Metody jakie stosuję w pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych

Data dodania: 2005-12-09 12:00:00

W pracy z osobami upośledzonymi umysłowo nie koniecznie trzeba stosować jakieś metody „specjalne”, stworzone z myślą o ludziach z obniżoną sprawnością intelektualna. Należy jednak pamiętać o uwzględnieniu możliwości indywidualnych poszczególnych osób i całej grupy, o uproszczeniu proponowanych metod.

     W pracy z osobami upośledzonymi umysłowo nie koniecznie trzeba stosować jakieś metody "specjalne", stworzone z myślą o ludziach z obniżoną sprawnością intelektualna. Należy jednak pamiętać o uwzględnieniu możliwości indywidualnych poszczególnych osób i całej grupy, o uproszczeniu proponowanych metod. Ważna jest odpowiednia metodyka - podzielenie materiału na małe etapy, kroki, które wprowadzamy stopniowo. Należy często stosować przekaz ruchowy, pozawerbalny, jest on łatwiejszy w odbiorze.
     Jednakże istnieje wiele metod typowych dla zastosowania w pracy z osobami upośledzonymi umysłowo, z którymi warto się zapoznać.

METODA OŚRODKÓW PRACY
     Metoda ośrodków pracy wprowadzona w Polsce w latach 20-tych przez prof. M. Grzegorzewską, wywodzi się z metody ośrodków zainteresowań opracowanej na początku XX wieku przez belgijskiego lekarza i pedagoga Ovide Decroly'ego.
     Metoda ta poprzez całościowe nauczanie pozwala łączyć działania dydaktyczne i rewalidacyjne. Jest to szczególnie ważne ze względu na specyficzne właściwości psychofizyczne uczniów z upośledzeniem umysłowym, którzy mają duże trudności w różnicowaniu, uogólnianiu, abstrahowaniu, wiązaniu logicznych całości, tworzeniu nowych pojęć, wnioskowaniu, samodzielnym myśleniu, orientacji w nowej sytuacji. Każde dziecko jednak posiada zdolności kompensacyjne, a stopień rewalidacji związany jest z metodą nauczania i wychowania oraz oddziaływaniem środowiska. Najkorzystniejsze są metody nauczania, które przyczyniają się do wyrobienia aktywnej postawy uczniów, zmuszając do poszukiwań własnych rozwiązań, zdobywania wiedzy własnym wysiłkiem, wdrażające do samodzielnego myślenia, organizowania własnej pracy, wykorzystania wiedzy w praktyce. Wymagania te spełnia metoda ośrodków pracy, która sprawia że zajęcia lekcyjne są ciekawe, przeżywane emocjonalnie, a zdobywanie wiadomości i umiejętności nie jest sztuczne. Poprzez ścisły związek z życiem metoda ta stopniowo wprowadza dziecko w poznanie świata i włącza w nurt zmieniającej się rzeczywistości. Aktywność dziecka traktuje jako podstawową zasadę poznawczą, daje możliwość kontrolowania zdobytych wiadomości poprzez ich zastosowanie w działalności praktycznej. Metoda uczy widzenia, obserwowania, badania, myślenia, rozumienia zjawisk przyrody i zjawisk społecznych, uczy wyciągania wniosków, przyczynowego i systematycznego ujmowania zjawisk społeczno - przyrodniczych. Dzięki ciągłości, systematyczności i logice w układzie materiału, dzięki poznawaniu za pomocą wszystkich analizatorów w warunkach naturalnych dla danych treści poznania i dzięki powiązaniu teorii z praktyką sprzyja rozwojowi mechanizmów poznawczych.
     Treści programowe dziecko powinno możliwie wszechstronnie poznać, a więc: obserwować, porównywać, wyciągać wnioski, wyodrębniać cechy, badać związki przyczynowe, następnie zebrać dostępne materiały o zagadnieniu różnymi drogami i pod różnymi postaciami /konkretne obiekty, modele, narzędzia, wiadomości, obrazki, teksty i notatki z książek i czasopism/, a w końcu skonkretyzować swoje przeżycia związane z opracowywanym zagadnieniem w wybranej formie ekspresji.
     W metodzie ośrodków pracy treści nauczania czerpiemy ze środowiska społeczno - przyrodniczego obejmującego następujące działy tematyczne:

 pory roku i związane z nimi zmiany w przyrodzie oraz zajęcia przyrodnicze;

• w szkole i w klasie, otoczenie szkoły, droga do szkoły;

• rodzinny dom dziecka, życie w rodzinie, mieszkanie;

• rodzinna miejscowość i okolice, urzędy, zajęcia ludzi, zabytki itp.;

• tematyka okolicznościowa związana ze świętami i innymi aktualnymi wydarzeniami.

     Metoda ośrodków pracy posiada specjalna konstrukcję systemu lekcyjnego. Lekcje jednego dnia tworzą podstawową jednostkę dydaktyczną - dzienny ośrodek pracy. Nauczyciel wychodzi z jednego zagadnienia, stanowiącego centrum, wokół którego grupuje się inne, bezpośrednio z nim związane problemy. Temat szczegółowy opracowywany w ciągu jednego dnia stanowi mały fragment szerszego zagadnienia. Dzienne ośrodki pracy składają się na ośrodki tygodniowe, te z kolei tworzą ośrodki okresowe i dalej ośrodki roczne.
     Należy dbać o to, aby zajęcia były zorganizowane racjonalnie, aby dziecko miało odpowiednia ilość czasu na wykonanie zadania, aby miało chwilę odpoczynku, a wysiłek umysłowy przeplatał się z zabawa i ćwiczeniami odprężającymi. Należy również uwzględnić cechy indywidualne uczniów, ich zainteresowania, właściwości uwagi, pamięci, myślenia. Tempo pracy powinno być dostosowane do możliwości uczniów.
     W dziennym ośrodku pracy wyróżniamy następujące etapy:

• Zajęcia wstępne;

• Praca poznawcza - obserwacja, kojarzenie;

• Ekspresja;

• Zajęcia końcowe.

METODA 18 STRUKTUR WYRAZOWYCH
     Metoda polega na praktycznym poznawaniu przez dzieci z trudnościami w kształtowaniu się umiejętności pisania i czytania różnorodnych wyrazów uporządkowanych w 18 zestawach ćwiczeń. Kolejność poznawania wyrazów podporządkowana została zasadzie stopniowania trudności, a więc przechodzenia od wyrazów najłatwiejszych, do najtrudniejszych. Każdy zestaw ćwiczeń zawiera wyrazy o określonej budowie oraz wyrazy wcześniej poznane.
     Metoda ta opiera się na analizie sylabowo - głoskowej wyrazów w powiązaniu z ich budową literową. Celem metody jest nauczyć automatycznego nazywania kształtów fonogramów /kombinacji liter/ oraz rozwijać zdolność umieszczania ich w słowie w odpowiedniej kolejności.
     Elementem różnicującym wyrazy zamieszczone w ćwiczeniach poświęconych słowom o określonej strukturze sa sylaby. Wyróżnienie sylaby stanowi podstawę tej metody.
     Aby dziecko miało jasny obraz tego, jak zbudowane są konkretne wyrazy posługujemy się kolorami powszechnie stosowanymi nie tylko w terapii pedagogicznej.
     Kształcenie umiejętności czytania i pisania w proponowanych ćwiczeniach opiera się na jednoczesnym uaktywnianiu analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno - ruchowego.
     Metoda ta jest przydatna na etapie przechodzenia do ćwiczeń na materiale literowym, mającym na celu nauczenie dziecka techniki czytania i pisania. A więc można się nią posługiwać na zajęciach z dziećmi, które znają wszystkie litery lub ich większość, ale także w przypadkach, gdy dzieci mylą niektóre z nich, np.: graficznie podobne lub zamieniają litery odpowiadające głoskom dźwięcznym i bezdźwięcznym. Metoda ta przeznaczona jest również do pracy z dziećmi, które w ogóle nie czytają, ale też dla tych, które opanowały technikę czytania i pisania na niezadowalającym poziomie. Ćwiczenia zebrane w 18 strukturach opracowano w taki sposób, że można je stosować w pracy z dziećmi mającymi trudności o harakterze dyslektycznym lub dysortograficznym, także przy sprzężeniu z dysgrafią, ale również w przypadkach występowania wszystkich tych form zaburzeń jednocześnie. Zastosowanie tych ćwiczeń daje także korzystne rezultaty niezależnie od tego, które funkcje percepcyjno - ruchowe są u dziecka najbardziej zaburzone.

METODA DENISONA
     Kinezjologia u każdego poprawia wyniki w nauce. Jest to w pewnej mierze związane z chemiczno - elektryczną naturą przekazu informacji przez nasz mózg oraz sposobem, w jaki stres blokuje pracę. Wykorzystuje się do tego proste ćwiczenia, które odblokowują połączenia między prawą a lewa półkulą mózgową. Celem tych ćwiczeń jest reorientacja "obwodów elektrycznych" w mózgu, a co za tym idzie, złagodzenie stresu, ponowne uruchomienie zablokowanych "obwodów" i przywrócenie zdolności do uczenia się.
     Zatem oddziałując na ciało, potrafią one zmienić stan mózgu i umysłu. Ponieważ mózg najlepiej działa wówczas, gdy jego lewa i prawa półkula harmonijnie współpracują, wiele ćwiczeń kinezjologicznych pomaga zmniejszyć stres i sprawić, że nauka staje się łatwiejsza i bardziej naturalna.

METODA AFFOLTER
     W tej metodzie terapeuta pomaga programować czynność dziecku w ten sposób, iż kładzie swoje ręce na jego rękach i lekko je naprowadzając kieruje czynnością, która wykonuje podopieczny, dzięki czemu może przeżywać siebie jako sprawcę. Instrukcja terapeuty jest przekazywana wyłącznie przez dotyk. Podstawowym zadaniem terapeuty jest zapewnienie osobie z zaburzeniami spostrzegania lepszych informacji czuciowych, dzięki którym osoba ta może zdobyć doświadczenie interakcyjne, a tym samym lepiej radzić sobie z rozwiązywaniem problemów.

METODA OPOWIEŚCI RUCHOWEJ J.C.THULIN
     Metoda ta polega na tym, że nauczyciel przez odpowiedni dobór tematu wymyślonego przez siebie opowiadania, działa na wyobraźnię dziecka, skłaniając je do odtwarzania ruchem treści opowiadania. Działa na wyobraźnię dziecka, skłaniając je do przedstawiania ruchem sytuacji, zdarzeń, sposobów poruszania się zwierząt itp.. Opowiadanie musi opierać się na zasadach wszechstronności ruchu, stopniowania wysiłku i zmienności pracy mięśniowej. Można zaproponować tematykę opowiadania: zwiedzanie ZOO, jeden dzień z życia Smurfów itp..

TERAPIA LOGOPEDYCZNA
     Terapia logopedyczna obejmuje dwa obszary oddziaływań; tj.: usprawnianie aparatu artykulacyjnego oraz stymulacja rozwoju mowy. Usprawnianie aparatu artykulacyjnego jest konieczne dla zdobywania umiejętności posługiwania się mową, stymulacja rozwoju mowy jest zaś potrzebna dla nauki dziecka systemu porozumiewania się językowo-słownego.

METODY RELAKSACYJNE
     Metody relaksacyjne opierają się na wzajemnych zależnościach między napięciem psychicznym, napięciem mięśni oraz układem nerwowym. Stwarza się zarazem okazję do osiągnięcia relaksacji psychicznej poprzez wykonywanie relaksacji mięśniowej. Metody relaksacyjne obniżają psychofizyczne napięcie organizmu, przeciwdziałają zmęczeniu, stanowią rodzaj regeneracji psychicznej. Sprzyjają także pogłębianiu się samoświadomości, mają duże znaczenie w samorealizacji człowieka.

TRENING AUTOGENNY SCHULTZA ZMODYFIKOWANY PRZEZ A.POLENDER
     Trening ten jest metodą oddziaływania na własny organizm i życie psychiczne polegającą na wyzwalaniu w sobie reakcji odprężenia i koncentracji oraz stosowania autosugestii. Dzieci słuchając opowiadania terapeuty, np.: o zmęczonym misiu, identyfikują się z nim, naśladują go poddając się sugestii zawartej w słowach terapeuty. Relaksacja powinna być prowadzona w pozycji leżącej, w pomieszczeniu odizolowanym od hałasu.

METODA LECZNICZO - PEDAGOGICZNA J. MAGNUSKIEJ
     Metoda opiera się na założeniach, że "jedynie samodzielna i samorzutna aktywność dziecka zaspokaja jego najsilniejszą potrzebę samorealizacji, czyli rozwoju wszelkich swoich możliwości, gwarantując mu w ten sposób utrzymanie w równowadze jego systemu nerwowego i ułatwiając prawidłowe kształtowanie się osobowości.
     Głównym celem metody, zw. Terapia uspokajającą, jest uspokajanie pobudzonej psychiki dziecka, stymulowanie rozwoju oraz rozwijanie zdolności do wysiłków, do samodzielnego organizowania swojej pracy, do samokontroli czynności, co ułatwia prawidłowe kształtowanie osobowości dziecka. Jednym z podstawowych zadań metody jest zapewnienie dziecku sukcesu. Biorąc udział w zajęciach uspokajających musi mieć ono pewność powodzenia w pracy. Metoda leczniczo - pedagogiczna ma na celu:

1. ogólne uspokajanie układu nerwowego, doprowadzenie do właściwych wyładowań twórczości dziecka w celowym działaniu;

2. doprowadzenie do coraz dłuższych okresów koncentracji uwagi;

3. rozwijanie logicznego myślenia przez obserwowania, porównywanie, segregowanie, klasyfikowanie - przy układaniu i wykonywaniu różnych loteryjek, albumów itp.;

4. wyrabianie analizy wzrokowej przez kopiowanie i odwzorowywanie rysunków z coraz większą liczba drobnych szczegółów oraz obserwowanie połączone z porównywaniem w czasie wykonywania specjalnych loteryjek;

5. wyrabianie sprawności manualnych przez wykonywanie różnych zajęć wymagających coraz dokładniejszych i bardziej precyzyjnych ruchów;

6. przyzwyczajanie dzieci do samokontroli czynności;

7. wytwarzanie dobrego kontaktu z rzeczywistością przez planowe rozwijanie zainteresowań;

8. kształtowanie pozytywnego stosunku do otoczenia i do pracy.

     Podstawowymi pomocami do prowadzenia zajęć jest 30 zestawów różnych loteryjek, układanek, składanek obrazkowo - tekstowych, rozsypanek, wzorów mozaik i cięć pocztówek oraz loteryjek matematycznych z figurami liczbowymi i geometrycznymi, gier gramatycznych itp.. Ujęto je w 9 działach:

1. Figury geometryczne.

2. Figury liczbowe.

3. Kombinowanie zestawień figur liczbowych.

4. Samogłoski, alfabet, proste sylaby.

5. Domina wyrazowe.

6. Składanki obrazkowo - tekstowe.

7. Loteryjki ortograficzne.

8. Loteryjki gramatyczne.

9. Formułowanie zadań. Loteryjki i rozsypanki wyrazowe.

ARTTERAPIA
     Artterapia stanowi rodzaj usprawniania przez sztukę. W artterapii korzysta się z różnych jej form: z muzyki, tańca, rysunku, poezji. Sztuka spełnia tu rolę czynnika pomocniczego w samorealizacji, samoakceptacji, przełamując fałszywy obraz "bycia gorszym", który często pojawia się u osób niepełnosprawnych.
     Artterapia poprzez różne formy ekspresji, wyrażające wiedzę, myśli, refleksję, spełnia tym samym funkcję komunikatywną między ludźmi. Dzięki niej uspokojone zostają wewnętrzne pragnienia do twórczego wyrażania się.
Cele wychowawczo - dydaktyczne:

1. Kształcenie wrażliwości człowieka; stworzenie istoty kreatywnej.

2. Rozwijanie podstawowych zdolności plastycznych, muzycznych.

3. Zaspokajanie potrzeb ekspresyjnych, odtwórczych i twórczych.

4. "Zabawa" plastyką, muzyką, teatrem jest pomocna w wyborze tego co się lubi i w czym czuje się dobrym.

5. Zwrócenie uwagi na indywidualność człowieka, jego niepowtarzalność oraz indywidualność świata i jego nieprzemijające piękno.

6. Dostrzeganie potrzeb i problemów innych.

7. Rozbudzanie wrażliwości plastycznych poprzez muzykę /muzykoterapia wraz z zajęciami plastycznymi/.

8. Wyzwalanie radości tworzenia i optymizmu.

9. Kształtowanie wyobraźni przestrzennej.

10. Sztuka jako sposób rozładowania wewnętrznych napięć, złagodzenia lęku.

11. Uporządkowanie wiedzy o świecie i stworzenie harmonii poprzez różne dyscypliny sztuki.

12. Ukazanie ważności przedmiotu.

MUZYKOTERAPIA
     Od co najmniej trzech tysięcy lat, świadomie stosuje się muzykę do oddziaływania na człowieka i do wpływania na jego psychikę i ciało. Współcześnie muzyka jest uznanym środkiem terapeutycznym. Na stałe weszło do słownika pojęcie muzykoterapii.
     Muzyka jest jednym z najstarszych sposobów uzewnętrzniania ludzkich przeżyć i emocji. Stwarza możliwości oddziaływania nie tylko na wybrane sfery funkcjonowania, ale i na człowieka jako na jedność ciała, umysłu i ducha.
Generalnie możemy podzielić muzykoterapię na dwa podstawowe kierunki:

• charakterze pasywnym - słuchanie muzyki;

• charakterze aktywnym - samodzielne muzykowanie.

Rodzaje muzyki i efekty jej oddziaływania;

• Muzyka żywa - usuwa stan zmęczenia, ospałości czy też niechęci do aktywności;

• Łagodna, ale radosna muzyka zmniejsza znacznie stany depresyjne;

• Melodie o łagodnym, powolnym charakterze, są niezastąpionym środkiem terapeutycznym w likwidowaniu stanów przewlekłej nerwowości i napięcia.

Formy aktywności stosowane podczas zajęć z osobami niepełnosprawnymi umysłowo:

Ruch przy muzyce;

• Zabawy ze śpiewem (zabawy ilustracyjne, inscenizowane, rytmiczne i taneczne);

• Ćwiczenia i zabawy rytmiczne;

• Ćwiczenia i zabawy oddechowe;

• Ćwiczenia i zabawy artykulacyjne.

• Gra na instrumentach perkusyjnych;

• Słuchanie muzyki;

• Relaksacja przy muzyce.

Cele stosowania muzyki w terapii dzieci;

1. Odczuwanie potrzeby obcowania z muzyką i "radosne jej przeżywanie"

2. Wyrabianie koordynacji ruchowej i wzrokowo - ruchowej;

3. Rozwijanie zainteresowań;

4. Stymulowanie rozwoju mowy

5. Rozwijanie i doskonalenie sprawności psychomotorycznej;

6. Pokonywanie lęku;

7. Stwarzanie sytuacji do odzwierciedlania ruchem elementów otaczającej rzeczywistości;

8. Wyrabianie wrażliwości zmysłowej, emocjonalnej i intelektualnej;

Doskonalenie umiejętności orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni.
     Stanowi jedna z technik artterapii i jest swoistym czynnikiem terapeutycznym oddziałującym na człowieka za pomocą muzyki. Muzykoterapia spełnia funkcje uzupełniające i wspierające kompleksowe usprawnianie.
     Jest środkiem odreagowania napięć, wzmacniania przeżyć i pobudzania do obrazowego myślenia. Jest również czynnikiem wspierającym proces uczenia się. Często łączona jest z elementami treningu autogennego.
     Muzykoterapia spełnia ważne zadanie przy pokonywaniu lęku i zahamowań dzieci, stwarzając możliwości do wyrażania ekspresji. Muzykoterapia wpływa na rozwój zainteresowań muzycznych, wzbogaca świat uczuć i przeżyć, uwrażliwia dziecko na otaczający świat. Obserwuje się też znaczny wpływ muzykoterapii na sferę emocjonalną i intelektualną dziecka. Muzykoterapia odgrywa również ważną rolę w stymulowaniu psychoruchowego rozwoju. Dzięki niej zwiększa się sprawność aparatu mięśniowo-ruchowego oraz precyzyjność i płynność ruchów. Rytm w muzykoterapii prowokuje takie reakcje ruchowe jak: wystukiwanie rytmu palcami, nogami, ruchy ciała, mimikę, co ma znaczenie dla usprawniania. Muzykoterapia służy odreagowaniu negatywnych emocji oraz obniżeniu napięcia mięśniowego.

TERAPIA PLASTYCZNA
Cele rehabilitacyjne:

1. Podnoszenie poziomu manualnego.

2. Regulacja napięcia mięśniowego.

3. Wyrabianie poprawności chwytu pęsetkowego.

4. Stymulacja sensoryczna /dotykowa, wzrokowa, węchowa/.

5. Koordynacja słuchowo - ruchowa /rozwój mowy/.

6. Koordynacja wzrokowo - ruchowa /zapamiętywanie, wyobraźnia/.

7. Porządkowanie wiadomości o świecie.

METODA MALOWANIA DZIESIĘCIOMA PALCAMI /Finger Paiting/
Autorką jest R.F.Show.
     Podczas terapii metodą "malowania dziesięcioma palcami" instruuje się dziecko dokładnie co ma robić. Otrzymuje ono duży arkusz papieru oraz farby, a jego zadaniem jest namalowanie jakiegoś obrazu. Pozostawia mu się zupełną swobodę i inicjatywę malowania. Malowanie odbywa się dłońmi oraz palcami dziecka. Zajęcia trwają 20-40 minut, a kończą się przyczepieniem wykonanego obrazka do słomianej maty. Podkreśla się w ten sposób wartość pracy dziecka. Metoda ta uwalnia dziecko od zahamowań, pokonuje lęk, wzmacnia wiarę w jego możliwości, pobudza do ekspresji fantastycznej. Metoda ta spełnia również funkcje diagnostyczne.
     Większość dzieci uwielbia malowanie palcami. Po części to uwielbienie wypływa z tego, że podczas malowania palcami wolno im się brudzić i bałaganić. Malowanie palcami jest jedną z najbardziej emocjonujących i satysfakcjonujących form twórczej ekspresji dzieci. Korzyści malowania to nie tylko wzmocnienie rąk i palców, ale także pomoc w poznaniu procesu mieszania kolorów.
     Ta metoda spełnia funkcje diagnostyczne. Bierze się pod uwagę stosunek dziecka do tworzywa, czas wykonywania zadania, element ekspresji ruchowej, zachowanie wobec kolorów. Wykonuje się w tej metodzie naturalną skłonność dzieci do bawienia się substancjami gęstej konsystencji. Pozostawia się dziecku zupełną swobodę. Malowanie odbywa się palcami i dłońmi.
FARBA DO MALOWANIA PALCAMI:

1. Rozgotowujemy mydło lub płatki mydlane

2. Po ostudzeniu i otrzymaniu galaretki dosypujemy mąkę (ew. trochę mąki ziemniaczanej)

3. Tak otrzymaną masę zabarwiamy farbami

4. Chcąc uzyskać gładka masę dodajemy oleju lub gliceryny

     Dzieci malują bezpośrednio mocząc w farbie palce. Wykonują rysunek na bardzo dużych arkuszach papieru, co zapewnia swobodę ekspresji. Daje to duże możliwości wypowiedzi graficznych przy minimum zdolności plastycznych. Przy wykonywaniu przez dzieci pracy należy obserwować sposób nabierania farby, reakcje na zanurzanie ręki w masie, kolejność użycia kolorów, zapełnienie płaszczyzny, kierunek linii przy malowaniu, zakres linii, reakcje mimiczne i werbalne dziecka, tempo pracy, przerwy i czas pracy. Te wszystkie spostrzeżenia daję wiele informacji o dziecku i pozwalają na ukierunkowanie dalszej pracy terapeutycznej.
     Malowanie dziesięcioma palcami, ma wiele wspólnego z naturalną skłonnością do paćkania się w substancjach o konsystencji błota. Wykorzystanie tej skłonności okazuje się przydatne w terapii.
Walory tej metody to:

• pomoc w pokonywaniu lęków,

• uwalnianie się od zahamowań,

• wzmacnianie wiary we własne siły,

• pobudzanie ekspresji fantastycznej oraz wartości diagnostyczne.

     Malowanie palcami jest wykorzystywane do nadania swobody wzorcom ruchowym, do uzyskiwania płynności ruchów. Metoda wymaga tylko przygotowania farb o sześciu kolorach oraz papieru.
     W spontanicznej działalności plastycznej kształtuje się poznawczy i emocjonalny stosunek do świata. Twórczość plastyczna daje olbrzymie możliwości wyrażania ekspresji emocjonalnej. Dziecko przedstawia to, co lubi, czym się interesuje, czego boi się lub nienawidzi.

CHOREOTERAPIA
     Jest kolejna metodą artterapii - stanowi rodzaj usprawniania przez taniec. Zainspirował ją R.Laban, a początek jej dały 2 nauczycielki tańca: M.Whitehouse i M.Chace.
     Ich zdaniem taniec przezwycięża poczucie zagrożenia i zahamowania przy wyrażaniu uczuć. Najważniejszym celem choreoterapii jest wyzwalanie energii, która w człowieku jest zablokowana oraz umożliwienie poznawania własnej ekspresji ruchowej. Terapeuta ma tu za zadanie wywołać wszystkie te ruchy, których pacjent unika, wykonywać i włączać je do zestawu ćwiczeń. Terapeuta pomaga również pacjentom w przeżywaniu wykonywanych ruchów.
     Dzięki choreoterapii wyrabia się lekkość i płynność ruchów. Choreoterapia sprzyja tez reedukacji ciała, obniżając napięcie mięśniowe. Działa również odprężająco i wpływa na rozładowanie napięć psychicznych. Chopreoterapia pomaga żyć bardziej intensywnie, budując poczucie pewności siebie.

INTEGRACJA SENSORYCZNA
     Podstawę założeń opracowanej przez A. J. Ayres terapii stanowi zjawisko integracji czynności zmysłowych. Na proces ten składają się:

• Odbiór bodźców za pomocą zmysłów,

• Segregowanie - eliminowanie dokonywane w obrębie układu nerwowego, a także rozpoznawanie i przypisywanie odpowiednich znaczeń bodźcom,

• Łączenie tych informacji uprzednio odebranymi,

• Kojarzenie ich z posiadanymi doświadczeniami czuciowymi lub ruchowymi,

• Wytwarzanie odpowiednich reakcji adaptacyjnych na dane bodźce,

• Zapamiętanie tych sposobów reagowania w celu przyszłego wykorzystania ich.

     Przebieg procesu integracji zmysłów decydować będzie zarówno o jakości wykonywanych przez dziecko ruchów, rozwoju świadomości własnego ciała, jak i o sposobie postrzegania świata.
     Proces integracji sensoryczno - motorycznej nie zawsze jednak przebiega prawidłowo. W pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo możemy zaobserwować na poszczególnych etapach tego procesu różnego typu zaburzenia. Mogą one przybierać rozmaite formy, np. zaburzeń napięcia mięśniowego, nieadekwatności ruchowej, obniżonej koncentracji uwagi, zaburzeń koordynacji wzrokowo - ruchowej, trudności w rozwoje mowy, zaburzeń zachowania.
     Zasadniczym celem tej terapii jest wzbogacanie zdolności mózgu do dostrzegania bodźców płynących z otoczenia, do odczytywania i zapamiętywania ich oraz opartego na tej podstawie świadomego działania. Charakterystyczne jest to, że terapeuta nie jest skoncentrowany na efekcie terapii, lecz na jej przebiegu - nie walczy z objawami, lecz z ich przyczynami. Jego działania, oparte na wynikach bardzo szczegółowej diagnozy (tzw. test południowo - kalifornijski - SCSIT), obejmują przede wszystkim:

• Odpowiednie przygotowanie środowiska zewnętrznego,

     Dostosowanie do potrzeb dziecka prostej stymulacji zmysłów ( przede wszystkim czucia głębokiego i dotyku ), polisensoryczną stymulację, motywowanie dziecka do podejmowania wysiłku

NIEDYREKTYWNA TERAPIA ZABAWOWA
     Zasadniczą cechą oddziaływań terapeutycznych, opartych na dowolnej zabawie dziecka, jest ich niedyrektywność. Zadaniem terapeuty jest obserwacja czynności wykonywanych przez dziecko.
Szczegółowe zasady postępowania w tej metodzie to:

• Nawiązanie kontaktu z dzieckiem

• Całkowita akceptacja dziecka

• Wytwarzanie atmosfery swobody. Nauczyciel nie krępuje spontanicznej aktywności dziecka.

• Rozpoznawanie i odzwierciedlanie uczuć dziecka

• Szacunek wobec dziecka

• Dziecko kieruje samodzielnie zabawą.

• Nieprzyspieszanie terapii.

• Wprowadzanie ograniczeń. Granice swobody dziecka wyznaczone są przez;

• zasadę zapewnienia mu bezpieczeństwa.

• zasadę niedopuszczania do wyrządzania krzywdy innym osobom.

     Nauczyciel pozostawia dziecku swobodny wybór zabaw i nie wykonuje za nie żadnych czynności. Niedyrektywna Terapia Zabawowa mobilizuje do samodzielnego podejmowania decyzji, pokonywania trudności, a tym samym sprawia, że rozwój emocjonalny dziecka przebiega harmonijnie.
     W oligofrenopedagogice używa się wiele rodzajów zabaw, które umożliwiają osiągnięcie tych celów. Są to: zabawy z żywiołami (woda, powietrze, ziemia, glina), baraszkowanie, zabawy z tworzywami przekształcalnymi ( przykładem może być tu masa solna), zabawy tematyczne i wiele innych.
     Obserwując dziecko w czasie zabawy możemy uświadomić sobie potrzeby dziecka, jego zainteresowania, źródła lęku i frustracji, tajemnice, oraz sposoby radzenia sobie w potrzebie.
     Zabawa w przypadku dzieci upośledzonych umysłowo jest okazją do poznania i określania poziomu rozwoju mowy, umiejętności komunikacyjnych, sposobów ich porozumiewania się z otoczeniem, rozpoznania trudności, na jakie napotykają one w zakresie uczenia się itp. W czasie zabawy terapeuta potrafi nie tylko określić rysujące się potrzeby dziecka, ale też ustalić i określić zakres niezbędnej dla niego pomocy.

METODA WERONIKI SHERBORN'E
     WERONIKA SHERBORNE - angielska terapeutka , zaczynała pracę jako nauczycielka wychowania fizycznego. Przez pewien czas wykonywała swą pracę w sposób tradycyjny, do momentu, kiedy została uczennicą Rudolfa Labana. To właśnie Laban zmienił jej spojrzenie na ruch i ciało człowieka. Początkowo wykorzystywała swe doświadczenia i inne spojrzenie na ruch w pracy z dziećmi sprawnymi, a następnie przeniosła je na dzieci specjalnej troski. Stała się nauczycielem dla innych nauczycieli, studentów, terapeutów, specjalistów i innych osób pracujących z dziećmi.
     Metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne, jest metodą dość znaną i stosowaną z powodzeniem w pracy z dziećmi i dorosłymi z różnego rodzaju niepełnosprawnością. Ten opracowany przez Nią system ćwiczeń wywodzi się z baraszkowania, naturalnej formy kontaktu rodzic - dziecko. Został on oparty na twierdzeniu, iż rozwój ruchowy jest podstawą do rozwoju poznawczego. Poprzez zastosowanie odpowiednich zestawów ćwiczeń ruchowych tworzy się możliwość realizowania potrzeb psychicznych, a tym samym sposobność ujawnienia się własnej aktywności jednostki. Ważne dla osób upośledzonych umysłowo jest to, że znajomość mowy nie jest konieczna do uczestniczenia w tych ćwiczeniach. Bodźce kinestetyczne, poczucia związane z równowagą, dotykiem, odczuwaniem ruchu leżą u podstaw kształtowania własnej tożsamości.
Celem tej metody jest doświadczenie:

• ruchu,

• kontaktu emocjonalnego,

• kontaktu fizycznego,

• kontaktu społecznego,

• poznanie własnego ciała.

Stosując tę metodę dążymy do rozwoju:

• świadomości schematu ciała, integracji poszczególnych jego części,

• orientacji w czasie i przestrzeni w środowisku zewnętrznym,

• poczucia bezpieczeństwa, zaufania do siebie i partnera,

• emocji, opanowywania ich,

• własnej inwencji, pewności siebie, inicjatywy,

• spontaniczności ruchu i zachowań,

• sprawności ruchowej, wyobraźni, pojęć,

• koncentracji uwagi, sposobu komunikowania się,

• umiejętności rozluźniania się po okresie napięcia i koncentracji,

• a także do integracji środowiska, w którym jesteśmy.

     Metoda W. Sherborne - w odróżnieniu od metod rehabilitacji ruchowej - koncentruje się przede wszystkim na kontakcie z innymi osobami, komunikacji pozawerbalnej oraz aspekcie terapeutycznym, którego podstawą jest ruch. Metoda ta wymaga od nauczyciela nie tylko znajomości ćwiczeń, ale przede wszystkim terapeutycznego podejścia do dziecka, podejścia opartego na umiejętności nawiązywania kontaktu, otwartości na potrzeby dziecka i elastyczności w prowadzeniu zajęć. Jest to szczególnie ważne w pracy z dziećmi z głębokim stopniem upośledzenia umysłowego.
     W metodzie ruchu rozwijającego wyróżnia się kilka kategorii ruchu. Największe zastosowanie ma grupa ćwiczeń pozwalających dzieciom poznać swoje ciało. Ćwiczenia te są szczególnie wskazane, gdyż nie wymagają od ucznia ukierunkowanej aktywności własnej, która często przerasta możliwości rozwojowe osób głęboko upośledzonych umysłowo. W proponowanych ćwiczeniach dziecko może być bierne, stroną aktywną jest tu dorosły. Innym ważnym powodem jest fakt, że wykonuje się je na podłodze. Bliski kontakt ciała dziecka z podłożem daje poczucie bezpieczeństwa. Kolejnym powodem szerokiego zastosowania tych ćwiczeń jest to, że one w sposób prosty przekazują dziecku wiedzę o budowie jego ciała.
     Wiadomości o ciele dziecka i jego możliwościach przekazujemy mu w czterech grupach ćwiczeń:

• ćwiczenia wyczuwania brzucha, pleców i pośladków (wszelkie dotykanie, masowanie i nazywanie tych części ciała).

• ćwiczenia wyczuwania rąk i nóg (np. dotykanie dłonią i stopą podłoża, podnoszenie i opuszczanie całej nogi na podłogę, zginanie i przyciąganie nóg, maszerowanie, bieganie).

• ćwiczenia wyczuwania stawów (dotykanie łokciami podłogi, dotykanie kolan i okci, dotykanie łokciem kolana, machanie stopą i dłonią ).

• ćwiczenia wyczuwania twarzy (np. "witanie się" z uszami i nosem swoim i orosłego).

Na podstawie wieloletnich obserwacji i doświadczeń W. Sherborne doszła do wniosku, że wszystkie dzieci mają dwie podstawowe potrzeby:

• chcą dobrze poznać swoje ciało, umieć nad nim zapanować,

• odczuwają potrzebę kontaktu z innymi.

W czasie doświadczeń ruchowych występują trzy relacje:

Relacja opiekuńcza czyli "Z"

• Obejmowanie partnera, głaskanie, bujanie (na boki, w przód, w tył aż do przewrotu).

• Podrzucanie partnera, turlanie, pociąganie za ręce i nogi,

• Mosty w parach i czwórkach aż do utworzenia tunelu,

• Jazda na koniku,

• Wspólne skakanie

• Bagaż - dziecko uczepione partnera.

Relacja "przeciwko"

• Starszy partner dostosowuje się do możliwości dziecka, zachęca je do podejmowania wysiłku, pozwala mu wygrać po uzyskaniu maksymalnej aktywności, czy chociażby czynnego zaangażowania się dziecka,

• Przygniatanie - dziecko usiłuje się wydostać spod leżącego pod nim partnera,

• Więzienie - w siadzie, silne obejmowanie dziecka, podczas gdy ono stara się wyswobodzi,

• Przepychanie się rękami, stopami, biodrami, plecami,

• Mocowanie się,

• Skała - próba przewrócenia partnera, będącego w siadzie podpartym lub stojącego w rozkroku.

Relacja "razem"

• Waga - trzymając się za ręce, naprzemiennie wstajemy i siadamy,

• Wspólne dmuchanie na wyobrażony puszek,

• Lustrzane odbicie - pokazywanie, naśladowanie, powtarzanie ruchów, gestów, mimiki partnera,

• Wychylanie na boki,

• Krokodyl z partnerem na plecach.


Zastosowanie metody Weroniki Sherborne w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi.

• Pracując tą metodą z dziećmi niepełnosprawnymi, np. z mózgowym porażeniem dziecięcym, należy przestrzegać pewnych zasad ze względu na specyficzne uwarunkowania takich dzieci, tzn.

• Nie mogą poruszać się tak, jak inne dzieci, czyli samodzielnie,

• Zbyt często są chronione przez rodziców,

• Mają mniejsze możliwości poznawcze,

• Są bardziej lękliwe,

• Czasami zbyt duża motywacja do wykonania ruchu utrudnia im samą czynność,

• Mogą u nich występować zaburzenia równowagi, mowy itd.

     Wszystkie te problemy i trudności należy mieć na uwadze w czasie prowadzenia zajęć. Czasami istnieje konieczność zmiany pozycji, dobrania ćwiczeń, pomocy i odpowiedzi, jak wykonywać ćwiczenie w inny sposób. Czasem trzeba zaproponować ćwiczenia zastępcze.
     A zatem występują tu pewne sprzeczności: zabawa, spontaniczność, ograniczenie ingerencji prowadzącego i inicjatywa własna dziecka z jednej strony, zaś z drugiej pewne wymagania w stosunku do niepełnosprawnych i przestrzeganie określonych zasad w czasie ćwiczeń.

METODA M. CH. KNILLÓW
     Podobnie jak metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne, również metoda opracowana przez CH. Knilla może być kluczem do każdego dziecka, bez względu na jego możliwości i stan psychofizyczny. Jej zastosowanie możliwe jest zarówno w trakcie terapii indywidualnej, jak i przy nawiązywaniu kontaktu z dzieckiem, rozbudzaniu sprawczości pozytywnej oraz kształtowaniu orientacji w schemacie ciała i rozwijaniu poczucia tożsamości. Dodatkowym plusem tej metody jest uzyskany przez wprowadzenie określonej muzyki, efekt orientacji w czasie oraz przewidywania kolejnych czynności. Jej istota polega na prowadzeniu wyraźnie ustrukturalizowanych sesji.
     Christopher Knill - twórca programu Aktywności, jest pracownikiem Norweskiego Instytutu; pracuje z dziećmi, młodzieżą, dorosłymi z ciężkimi zaburzeniami w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym.
     Programy aktywności noszą tytuły: "Świadomość ciała"; "Kontakt i Komunikacja". Programy te obecnie są realizowane w około 7 krajach. Są to programy aktywności przeznaczone do indywidualnej pracy z dzieckiem, wzbogacone kasetami ze specjalnie skomponowaną muzyką, która towarzyszy wszystkim czynnością.
     Podstawowym założeniem programu Ch. Knilla, jest oparcie działań stymulujących rozwój dziecka, na zmyśle dotyku. Doświadczenie kontaktu fizycznego, jest podstawą rozwoju związków z innymi ludźmi i komunikacji między nimi. Program zawiera wskazówki służące jak najlepszemu zaplanowaniu i przygotowaniu sesji kontaktu ( poprzez określenie potrzeb partnera, podział odpowiedzialności za sesje kontaktu, dostosowanie tych spotkań do codziennych rytuałów planu dnia, przygotowanie niezbędnego wyposażenia do prowadzenia zajęć).
     Metoda Knilla to próba wykorzystania osiągnięć psychologii rozwojowej do pracy z tymi wszystkimi, którzy niezależnie od wieku i przyczyny zaburzeń nie nawiązują kontaktu z najbliższym otoczeniem. Tkwią w milczącym świecie stereotypów, są dalecy, ale nadal wrażliwi na nasze komunikaty, podatni na zranienie i odrzucenie. Bronią swoich granic, ale czekają na pomoc.
     Dzieci sprawne inaczej powinny możliwie często uczestniczyć w zajęciach usprawniających, które rozwiną u nich świadomość własnego ciała, przestrzeni, jaka je otacza oraz, że w tej przestrzeni przebywają inni ludzie, z którymi mogą nawiązać kontakt. Służy temu metoda Christophera Knilla "Świadomość Ciała", "Kontakt i Komunikacja".
     Z różnych powodów niektórzy ludzie mają trudności w doświadczaniu, nabywaniu i organizowaniu podstawowych informacji o sobie. Ich interakcja ze środowiskiem staje się ograniczona i w rezultacie mogą oni wykształcić zaburzony obraz swojego ciała.
     Może im zabraknąć kontroli nad ruchami i mogą napotykać na poważne problemy w komunikacji. To wszystko bywa przyczyną ogólnego braku bezpieczeństwa i zaburzeń emocjonalnych, które z kolei hamują możliwości normalnego rozwoju.
     Aby temu zapobiec należy dostarczać dziecku jak najwięcej informacji na temat swojego ciała i jego powiązania z otoczeniem. Pomogą w tym programy Christophera Knilla, których celem jest pomoc w uzyskaniu wiedzy dotyczącej:

• ciała jako całości,

• poszczególnych części ciała i ich powiązań z innymi częściami,

• faktu, że różne części ciała mogą być używane w różny sposób.

     Ponadto proponowane przez Christophera Knilla programy stanowią ramy, dzięki którym rozwija się kontakt społeczny, ruch i zabawa są sposobem na wywołanie i ustrukturalizowanie uwagi dziecka.
Opis programów
PROGRAMY KNILLÓW MOGĄ BYĆ STOSOWANE JAKO METODA:

• przywracająca doznania zmysłowe trenowane w życiu płodowym, służące poznaniu własnego ciała i umożliwiające kontakt z otoczeniem

• pobudzająca dzieci głębiej upośledzone umysłowo do aktywności i współdziałania,

• aktywizująca dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym,

• diagnostyczna i usprawniająca w terapii dzieci nieharmonijnie rozwijających się, z trudnościami w nauce,

• porządkująca zachowanie dzieci niedostosowanych społecznie.

Aktywności zawarte w każdym programie następują kolejno po sobie. Mogą być wykorzystane do pracy z dziećmi fizycznie upośledzonymi, niesłyszącymi i/lub niewidomymi, oraz z dziećmi, z którymi trudno jest nawiązać kontakt (z cechami autystycznymi lub psychotycznymi).

Program wprowadzający - 8 minut.

Kołysanie

Wymachiwanie rękoma

Pocieranie dłoni

Klaskanie

Głaskanie głowy

Głaskanie brzucha

Relaksacja

Program I - 15 minut.

Kołysanie

Wymachiwanie rękoma

Zginanie i rozprostowanie rąk

Pocieranie dłoni

Zaciskanie i otwieranie dłoni

Ruchy palców

Klaskanie

Głaskanie głowy

Głaskanie policzków

Głaskanie łokci

Głaskanie brzucha

Przewracanie się ( padanie )

Relaksacja

Program 2 - 15 minut.

Kołysanie

Klaskanie

Głaskanie brzucha

Głaskanie ud

Głaskanie kolan

Głaskanie palców u nogi

Wiosłowanie

Pocieranie stóp

Poruszanie palcami u stóp

Poruszanie nogami

Leżenie na plecach

Obracanie się z pleców na bok

Obracanie się z pleców na brzuch

Relaksacja

Do wykonywania aktywności opisanych w 1 i 2 programie używane są różne części ciała w różny sposób.

Program 3 - 20 minut.

Leżenie na brzuchu

Leżenie na plecach

Obracanie się z pleców na brzuch

Obracanie się z brzucha na plecy

Poruszanie nogami

Czołganie się na brzuchu

Raczkowanie

Klęczenie i spacerowanie na kolanach

Upadanie z pozycji klęczącej

Odpychanie i przyciąganie

Relaksacja

Przeprowadzenie tego programu wymaga znacznie więcej świadomości społecznej dziecka ruchliwości i koordynacji.

Program 4 - 20 minut.

Leżenie na brzuchu

Leżenie na brzuchu i mruganie oczyma

Leżenie na plecach z rękoma wokół karku

Poruszanie nogami (jazda rowerem)

Odbijanie się na siedzeniu

Ślizganie się na siedzeniu

Podnoszenie się i stanie bez ruchu

Podnoszenie ramion - jednego a potem obu jednocześnie

Podnoszenie jednocześnie jednej ręki i jednej nogi

Stawanie przed kimś

Podbieganie do - odbieganie od

Spacerowanie - szybko i delikatnie

Spacerowanie - wolno i ciężko

Spacerowanie - wolno i delikatnie ( po cichu)

Dwa i dwa (znajdź partnera)

Odpychanie i przyciąganie

Dowolne ruchy

Taniec

Program ten pomyślany jest jako aktywność grupowa. Wymaga odpowiedniego poziomu świadomości ciała, większej samokontroli, wyższego poziomu rozumienia pojęciowego, koncentracji.

Program SPH - 25 minut.

Kołysanie -pr. 1 i 2

Wymachiwanie rękoma - pr. 1

Pocieranie dłoni - pr. 1

Zaciskanie i otwieranie dłoni - pr. 1

Klaskanie - pr.1 i 2

Głaskanie policzków - pr. 1

Głaskanie brzucha - pr. 1 i 2

Głaskanie ud - pr. 2

Ruchy stóp - nóg - pr. 2

Przewracanie się (padanie) - pr. 1

Relaksacja - pr. 1 i 2

     Każdemu etapowi przyporządkowana jest inna, bardzo wyraźna, radosna linia melodyczna. Rytuał sesji rozpoczyna się już w momencie przygotowań - przyniesienia przyborów i znalezienia odpowiedniego miejsca. Podstawową część inauguruje włączenie magnetofonu i rytualne wykonywanie określonych w danym programie czynności. Pozycja dziecka i forma jego fizycznego kontaktu z terapeutą jest uzależniona od jego woli i możliwości psychofizycznych.
     Po jakimś czasie dzieci zaczynają bardzo wyraźnie łączyć bodźce słuchowe - melodię - ze schematem i rodzajem wykonywanej czynności. Dzięki temu osiąga się nie tylko nawiązanie kontaktu i rozwijanie aktywności, ale również orientację w czasie, umiejętność przewidywania oraz bardzo wyraźny rozwój koordynacji słuchowo - ruchowej; rytmizowanie ruchów w zależności od muzyki.

Hipoterapia stanowi jedną z metod rehabilitacji osób niepełnosprawnych, a swoją specyfikację zawdzięcza koniowi biorącemu udział w terapii. To właśnie obecność konia - "współterapeuty" - sprawia, że jest to wyjątkowa i niepowtarzalna metoda terapeutyczna dająca zupełnie nowe i niespotykane w innych terapiach możliwości. Jest ona jednak ściśle powiązana z innymi metodami rehabilitacyjnymi i terapeutycznymi i w pełni korzysta z ich dorobku.



Pracując od 1988 r. metodą hipoterapii, specjaliści z naszego zespołu, opracowali definicję tej formy terapii i nazewnictwo poszczególnych jej gałęzi.
A oto proponowana przez nas definicja hipoterapii i opis działań wchodzących w jej zakres.

Hipoterapia
działanie mające na celu przywracanie zdrowia i usprawnianie przy pomocy konia i jazdy konnej, osób:

• po przebytych chorobach zostawiających trwałe ślady w sprawności fizycznej i w życiu psychicznym,

• upośledzonych umysłowo,

• z deficytami rozwojowymi,

• z uszkodzeniami analizatorów (wzrok, słuch),

• niedostosowanych społecznie.

Celem terapii z koniem i terapii jazdą konną jest przywrócenie tym osobom sprawności fizycznej i psychicznej w możliwym do osiągnięcia zakresie. Hipoterapia stanowi jeden z elementów rehabilitacji leczniczej i jako taka jest prowadzona przez specjalistę, na zlecenie lekarza.

Dzięki hipoterapii następuje :

• zmniejszenie zaburzeń równowagi i poprawa reakcji obronnych,

• zwiększenie możliwości lokomocyjnych i zapewnienie kontaktu ze zwierzęciem i przyrodą,

• stymulacja rozwoju psychoruchowego dziecka, w tym:

• poprawa koordynacji wzrokowo ruchowej, orientacji przestrzennej oraz rozeznania w schemacie własnego ciała,

• zwiększenie możliwości koncentracji uwagi i utrzymania zorganizowanej aktywności,

• zwiększenie motywacji do wykonywania ćwiczeń,

• rozwijanie samodzielności,

• zwiększenie poczucia własnej wartości,

• relaksacja i osłabienie reakcji nerwicowych.

 

W hipoterapii dają się wyróżnić następujące typy działań, chociaż należy pamiętać, że podział ten nie jest sztywny i poszczególne formy terapii przenikają się nawzajem i uzupełniają.

1. Fizjoterapia na koniu
przywracanie sprawności fizycznej poprzez odpowiednio dobraną gimnastykę leczniczą, wykonywaną na koniu poruszającym się stępem, zalecana i nadzorowana przez lekarza, prowadzona przez fizjoterapeutę, metoda uzupełniająca klasyczną fizjoterapię.


2. Psychopedagogiczna jazda konna
zespół działań podejmowanych w celu usprawnienia intelektualnego, poznawczego, emocjonalnego i fizycznego. Podczas jazdy konnej i czynności z nią związanych stosowane są działania edukacyjne, pedagogiczne, elementy psychoterapii, terapii zajęciowej i logopedii. Terapia ta jest prowadzona przez pedagogów i psychologów.


3. Terapia z koniem
wykorzystanie konia do celów leczniczych, zbliżenie pacjenta i konia daje efekt terapeutyczny, pacjent dzięki relacjom nawiązanym ze zwierzęciem poprawia swoją komunikację ze światem zewnętrznym. Sama jazda konna może być jednym z elementów tej formy terapii, ale nie musi. Prowadzona jest przez pedagogów, psychologów i psychiatrów.


4. Jazda konna dla osób niepełnosprawnych - sport i rekreacja
nie stanowi części hipoterapii, ale jest z nią ściśle związana i ma aspekt terapeutyczny. Umożliwia aktywność sportową osobom niepełnosprawnym, wyrabia u nich nawyk i potrzebę aktywnego spędzania wolnego czasu w kontakcie ze zwierzęciem i przyrodą. Zajęcia prowadzone są przez instruktorów jazdy konnej specjalnie przygotowanych i instruktorów rekreacji ruchowej ze specjalnością hipoterapii.

Dogoterapia

Dogoterapia, czyli terapia z udziałem psa jest jedną z form animaloterapii. Jest to naturalna forma wzmacniająca rehabilitację ruchową i psychoterapię. Głównym motywatorem jest prawidłowo ułożony i odpowiednio przygotowany pies prowadzony przez wyszkolonego przewodnika.

Cele i oddziałowywanie dogoterapii jest wieloprofilowe w zależności od rodzaju i charakteru placówki oraz specyfiki wybranych zajeć. Istotą dogoterapii jest nawiązanie łączności przy pomocy bliskiego, dotykowego kontaktu miedzy osoba chorą, niepełnosprawną a psem terapeutą.

Zajęcia dogoterapii dzielą sie na indywidualne, gdzie przewodnik z psem terapeutą ściśle współpracuje ze specjalistą (głównie rehanilitantem) i grupowe,w których wykorzystuje sie elementy arte terapii, muzykoterapii, czy terapii zajęciowej, a cele zajęć mają charakter ogólnorozwojowy lub/i edukacyjny.

Historia dogoterapii

Pracę badawczą dotyczącą terapii z użyciem zwierząt domowych zapoczątkował w 1964 roku dr Boris Levinson amerykański psychiatra, który leczył autystyczne dzieci. Jako pierwszy pisał o użyciu psa jako narzędzia wspomagającego pracę z młodymi pacjentami. Dr Levinson odkrył, że obecność psa:- pomaga w budowaniu przyjaznego kontaktu z pacjentem i inicjuje terapię,- kontakt ze zwierzętami zapewnia i pomaga zaspokajać ludzkie instynktowne potrzeby dotyku, przyjemności, ciepła.

Od tego czasu w wielu krajach zaczęły powstawać organizacje, których głównym celem jest propagowanie terapii przy udziale zwierząt. Takim przykładem jest amerykańska organizacja Delta Society. Powstała ona w 1977 roku w Portland, pod przewodnictwem M. McCulloch`a. Pierwszymi członkami byli głównie studenci lub absolwenci nauk medycznych i weterynaryjnych. Jest to wiodąca międzynarodowa organizacja zajmująca się badaniem więzi pomiędzy ludźmi, a zwierzętami. Główne cele tej organizacji to: szerzenie świadomości na temat pozytywnego wpływu kontaktu ze zwierzętami na ludzkie zdrowie, rozszerzenie możliwości wykorzystania zwierząt w działaniach medycznych i edukacyjnych. W 1996 roku Delta Society ustanowiła Standardy Praktyczne określające, wyznaczające i definiujące rolę zwierząt w programach terapeutycznych.

Istota dogoterapii

Istotą dogoterapii jest nawiązanie łączności przy pomocy bliskiego, dotykowego kontaktu między osobą chorą, niepełnosprawną a psem terapeutą. Ta forma terapii kontaktowej pozwala na wieloprofilowe usprawnianie rozwoju:

• ruchowego,

• intelektualnego,

• emocjonalnego,

• społecznego.

Zwierzęta oddziałują na zmysł wzroku, słuchu, dotyku i węchu.

Cele terapii:

• kształtowanie pozytywnych emocji dziecka w kontakcie z psem,

• wyzwalanie spontanicznej aktywności

• poprawa sprawności ruchowej

• normalizacja czucia powierzchniowego i proprioceptywnego

• rozwijanie sprawności lokomotorycznych

• normalizacja napięcia mięśniowego

• wielopłaszczyznowe oddziaływanie na zmysły(wzrok, słuch, węch, dotyk)

• poprawa koncentracji uwagii

• wzbogacenie zasobu słownictwa biernego i czynnego

• poczucie sprastwa (wydawanie samodzielne komend psu)

• obniżenie bolesności

• obniżenie ciśnienia tętniczego krwi

• relaksacja, wyciszenie emocji

• wyzwalanie spontanicznej aktywności dziecka ,

• relaksacja, wyciszanie emocji.

Efekty terapeutyczne

• pokonanie lęku przed psami,

• zwiększenie poczucia bezpieczeństwa

• zwiększenie chęci i motywacji do ćwiczeń

• poprawa sprawności ruchowej i motorycznej

• poprawa funkcji manipulacyjnych.

Propozycje ćwiczeń stymulujących rozwój dziecka.

Każde ćwiczenie powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka, jego możliwości oraz samopoczucia i dyspozycji w danym dniu.

Ćwiczenia rozwijające komunikację werbalną. Podstawę ćwiczeń rozwijających mowę stanowi prawidłowe oddychanie. Sprawdzanie dłonią przystawiając ją do psiego nosa jak oddycha pies. Następnie sprawdzenie u siebie czy i jak oddychamy. Naśladowanie dźwięku wydawanego podczas ziewania psa („aaaaaaaaa”), wycia psa („ouuuu, outu”), szczekania psa („hau, hau”). Ćwiczenie usprawniające język poprzez naśladowanie oblizującego się psa. Ćwiczenie dmuchania polegające na delikatnym dmuchaniu w sierść psa co daje efekt wizualny w kształcie gwiazdki bądź też gniazdka. Ważne jest prawidłowe oddychanie (wdech nosem, a wydech ustami). Rozwijanie umiejętności artykulacyjno-komunikacyjnych poprzez powtarzanie psich komend, imion psów, odpowiadanie na pytania terapeuty.

Ćwiczenia usprawniające zmysł dotyku poprzez manipulowanie przez dziecko przedmiotami używanymi w trakcie zajęć (akcesoria psa typu: smycz, szczotka, miska, gryzak, gumowe piłki itd.) odpinanie i przypinanie smyczy, zakładanie obroży, podawanie psu smakołyków i czesanie psa szczotką. Głaskanie psa całą dłonią, palcami, z włosem, pod włos, ruchami okrężnymi, drapanie, lekkie klepanie, przytulanie.




Ćwiczenia usprawniające zmysł wzroku. Rozróżnianie psów w zależności od koloru sierści, rasy, użytkowania psów przez człowieka (fotografie, rysunki, plansze), dobieranie psich akcesoriów w zależności od koloru, szukanie wraz z psem ukrytej zabawki, smakołyku.

Ćwiczenia usprawniające zmysł słuchu. Naśladowanie dźwięków wydawanych przez psa, określenie miejsca gdzie znajduje się pies z zakrytymi chustką oczami, na podstawie usłyszanych odgłosów- szczekania, piszczenia, tupania, etc

Ćwiczenia usprawniające orientację w schemacie własnego ciała i orientację przestrzenną. Wskazywanie części ciała psa i analogicznych części swojego ciała, odkrywanie różnic między ciałem psa a dziecka (np zimny i mokry nos psa i ciepły i suchy nos dziecka). Prowadzenie psa na smyczy po wyznaczonym torze z jednoczesnym wskazywaniem kierunków.

Ćwiczenia usprawniające zdolność koncentracji uwagi. Obserwacja zachowania psa jedzącego smakołyk, pijącego wodę, bawiącego się zabawkami, nasłuchiwanie bicia serca psa, oglądanie części ciała psa. Opisywanie tych czynności, zapamiętywanie sekwencji wykonanych przez psa czynności.

Ćwiczenia ruchowe. Pies czołga się, dziecko w pozycji leżącej porusza się równolegle do niego. Przechodzenie nad psem i pod psem, prowadzenie psa na smyczy i wydawanie mu stosownych komend: „siad”, „stój”, „waruj”, skoki nad psim ogonem, naśladowanie czynności, które wykonuje pies -siedzi, biega, leży na grzbiecie (plecach), wstaje, etc. Rzucanie psu zabawek, smakołyków w kierunku psa lub do miski. Przeskakiwanie nad przeszkodą, najpierw na komendę skacze pies, a potem dziecko, czesanie psa szczotką.


Ćwiczenia oddziałujące na rozwój sfery umysłowej. Doskonalenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, percepcji wzrokowej, sprawności manualnej rąk, umiejętności liczenia w zakresie 0-10, umiejętności odróżniania kolorów.

Dogoterapia najczęściej wykorzystywana jest w:

• jednostkach bądź zespołach neurologicznych

• urazach ortopedycznych narządu ruchu

• amputacjach w okresie poszpitalnym

• gimnastyce korekcyjnej

• chorobach kardiologicznych

• Zespole Down'a

• Zespole Aspergera

• Autyzmie

• uposledzeniach umysłowych

• wadach wzroku

• wadach słuchu

• zaburzeniach mowy

• zaburzeniach koordynacji ruchowej

• Dysfunkcjach społecznych

• w chorobach geriatrycznych




Przykładowe teksty służące wprowadzaniu dziecka w stan relaksu.

Technika relaksacji wg Jacobsona w wersji B.Kaji.

Dzieci leżą wygodnie na kocykach lub dywanie. Nogi wyciągnięte swobodnie. Głowa złożona na małej poduszce. Ramiona wyciągnięte wzdłuż tułowia tak, aby się nie dotykały.
1. Zegnij prawe ramię tak, by naprężyć biceps.
Jesteś silny, bardzo silny, naprężaj go mocno (przez kilka sekund). Czujesz, jak bardzo napięte są twoje mięśnie? A teraz jesteś słaby, rozluźnij napięte mięśnie, połóż z powrotem rękę na dywan. Teraz wyraźnie czujesz, jak rozluźniły się twoje mięśnie.
2. To samo, tylko lewą ręką.
3. Naciśnij, jak możesz najsilniej, pięścią prawej ręki na klocek (z tworzywa sztucznego) położony po twojej prawej stronie - jesteś silny, twoje mięśnie są napięte. A teraz rozluźnij mięśnie, jesteś znowu słaby, nie naciskaj już, czujesz ulgę. Mięśnie rozluźniły się.
4. To samo, tylko z pięścią lewej ręki.
A teraz odpocznij chwile, leż spokojnie i oddychaj spokojnie, równo, ręce twoje odpoczywają.
5. A teraz silna i słaba będzie twoja prawa noga.
Włóż klocek pod kolano zgiętej nogi i mocno ściśnij nogę w kolanie, a teraz noga słabnie, rozluźniasz mięśnie, wypuszczasz klocek.
6. To samo ćwiczenie, tylko z lewą nogą.
7. A teraz zobaczymy, czy masz tyle siły, by napełnić powietrzem swój brzuszek. Wciągnij mocno powietrze w płuca i napnij brzuszek jak balon, mocno, a teraz wypuść powietrze, rozluźnij mięśnie , czujesz ulgę.
8. Naciśnij mocno głową na poduszkę, na której leżysz, głowa jest bardzo silna, naciskasz mocno, a teraz rozluźnij mięśnie, głowa już nie naciska na poduszkę, odpoczywa, czujesz ulgę.
9. Jesteś niezadowolony i groźny, ktoś zniszczył twoją budowlę z klocków. Marszczysz mocno czoło, jeszcze mocniej, a teraz rozluźnij mięśnie, niech odpoczną, czoło jest gładkie.
10. Twoje oczy też możesz mocniej i słabiej zaciskać powiekami. Spróbuj teraz zacisnąć mocno powieki, jeszcze mocniej, a teraz rozluźnij je, odpocznij.
11. A teraz zaciśnij mocno szczęki, zęby dotykają zębów. I górna i dolna szczęka jest silna, zęby mocno naciskają na siebie. A teraz rozluźnij szczęki, czujesz ulgę.
12. Ułóż wargi tak jakbyś chciał powiedzieć „och” (lub zrób ryjek, jak u małej świnki) i napnij mocno mięśnie ust, a teraz rozluźnij mięśni

Trening autogenny Schultza w wersji A. Polender

Posłuchajcie dzisiaj opowiadania o małym , dobrym skrzacie (krasnalu, leśnym ludku, misiu, dobrym duszku, jeżyku, ufoludku itp.). Malutki skrzacik żyje w dużym, ciemnym lesie, pod ogromnym muchomorem. Ma czerwoną czapeczkę, niebieski kubraczek i zawsze się uśmiecha. Przez całą wiosnę, lato , jesień skrzat ciężko pracował, wszystkim wokół pomagał, żeby każdy był szczęśliwy. Zbliżała się zima i skrzacik poczuł się ogromnie zmęczony. Zrobił sobie wygodne posłanie pod czerwonym grzybkiem i postanowił wreszcie wyspać się i solidnie odpocząć. Wszystkie dzieci będą teraz myślały o tym spracowanym, wesołym dobrym skrzacie i robiły wszystko to, co on robi. Skrzat układa się do głębokiego zimowego snu i kładzie się prościutko na posłaniu. Wy też kładziecie się na kocykach. Skrzat kładzie sobie pod głowę poduszeczkę z zielonego, puszystego mchu- wy też leżycie już z głową na poduszce. Skrzacik leży spokojnie, ma zamknięte oczy, czuje jak odpoczywają jego rączki, nóżki, głowa, buzia i oczka. Najpierw czuje, że jego lewa noga robi się taka ciężka, coraz cięższa, jakby była z drewna czy z żelaza. Skrzat nie może jej podnieść, noga stała się leniwa, ale tak jest dobrze, wygodnie. Ach, jak cieplutko i przyjemnie. Prawa noga zazdrości lewej. Więc, aby jej nie było smutno, Skrzacik myśli o tej drugiej. Prawa noga też robi się taka ciężka, coraz cięższa, że nie można jej podnieść, więc się nie rusza, leży spokojnie, jest jej dobrze i cieplutko. Ach, jak ciepło i przyjemnie. Obie nóżki skrzata są teraz spokojne, nie ruszają się. Jest im dobrze i cieplutko. A łapki Skrzacika? Też chcą, żeby im było przyjemnie więc skrzat myśli o nich. Najpierw o lewej rączce. Ona chce odpocząć, bo się bardzo napracowała. Skrzacik położył rączkę wygodnie na posłaniu wzdłuż swego ciała. Paluszki leżą swobodnie. Są leniwe, nic im się nie chce robić. A prawa ręka? Skrzat myśli o niej, a ona robi się taka ciężka jak klocek z drewna, ale za to jest cieplutka i jest jej przyjemnie. Teraz Skrzacik myśli o tej drugiej rączce. Najpierw sprawdza, czy jest jej wygodnie, czy paluszki się nie ruszają. Ojej! Ona też się robi taka ciężka, nie można jej oderwać od kocyka. Ale i jej jest dobrze i cieplutko. Teraz i rączki i nóżki leżą już spokojnie, nie ruszają się. Jest im dobrze. Odpoczywają. Skrzat już o nich nie myśli. Ale za to przypomniał sobie o swojej głowie. Opuszcza ją swobodnie, aż zapada się ona w poduszeczkę. Główka leci, leci gdzieś w dół.... Jest jej dobrze. Buzia również jest spokojna. Oczka są zamknięte, nic nie widzą, jest ciemno. O jak przyjemnie, o niczym się nie myśli. Leżymy spokojnie, cichutko..., słuchamy razem ze skrzatem jak szumi las, jak drzewa śpiewają (nauczyciel nuci kołysankę). Teraz się budzimy i przeciągamy rozkosznie. O, jak dobrze... Skrzacik się wyspał i świetnie się czuje. Zatem spróbujmy, czy potrafimy wolno unieść w górę jedną nóżkę, potem drugą - w górę i bach !- na posłanie, teraz druga w górę i bach! Na posłanie. Skrzat podnosi się i wstaje. Wy też wstańcie, przeciągnijcie się mocno. A teraz, abra - kadabra, hokus -pokus, czary - mary zamieniam was z powrotem w dzieci i zapraszam do koła. Ma teraz do was pytanie: kto z was był naprawdę skrzatem, myślał i robił to samo co on? Co czuliście podczas zabawy? Co wam się najbardziej spodobało?

„Miś”

„Mały, maleńki Puszysty Miś, z miękkimi włoskami i czarnym noskiem, mieszkał z mamusią i tatusiem, i jeszcze mniejszym od siebie braciszkiem w wielkim ciemnym lesie. Wszyscy pracowali całe lato nad przygotowaniem domku na zimę i nad gromadzeniem zapasów jedzenia. Bo jak spadnie śnieg, to żadnego owocu, listka i korzonka nie będzie. Dziś nasz mały miś napracował się bardzo. Ze zmęczenia aż bolą go raczki i nóżki. A tu mamusia wyszła i Miś nie może się jeszcze położyć i odpocząć, bo musi pilnować swego małego braciszka. Robi się już ciemno, a mamusi jeszcze nie ma . Miś niecierpliwi się i niepokoi: Co się stało? Ale mamusia wraca! Jak dobrze! Teraz może odpocząć. Mały miś układa się na posłaniu z pachnącego sianka. Pod głowę kładzie poduszeczkę z miękkiego mchu. Teraz Miś wyciąga się na posłaniu. Zamyka oczy. Rączki kładzie swobodnie i wygodnie wzdłuż ciała. Nóżki są wyprostowane, leżą swobodnie. Jak dobrze i spokojnie jest Misiowi. Miś czuje, że jego rączka staje się ciężka, o! Jaka ciężka! Jakby była z kamienia. Miś nie może jej podnieść. Rączka leży bezwładnie i jest taka ciężka, jakby w ziemię chciała się zapaść. Teraz druga rączka staje się ciężka, o! Jaka ciężka jakby była z kamienia. Miś nie może jej podnieść. Rączka leży bezwładnie i jest taka ciężka, jakby w ziemię chciała się zapaść. A teraz Miś czuje, że jego nóżka staje się ciężka, że zapaść chce się w ziemię. I druga nóżka robi się teraz ciężka i chce zamienić się w bryłę z kamienia. Druga nóżka jest już taka ciężka, bezwładna, ale Misiowi jest dobrze, przyjemnie. Miś jest spokojny, odpoczywa, słuch jak wiatr szeleści liśćmi. Ale oto Miś spostrzega, że jego rączka zrobiła się ciepła. Jest taka ciepła, jakby na nią słoneczko padało i ogrzewało ją swymi promieniami. Obie rączki są cieplutkie. Jest im przyjemnie. Promienie słoneczka przesuwają się na nóżki. Najpierw jedna nóżka robi się rozkosznie ciepła, teraz druga nóżka jest cieplutka. Miś jest rozleniwiony, nic mu się robić nie chce, jest mu dobrze, przyjemnie, spokojnie”.
Teraz następuje chwila przerwy. Minuta lub dłużej (do 5 min.) w zależności od zachowania się dzieci. Pierwsze oznaki wychodzenia ze stanu odprężenia, ruchy kończynami, czy inne wyrazy pobudzenia ruchowego powinny być sygnałem do wyprowadzenia wszystkich dzieci ze stanu relaksacji.
„ A teraz znowu trzeba stać się dzieckiem. Zginamy rączki, wyprostowujemy je raz, dwa, trzy, głęboko oddychamy - raz, dwa, trzy. Teraz otwieramy oczka. I już każde z nas jest znowu tylko dzieckiem Mis został w lesie, ale my teraz tak jak Miś czujemy się bardzo dobrze, jesteśmy wypoczęci i radośni.”


Pszczoła Słoduszka- (adaptacja treningu W.Schulza)
Dzieci układają się w wygodnej pozycji, tak by nie przygniatać żadnej kończyny. Zaczyna brzmieć muzyka.
Mówimy:
Posłuchajcie bajki o pszczole Słoduszce. Postarajcie się przeżyć to, co ona.
Było lato. Słońce mocno grzało. Pachniały kwiaty lipy, koniczyny i wiele innych. Słoduszka od rana zbierała z kwiatów słodki nektar. Musiała bardzo szybko poruszać skrzydełkami, żeby przefruwać z jednego kwiatka na drugi. Poczuła zmęczenie. Ile to jeszcze kwiatów musze odwiedzić? Zaczęła liczyć: jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć, siedem, osiem, dziewięć, dziesięć, jedenaście, dwanaście (przy liczeniu należy zwalniać tempo). Słoduszcze zaczął się plątać język...Położyła się wygodnie na dużym liściu, rozluźniła zmęczone nóżki i łapki, zamknęła oczy. Jej brzuszek zaczął spokojnie oddychać. Jak mi dobrze, słyszę tylko piękną, cichą muzykę lata, pomyślała Słoduszka. Moja prawa łapka staje się coraz cięższa, nie chce mi się jej podnieść. Moja lewa staje się leniwa, nie chce mi się jej podnieść. Tylko mój brzuch równiutko, spokojnie oddycha. Prawa noga z przyczepionym woreczkiem miodu staje się ciężka, coraz cięższa i cięższa. Lewa noga, też z woreczkiem miodu , staje się ciężka, coraz cięższa. Nie chce mi się jej podnieść. Głowa jest tak wygodnie ułożona. Jestem spokojna, słyszę piękną muzykę. Czuję jak słońce ogrzewa moje nogi i łapki. Jest mi coraz cieplej...Ciepło z łapek i nóg przepływa do brzuszka. Całe ciało jest przyjemnie ogrzane letnim słońcem. Jestem spokojna, czuję się bezpiecznie. Ogarnia mnie senność. Zasypiam, zasypiam, zasypiam...”



Masaż relaksacyjny
Puszek
Jedno dziecko z pary kładzie się na plecach. Drugie dziecko kawałkiem postrzępionej papierowej serwetki lekko gładzi czoło, policzki, szyję, ręce
i odsłonięte do kolan nogi leżącego dziecka. Towarzyszy temu cicha, spokojna muzyka.

Toczek i skoczek
Dzieci dobierają się parami. Jedno kładzie się na brzuchu, drugie klęka przy nim z boku i :
a) naśladuje taniec „toczka”: przy muzyce granej płynnie, jedną lub dwiema piłeczkami zatacza kółka na leżącym dziecku przesuwając ruch od pięt do czubka głowy,
b) naśladuje taniec „skoczka”: przy muzyce granej skocznie, (odrywając) dotyka piłkami ciała dziecka. Głowę należy pominąć lub dotykać delikatnie.
Masaż należy powtórzyć przynajmniej dwukrotnie, a potem zamienić role dzieci.
Pierzynka
Troje dzieci kładzie się na brzuchu obok siebie. Policzek opierają na dłoniach ułożonych jedna na drugiej. Prowadzący lub dzieci delikatnie kładą kolejno na ich podudziach, udach, biodrach, plecach i głowach zawiązane w płótnie lub w worku piłki, kasztany lub żołędzie. Zawartość worka uciska ciała dziecka i przesypując się wewnątrz worka lekko je masuje wywołując przyjemne uczucia. Relaks wynikający z doznań fizycznych uspokaja psychicznie. Pełnię komfortu uzyskują dzieci słuchając równocześnie spokojnej muzyki. Po minucie lub dwóch następuje zmiana ról.

Deszczyk
Jedno dziecko z pary kładzie się na brzuchu opierając policzek na dłoniach ułożonych na podłodze płasko jedna na drugiej. Drugie dziecko z pary mówi tekst i ilustruje go czynnościami palców i dłoni na plecach leżącego dziecka.
Ilustrację może wspomagać muzyka.
Tędy płynie rzeczka, - rysowanie palcem rzeczki od karku do krzyża
idzie pani na szpileczkach - dotykanie pleców wskazującymi palcami
od krzyża do głowy
tu przebiegły konie - delikatne klepanie pleców palcami zwiniętymi
w pięści od krzyża do głowy w rytmie galopu
koni - „pa- ta- taj”
tędy przeszły słonie, - powolne oklepywanie pleców od krzyża ku głowie,
całymi dłońmi ułożonymi w kształcie łódeczki,
a tu idzie szczypaweczka, -umiarkowane szczypanie kręgosłupa od krzyża
ku głowie,
zaświeciły dwa słoneczka, - powolny kolisty masaż górnej części pleców
otwartymi dłońmi (palce złączone),
spadł drobniutki deszczyk, - przebieranie wszystkimi palcami po plecach
od krzyża ku głowie,
czy przeszedł cię dreszczyk? - lekkie szczypanie kręgów szyjnych.
Po dwukrotnym wykonaniu masażu następuje zamiana ról.
Masaż nóg
Jedno dziecko z pary leży na brzuchu opierając policzek na dłoniach ułożonych na podłodze płasko jedna na drugiej. Prowadzący klęka za leżącym dzieckiem, ujmuje jego nogę, ugina ja w kolanie, mówi tekst i ilustruje go czynnościami dłoni na łydce ugiętej nogi. To samo ćwiczenie można wykonać na rękach leżącego na wznak.
Cicho, cichutko,
w puszystej kurteczce,
chodziła myszka
po gładkiej półeczce. -powolne głaskanie łydki pięty do kolana,
Znalazła ser żółty,
ząbkami go jadła (pauza), - powolne ściskanie łydki palcami rozpoczynając
do pięty , a kończąc przy kolanie,
strzepnęła okruszki (pauza) - szybkie klepanie łydki od pięty do kolana
luźnymi, rozstawionymi palcami,
w kąciku usiadła,
okruszki zebrała,
ząbkami je zjadła (pauza), - powolne ściskanie łydki od pięty do kolana,
po gładkiej półeczce
chodziła w kurteczce. - głaskanie łydki od pięty do kolana.
(J. Stadnicka)
Te same czynności wykonują dzieci na drugiej nodze. Potem następuje zamiana ról.

Teksty afirmacji, wizualizacji dla dzieci
„Wodospad”
Wyobraź sobie, że spacerujesz po lesie. Otaczają Cię same duże drzewa. Pogodnie zagłębiasz się w las. W pewnej chwili dociera do Ciebie szum płynącej wody. Jest to bardzo przyjemny dźwięk. Słyszysz go coraz wyraźniej... Zbliż się do płynącej wody, do tego strumienia. Idąc wzdłuż jego biegu, dochodzisz do wodospadu ciepłej wody. Jest to wyjątkowo piękny wodospad, otoczony mgiełką pary... Wpatrujesz się w tę wodę, obficie spływającą. Wodę czystą i ciepłą... Czujesz miłe wzruszenie.7
Celem relaksu przez wizualizację jest wprowadzenie zarówno ciała, jak
i umysłu w stan totalnej relaksacji.

„Chmurka”
Wyobraź sobie, że jesteś białą pierzastą chmurką, płynącą po niebie. Wyglądasz ślicznie na tle błękitnego nieba, przemykając między promieniami słońca. Delikatny wiaterek przemieszcza chmurki we wszystkie strony, nie jesteś sam, płyną obok ciebie inne białe chmurki. Jest Wam razem dobrze. Przed Wami przelatują ptaki, a w dole wciąż zmienia się krajobraz. Płynąc po niebie widzisz w dole piękny las, rozległe łąki, pola z łanami zbóż, pola przecina rzeka, a wzdłuż niej droga, ale to wszystko jest w dole. Ty beztrosko płyniesz po niebie, czujesz się radosny i bezpieczny, kąpiesz się w promieniach słońca, jesteś szczęśliwy, masz swoje miejsce, jesteś potrzebny i ważny, jesteś jedyny i niepowtarzalny. Czujesz, że jesteś kochany, akceptowany. Zapamiętaj te wszystkie odczucia, zawsze będziesz mógł do nich wrócić. A teraz powoli wracasz do sali na swoje miejsce i przestajesz być chmurką”.



Ćwiczenia oddechowe
Jak ptak
Ustawcie się wyprostowani. Wasze stopy rozstawione są na szerokość waszych bioder. Spójrzcie, czy na pewno stoją one pod waszymi kośćmi biodrowym.
Spróbujcie oddychać cały czas przez nos.
Wypuście powietrze i przysuńcie na wysokości klatki piersiowej wyciągnięte do przodu ramiona, aż dotkną się one wewnętrznymi powierzchniami dłoni. Górna część pleców jest przy tym trochę zaokrąglona, głowa lekko pochylona.
Przy każdym wdechu odsuńcie wyciągnięte ramiona tak daleko do tyłu, jak to tylko możliwe. Jednocześnie unieście głowę do góry i uwypuklijcie klatkę piersiową.
Z każdym wdechem otwieracie się w ten sposób na wpływające do waszych płuc powietrze, a przy wydechu zamykacie się.
Wyglądacie jak duże, latające ptaki.
Powtórzcie te ruchy dłoni koło sześć razy, a potem wsłuchajcie się w swoje wnętrze z zamkniętymi oczami.


Jak czuje się teraz twoje ciało?
Czy czujesz ożywiające działanie tego ćwiczenia oddechowego?
Powtórz to ćwiczenie jeszcze raz, zrób sześć wdechów i wydechów
A potem na siedząco wsłuchaj się w swoje wnętrze.

Dłonie i oddech
Podczas ćwiczeń dziecko siedzi lub leży.
- dziecko dmucha na wnętrze dłoni, kilkakrotnie przesuwając dłoń powoli przed ustami, od nadgarstka po czubek dużego palca i z powrotem. Następnie powtarza czynność, ale przerywa dmuchanie na czubku dużego palca i zaczyna od nadgarstka.
- Między dwoma wydechami wstrzymuje na kilka chwil oddech. Stopniowo uświadamia sobie, że nie sposób żyć bez oddychania.
- Podobne ćwiczenia dziecko powtarza z pozostałymi palcami, oczekując chwilę przed każdym z nich.
Kontynuuje ćwiczenie, tym razem z zamkniętymi oczyma, skupiając uwagę na bodźcach dotykowych, docierających z palców, To właśnie kombinacja świadomych i podświadomych działań pozwala dzieciom na nawiązywanie kontaktów z ich bardzo osobistym, wewnętrznym życiem, z ich indywidualnym Ja. Dziecko potrafi odczuwać w sobie to tajemnicze miejsce, w którym może być radosne, pewne siebie, kompetentne, współczujące, naturalne, spontaniczne, spokojne, przyjaźnie nastawione do innych i odprężone.
- wnętrza dłoni, nadgarstka.
- Powtarza ćwiczenie na wnętrzu drugiej dłoni, później na wierzchu obydwu dłoni.
- Robi głęboki wdech i dmucha na swoją dłoń jak najdłużej potrafi, do wyczerpania całego zebranego w płucach powietrza.


Balonik
Dziecko otrzymuje po jednym baloniku.
- Dziecko chwyta delikatnie ustnik kciukiem i palcem wskazującym i próbuje nadmuchać balonik.
- Drugą dłonią kontroluje powiększanie się balonika.
- Wypuszcza z balonika powietrze, łapie oddech i ponownie dmucha w ustnik balonika.
- Po każdym wydechu zaciska na ustniku i kontroluje wzrokiem wielkość balonika. Powtarza ćwiczenie aż do osiągnięcia pożądanej wielkości balonika.
Możliwe są wówczas dwie zabawy:
1) Dziecko zawiązuje węzeł na ustniku.
· Ćwiczenia dla jednego dziecka:
- Dziecko podrzuca balonik i starając się nie spuszczać go z oczu, obserwuje jego powolne opadanie. Podbija balonik w górę, zanim ten dotknie ziemi.
- W chwili gdy dotyka ręką balonika, skupia myśl na jego znikomych ciężarze.
- Próbuje odbijać balonik głową, łokciem, barkiem, plecami, by w pełni zdać sobie sprawę z jego niewielkiego ciężaru.
- Przy okazji przypomina sobie i wymienia nazwy poszczególnych części ciała.
· Ćwiczenia dla dwójki dzieci:
- Dzieci rzucają do siebie baloniki i próbują odbijać je, zanim któryś balonik upadnie na ziemię.
- Obserwują, jak lot balonika zależy od siły włożonej w jego uderzenie.
2) Dziecka ściska kciukiem i palcem wskazującym ustnik nadmuchanego balonika
- w pewnym momencie puszcza balonik i obserwuje tor jego lotu oraz
wsłuchuje się w świst uciekającego powietrza.
- zbliża nadmuchany balonik do twarzy i stopniowo wypuszcza z niego
powietrze tak, by poczuć jego powiew na policzkach, szyi, czole itp.

---