinku piersiowym ,równoległoboczny i czworoboczny) oraz mięśnie karku są osłabione i rozciągnięte.

Mięśnie piersiowe oraz zębaty przedni są nadmiernie napięte i przykurczone(kucner)

Głowa i barki wysunięte ku przodowi, odstające łopatki, zanik lordozy lędźwiowej.

Osłabione mięśnie grzbietu na całej długości kręgosłupa, równoległoboczne, czworoboczne i biodrowo - lędźwiowe, przykurcz mięśni piersiowych, pośladkowego wielkiego, zginaczy dwustawowych stawu kolanowego oraz prostego brzucha.(kasper, malawka, kucner)

Podobnie jak w hiperkifozie piersiowej

Podobnie jak w hiperkifozie piersiowej

Etiologia wady

Plecy okrągłe mogą być wrodzone lub nabyte. W grupie pleców okrągłych wrodzonych wymienia się dziedziczność wady lub plecy okrągłe osteogenne powstałe w wyniku sklinowacenia kręgu piersiowego(kucner). Plecy okrągłe nabyte mogą powstawać na podłożu chorobowym (krzywica, gruźlica, choroba Scheuermanna, zzsk) lub na wskutek dystonii mięśniowej - zaburzenia równowagi mięśniowej będącej wynikiem np. przeciążenia pracą statyczną prostowników grzbietu.(Kasper).

Plecy wklęsłe

Wada dotyczy dolnego - lędźwiowego odcinka pleców. Istotą jest z reguły pogłębienie fizjologicznej lordozy lędźwiowej połączone ze zmianami w jej zasięgu i kształcie(kucner). Odcinek lędźwiowy przez swoje umiejscowienie pomiędzy sztywnymi strukturami miednicy i klatki piersiowej skupia w sobie większość funkcji kinetycznych kręgosłupa i stanowi jednocześnie statyczną podstawę dla części ciała położonych wyżej. Wszelkie anomalie w ustawieniu miednicy i odcinka piersiowego kręgosłupa spowodują w odcinku lędźwiowym określone reperkusje(kucner).

Wyróżniamy różne postacie tej wady:

Dystonia mięśniowa polega na nadmiernym napięciu mięśnia biodrowo - lędźwiowego, prostego uda, prostownika grzbietu w odcinku lędźwiowym, mięśnia czworobocznego lędźwi. Mięśnie pracują w pozycji zbliżenia pryczepów(kucner). Mięśnie pośladkowe wielkie, prosty brzucha oraz mięśnie kulszowo - goleniowe są osłabione i rozciągnięte. (kucner)

Podobnie jak w hiperlordozie lędźwiowej. Najbardziej osłabione są partie mięśni brzucha w okolicy podpępkowej, natomiast mięśnie grzbietu na wysokości połączenia lędźwiowo - krzyżowego są najbardziej przykurczone, jak również miesień biodrowo - lędźwiowy.(kucner)

Rozciągnięty i osłabiony jest prostownik grzbietu w odcinku lędźwiowym, natomiast w odcinku piersiowym jest on zbyt napięty.

Etiologia wady

Plecy wklęsłe mogą być wrodzone lub nabyte(kasper). W grupie pleców wklęsłych wrodzonych możemy wymienić spondylolisis (przerwanie łuku pomiędzy wyrostkami stawowymi górnymi a dolnymi i powodujące przemieszczenie się trzonu kręgu wraz z wyżej leżącym - ku przodowi, po kości krzyżowej.(kucner). Nadmierna wklęsłość odcinka lędźwiowego może być również spowodowana nieprawidłowym ustawieniem kości krzyżowej, która położona jest zbyt płasko, co powoduje strome nachylenie podstawy krzywizny lędźwiowej.(kucner). Wrodzonym podłożem do powstania wady jest również sakralizacja kręgu L5 raz lumbalizacja kręgu S1. (kasper). Do pleców wklęsłych nabytych zalicza się hiperlordoze statyczną Huca. Możemy zaobserwować ją u kobiet otyłych w okresie przekwitania. Ciężar trzewi oraz słabe mięśnie brzucha powodują zwiększone przodopochylenie miednicy i pogłębienie lordozy lędźwiowej.(kucner). Plecy wklęsłe nabyte mogą być spowodowane różnymi jednostkami chorobowymi, powodującymi anomalie w odcinkach wyżej ,lub niżej położonych(garb gruźliczy, choroba Scheuermanna, usztywnienia pourazowe, porażenia mięśni).(kucner)

Plecy okrągło - wklęsłe

Schematycznie wada ta jest połączeniem pleców wklęsłych i okrągłych(kucner). Charakteryzuje się zwiększoną kifozą piersiową i lordozą lędźwiową. Zwykle głowa wychylona jest ku przodowi a klatka piersiowa spłaszczona.(kasper). Obserwujemy również wysunięcie i odstawanie od klatki piersiowej łopatek oraz uwypuklenie pośladków (http://www.fizjoterapia.com/kinezyterapia/wady_postawy/plecy_okraglo_wklesle.htm)

Rodzaje i etiologia wady

Mięśnie grzbietu są zbyt słabe aby czynnie podtrzymywać ciężar tułowia, tak więc w celu zachowania pozycji wyprostnej dochodzi do cofnięcia górnej części tułowia poprzez zwiększenie lordozy lędźwiowej po to, aby pas barkowy znalazł się nad pasem miednicznym. Ustawienie takie przeciąża z kolei aparat więzadłowo - torebkowy i wada stale się pogłębia oraz ulega utrwaleniu.(kucner)

Mięśnie grzbietu (szczególnie odcinka piersiowego), mięśnie brzucha, mięśnie pośladkowe są zbyt słabe i rozciągnięte(malawka). Przykurcz zginaczy uda (m. biodrowo - lędźwiowych) i mięśni piersiowych - zależny od stopnia wiotkości i stopnia utrwalenia wady .

Najczęściej dochodzi do usztywnienia odcinka piersiowego w wyniku przebytej choroby(gruźlica kręgosłupa, choroba Scheuermanna) lub urazu.(kucner). Powoduje to kompensacje w odcinku lędźwiowym poprzez zwiększenie lordozy.

Usztywnienie odcinka piersiowego, osłabienie i rozciągnięcie mięśni prostownika grzbietu w tej okolicy. (kucner)Zwiększona kompensacyjnie lordoza powoduje skrócenie mięśni prostownika grzbietu w okolicy lędźwiowej oraz przesuwa narządy jamy brzusznej do przodu i pod ich naporem ulegają rozciągnięciu mięśnie brzucha. Mięśnie pośladkowe są osłabione(kasper)

Plecy płaskie

Ta wada charakteryzuje się spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych krzywizn kręgosłupa(kasper). Zmniejsza się funkcja amortyzująca kręgosłupa, poszczególne elementy podlegają przeciążeniom i szybszemu zużyciu. Istnieje większa tendencja do bocznych skrzywień kręgosłupa.(kucner). Pojemność i ruchomość klatki piersiowej są upośledzone.(kasper)

Rodzaje i etiologia wady

Zrównoważenie ciała uzyskane jest w drodze biernego usytuowania segmentów ciała(kucner).Jako czynnik sprzyjający powstaniu wady upatruje się sedenteryjny tryb życia .Pojemność i ruchomość klatki piersiowej są upośledzone.(kasper)

Osłabienie i rozciągnięcie mięśni odpowiedzialnych za kształtowanie odpowiednich krzywizn kręgosłupa: mięśni grzbietu w odcinku lędźwiowym, mięśni zginaczy uda, mięśnie unoszących barki (naramienne, górna część mięśni czworobocznych). Skrócenie mięśni brzucha, pośladkowych i kulszowo - goleniowych.(malawka) .

Zbyt silne mięśnie brzucha, mięśnie pośladkowe, kulszowo - goleniowe, mięśnie grzbietu szczególnie w odcinku piersiowym. Rozciągnięte mięśnie prostownika grzbietu w odcinku lędźwiowym, mięśnie zginaczy uda, mięśnie piersiowe.

Wady postawy w płaszczyźnie czołowej

Pomimo, iż praca ta jest poświęcona głównie wadom w płaszczyźnie strzałkowej, boczne skrzywienia kręgosłupa czyli skoliozy, z racji częstego występowania i swej nie do końca poznanej etiologii stanowią poważny problem, wymagający chociaż częściowego przybliżenia .

„Skoliozy są to boczne skrzywienia kręgosłupa charakteryzujące się odchyleniem osi anatomicznej kręgosłupa od mechanicznej w trzech płaszczyznach: czołowej, strzałkowej i poprzecznej. Są one chorobą ogólnoustrojową, powodują szereg zmian wtórnych w układach narządu ruchu, oddychania oraz krążenia[...]”(kucner).

Bez względu na patogenezę, pod wpływem zadziałania czynnika etiologicznego następuje zaburzenie wewnętrznej równowagi statyczno - dynamicznej kręgosłupa.(kasper) Najpierw dochodzi do powstania skrzywienia pierwotnego, czyli łukowatego wygięcia w jednym kierunku. W pierwszej fazie obserwuje się zwężenie krążków międzykręgowych po stronie wklęsłości łuku, lecz szybko dołączają do tego zmiany strukturalne kręgów - klinowacenie kręgów. Równocześnie z wygięciem bocznym dochodzi do rotacji i torsji kręgów stronę wypukłości łuku skrzywienia.(kasper) Pojawia się garb żebrowy, szczególnie widoczny podczas skłonu tułowia w przód. Organizm kompensuje utratę równowagi poprzez skrzywienie wtórne kręgosłupa, czyli wygięcie kręgosłupa w stronę przeciwną poniżej i (lub)powyżej wygięcia pierwotnego.(kasper)

W wyniku skoliozy dochodzi do zniekształceń klatki piersiowej i miednicy. Następuje zmiana ustawienia łopatek, barków. Narządy wewnętrzne przemieszczają się, co niekorzystnie wpływa na ich działanie(np. uciśnięte po stronie wypukłej łuku płuco jest niemalże całkowicie wyłączone z oddychania). Zwężenie otworów międzykręgowych po stronie wklęsłej skrzywienia może być przyczyną dolegliwości bólowych.(kasper).

Podział skolioz wg Cobba:

1. czynnościowe

2. strukturalne(kasper)

Podział ten świadczy o stopniu zaawansowania procesu patologicznego.(kucner)

Skoliozy czynnościowe to takie w których nie ma utrwalonych zmian w kręgosłupie.

Skoliozy strukturalne to takie, w których stwierdza się utrwalone zmiany.

Ze względu na etiologie dzielimy je na:

  1. kostno pochodne(wrodzone, torakopochodne, układowe)

  2. neuropochodne( wrodzone, porażenne wiotkie i spastyczne, inne)

  3. mięśniowo-pochodne ( wrodzone, dystrofie mięśniowe, inne)

  4. idiopatyczne - o nie znanej etiologii (80-90% skolioz strukturalnych)(kasper)

Istnieje wiele innych podziałów skolioz w zależności od przyjętych kryteriów oceny, takich jak:

Etiopatogeneza bocznych idiopatycznych skrzywień kręgosłupa

Uwagę badaczy w ostatnich latach skupiły następujące uwarunkowania mogące mieć wpływ na wystąpienie bocznych idiopatycznych skrzywień kręgosłupa u dzieci(dobosiewicz):

  1. czynniki genetyczne

  2. czynniki mięśniowe

  3. czynniki szkieletowe i wzrost

  4. rola klatki piersiowej

  5. rola chodu - ruchy tułowia

  6. mechanizmy postawy i równowagi

  7. rola wrzeciona mięśniowego

Czynniki genetyczne

Możliwość dziedziczenia skoliozy została wielokrotnie udowodniona przez wielu badaczy: Wynne - Davies, McEwen i Cowell jak również przez Archera i Dicksona.(dobosiewicz) Ostatecznie przyjmuje się, że skolioza idiopatyczna związana jest z dominującym genem o niepełnej penetracji i zróżnicowanej ekspresji, sprzężonym z chromosomem X. Oznacza to, że ociec może przekazać skoliozę córce, ale nie synowi, natomiast matka może przekazać skrzywienie boczne zarówno córce, jak i synowi.(dobosiewicz)

Czynniki mięśniowe

W tej grupie wyróżnia się czynniki bioelektryczne jak i histochemiczne.

Badania elektromiograficzne mięśni tułowia pokazują wzrost czynności bioelektrycznej po stronie wypukłości skrzywienia.(dobosiewicz) Zjawisko to jest bardzo różnie interpretowane i istnieje szereg teorii próbujących je wytłumaczyć.

Badania histochemiczne mięśni dowiodły, że po stronie wypukłej na szczycie skrzywienia istnieje przewaga włókien typu I (ST), czyli włókien mało męczliwych.(Fidler i Jowett 1976). Interpretacja tego zjawiska jest jednak różnorako interpretowana.(dobosiewicz)

Czynniki szkieletowe i wzrost

Badania sugerują że wiele bocznych skrzywień pogłębia się w okresie pokwitania. Rozważa się wiele czynników mogących mieć wpływ na tworzenie(pogłębianie) się w tym okresie wady: opóźniony wiek kostny, wadliwa kalcyfikacja, wady kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej( wysoka lordoza wypłaszczająca kifozę piersiową prowadzi do lordo - skoliozy)(dobosiewicz)

Rola klatki piersiowej

Według Roaf(1974) progresja skoliozy związana jest z dysfunkcją odruchu postawy i oddychania. W skoliozie strona wypukła klatki piersiowej porusza się swobodniej od strony wklęsłej. Uważa się, że mięśnie międzyżebrowe są odpowiedzialne za rotację tułowia w odcinku piersiowym kręgosłupa i pojawiająca się deformacja(skrzywienie), może być przez mechanizm żebrowo - mięśniowy zatrzymana lub przyspieszona.(dbosiewicz).

Rola chodu - ruch tułowia

W chodzie fizjologicznym ruch odbywa się w 3 płaszczyznach: czołowej, poprzecznej i strzałkowej. W płaszczyźnie poprzecznej rotacja miednicy powoduje rotację kręgosłupa lędźwiowego i dolnego odcinka piersiowego z kontrrotacją górnego odcinka piersiowego. Jeśli klatka piersiowa jest rozwojowo niezdolna do kontrolowania siły mięśniowej kręgosłupa, następuje cykliczne zaburzenie równowagi rotacyjne tułowia, któremu towarzyszy skrzywienie boczne i krótkosegmentarna lordoza. Zjawisko to prowadzi do trójpłaszczyznowej deformacji - skoliozy idiopatycznej(Burwell 1992). Istnieją również teorie oparte na założeniu, że zaburzenia chodu i postawy prowadzące do rozwoju skrzywienia mają swoje podłoże w uszkodzeniach pnia mózgu modulującego odruchy rdzeniowe(Roaf1974) oraz zaburzenie pracy ośrodkowych generatorów wzorców ruchowych w rdzeniu kręgowym(Burwell i Dangerfield1992).

Mechanizmy i równowagi

Zaburzenie pracy elementów układu nerwowego odpowiedzialnych za proces regulujący odruchy postawy i równowagi spotykane jest w różnorakich jednostkach chorobowych. Japońscy badacze(Yamada, Itaka, Nakagawa) w 1969 roku wykazali korelację pomiędzy zaburzeniami równowagi a kątem skrzywienia, szybkością progresji i stopniem dojrzałości kośćca. Ich zdaniem opóźniony rozwój równowagi może być czynnikiem etiologicznym w skoliozie idiopatycznej.(dobosiewicz). Wyniki tych badań zostały potwierdzone w latach póżniejszych(dobosiewicz).

Rola wrzeciona mięśniowego

W tej grupie czynników wyróżnia się następujące elementy mogące mieć wpływ lub towarzyszące skoliozie: asymetryczna czułość wrzeciona mięśniowego po stronie wklęsłej, osłabienie odruchu segmentarnego mięśni głębokich grzbietu po stronie wypukłej, zaburzenia powtarzalności zjawisk bioelektrycznych w mięśniach, niedobór wrzecion mięśniowych.(dobosiewicz)

Metody oceny postawy ciała

Mnogość i różnorodność powstałych metod oceny postawy ciała człowieka świadczy o tym, że nie poznano dotychczas metody doskonałej. Szczególnie trudna jest ocena postawy ciała dzieci i młodzieży, gdyż ulega ona ustawicznym przemianom, a niekiedy także znacznym deformacjom w procesie ontogenezy.

Określenie jednego kryterium poprawności postawy ciała jest niemożliwe, gdyż postawę możemy oceniać pod różnym kątem:

Niejednolitość kryteriów uniemożliwia stworzenie metody uniwersalnej, pod którą nie można by wysuwać zarzutów. „Nawet jeśli spełnimy warunek doboru metody najodpowiedniejszej do tego co chcemy badać i jeżeli potrafimy zdecydować czy celem naszego postępo­wania jest stwierdzenie faktu występowania wady, czy określenie jej lokalizacji i wielkości, czy wykrycie przyczyny, czy rokowanie możliwości powiększania lub zanikania odchyleń - trudno nam będzie znaleźć metodę doskonałą”. (Kasperczyk)

Ogólnie metody oceny postawy ciała dzieli się na somatoskopowe i pomiarowe. Do pierwszej grupy możemy przydzielić metody sylwetkowe, metody wzrokowej oceny wybranych elementów postawy(metody punktowania i metoda opisowa) oraz metody oparte o różne umowne schematy rejestracji sylwetek. Metody pomiarowe opierają się natomiast na użyciu wszelkich przyrządów, aparatów i instrumentów pomiarowych (Ślężyński-Kasperczyk).

Metody sylwetkowe

Metody sylwetkowe polegają na porównaniu sylwetki badanej osoby z wzorcami sylwetek i przydzieleniu do określonego typu postawy. Do niewątpliwych zalet badań opartych na metodach sylwetkowych jest prostota samego badania i przydatność w badaniach populacyjnych. „Pozwalają również zarejestrować nie tylko jeden moment przybranej postawy, ale postawę nawykową , najczęstszą dla badanego”(kasper). Wadą wzrokowej oceny sylwetki jest subiektywizm i nieprecyzyjność, zależna jednak od doświadczenia badającego.

Ewolucja sylwetkowych metod oceny ciała

0x01 graphic

sylwetki według Staffela

- Typologia Colsona - wyróżnione zostały: postawa prawidłowa, plecy wklęsło - wypukłe, plecy kołyskowe, plecy płaskie i plecy okrągłe(kaspr,ślez). Typologia ta opierała się na zależnościach pomiędzy ukształtowaniem miednicy i kręgosłupa

0x01 graphic

sylwetki według Browna

- Typologia Dudzińskiego(1927) - wyróżnione cztery typy wadliwej postawy u dzieci

W ramach tych trzech kategorii wydzielone zostały po trzy podtypy I,II,III - w zależności od ukształtowania krzywizn kręgosłupa. Metoda Wolańskiego polega na porównywaniu sylwetki badanego z 9 typami postawy, uzyskanymi w drodze badań i weryfikacji na grupie ok. 4800 osób w wieku 3 do 20 lat. Oceny postawy ciała można dokonać również poprzez analizę kątów kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej mierzonych np. sferodorsiometrem. (Kasper,K+S))

Metody wzrokowej analizy elementów postawy

Do tej dość licznej grupy sposobów oceny postawy należą wszystkie metody polegające na analizie poszczególnych odcinków ciała człowieka. Oddzielne badanie każdego elementu pozwala na lepszą lokalizację spostrzeżonej wady, oraz ułatwia kwalifikację do jakiegoś typu postawy pomimo dużego indywidualnego zróżnicowania postawy ciała. Poprawne korzystanie z metod wymaga jednak od badającego pewnego doświadczenia oraz ujednolicenia kryteriów norm, odchyleń od normy oraz ciężkich wad.(kasper,kasper+s)

W tej grupie metod wyróżniamy dwa sposoby badania:

Wybrane metody opisowe

  • Metoda Lowman(1939) - uproszczona wersja metody Klappa. Brak uwzględnienia oceny symetrii klatki piersiowej, zarysu pleców w skłonie i stanu umięśnienia.(K+S)

  • Metoda Dybowskich i Lewickiej - polega na badaniu w trzech pozycjach:

      1. pozycja boczna - ocenie podlegają: głowa, lordoza szyjna, kifoza piersiowa, lordoza lędźwiowa, brzuch i kończyny dolne.

      2. pozycja przednia - oceniamy barki, klatkę piersiową, biodra i kończyny dolne

      3. pozycja tylna - j.w.

    Wybrane metody punktowania

    Metody punktowania pozwalają na analityczny opis elementów składowych postawy. Pozwalają na określenie istniejącej wady, jej lokalizację, wielkość, charakter. W celu poprawnego posługiwania się tymi metodami wymagana jest jednak znajomość badania ortopedycznego, rozwoju biologicznego człowieka oraz ujednolicenie kryteriów decydujących o tym co jest normą, co odchyleniem od normy, a co wadą.(kasper)

    Autorką pierwszej metody punktowania jest Amerykanka Drew. Jako główne kryterium przyjmowała linię pionu rzutowanego z tylnego brzegu ucha do stóp. Według niej, postawa prawidłowa wyróżnia się tym, że linia pionu powinna przechodzić przez wyrostek sutkowy kości skroniowej, szyjny i lędźwiowy odcinek kręgosłupa, staw krzyżowo-biodrowy, przed środkiem stawu kolanowego i kostki zewnętrznej stopy. Szczyt barku powinien znajdować się za linią pionu. Poszczególne elementy(głowa, klatka piersiowa, kifoza piersiowa, lordoza lędźwiowa) były oceniane w trzypunktowej skali i w przypadku obecności wady punkty były odejmowane. Sumie uzyskanych punktów odpowiadał odpowiedni symbol postawy oraz wartość procentowa,(kasper+ślę)

    Inne metody punktowania:

    Każdy element oceniany jest według skali punktowej:

    Nie wszystkie elementy oceniane są w pełnej skali punktowej. Decyduje o tym znaczenie danego elementu dla całości postawy ciała.(kasper)

    Metody oparte o umowne schematy rejestracji sylwetek na bazie fotografii, cieniografii i konturografii.

    Przestrzenna analiza poszczególnych elementów postawy znacznie została ułatwiona wraz z pojawieniem się kliszy fotograficznej i możliwości rejestrowania sylwetki badanej osoby. W celu oceny sylwetki dokonywano zdjęć z przodu, z tyłu lub z boku na tle kratownicy. Jako przykład można przedstawić urządzenie Lewickiej i Perzanowskiego lub postawomierz Motta.(kasper+ślęż). Problemem okazała się jednak zmiana pozycji pacjenta pomiędzy poszczególnymi zdjęciami, co znacznie zmniejszało walory diagnostyczne badania. Poszukiwania doprowadziły do powstania metody lustrzanej Yale. System luster umożliwiał wykonanie jednoczesnego zdjęcia z przodu, z tyłu oraz z boku.

    Do określenia sylwetki badanej osoby wykorzystywano również zarysy sylwetek, uzyskiwane poprzez wykonanie fotografii osoby przesłoniętej. Do tej grupy zalicza się metoda Christensena i Korba(kasper). Technika Christensena polegała na rzucaniu cienia badanej osoby na naszkicowany na płótnie powiększony zarys standardowych sylwetek, co znacznie ułatwiało dokładne uchwycenie różnic między badanym a wzorcem(kasper). Podobny system wypracował Korb. Kontur badanego padał na powiększony zarys doskonałej sylwetki według Browna. Równoległość linii konturu do linii wzorca świadczyła o dobrej postawie, natomiast styczność była dowodem złej postawy(kasper).

    Metody pomiarowe

    Ta grupa metod, która z racji na swą obszerność mogłaby być przedmiotem oddzielnej pracy, powstała z myślą o zobiektywizowaniu wzrokowej oceny postawy ciała. Głównym założeniem tych metod jest określenie poszczególnych elementów postawy wielkościami liczbowymi, kątowymi. Metody te koncentrują się głównie na kręgosłupie, jako na głównym wyznaczniku postawy ciała(kasper ślęż).(kasper)

    Najprostszym sposobem pomiary jest cirtometria. Polegał ona na uzyskaniu modelu kręgosłupa poprzez odciśnięcie jego kształtu w miękkim ołowianym drucie.(kasper ślęż). Kolejnymi metodami opartymi na zasadzie odciskania kształtu badanego elementu są badania z użyciem przyrządów kołeczkowych np. torakometr Demenyego, torakograf oraz konformator Cuertona - Gunby.

    0x01 graphic

    torakometr Demennyego i torakograf

    Przyrządy kołeczkowe wykorzystywane w badaniach krzywizn przednio-tylnych umożliwiały dokładny pomiar głębokości krzywizn oraz ich długości. Do bardziej złożonych przyrządów należy liniometr Howlanda. Oprócz pomiaru krzywizn kręgosłupa pozwala także na określenie przestrzennego położenia istotnych punktów antropometrycznych. Do antropometrii sferycznej przeznaczony jest również przyrząd Godyckiego, umożliwiający określenie danego punktu w przestrzeni trzema wartościami: wysokością od podłoża, odległością od osi antropometru i kątową pozycją antropometru w stosunku do badanej osoby.(kasper+slez). Dalszym rozwinięciem pomiarów przestrzennych jest sferodorsiometr Wolańskiego. Zbudowany jest z dwóch antropometrów, na których zainstalowane są mostki zaopatrzone w iglice umożliwiające wykonywanie pomiarów. Istnieje cały szereg podobnych urządzeń o podobnym działaniu, więc ich poszczególne omawianie wydaje się być bezcelowe.

    Wiele konstrukcji bazowało na umożliwieniu wykonania rysunku obrazującego przebieg kręgosłupa, a następnie na dokonywaniu na nim odpowiednich pomiarów. Urządzenia te charakteryzowały się podobną budową - posiadały ramię, którego jeden koniec przesuwany był po kręgosłupie, natomiast drugi zaopatrzony w pisak kreślił jego kształt na papierze. Do tej grupy należą: pantograf Loretta, projekcyjno - rysownicze aparaty Schulthesa, Langego, Maciejewskiego, konturograf Abałakowa i wiele innych, (kasper).Z nowszych konstrukcji należy wymienić posturometr elektroniczny pomysłu Śliwy.

    0x01 graphic

    konturograf Abałakowa

    Interesującym rozwiązaniem jest kartometryczna metoda pomiaru krzywizn, lub innych części ciała opracowana przez Tworzydłę. Opiera się ona na założeniu, iż odcinek łączący dwa punkty jest krótszy od każdej krzywej łączącej te same punkty.(kasper+śleż). Pomiarów dokonuje się cyrklem kabłąkowym(wyznaczanie odcinka prostego) oraz krzywomierzem (wyznaczanie krzywej). Następnie dokonuje się odpowiednich obliczeń stosunku krzywej łuku do jego cięciwy i przyporządkowuje wynik do jednej z sylwetek harwardzkich, określonych obliczonym przez autora metody wskaźnikiem.(kasper+slez)

    Jednym z nowszych urządzeń jest rejestrator sferosomatometryczny Iwanowskiego. Założeniem konstrukcyjnym było umożliwienie wykonania badania jednocześnie w płaszczyźnie strzałkowej i czołowe kręgosłupa. Stało się to możliwe dzięki zastosowaniu trzech pisaków sprzężonych ze wspólnym wodzikiem. Zapis dokonywany był w postaci 3 linii, oddzielnie dla płaszczyzny czołowej, strzałkowej. Osobno rysowana była linia odniesienia. Minusem badania jest niemożność określenia torsji i rotacji kręgów, przez co ocena skrzywienia w płaszczyźnie czołowej nie jest w pełni miarodajna.

    Metody oceny oparte na kryterium linii pionowych i poziomych, linii symetrycznych kątów, na zasadzie mechanicznej symetrii ciała.

    Założeniem metod tej grupy jest prawo fizyczne, według którego ciało utrzymuje równowagę wówczas, gdy rzut jego środka ciężkości nie wykracza poza granicę podstawy. W odniesieniu do części ruchomych utrzymanie równowagi warunkuje padanie rzutu środka ciężkości na środek osi obrotu (np., na oś stawu).(kasper)

    Istnieje kilka stanowisk dotyczących przebiegu pionowej linii ciężkości:

    Część autorów jednak podważa zasadę, iż osie głównych stawów w postawie poprawnej powinny leżeć w jednej linii.

    Do metod oceny postawy opartych na zasadzie linii pionowych zaliczyć możemy:

    1. przy ustawieniu bokiem do badającego(Stobiecka 1932-kasper):

    1. wyrostek sutkowy

    2. siódmy krąg szyjny

    3. środek szczytu barku

    4. piąty kręg lędźwiowy

    5. środek krętarza wielkiego

    6. głowę kości strzałkowej

    7. przednią krawędź kości zewnętrznej;

    1. przy ustawieniu tyłem do badającego:

    1. guzowatość potyliczną zewnętrzną

    2. linię wyrostków kolczystych kręgosłupa

    3. szparę międzypoślakową;

    1. przy ustawieniu przodem:

    1. kolec biodrowy przedni górny

    2. środek rzepki

    3. środek połączonych kostek

    4. punkt między pierwszym a drugim palcem stopy

    Nowoczesne techniki badania wad postawy

    Technika Moire'a

    Ciągłe poszukiwania możliwie obiektywnych sposobów oceny ciała doprowadziły m.in. do wykorzystanie w tym celu fotogrametrii.” Fotogrametria lub fototopografia jest działem techniki zajmującym się odtwarzaniem kształtu i położenia oraz mierzeniem obiektów przestrzennych na podstawie tzw. fotogramów, czyli specjalnych zdjęć fotograficznych[...]” (kasper)

    Badanie postawy techniką Moire'a w swojej pierwotnej postaci miało szereg niedoskonałości. Aby przeprowadzić badanie należało wykonać badanemu zdjęcie przez tzw. raster , tj. urządzenie zbudowane z ramy i naciągniętymi na niej drucikami o stałej grubości i odległości między nimi. Światło przechodzące przez raster tworzy na ciele badanego charakterystyczne warstwice (obraz Moire'a). Obraz fotograficzny utrwalał na kliszy przestrzenny, trójwymiarowy układ różnych punktów ciała, który następnie poddawany był analizie (kasper+ślęż). Analiza badania była jednak niezwykle czasochłonna. Problemem natury technicznej było również wykonanie rastra o idealnej powierzchni (kasper).

    Znaczne udoskonalenie badania nadeszło wraz z chwilą upowszechnienia się komputerów osobistych. Zintegrowany wraz z urządzeniem optycznym zestaw komputerowy umożliwił kompleksowe przeprowadzenie badania wraz z jego analizą.

    Badania wykonywane są w oparciu o założenia fotogrametrii i polegają na wykonaniu pomiarów antropometrycznych na podstawie zdjęcia badanej powierzchni. Uzyskanie obrazu przestrzennego ('trzeciego wymiaru') możliwe jest dzięki temu, iż urządzenie z wbudowanym rastrem optycznym "wyświetla" na plecach pacjenta linie o ściśle określonych parametrach. Linie te padając pod określonym kątem na plecy ulegają zniekształceniom zależnie od tego, czy dany punkt znajduje się bliżej czy dalej od urządzenia. Obraz obserwowany przez kamerę CCD przetwarzany jest na sygnał cyfrowy i przesłany do pamięci komputera za pośrednictwem specjalizowanej karty. Zniekształcenia obrazu dzięki algorytmom numerycznym przetwarzane są na mapę warstwicową. Analiza, wyświetlanie i drukowanie badania realizowane jest przez program komputerowy. Oświetlenie pacjenta realizowane jest z wykorzystaniem żarówki halogenowej małej mocy (http://www.cq.com.pl/)

    0x01 graphic

    prążki Moire'a

    Przebieg badania

     

    1. Na ciele osoby badanej zaznacza się wszystkie punkty charakterystyczne.

    2. Osoba badana staje w wyznaczonym miejscu, tak aby znaleźć się w polu widzenia kamery, a jej obraz jest bezpośrednio widoczny na ekranie komputera.

    3. Z kilkudziesięciu kolejnych zdjęć rejestrowanych automatycznie w pamięci wybiera się ujęcie odpowiadające prawidłowemu ustawieniu pacjenta.

    4. Na podstawie zapamiętanego obrazu i wprowadzonych danych pacjenta komputer umożliwia uzyskanie trójwymiarowych współrzędnych badanej powierzchni i jednocześnie oblicza parametry określające postawę ciała w płaszczyźnie czołowej, strzałkowej i poprzecznej wraz z graficznym przedstawieniem wyników.

    5. Komputer drukuje wyznaczone parametry i rysunki.(http://www.cq.com.pl/)

    0x01 graphic

    obraz przestrzenny pleców zobrazowany dzięki technice Moire'a

    W zależności od użytego oprogramowania wykorzystuje się następujące wskaźniki(kasper):

    1. Wskaźniki kątowe w płaszczyźnie strzałkowej:

  • Wymiary liniowe w płaszczyźnie strzałkowej: