Uzdrowiska


Uzdrowiska

Choroby skóry: Busko Zdrój; Lądek Zdrój; Świnoujście

Choroby kobiece: Duszniki Zdrój; Krynica; Połczyn Zdrój; Świeradów Zdrój; Świnoujście

Choroby układu oddechowego: Ciechocinek; Czerniawa Zdrój; Duszniki Zdrój; Goczałkowice; Iwonicz Zdrój; Jedlina Zdrój; Kołobrzeg; Międzyzdroje; Muszyna; Piwniczna; Polańczyk; Rabka; Rymanów Zdrój; Sopot; Supraśl; Świnoujście; Szczawnica; Ustka; Ustroń; Wieliczka; Wysowa; Złockie; Żegiestów Zdrój

Stany po żółtaczce zakaźnej: Długopole Zdrój

Choroby układu trawienia: Długopole Zdrój; Duszniki Zdrój; Inowrocław; Iwonicz Zdrój; Jedlina Zdrój; Krynica; Muszyna; Piwniczna; Polanica Zdrój; Szczawno Zdrój; Wysowa; Złockie; Żegiestów Zdrój

Choroby narządów ruchu i reumatyczne: Augustów; Busko Zdrój; Ciechocinek; Cieplice Śl. Zdrój; Horyniec; Jedlina Zdrój; Goczałkowice; Inowrocław; Iwonicz Zdrój; Kamień Pomorski; Kołobrzeg; Konstancin; Lądek Zdrój; Polańczyk; Połczyn Zdrój; Solec Zdrój; Sopot; Supraśl; Swoszowice; Świeradów Zdrój; Ustka; Ustroń; Wieniec Zdrój

Choroby układu krążenia: Augustów; Busko Zdrój; Ciechocinek; Długopole Zdrój; Inowrocław; Kamień Pomorski; Kołobrzeg; Konstancin; Krynica; Kudowa Zdrój; Lądek Zdrój; Międzyzdroje; Nałęczów; Polanica Zdrój; Sopot; Świnoujście; Ustka; Wieniec Zdrój

Choroby układu moczowego: Cieplice Śl. Zdrój; Krynica; Szczawno Zdrój; Wysowa

Choroby układu wydzielania wew. i przemiany materii: Kołobrzeg; Konstancin; Krynica; Kudowa Zdrój; Międzyzdroje; Supraśl; Świnoujście; Ustka *

Kuracjusze najczęściej wybierają: Kołobrzeg, Krynicę, Ciechocinek, Polanicę Zdrój, Ustroń, Iwonicz Zdrój, Lądek Zdrój, Świnoujście, Ustkę, Szczawnicę

Kasy chorych najczęściej wybierają: Busko Zdrój, Ciechocinek, Kołobrzeg, Krynicę, Lądek Zdrój, Rabkę, Nałęczów, Polanicę Zdrój, Polańczyk, Rymanów Zdrój, Szczawnicę, Świnoujście

Busko Zdrój

BUSKOWIANKA - wysokozmineralizowana z zawartością jodków - produkowana z ujęcia "Nowy Nurek" i naturalnej wody mineralnej z odwiertu "Henryk" w Busku Zdroju.

Busko Zdrój położone jest w Niecce Nidziańskiej. W jego okolicy znajduje się wiele zabytków i rezerwatów przyrody. Największą wartością uzdrowiska są unikalne źródła leczniczych wód siarczkowych, jedyne w Polsce. Zasoby wód leczniczych i walory klimatyczne zdecydowały o tym, że od 160 lat leczone są tu schorzenia reumatyczne i pourazowe, neurologiczne, choroby skóry i układu krążenia.

Pierwsza wzmianka o największym bogactwie tego regionu - solankach - pochodzi z roku 1252, kiedy to Bolesław Wstydliwy w immunitecie skarbowym zezwolił klasztorowi na eksploatację miejscowej solanki.

W 1287 r. Busko otrzymało z rąk księcia Leszka Czarnego prawa miejskie.

Miejscowa ludność od dawna znała lecznicze właściwości tutejszych wód. Leczono za ich pomocą chore bydło, ci, którzy nie mogli dojść do zdrowia zażywali w niej kąpieli, lub też próbowali ją pić.

Przyjeżdżała tu królowa Jadwiga. Interesował się też miejscowymi solankami król Stanisław Poniatowski. Chciał z miejscowych solanek pozyskiwać sól. Jan Ursyn Niemcewicz wspomina w pamiętnikach, że działały w Busku dwie duże tężnie i ważelnie soli, które oglądał ponoć sam król.

Zainteresowanie miejscowymi solankami wzrosło szczególnie po I rozbiorze Polski, kiedy to granica odcięła tę część kraju od kopalń soli w Wieliczce i Bochni. Zaczęło się poszukiwanie złóż soli kamiennej. Nie znaleziono ich, a warzona z miejscowych solanek sól była nie tylko droga, ale także gorzka. Zawierała bowiem znaczne ilości siarki. Rosła jednak stale sława leczniczych właściwości miejscowych wód. Wiele z tej sławy zawdzięcza Busko praktyce miejscowego lekarza L. Winterfelda, który przez wiele lat prowadził badania przydatności miejscowych wód w leczeniu reumatyzmu. Wyniki tych prac i eksperymentów zostały przez niego ogłoszone w 1808 r. Miejscowi po opublikowaniu jego badań zaczęli budować przy własnych domach małe komórki z wannami, które wynajmowano przyjezdnym.

Liczba kuracjuszy rosła z roku na rok. W 1828 roku było ich już 202. Na ówczesne czasy ilość imponująca. Wśród pacjentów znalazł się były napoleoński generał Feliks Rzewuski. Po zniesieniu w 1818 roku klasztoru został on dzierżawcą dóbr pokościelnych. Generał Rzewuski zabiegał o poparcie władz w zorganizowaniu spółki dla wykorzystania wód znajdujących się pod miastem. Dotarł w tej sprawie do namiestnika carskiego - księcia Paskiewicza. Spółka została założona i rozpoczęła się rozbudowa, a ściślej mówiąc budowa uzdrowiska.

Do zaprojektowania i wybudowania zakładu zaangażowano Henryka Marconiego profesora warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych. H. Marconi był na ówczesne czasy jednym z najbardziej znanych architektów. Projektował warszawski hotel Bristol, wodozbiór w Ogrodzie Saskim itd. Zakład kąpielowy - obecne sanatorium "Marconi" - oddany został do użytku w 1836 r. i tę datę uznano za powstanie Uzdrowiska Busko Zdrój.

W tym samym czasie powstał wspaniały park krajobrazowy według projektu ogrodnika Ignacego Hanusza. Istnieje on do dzisiaj. Rośnie w nim 4,5 tysiąca drzew i krzewów rzadkich odmian.
W 1837 r. z pieniędzy ofiarowanych przez cara Mikołaja I, datków obywateli oraz sprzedaży broszury: "Wiadomości o użyciu wód buskich w leczeniu różnych chorób" dr J. Oczapowskiego, warszawskiego lekarza praktykującego w Busku - rozpoczęto budowę szpitala dla ubogich pod wezwaniem Mikołaja.

Kaplica Zdrojowa św. Anny z 1888 r. w stylu neogotyckim

CIECHOCINEK

Uzdrowisko: Ciechocinek jest najbardziej znanym i największym uzdrowiskiem nizinnym w Polsce. Jego bogactwem są wody słone i solanki, posiadające właściwości lecznicze. Stosuje się je do zabiegów balneologicznych: kąpieli, inhalacji, irygacji, płukania oraz kuracji pitnej. Kuracja w uzdrowisku ma formę leczenia szpitalnego, sanatoryjnego i ambulatoryjnego. Leczy się tu choroby układu krążenia, układy oddechowego, ortopedyczno-urazowe, reumatyczne, układy nerwowego i kobiece. Obiekty lecznicze i tężnie położone są w Parku Zdrojowym. Ze względu na uzdrowiskowy charakter, nie ma w Ciechocinku rozwiniętego przemysłu.
Komunikacja: Miasto ma połączenie kolejowe z Aleksandrowem Kujawskim i Toruniem. Można także dojechać autobusami PKS i Polskim Expresem.
Życie kulturalne: W sezonie letnim odbywa się tu wiele imprez, takich jak na przykład Międzynarodowy Festiwal Hejnałów Myśliwskich, Dni Kultury Żydowskiej, Ogólnopolski Festiwal Piosenki Strażackiej, Jubileuszowe Spotkania z Folklorem Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów i Festiwal Operowo-Operetkowy. Działa kino "Zdrój", Teatr Letni i Cafe Galeria, organizujące wystawy malarstwa.
Rekreacja: Kuracjusze mogą robić wycieczki do skansenu oraz rezerwatu roślin słonolubnych, mieszczącego się w pobliżu Tężni III. Na terenie miasta znajduje się wiele parków i skwerów, z najsłynniejszym Parkiem Zdrojowym. Istnieje możliwość zorganizowania rejsu po Wiśle.
Sport: W mieście działa Ciechociński Klub Sportowy "Zdrój" i Ośrodek Sportu i Rekreacji. Instutucje te dysponują stadionem i kortami tenisowymi. Czynny jest basen termalno-solankowy. W Ciechocinku mieści się ośrodek jeździecki "Amazonka". Miasto jest organizatorem Kolarskiego Memoriału im. Jerzego Banasiaka

 1823 - powstała warzelnia soli i tężnie

 1836 - początki uzdrowiska

 1867 - połączenie kolejowe

 1919 - prawa miejskie

 zabudowa uzdrowiskowa
- trzy zabytkowe tężnie
- klasycystyczna łazienka z połowy XIX w.
- budynki łazienek w stylu rokokowym z przełomu XIX/XX w.

 park zdrojowy z muszlą koncertową i zegarem kwiatowym

 kościół NMP z 2. połowy XIX w.

 drewniana cerkiew Michała Archanioła z 1894 r.

 Muzeum - Skansen Walców Drogowych

 rezerwat słonoroślowy koło tężni

 fontanna Grzyb

Najcenniejszymi spośród obiektów zabytkowych na terenie Ciechocinka są :

  1. Augustów

AUGUSTÓW, m. w woj. podlaskim, siedziba powiatu augustowskiego, na Równinie Augustowskiej, nad Nettą, w otoczeniu jez.: Necko, Białe, Sajno, na zach. skraju Puszczy Augustowskiej

2. Busko Zdrój

3. Ciechocinek

4. Cieplice Śląskie - Zdrój

część Jeleniej Góry, uzdrowisko nad Kamienną

Historia:

 1175 - podobno książę Bolesław Wysoki odkrył ciepłe źródła siarczane

 1281 - dokument z tego roku notuje nazwę łacińską: Calidus fons (Ciepłe źródło).

 XIII w. - postawiono kościół drewniany.
Cieplice należały do książąt wrocławskich.

 XIV w. - po podziałach Cieplice znalazły się w księstwie jaworskim.

 1368 - jako wiano księżnej świdnickiej Anny, żony cesarza i króla czeskiego Karola IV, przeszły do korony czeskiej. Były w kluczu dóbr Kowary i cesarz darował je hrabiemu Gotsche.

 1483 - hrabia Gotsche odsprzedał część Cieplic cystersom z Gruszowa (Krzeszowa).

 1627 - pobudowano pierwsze budynki kąpielowe na gruncie królewskim.

 1692 - budynki kąpielowe postawiono również na gruncie klasztornym.
Źródła miały temperaturę od 25o do 43oC, lecząc wiele chorób (artretyzm, reumatyzm, choroby skórne, nerwowe, choroby kobiece).

 1711 - spłonął drewniany kościół, na jego miejsce postawiono świątynię z kamienia.

 1777-1789 - odbudowano po pożarze zamek, mieszczący się na murach dawnego klasztoru cysterskiego. W zamku mieściła się biblioteka z 80 tysięcy tomów, galeria obrazów, zbrojownia, gabinet numizmatyczny i trzeci z rzędu w Europie zbiór ornitologiczny.

 1812 - dobra klasztorne skonfiskowano, a tę część miasta nabył hrabia Schaffgotsch.

 1820 - hrabiowie Schaffgotsch postawili szpital dla 20 ubogich.

 1868 - pobudowano Dom Zdrojowy.

 1880 - było około 3 tys. stałych mieszkańców, w tym 840 katolików i 60 Żydów. Co rok przyjeżdżało około 3 tys. kuracjuszy.

 1940 - było 6035 mieszkańców, przeważnie ewangelików.

 1945 - miasto mało ucierpiało, ludność je opuściła.

 1956 - 12400 mieszkańców.

Odwiedź:

 barokowy kościół św. Jana Chrzciciela z lat 1712-1714 z barokowym wnętrzem, amboną bogato ozdobioną scenami z życia Jana Chrzciciela, rokokowym ołtarzem głównym i cennymi obrazami pasyjnymi F. Hoffmanna z 1736 r. pod chórem

 koło kościoła dzwonnica i dawny cmentarz z renesansowymi i manierystycznymi nagrobkami przeniesionymi z Radomierza

 Długi Dom - najstarszy w Cieplicach dom zdrojowy, uprzednio klasztor cystersów, połączony gankiem ze źródłem

 kamienna figura św. Jana Nepomucena na moście na Kamiennej

 barokowy zbór ewangelicko-augsburski

 klasycystyczny pałac hrabiów Schaffgotschów (obecnie filia Politechniki Wrocławskiej)

 zespół sanatoryjny:
Park Zdrojowy z klasycystycznym Pawilonem Zdrojowym i dobudowanym Teatrem Zdrojowym
sanatoria i zakład przyrodoleczniczy wykorzystujący mineralne wody termalne (temp. od 17,5 do 56 stopni) z czynnymi związkami siarki, krzemionki i fluoru

 Park Norweski, a w nim Pawilon Norweski mieszczący Muzeum Przyrodnicze na bazie kolekcji hrabiów Schaffgotschów

5. Czerniawa Zdrój

CZERNIAWA-ZDRÓJ, dawna wieś, od 1973 dzielnica w pn.-zach. części Świeradowa-Zdroju, u podnóża G. Izerskich, nad Czarnym Potokiem (dopływ Kwisy); uzdrowisko (gł. dla dzieci) i ośr. wypoczynkowy; źródła szczawy wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowo-żela- zistej i wód słabo zmineralizowanych, silnie radoczynnych; leczy się tu choroby dróg oddechowych, reumatyzm, niedokrwistość, krzywicę; zakład przyrodoleczn. z pijalnią wód miner., szpital uzdrowiskowy, sanatoria, domy profilaktyczno-wypoczynkowe i wczasowe.

6. Dąbki

8 km SW od Darłowa, uzdrowisko nad Bałtykiem

DĄBKI, wieś w woj. zachodniopomor. (powiat sławieński, gmina Darłowo), na Wybrzeżu Słowińskim, nad M. Bałtyckim. — 240 mieszk. (1998); stara osada rybacka; kąpielisko mor.; ośr. letniskowy i wczasowy

 plaże nad Bałtykiem - Wybrzeże Słowińskie

 domy z XVIII i XIX w.

 przystań żeglarska

 ośrodek windsurfingu

 jezioro Bukowo

 7. Długopole Zdrój

uzdrowisko nad Nysą Kłodzką, u podnóża Gór Bystrzyckich, S od Bystrzycy Kłodzkiej; źródła szczaw alkalicznych; leczy się tu choroby układu pokarmowego i układu krążenia

 źródła wody mineralnej o znakomitych właściwościach leczniczych

 park zdrojowy z bogatym drzewostanem: cisy, sosny, jawory, klony

 kaplica mszalna Najśw. Serca Pana Jezusa parafii w Długopolu Dolnym

 skocznia narciarska

 tor saneczkowy

8. Duszniki-Zdrój

25 km W od Kłodzka, nad Bystrzycą Dusznicką

DUSZNIKI-ZDRÓJ, m. w woj. dolnośląskim (powiat kłodzki), między G. Bystrzyckimi, Stołowymi i Orlickimi, nad Bystrzycą Dusznicką (l. dopływ Nysy Kłodzkiej). — 5,6 tys. mieszk. (1998). Stara osada rzemieślniczo-handl.; prawa miejskie przed 1324; do 1595 własność Piastów śląskich; od 1341 pod panowaniem Czech, dzieliły losy polit. Śląska; w XV-XVIII w. ośr. górn.-hutn.; poł. XIV w.-1879 eksploatacja złóż żelaza; od XVI w. sukiennictwo i produkcja papieru; od 1769 uzdrowisko (miejscowe źródła wzmiankowane w pocz. XV w.); 1826 przebywał tu na kuracji F. Chopin; od 1945 w Polsce. Uzdrowisko i ośr. turyst.-wypoczynkowy; łagodny, śródgórski klimat, wody miner. (szczawy alkaliczne i żelaziste z dużą zawartością wolnego dwutlenku węgla); leczy się choroby układu trawiennego, kobiece oraz górnych dróg oddechowych; szpitale i prewentoria uzdrowiskowe, sanatoria, zakład przyrodoleczn.; hotel, wiele domów wczasowych, ośr. kolonijne, schroniska PTTK, ośr. przygotowań olimpijskich (sporty zimowe), wyciągi narciarskie; drobny przemysł (zakład elektrotechniki motoryzacyjnej, szlifiernia kryształów, wytwórnia bezwodnika kwasu węglowego); wyrób papieru czerpanego (produkcja ręczna; jedyny zachowany w środk. Europie młyn papierniczy z XVI w., ob. Muzeum Papiernictwa); Muzeum Festiwali Chopinowskich; w rynku kamienice (XVI-XVIII w., przebud.).

Atrakcje turystyczne Największym bogactwem naturalnym Dusznik są lecznicze źródła mineralne należące do typu źródeł szczelinowych. Wody te wypływają ze skał metamorficznych (łupków łyszczykowych), zaś powstający w głębi ziemi powulkaniczny dwutlenek węgla nasyca wody podziemne pochodzenia opadowego, dzięki czemu mają one lepsze zdolności rozpuszczania skał. Wody dusznickie należą do szczaw wodorowęglanowo-wapniowych. Stopień mineralizacji jest na poziomie 1,3 - 2,5 g/dm3. Mają one stabilny skład chemiczny. Wydajność źródeł ulega nieznacznym wahaniom tylko pod wpływem opadów atmosferycznych. Używane są do kuracji pitnej, kąpieli mineralnych i do produkcji CO2. Obecnie eksploatuje się pięć źródeł. Są to: "Pieniawa Chopina" , "Jan Kazimierz" , "Agata", "Jacek" , "B-4"

 1742 - ze Śląskiem miasto Prusy wzięły

 1769 - poczęto wykorzystywać tutejsze źródła lecznicze (szczawy bogate w żelazo i kwas węglowy) tak, że w XIX w. powstało uzdrowisko, w którym leczono niedomogi serca, nerwów, nerek, astmę, artretyzm, reumatyzm, choroby kobiece.

 1826 - 27 sierpnia Fryderyk Chopin odegrał w Dusznikach swój pierwszy koncert publiczny, z którego dochód przeznaczono dla dwojga sierot; wspomniany fakt uczczono stosownym obeliskiem w roku 1897

 1872 - było 3167 mieszkańców, a to dzięki uruchomieniu w pobliżu huty żelaznej i rozwojowi przemysłu drzewnego

 1902 - doprowadzono kolej

 1946 - inauguracja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich

 1958 - 4600 mieszkańców

 kościół parafialny św. Piotra i Pawła z połowy XVI w., w miejscu drewnianej świątyni, którego prezbiterium to południowo-wschodnia kaplica obecnego kościoła

 kościół polsko-katolicki Matki Bożej Różańcowej - pierwotnie kościół ewangelicki szwedzkiego Związku Gustawa Adolfa, powstał jako pierwszy kościół tego związku na Śląsku w 1845 r., z wieżą ukończoną w 1893 r., ołtarz, ambona i organy oraz wystrój malarski Rogowskiego z końca XIX w.

 kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa z lat 1899-1902; usytuowany jest na tarasie na stoku góry

 klasztor franciszkanów zbudowany w latach 1925-26 jako klasztor i jednocześnie dom wypoczynkowy dla braci franciszkanów z całej prowincji śląskiej

 kaplica Św. Trójcy na Wzgórzu Rozalii (560 m n.p.m.) w lesie bukowym

 zabytkowy młyn papierniczy z 1605 r., obecnie Muzeum Papiernictwa z pokazową produkcją papieru czerpanego

 dawny pensjonat Burgelów Lejarnia

 Park Zdrojowy
- obelisk ku czci Chopina z 1897 r.
- pomnik Chopina wg projektu Jana Kucza z 1976 r.

 dworek Chopina - odbywa się tu Festiwal Chopinowski

 Teatr Zdrojowy im. Chopina

 rynek z ratuszem i kamieniczkami z XVII-XIX w.

 figura wotywna Matki Bożej z Dzieciątkiem w otoczeniu św. Floriana i św. Sebastiana z 1725 r. na rynku

 w Podgórzu
- barokowa kapliczka Podwyższenia Krzyża Świętego z 1707 r.
- wyciągi narciarskie na Przyjacielską Kopę i na Sołtysią Kopę
- tor bobslejowy i saneczkowy z Gajowej

 Jamrozowa Polana - centrum biathlonu (trasy biegowe i wielostanowiskowa strzelnica) na zboczu Gajowej Kopy

 Międzynarodowy Festiwal Chopinowski w sierpniu

 informacja turystyczna, Rynek 9, tel. (0- 74) 86 69 413

www.duszniki.zdroj.pl

9. Dziwnówek

8 km N od Kamienia Pomorskiego, uzdrowisko nad Bałtykiem i Jeziorem Wrzosowskim

DZIWNÓWEK, wieś w woj. zachodniopomor. (powiat kamieński, gmina Dziwnów), na Wybrzeżu Trzebiatowskim, nad M. Bałtyckim. — 400 mieszk. (1998); ośr. letniskowy, wczasowy i turyst.; uzdrowisko dziecięce (wody leczn., chlorkowo-sodowe; sanatorium od XIX w.

 nowoczesny kościół św. Maksymiliana Marii Kolbego z interesującymi witrażami

 Zalew Wrzosowski, Zalew Kamieński , rzeka Dziwna , Martwa Dziwna

 plaże nad Bałtykiem

10. Goczałkowice-Zdrój

5 km S od Pszczyny, nad zalewem Goczałkowickim na Wiśle

GOCZAŁKOWICE-ZDRÓJ, wieś gminna w woj. śląskim (powiat pszczyński), na pograniczu Równiny Pszczyńskiej i Kotliny Oświęcimskiej, ok. 4 km na wsch. od Jez. Goczałkowickiego. — 6,0 tys. mieszk. (1998); 1975-93 część m. Pszczyna; uzdrowisko; wody miner. (solanka jodkowo-bromkowa) oraz borowina; leczy się tu gł. choroby narządów ruchu, zwł. reumatyczne; sanatoria rehabilitacyjne dla dzieci i młodzieży po chorobie Heinego-Medina; szpital uzdrowiskowy, zakład przyrodoleczn.; drobny przemysł spożywczy.

11. Górzno

GÓRZNO, m. w woj. kujawsko-pomor. (powiat brodnicki), na Pojezierzu Dobrzyńskim, nad jez. G. i Młyńskim. Osada wzmiankowana 1229; prawa miejskie 1327, utracone przejściowo 1773-1833; własność biskupów płoc.; 1629 miejsce przegranej bitwy wojsk pol. z wojskami szwedz. pod dowództwem Gustawa II Adolfa; od 1772 w zaborze prus., od 1807 w Księstwie Warsz.; po kongresie wiedeńskim 1815, jako jedyne miasto ziemi dobrzyńskiej, włączone ponownie do zaboru prus.; od 1920 w granicach Polski; w czasie okupacji niem. rejon konspiracji GL i AL. — 1,4 tys. mieszk. (1998); niewielki ośr. turyst.-wypoczynkowy i letniskowy na zach. skraju dużego kompleksu leśnego; ośr. wczasowe; kąpielisko; ośr. roln. i usługowy dla rolnictwa; późnobarok. kościół (1765-80).

12. Horyniec Zdrój

woj. Podkarpackie

 miejscowość uzdrowiskowa

 park zdrojowy

 sanatorium uzdrowiskowe "Metalowiec"

 kościół

 klasztor franciszkanów

 pomnik poległym w latach 1918-19

 gospodarstwa agroturystyczne

 rzeka Sołokija

 bunkry

 Diabelski Kamień

 zalew

 lasy Roztocza - Południoworoztoczański Park Krajobrazowy

13. Inowrocław

INOWROCŁAW, m. w woj. kujawsko-pomor., siedziba powiatu inowrocławskiego, na Równinie Inowrocławskiej. — 79 tys. mieszk. (1998); ośr. przem. i znane uzdrowisko; kopalnia i warzelnia soli, zakłady sodowe, fabryka sprzętu roln., huta szkła, zakłady graf., galanteryjne, odzież., elektrotechn., mięsne i in.; w zach. części Inowrocławia dzielnica uzdrowiskowa; szpitale uzdrowiskowe, sanatoria, zakłady przyrodoleczn.; park zdrojowy (ok. 50 ha); wody leczn.: solanki chlorkowo-sodowe, bromkowe, magnezowe; borowina; leczy się choroby narządu ruchu i reumatyczne, układów krążenia i trawienia; ważny węzeł kol.; Muzeum im. J. Kasprowicza, teatr. Historia. Osadnictwo od epoki kam.; w XI w. osada targowa, własność książąt mazow.; wzmiankowany 1185 (1128?); prawa miejskie 1238 (1240?); w 1. poł. XIII w. kasztelania; do poł. XIV w. stol. księstwa inowrocławskiego; miejsce sądów i układów z Krzyżakami (1321 wyrok skazujący Krzyżaków na zwrot Pomorza); w XIV w. włączony do Korony, do 1772 siedziba województwa; w XIV w. ośr. sukiennictwa; od 1772 w zaborze prus.; rozwój przemysłu (kopalnie i warzelnie soli, huta szkła, fabryka soli amoniakalnej) związany z odkryciem w 1. poł. XIX w. bogatych złóż soli kam.; od 1872 połączenie kol.; od 1876 uzdrowisko; udział mieszkańców w powstaniu wielkopol. 1918-19; od 1919 w Polsce; 5-8 IX 1939 walki obronne; 1939-44 niem. obóz przejściowy dla przesiedlanej ludności pol. (ok. 10 tys. osób), oddziały robocze jeńców ang., franc. i sowieckich; w pobliskich Mątwach 1943-44 obóz dla jeńców — oficerów franc. (ponad 1 tys. osób). Zabytki. Romański kościół Zwiastowania NMP (pocz. XIII w., odbud. 1950-52), późnogot. kościół Św. Mikołaja (XV-XVI w., przebud. XVII w. i później).

 romański kościół NMP z przełomu XII i XIII w., jednonawowy, z prezbiterium zamknietym apsydą, z ciosów granitu, z 2 wieżami w górnych kondygnacjach ceglanymi, kilkakrotnie przebudowywany
- trzy romańskie portale
- płaskorzeźby w kształcie masek z prawej strony portalu północnego
- płaskorzeźby i wyryte motywy na kamiennych murach
- pod apsydą archeolodzy znaleźli szkielety ludzkie

 późnogotycki trójnawowy kościół parafialny św. Mikołaja z początku XIV w., przebudowany w XVII w. na bazylikę i w XIX w. stylu neogotyku

 neoromański kościół Świętego Krzyża z 1863 r.

 fragmenty murów miejskich z XIV w.

 eklektyczny zakład kąpielowy z 1875 r. z pięknym parkiem zdrojowym i tężniami

 Muzeum Regionalne ze zbiorami archeologicznymi, historycznymi i etnograficznymi oraz z pamiątkami po pisarzu Stanisławie Przybyszewskim, pochodzącym z pobliskiego Łojewa

 pozostałości kościołu i klasztoru franciszkanów z połowy XIII w. - odkryto mury zachowane do wysokości 2,5 m i drobne przedmioty ze złota oraz rubin i perły, a także monety z XIII i XIV w. pod posadzką klasztoru

 Teatr Miejski z Muzeum im. Jana Kasprowicza

 neoklasycystyczny kościół garnizonowy św. Barbary z wielką kopułą
- Krzyż Spotkania Tysiącleci projektu Ewy Pasoń, ustawiony w grudniu 2000 r.

 Dom Rodzinny Jana Kasprowicza w Szymborzu

 rezerwaty przyrody: ornitologiczny Balczewo nad rzeczką Tonczyną, florystyczny Rejna z wiśnią karłowatą

14. Iwonicz Zdrój

IWONICZ-ZDRÓJ, m. w woj. podkarpackim (powiat krośnieński), w Beskidzie Niskim, nad Iwonickim Potokiem (dorzecze Wisłoka). — 1,9 tys. mieszk. (1998). W XIV w. gród obronny wzmiankowany 1427; w XVI w. ośr. braci pol.; 1772-1918 w zaborze austr.; 28 VII 1944 opanowany przez oddział AK i utrzymany do nadejścia wojsk sowieckich 21 IX 1944; prawa miejskie 1973. Uzdrowisko; źródła miner. (szczawy) znane od 1578 (1837 budowa pierwszego zakładu kąpielowego); złoża borowiny; zakład przyrodoleczn., sanatoria, szpital uzdrowiskowy; leczy się gł. choroby reumatyczne, narządów ruchu, układu trawiennego i oddechowego; ośr. wypoczynkowy; domy wczasowe i wczasowo-sanatoryjne; liczne obiekty sport. (pływalnia, skocznia narciarska, boiska).

Historia

 1413 - najstarsza informacja o istnieniu w miejscowości zródeł wód mineralnych

 1772 - pod zaborem austriackim

 1799 - kupiony przez Teofila Załuskiego

 XIX w. - rozwój uzdrowiska, gdy znajdowało się w posiadaniu Karola i Amelii Załuskich, a następnie ich syna Michała

 1912 - gościło tu prawie 6 tysięcy kuracjuszy

 1930-1939 - rozbudowa uzdrowiska

 1956 - status osiedla

 1973 - prawa miejskie

Obiekty:

 Stary Pałac z 1837 r.

 źródła wód mineralnych: Iwonicz II, Elin 7, Emma, Zofia 6, Lubatówka 12, Lubatówka 14, niektóre nawiercone na dużych głebokościach

 Łazienki Mineralne z lat 1869-75

 Dom Zdrojowy z lat 1859-61 w stylu "mauretańskim"

 Pawilon nad Źródłami

 willa "Bazar" z lat 1875-80

 sanatorium "Excelesior" z lat 1927-31, obecnie szpital uzdrowiskowy

 eklektyczny kościół filialny św. Iwona

 zegar słoneczny wykonany z piaskowca

 muszla koncertowa

 wyciąg narciarski na Górze Winiarskiej

 skocznia narciarska

 Beskid Niski

15. Jedlina Zdrój

10 km SE od Wałbrzycha


JEDLINA-ZDRÓJ, m. w woj. dolnośląskim (powiat wałbrzyski), w G. Wałbrzyskich. — 5,3 tys. mieszk. (1998). Miejscowe źródła miner. znane od XVII w.; na wys. ok. 500 m; 1723 powstały pierwsze urządzenia zdrojowe (uzdrowisko p.n. Bad Charlottenbrunn); od 1742 w państwie prus.; prawa miejskie 1768-1919, ponownie od 1967; od 1880 połączenie kol.; w czasie II wojny świat. podobóz obozu koncentracyjnego Gross-Rosen; od 1945 w Polsce pod obecną nazwą. Uzdrowisko i ośr. wypoczynkowy; wody miner. (szczawy); sanatoria, szpitale uzdrowiskowe, zakład przyrodoleczn., ośr. wypoczynkowo-sanatoryjne; leczy się gł. choroby układu oddechowego; Zakłady Porcelany Elektrotechn. „Zofiówka”, tkalnia bawełny, garbarnia; domy zabytkowe (XVII-XIX w.).

 1723 - pierwsza wzmianka o miejscowości

 1742 - uzdrowisko znalazło się w granicach Prus

 1768-1919 - Jedlina posiadała prawa miejskie

 w czasie okupacji hitlerowskiej mieścił się tu podobóz obozu koncentracyjnego w Rogoźnicy

 1952 - zaniechano działalności leczniczej

 1967 - ponowne nadanie praw miejskich

Obiekty zabytkowe:

 zabudowa z XVIII i XIX w. - Dom Zdrojowy

 klasycystyczny pałac z dwiema oficynami z 1795 r. w pobliskiej Jedlince (2 km E)

16. Kamień Pomorski
KAMIEŃ POMORSKI, m. w woj. zachodniopomor., siedziba powiatu kamieńskiego, na pograniczu Wybrzeża Trzebiatowskiego i Równiny Gryfickiej, nad Zalewem Kamieńskim. — 9,6 tys. mieszk. (1998); przemysł spoż. (mleczarnia, rzeźnia), baza rybacka; przystań żeglugi pasażerskiej; węzeł drogowy; od 1959 uzdrowisko; szpitale uzdrowiskowe, zakłady przyrodoleczn., sanatorium, basen solankowy; leczy się choroby narządu ruchu, reumatyczne i układu krążenia (kąpiele solankowe i borowinowe); ośr. turyst.; od 1965 corocznie latem Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej. Na zach. od Kamienia Pomorskiego, na Chrząszczewskiej Wyspie, kopalnia ropy naftowej. Historia. W IX-XI w. gród słow., wzmiankowany ok. 1124, obok osada rybacka; w XII w. stol. księstwa zachodniopomor.; od 1176 siedziba biskupstwa; prawa miejskie 1274; ośr. rzemieślniczo-handl.; od XIV w. czł. Hanzy; 1630 opanowany przez Szwedów, od 1679 pod władzą brandenb.-prus., dzielił losy polit. Pomorza Zachodniego (zgermanizowana nazwa Cammin); otwarcie w XVIII w. portu w Świnoujściu zahamowało rozwój gospodarczy Kamienia Pomorskiego; od 2 poł. XIX w. eksploatacja źródeł leczn.; od 1892 połączenie kol. ze Szczecinem; 1898 budowa elektrowni; 6 III 1945 zacięte walki o miasto oddziałów Armii Czerwonej, a 11-13 III w rejonie Kamienia Pomorskiego — 1 Armii WP; zniszczony w ok. 65%; od 1945 w granicach Polski, odbudowany. Zabytki. Późnorom.-wczesnogot. katedra, jedna z najstarszych świątyń na Pomorzu Zach. (koniec XII-XIII w., portal i polichromia sprzed 1300, rozbud. w XIV w., wewnątrz m.in. słynne organy (1669-72) z barok. prospektem (1683-84), kościół Św. Mikołaja (XIV-XV w.), got. zabudowania kapitulne z krużgankami (XIV w.), got. pałac biskupi (XV-XVI w.), obecnie biblioteka miejska z got.-renes. szczytem w fasadzie (XVI w.), fragmenty murów miejskich (XIII/XIV w.) z got. Bramą Wolińską (XIV w.), późnogot. ratusz (XV, XVI w., spalony 1945, odbud.), dom konstrukcji ryglowej (1 poł. XVIII w.).

17. Kołobrzeg
KOŁOBRZEG, m. w woj. zachodniopomor., siedziba powiatu kołobrzeskiego, na pograniczu Równiny Białogardzkiej i Wybrzeża Trzebiatowskiego, nad M. Bałtyckim, u ujścia Parsęty. — 46 tys. mieszk. (1998); port handl. i rybacki; siedziba Pol. Żeglugi Bałtyckiej; przedsiębiorstwa rybackie Barka i Bałtyk, filia szczec. Transoceanu; filia Mor. Inst. Rybackiego; przemysł elektromaszyn. (fabryki podzespołów radiowych, wtryskarek, naprawy sprzętu med.), spoż. (przetwórnie ryb, zakłady mięsne, mleczarnia, młyn, wylęgarnia drobiu, rozlewnia wody miner.), materiałów bud.; latarnia mor.; Technikum Rybołówstwa Mor.; duże kąpielisko mor., uzdrowisko i ośr. wypoczynkowy; szpitale uzdrowiskowe, sanatoria, zakłady przyrodoleczn., ośr. sanatoryjno-wypoczynkowe; leczenie chorób narządów ruchu i reumatycznych, układów: oddechowego, krążenia, wydzielania wewn. i przemiany materii (kąpiele solankowe i borowinowe); liczne ośr. wczasowe; plaża, molo, duży park nadmor.; Muzeum Oręża Pol.; amfiteatr.

Historia. Najstarsza osada z VII-VIII w. na Wyspie Solnej; na miejscu dzisiejszego Budzistowa w poł. IX w. gród, otoczony wałem drewn.-ziemnym; 967-72 włączony do państwa Piastów; w 2. poł. X w. gród umocniony przez Mieszka I lub Bolesława I Chrobrego; w X/XI w. powstało podgrodzie. Wczesnośredniowieczny Kołobrzeg rozwijał się dzięki eksploatacji salin (od VII/VIII w.) i eksportowi soli na Śląsk i do Wielkopolski, hutnictwu, rybołówstwu i handlowi mor. (m.in. ze Skandynawią). W XI w. przejściowo biskupstwo (zał. 1000 przez Bolesława I Chrobrego); następnie ośr. jednego z księstw pomor.; po zajęciu przez Bolesława III Krzywoustego (pocz. XII w.) — kasztelania; od 2. poł. XIII w. lenno biskupów kamieńskich, którzy przenieśli miasto bliżej morza i salin; prawa miejskie 1255; zasiedlony przez Niemców z Lubeki i Gryfii uległ stopniowej germanizacji; od pocz. XIV w. czł. Hanzy; w XVI w. ożywione stosunki handl. z Wielkopolską i Prusami Król.; od 1653 pod panowaniem Brandenburgii, dzielił losy polit. Pomorza Zachodniego; zamieniony w twierdzę (do 1783), utracił dawne znaczenie; od końca XVIII w. uzdrowisko (solanki, borowiny); od 1859 połączenie kol. ze Szczecinem i od 1870 z Gdańskiem. Podczas II wojny świat. twierdza niem.; 2 oddziały robocze jeńców radz. i wł. oraz 2 obozy pracy przymusowej; po przełamaniu gł. umocnień Wału Pomorskiego, po zaciętych walkach opanowany 18 III 1945 przez 1. armię WP; w czasie działań wojennych zniszczony w ok. 90%; od 1945 w granicach Polski, odbudowany.

Zabytki. Gotycka kolegiata (przed 1321-XV w., spalona 1945, częściowo odbud.); późnogot. katownia (XV w., przebud. XVII w.); kamienica Schlieffenów (XV w. i ok. 1540, rekonstruowana); neogot. ratusz (1829-32, K.F. Schinkel, z partiami z XV w.); fragmenty got. murów; Pomnik zaślubin Polski z morzem (odsłonięty 1963, projekt W. Tołkina).

18. Konstancin
KONSTANCIN-JEZIORNA, m. w woj. mazow. (powiat piaseczyński), na pograniczu Doliny Środk. Wisły i Równiny Warszawskiej, nad Jeziorką (l. dopływ Wisły). — 15,5 tys. mieszk. (1998). Miasto powstało 1969 z połączenia m. Skolimów-Konstancin i Jeziorna. Skolimów — wieś wzmiankowana od XV w.; Konstancin — zał. 1898 na terenie dóbr Obory jako osiedle willowe, 1920-25 mieszkał tu S. Żeromski; prawa miejskie od 1952 — po przyłączeniu do Konstancina Skolimowa, później przyłączono wieś Chylice. Uzdrowisko i ośr. lecznictwa rehabilitacyjnego Akad. Med. w Warszawie; przedsiębiorstwo Uzdrowisko Konstancin; szpital uzdrowiskowy, zakład przyrodoleczn., pijalnia wód miner., tężnia solankowa (dł. 40 m; czynna od 1980 w okresie od kwietnia do listopada); leczenie chorób narządów ruchu i reumatycznych, układów — krążenia, wydzielania wewn. i przemiany materii (solanka termalna 30,5°C, kąpiele i inhalacje); neogot. kościół (1907-09, A. Kudera), papiernia (1836 J.J. Gay, rozbud. 1857-69); zabudowa Konstancina-Jeziorny o charakterze uzdrowiskowo-letniskowym, gł. secesyjna (XIX/XX w.), projektów m.in.: W. Marconiego (wille S. Dziewulskiego i W. Piechowskiego), K. Skórewicza (willa Drzewieckich), J. Heuricha, mł. (willa A. Manna); lasy i ogrody; w dzielnicy Jeziorna — Warsz. Zakłady Papiernicze, w dzielnicy Skolimów — Ośr. Badawczo-Rozwojowy Produkcji Leśnej „Las”. W pobliżu Konstancina-Jeziorny (po wsch. stronie miasta) leżą 4 rezerwaty: leśne — Łęgi Oborskie, Obory, Olszyna Łyczyńska i krajobrazowy — Skarpa Oborska.

 połowa XVIII w. - powstanie papierni we wsi Jeziorka nad rzeczką Jeziorką

 XIX w. - fabryka w Jeziornie najwiekszą papiernią w Królestwie Polskim

 1897 - powstanie Konstancina w wyniku parcelacji dóbr Obory, urządzenie tu letniska i uzdrowiska

 1898 - połączenie kolejką wąskotorową, rozwój Konstancina

 1920-25 - mieszkał tu Stefan Żeromski

 1924 - przedłużenie kolejki wąskotorowej do Nowego Miasta nad Pilicą

 1956 - utworzono osiedle Jeziorna

 1962 - Jeziorna otrzymała prawa miejskie

 1967 - Konstancin uznany za uzdrowisko, gdzie leczy się choroby dróg oddechowych i narządów ruchu

 1969 - połączenie obu miast

 1971 - zlikwidowanie kolejki wąskotorowej

 1977 - przyłączenie do miasta części Skolimowa

Odwiedź

 kościół Wniebowzięcia NMP zbudowany w 1911 r. w stylu nawiązującym do architektury polskich kościołów romańsko-gotyckich, z czworoboczną wieżą

 budynek stacji Klarysew z XIX w.

 uzdrowisko ze żródłami wód mineralnych
- park zdrojowy z przełomu XIX/XX w.
- tężnia solankowa wzniesiona w 1980 r.

 liczne wille z początku XX w. w stylu eklektycznym i secesyjnym, m.in. willa "Świt", gdzie Żeromski napisał "Przedwiośnie" i "Uciekła mi przepióreczka"

 centrum rehabilitacji narządów ruchu

 w Jeziornie Zakłady Papiernicze z zabytkową zabudową fabryczną i muzeum, w którym można nauczyć się produkcji papieru czerpanego

 w pobliskich Oborach barokowy dwór Wielopolskich z 2. połowy XVII w. z pięknym parkiem krajobrazowym, obecnie Dom Pracy Twórczej Związku Literatów Polskich

* kąpiele lecznicze * ciepłolecznictwo * kinezyterapia * wziewania aerozolu tężniowego

 Uzdrowisko "Konstancin" S.A., Konstancin-Jeziorna, ul. Wierzejewskiego 15, tel. (0-22) 756-40-24

19. Krynica

35 km SE od Nowego Sącza, nad Kryniczanką; perła polskich uzdrowisk


KRYNICA, m. w woj. małopol. (powiat nowosądecki), na pograniczu Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego, nad Kryniczanką (pr. dopływ Dunajca), na wys. 500-750 m. — 12,9 tys. mieszk. (1998); wieś zał. 1547; w XVI-XVIII w. własność biskupów krak.; 1772-1918 w zaborze austr.; w XVIII w. odkryto leczn. właściwości źródeł w Krynicy; rozwój uzdrowiska od 1793, zahamowany przejściowo po 1806; 1853-57 rozbudowa dzięki staraniom L. Żuławskiego i prof. J. Dietla; prawa miejskie 1933; od 1911 połączenie kol. z Krakowem; w okresie międzywojennym największe uzdrowisko Polski; w czasie II wojny świat. urządzenia kuracyjne zdewastowane, 1945 odbudowane. Jedno z największych pol. uzdrowisk; wody miner. (różnorodne szczawy z dużą zawartością pierwiastków śladowych), borowina; wiele szpitali uzdrowiskowych, sanatoria i domy wypoczynkowe, zakłady przyrodoleczn., pijalnie wód miner.; leczy się choroby układu trawienia, dróg moczowych, układu krążenia, kobiece, przemiany materii; rozlewnia wód miner.; ośr. sportów zimowych (tor saneczkowy, wyciągi narciarskie, w dolinie Czarnego Potoku skocznia narciarska, sztuczne lodowisko); rozwinięta turyst. baza noclegowa; kolejka linowo-terenowa na Górę Parkową (wys. 741 m). Muzeum Przyr., Muzeum Nikifora; cerkiew (1872); zabudowa Krynicy ma charakter uzdrowiskowy — liczne budowle o interesujących rozwiązaniach arch., m.in: budownictwo drewn., secesyjne pensjonaty, Stare Łazienki Mineralne (1866, F. Księżarski), pensjonat Patria (1938, B. Pniewski), Nowa Pijalnia (1971, S. Spyt, Z. Mikołajewski); w Krynicy mieszkał i tworzył malarz Nikifor Krynicki, który utrwalił miasto w wielu pejzażach; od 1967 Festiwal Arii i Pieśni im. J. Kiepury.

 1547 - przywilej nadania praw miejscowości

 XVIII w. - rozpoznano lecznicze właściwości wód krynickich

 1772 - znalazła się pod zaborem austriackim

 1807 - Krynica została nazwana urzędowo zdrojem kąpielowym

 1895 - urodził się tu malarz prymitywista Nikifor - Epifaniusz Dworniak (zm. 1968)

 1911 - połączenie kolejowe

 1918 - po I wojnie światowej w Polsce

 1933 - uzyskanie praw miejskich

 1936 - było tu 2140 grekokatolików, 3500 Polaków i 3000 Żydó, w mieście istniały dwujęzyczne szkoły powszechne

 1940-44 - istniało tu ukraińskie seminarium nauczycielskie dla Łemków

Odwiedź:

 źródła wód mineralnych - szczaw alkalicznych wapniowych, magnezowych i sodowych: Jan, Józef, Mieczysław, Słotwinka, Tadeusz, Zdrój Główny, Zuber

 drewniana pijalnia Słotwinka z 1806 r.

 Stary Dom Zdrojowy z 1889 r.

 Nowy Dom Zdrojowy z 1939 r.

 przeszklona hala nowej pijalni z 1971 r. z oranżerią i salą koncertową

 park zdrojowy nad Kryniczanką z kopcem Kazimierza Puławskiego w górnym parku

 secesyjne pensjonaty

 trójnawowy zdrojowy kościół parafialny NMP Wniebowziętej z lat 1887-92 z mozaiką na podniebiu kopuły i mozaikową drogą krzyżową
- przed kościołem figura Chrystusa z krzyżem - wotum błagalne z 1895 r. ufundowane w stulecie ostatniego rozbioru Polski
- w ostatnią niedzielę maja wychodzi z tej świątyni procesja do figury Matki Bożej na Górze Parkowej
- w Sylwestra pielgrzymka Ludzi Gór na Jaworzynę Krynicką z kościoła zdrojowego, kończąca się Mszą św. noworoczną na szczycie

 kaplica Przemienienia Pańskiego i MB Częstochowskiej z 1827 r.

 nowoczesny kościół św. Antoniego

 drewniana cerkiew z 1872 r. z barokowymi ołtarzami z XVIII w.

 pomnik Adama Mickiewicza

 pomnik Józefa Dietla

 Muzeum Sztuki Nieprofesjonalnej Nikifora

 grób Nikifora krynickiego (Epifaniusz Dworniak - 1895-1968), malarza prymitywisty na miejscowym cmentarzu

 Góra Parkowa z kolejką linowo-terenową i torem saneczkowym

 figura Matki Bożej na zboczu Górze Parkowej

 sztuczne lodowisko

 Jaworzyna Krynicka z koleją gondolową i narciarskimi trasami zjazdowymi

 tereny narciarskie z wyciągami w dolinie Czarnego Potoku i na Słotwinach

 rezerwat leśny Żebracze

 Popradzki Park Krajobrazowy

20. Kudowa Zdrój

uzdrowisko 35 km W od Kłodzka


KUDOWA ZDRÓJ, m. w woj. dolnośląskim (powiat kłodzki), na Pogórzu Orlickim, u podnóża G. Stołowych, nad Bystrą, Czermnicą i Kudowskim Potokiem (dorzecze Łaby), na wys. 350-500 m; przy granicy z Czechami. — 10,6 tys. mieszk. (1998); od XIII w. pod zwierzchnictwem Czech, dzieliła polit. losy → Śląska; od 1742 w państwie prus.; jedno z najstarszych uzdrowisk w Europie (wody miner.); leczn. właściwości Kudowy Zdroju znane od poł. XVI w.; 1636 pierwsze zakłady kąpielowe, rozbud. w XVIII w.; od 1905 połączenie kol. z Kłodzkiem oraz modernizacja i rozbudowa zdrojowiska; w czasie II wojny świat. podobóz obozu koncentracyjnego → Gross-Rosen, hitl. obóz pracy przymusowej dla Polaków, Rosjan i Żydów (przeszło przezeń ok. 3,2 tys. osób), oddziały robocze jenców bryt., radz. i wł.; od 1945 wraz z ziemią kłodzką Kudowa Zdrój w granicach Polski; prawa miejskie 1945. Uzdrowisko i ośr. turyst.-wypoczynkowy; wody miner. (szczawy alkaliczne, arsenowe i radoczynne); szpitale uzdrowiskowe, sanatoria (w tym 2 dziecięce), zakład przyrodoleczn., pijalnia wód miner.; leczy się choroby układu krążenia, endokrynologiczne i przemiany materii; wiele domów i ośr. wczasowych; rozwinięta turyst. baza noclegowa; dogodny punkt wyjściowy dla wycieczek w G. Stołowe; przejście graniczne (Słone); zakłady przemysłu bawełn., wytwórnia mebli, młyn, mleczarnia; od 1962 w Kudowie Zdroju corocznie odbywa się Festiwal Moniuszkowski. W pn. części miasta, w Czermnej, kaplica (1776) wyłożona czaszkami i piszczelami ludzi zmarłych w XVII i XVIII w. wskutek zarazy i wojen.

 1477 - pierwsze wzmianki o Kudowie

 1622 - zbadanie i opisanie źródeł mineralnych w Kudowie

 1742 - ziemia należy do Prus

 1780 - przekształcenie Kudowy w uzdrowisko

 1945 - miasto otrzymało prawa miejskie

 zameczek-dawne łazienki z końca XVIII w.

 parkowa sala koncertowa "Teatr pod Blachą"

 park zdrojowy z ciekawymi okazami drzew takich jak świerk sudecki (z naturalną altaną utworzoną z gałęzi), buk purpurowy o wieku ponad 200 lat i jesion wyniosły liczący 300 lat
- popiersie Stanisława Moniuszki

 barokowy kościół św. Katarzyny z 1679 r.

 kościół św. Bartłomieja z XVIII w.

 dzwonnica bramna z 1603 r.

 kościół ewangelicki Chrystusa Pana z XVIII w. na Wzgórzu Kaplicznym

 kaplica mszalna MB Bolesnej z 1887 r. w Zielonej Dolinie

 Kaplica Czaszek z 1776 r. w Czermnej, z około 3 tysiącami czaszek ofiar wojen śląskich i epidemii, w podziemiach 20 tysięcy kości

 ruchoma szopka wykonana przez Frantiska Stepana i drewniane organy z lat 1896-1924

 galeria sztuki "Cyganeria"

 Góra Parkowa
- Altanka Miłości

 Zielona Dolina z kapliczką i źródełkiem

 Skansen Kultury Ludowej Sudetów w Pstrążnej

 Błędne Skały i Park Narodowy Gór Stołowych

 Międzynarodowy Festiwal Moniuszkowski (lipiec)

 Międzynarodowy Półmaraton Kudowa - Hronov - Kudowa (w czerwcu)

 przejażdżki "ciuchcią" Moniuszko

www.kudowa.pl

21. Lądek Zdrój

25 km SE od Kłodzka, uzdrowisko nad Białą Lądecką


LĄDEK ZDRÓJ, m. w woj. dolnośląskim (powiat kłodzki), w dolinie rz. Biała Lądecka, oddzielającej G. Złote od Masywu Śnieżnika, na wys. 450-600 m, częściowo w granicach Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego. — 6,8 tys. mieszk. (1998); w XIII w. osada; lokacja miasta 1253-78; prawa miejskie przed 1325 (1278-90?); od XIV w. pod zwierzchnictwem Czech; dzielił losy polit. → Śląska; od 1742 w państwie prus.; pierwsze wzmianki o wodach miner. i borowinach 1242; w końcu XV w. pierwszy zakład ciepłych kąpieli; rozwój zdrojowiska na większą skalę w XIX w.; od 1897 połączenie kol. z Kłodzkiem; od 1945 w granicach Polski. Uzdrowisko i ośr. wypoczynkowy; wody miner. (radoczynne, cieplicowe wody siarczkowe, fluorkowe) oraz borowina; leczy się tu gł. choroby narządów ruchu, układu krążenia, skóry oraz choroby zaw.; w Lądku Zdroju znajduje się: wiele sanatoriów, szpitali uzdrowiskowych; zakłady przyrodoleczn., ośr. wypoczynkowo-sanatoryjne, pijalnia wód miner.; wiele ośr. wczasowych, pól namiotowych, stacja turyst., basen kryty i otwarty, korty tenisowe, stadion; punkt wyjściowy turystyki pieszej w G. Złote, Masyw Śnieżnika i do Kotliny Kłodzkiej; kościół późnobarok. 1760-91; drobny przemysł spoż. i odzieżowy. W pobliskim Radochowie jaskinia krasowa (dł. 265 m) ze stalaktytami i jeziorkiem — cel wycieczek.

 XIII w. - wykorzystywanie leczniczych właściwości wód

 w okresie 1278-1290 - uzyskanie praw miejskich za czasów Henryka IV Probusa, gdy Ziemia Kłodzka była lennem czeskim

 1325 - pierwsza wzmianka historyczna o Lądku

 1336 - pochodzi zapis nazwy Landeck

 1459 - rozwój miasta po powstaniu Hrabstwa Kłodzkiego

 1526 - miasto pod panowaniem Habsburgów

 1527 - rozbudowa zdroju, wydanie przepisów kąpielowych

 1633 i 1680 - wielkie zarazy

 1678 - budowa zakładu przyrodoleczniczego wzorowanego na łaźniach tureckich

 1742 - miasto w granicach Prus

 1784 - zbudowano Dom Zdrojowy

 XVII-XIX w. - na kuracji w Lądku przebywały słynne osobistości tych czasów

 1813 - król Fryderyk Wilhelm III i car Rosji Aleksander I spotkali siętu przed bitwą pod Lipskiem

 1824 - Eliza Radziwiłłówna załozyła tu bibliotekę zdrojową

 1945 - Lądek w granicach Polski

Odwiedź

 kościół parafialny Narodzenia NMP, poświęcony w 1697 r., z barokowym wyposażeniem wnętrza

 kościół poewangelicki , poświęcony w 1929 r.

 zabytkowe domy w rynku, w stylu renesansowym i barokowym, niektóre z podcieniami, przebudowane po pożarach

 na rynku figura wotywna Trójcy Św. z 1742 r. wyrzeźbiona przez M. Klahra

 neorenesansowy ratusz miejski z 1889 r.

 średniowieczny pręgierz ze wsi Skrzynka

 most gotycki św. Jana 1565 r. z rzeźbą św. Jana Nepomucena ustawioną po powodzi i naprawie w 1783 r.

 słodownia z 1565 r.

 zakład przyrodoleczniczy "Wojciech" wzorowany na łaźniach tureckich, z końca XVII w., przebudowany
- barokowy basen z wodą leczniczą
- pijalnia wody mineralnej

 kaplica zdrojowa NMP na Pustkowiu z 1688 r., rozbudowana, przed nią figura Matki Bożej ufundowana w 1887 r.

 Uzdrowiskowy Dom Kultury z lat 1784-85

 "Hotel de Pologne"

 arboretum

22. Międzyzdroje

38 km W od Kamienia Pomorskiego, E od Świnoujścia, uzdrowisko na wyspie Wolin


MIĘDZYZDROJE, m. w woj. zachodniopomor. (powiat kamieński), na wyspie Wolin, nad M. Bałtyckim. — 5,7 tys. mieszk. (1998); w XII w. w pobliżu Międzyzdrojów osada słow. Żelazo, wzmiankowana 1186; w XVI w. komora celna i osada rybacka (do XIX w.); do 1637 w posiadaniu książąt pomor., następnie Szwecji, od 1720 w Prusach (zgermanizowana nazwa Misdroy); od 2. poł. XIX w. kąpielisko (w końcu XIX w. wybudowano zakład solankowy, hotele, przystań dla statków pasażerskich, uporządkowano wybrzeże, urządzono park zdrojowy); od 1945 w Polsce, uzyskały prawa miejskie 1945; 1973-84 przejściowo w obrębie Świnoujścia. Uzdrowisko i duże kąpielisko mor. (rozległa plaża); wody miner. (chlorkowo-sodowe, bromkowe, żelaziste); leczy się choroby górnych dróg oddechowych, astmę, choroby płuc; liczne sanatoria i ośr. sanatoryjno-wypoczynkowe; turyst. baza noclegowa; latarnia mor.; Muzeum Przyr. Wolińskiego Parku Nar. im. Adama Wodziczki. Na wsch. i pd. od Międzyzdrojów — Woliński Park Nar. (m.in. rezerwat żubrów).

Historia

 XII w. - istniały dwie osady: Żelazo i Kępieńce

 do XIX w. - Międzyzdroje miały charakter osady rybackiej

 koniec XIX w. - wybudowano zakład solankowy - rozwój miejscowości jako kąpieliska nadmorskiego

 1945 - w Polsce

 1947 - nadanie praw miejskich

 1972-84 - Międzyzdroje były częścią Świnoujścia

Odwiedź

 kapliczka NMP Stella Matutina z 1902 r.

 Góra Kawcza z bazą rybacką u podnóża

 neogotycki kościół św. Piotra Apostoła z lat 1860-62

 Muzeum Przyrodnicze Wolińskiego Parku Narodowego

 Park Zdrojowy z muszlą koncertową i z rzadkimi okazami drzew

 zakład przyrodoleczniczy

 piaszczysta plaża ze stromym klifem, najwyższym w granicach Polski (góra Gosań, 93 m n.p.m.)

 promenada i molo spacerowe

 największa w Polsce wyspa Wolin

 Woliński Park Narodowy z rezerwatem żubrów

obecnie festiwal filmowy: Wakacyjny Festiwal Gwiazd

23. Muszyna

46 km S od Nowego Sącza; ośrodek wypoczynku nad Popradem, przejście graniczne na Słowację

MUSZYNA, m. w woj. małopol. (powiat nowosądecki), w Beskidzie Sądeckim, na wys. ok. 450 m, nad Popradem. — 5,1 tys. mieszk. (1998); wieś wzmiankowana 1209; miasto król.; prawa miejskie 1364-1896 i od 1934; 1288-1355 oraz 1391-1781 własność biskupów krak.; nie rozwinęła się w większy ośr. miejski; od XVIII w. użytkowanie źródeł miner.; 1772-1918 w zaborze austr.; od 1911 połączenie kol. z Krynicą; 1930 budowa uzdrowiska; w czasie II wojny świat. Niemcy zamordowali ok. 800 Żydów z Muszyny. Ośrodek wypoczynkowy; uzdrowisko (szczawy żelaziste, pokłady borowiny); sanatoria i zakłady przyrodoleczn.; leczy się choroby układu oddechowego i układu trawienia; liczne domy wypoczynkowe; kamieniołom piaskowca, rozlewnia wody miner.; kol. stacja graniczna w ruchu towarowym oraz pasażerskim (Kraków-Budapeszt i do Słowacji); warownia graniczna (ruiny zamku z XIV w.), kościół barok. z XVII w.; Muzeum Regionalne w dawnej karczmie z XVIII w.

Historia

 XII w. - pierwsze wzmianki o zamku, który wraz z osadą miał przejść na własność biskupa krakowskiego Muskaty

 1364 - lokacja miasta, nadanie praw miejskich magdeburskich

 1391 - muszyńskie dobra w rękach biskupów krakowskich

 1742 - miasto pod zaborem austriackim

 1784 - dobra miejskie w rękach rządu, utrata praw miejskich

 1876 - otrzymanie połączenia kolejowego

 1930 - powstanie urządzeń uzdrowiskowych

 1934 - odzyskanie praw miejskich

Odwiedź

 barokowy kościół obronny św. Józefa z 1679 r.
- w kościele figura Matki Bożej z XV w.
- klasycystyczna dzwonnica z 1803 r.

 Stara Karczma z XVIII w. mieszcząca Muzeum Regionalne PTTK ze zbiorami regionalnymi (sztuka ludowa, rękopisy, ukrainiana) ul. A. Kity 26, tel. (0-18) 714-140

 ruiny zamku z 1301 r.

 domy drewniane z XIX w. przy ul. Kościelnej

 na rynku kapliczki z XVIII w.: św. Floriana i św. Jana Nepomucena

 popularne uzdrowisko oraz ośrodek wypoczynku letniego i zimowego (5 wyciągów narciarskich na terenie gminy)

 przejście graniczne na Słowację, gdzie można przekraczać granicę także w ramach małego ruchu granicznego

 rezerwat leśny Hajnik

 Popradzki Park Krajobrazowy

 Beskid Sądecki

24. Nałęczów

W od Lublina; uzdrowisko nad Bystrą


NAŁĘCZÓW, m. w woj. lubel. (powiat puławski), na Płaskowyżu Nałęczowskim, nad Bystrą (pr. dopływ Wisły), na wys. 180 m. — 4,3 tys. mieszk. (1998). Wczesnośredniowieczne grodzisko (zw. Poniatówką), otoczone wałem obronnym (wys. 2 m) i fosą (szer. 1-2 m); od 2. poł. XVIII w. własność Małachowskich; od 1795 w zaborze austr., od 1809 w Księstwie Warsz., od 1815 w Królestwie Pol.; miejscowość kuracyjna znana od pocz. XIX w.; na przeł. XIX i XX w. modna wśród inteligencji, przebywali tu m.in. B. Prus, S. Żeromski, H. Sienkiewicz, M. Andriolli; w czasie okupacji niem. 1942-43 obóz pracy przymusowej; w okolicy silny ruch partyzancki; prawa miejskie 1963. Uzdrowisko i ośr. wypoczynkowy; słabo zmineralizowane wody wodorowęglanowo-wapniowe, żelaziste; leczy się gł. choroby układu krążenia (zwł. choroby wieńcowe); uzdrowiskowy szpital kardiologiczny, liczne sanatoria, ośr. wypoczynkowo-sanatoryjne, zakład przyrodoleczn.; rozlewnia wody miner. Nałęczowianka; muzea, m.in. ruchu spółdzielczego w Polsce (jedno z 3 w Europie); zespół pałacowo-zdrojowy z barok.-klasycyst. pałacem Małachowskich (1771-73, F. Nax; obecnie Muzeum B. Prusa) i parkiem krajobrazowym z XIX w.; tzw. Chata S. Żeromskiego (1904-05, J. Koszczyc-Witkiewicz), drewn., w stylu zakopiańskim.

Historia

 1751 - budowa rezydencji Stanisława Małachowskiego

 XVIII w. - utworzenie uzdrowiska przez Małachowskiego

 XIX - wzrost znaczenia ośrodka, rozbudowanego przez Nowickiego, Lasockiego i Chmielewskiego

 1963 - prawa miejskie

 1972 - uznany za zabytek

Odwiedź

 wczesnoklasycystyczny pałac Małachowskich z 1771 r. z parkiem krajobrazowym (XVIII-XIX w.), mieszczący Muzeum Bolesława Prusa

 pomnik Bolesława Prusa dłuta A. Ślesińskiej

 "Stary Pałac" z 1. połowy XVII w.

 budynki sanatoryjne i domki z początku XIX w.

 dawna pracownia Stefana Żeromskiego, tzw. Chata, w stylu zakopiańskim, obecnie muzeum

 Muzeum Historii Spółdzielczości

 drewniany kościół parafialny św. Karola Boromeusza z XVIII w.

 kolej wąskotorowa z Opola Lubelskiego przez Karczmiska do Wąwolnicy i Nałęczowa, wykorzystywana do celów turystycznych

 stanowisko archeologiczne na cyplu przy krawędzi wysoczyzny

 Poniatówka - grodzisko wczesnośredniowieczne

 źródła mineralne - woda Nałęczowianka (doskonała na choroby układu krążenia)

25. Piwniczna

26 km S od Nowego Sącza, nad Popradem, drogowe przejście graniczne na Słowację


PIWNICZNA, m. w woj. małopol. (powiat nowosądecki), w Beskidzie Sądeckim, na wys. 390-500 m, nad Popradem, w pobliżu granicy ze Słowacją. — 5,9 tys. mieszk. (1998). Założona 1348 przez Kazimierza III Wielkiego; punkt handl. (komora celna) na szlaku z Krakowa i Nowego Sącza na Węgry; ośr. rzemieślniczy; 1772-1918 w zaborze austr.; od XIX w. uzdrowisko i ośr. wypoczynkowy; 1931 odkryto tu źródło szczawy alkalicznej, wybudowano łazienki i pijalnię wód mineralnych. Uzdrowisko (szczawy żelaziste, borowina) i ośr. wypoczynkowy; leczy się tu gł. choroby układu oddechowego; sanatoria, ośr. wypoczynkowo-sanatoryjne, zakład przyrodoleczn., domy wczasowe; zakłady przemysłu skórz. i drzewnego (tartak). Około 3 km na pd. od Piwnicznej drogowe przejście graniczne.

Historia

 1348 - lokalizacja miasta za czasów Kazimierza Wielkiego i otrzymanie praw miejskich magdeburskich

 1772 - pod zaborem austriackim

 1876 - połączenie kolejowe

 1918 - w Polsce

 1931 - miasto pełni funkcje uzdrowiskowe po odkryciu źródła szczawy alkalicznej

Odwiedź

 neobarokowy kościół Narodzenia NMP z lat 1881-86

 dawna plebania

 studnia z XIX w.

 zakład przyrodoleczniczy

 pijalnia wody mineralnej (szczawy alkalicznej)

 stary folusz w Kosarzyskach

 drogowe przejście graniczne na Słowację 3 km na S, również dla małego ruchu granicznego

 rzeka Poprad z możliwością uprawiania kajakarstwa

 tereny narciarskie
- w Suchej Dolinie, z wyciągiem orczykowym i schroniskiem
- w Kosarzyskach

 w Wierchomli stacja narciarska z pięcioma trasami zjazdowymi i czterema wyciągami orczykowymi oraz kolejką krzesełkową, najdłuższą i najnowszą w Polsce

 wycieczki górskie na Wielki Rogacz i Radziejową

 wycieczki na Słowację, m.in. do zamku w Starej Lubovni

 Popradzki Park Krajobrazowy w Beskidzie Sądeckim

26. Polanica-Zdrój

uzdrowisko 13 km W od Kłodzka, nad Bystrzycą Dusznicką


POLANICA-ZDRÓJ, m. w woj. dolnośląskim (powiat kłodzki), na zach. skraju Kotliny Kłodzkiej, u podnóża gór Stołowych i Bystrzyckich, nad Bystrzycą Dusznicką (l. dopływ Nysy Kłodzkiej), na wys. 380 m. — 7,1 tys. mieszk. (1998). Uzdrowisko powstało w XIX w. p.n. Altheide Bad; pierwszy zakład kąpielowy 1829; połączenie kol. 1890; rozwój od pocz. XX w.; od 1945 w Polsce, równocześnie otrzymała prawa miejskie (obecna nazwa po 1945). Uzdrowisko (szczawy wodorowęglanowo-wapniowe ze śladami radonu) i ośr. wypoczynkowy; leczy się gł. choroby układu pokarmowego i układu krążenia (zwł. serca); sanatoria, szpitale uzdrowiskowe, domy wczasowo-sanatoryjne, zakład przyrodoleczn., pijalnia wód; szpitale kardiologii dziecięcej oraz chirurgii plast.; huta szkła gosp., zakład szkła artyst., tartak, mleczarnia, rozlewnia wód miner.; w Polanicy-Zdrju odbywają się: Międzynar. Turniej Szachowy im. A. Rubinsteina, Ogólnopol. Festiwal Filmów Krótkometrażowych, koncerty muzyki kameralnej i organowej; w Sokołówce (część Polanicy-Zdroju) Muzeum Misyjne oo. Marianów (zbiory etnogr. z terenów misyjnych).

Historia

 XIV w. - pierwsza wzmianka o miejscowości

 1526 - miejscowość pod panowaniem Habsburgów austriackich

 1742 - miasto należało do Prus

 1945 - miasto włączono do Polski i nadano prawa miejskie

 1973 - rozszerzono granice miasta

Odwiedź

 zabudowania z XIX i XX w.

 Park Zdrojowy z fontanną o 726 dyszach

 dom zdrojowy z 1911 r. - pijalnia "Wielkiej Pieniawy"

 hala spacerowo-koncertowa

 Teatr Zdrojowy im. Mieczysławy Ćwiklińskiej w budynku z 1925 r.

 klasztor marianów

 klasztor urszulanek z końca XIX w.

 kościół Wniebowzięcia NMP z 1910 r.

 dawny dwór wybudowany w latach 1706-08 przez jezuitów, obecnie zakład wychowawczy dla dzieci prowadzony przez siostry józefitki

 Szpital Chirurgii Plastycznej

 przydrożne kapliczki z XVIII i XIX w.

 Muzeum Kamieni Szlachetnych

 Muzeum Misyjno-Etnograficzne gromadzące eksponaty z wypraw do Polinezji Francuskiej, Zairu i Peru

 kościół filialny św. Antoniego z 2. połowy XVIII w.

 kapliczka św. Wawrzyńca

 kapliczka Najświętszej Marii Panny z XVIII w.

 zamek Leśna w Szczytnej

 Piekielna Góra

 Piekielna Dolina z hutą szkła artystycznego

 deptak wzdłuż Bystrzycy Dusznickiej

 szczyty Kamienna Góra i Wolarz

 Góry Bystrzyckie

 widok na góry: Stołowe, Sowie i Bardzkie

 Park Narodowy Gór Stołowych

 grupa skałek Skalne Grzyby

 Międzynarodowy Festiwal Szachowy Pamięci A. Rubinsteina (w sierpniu)

 Międzynarodowe Targi Uzdrowiskowo-Turystyczne "Natura Sanat" (we wrześniu)

 Międzynarodowy Festiwal Filmów Amatorskich POL-8 (we wrześniu)

27. Polańczyk

SE od Sanoka, uzdrowisko nad Jeziorem Solińskim


POLAŃCZYK, wieś w woj. podkarpackim (powiat bieszczadzki, gmina Solina), w Bieszczadach Zach., na zach. brzegu Jez. Solińskiego. — 820 mieszk. (1998); ośr. turyst.-wypoczynkowy; od 1974 posiada status uzdrowiska w rozwoju; wody miner. (słabo zmineralizowane wodorowęglanowo-sodowe, chlorkowe, bromkowe); leczy się choroby reumatyczne, narządów ruchu, górnych dróg oddechowych, pylicę płuc; sanatorium, ośr. wypoczynkowo-sanatoryjne; domy wczasowe; kąpielisko, przystanie żeglarskie.

Historia

 1580 - istniała wieś.

 1967- zaliczona do miejscowości wczasowo-wypoczynkowych

 1974 - Polańczyk uzyskał status uzdrowiska

Odwiedź

 ośrodek wypoczynkowo-uzdrowiskowy

 uzdrowisko z wodami wodorowęglanowo-chlorkowo-bromkowymi

 wyciąg narciarski

 sztuczne Jezioro Solińskie z kąpieliskiem, plażą i przystanią

28. Połczyn-Zdrój

S od Koszalina, uzdrowisko nad Wogrą


POŁCZYN-ZDRÓJ, m. w woj. zachodniopomor. (powiat świdwiński), na Pojezierzu Drawskim, nad Wogrą (dorzecze Parsęty). — 9,3 tys. mieszk. (1998). Wczesnośredniowieczna osada i gród pomor., strażnica pd. w kasztelanii białogardzkiej, potem zamek, wzmiankowany 1331; prawa miejskie 1335; mały ośr. rzemieślniczy; własność Wedlów, później Manteufflów; od 1653 pod panowaniem Brandenburgii, dzielił losy polit. Pomorza Zachodniego; 1688 odkrycie leczn. właściwości źródeł połczyńskich; na przeł. XVII i XVIII w. rozwój przemysłu tytoniowego, później sukienniczego; od pocz. XIX w. rozwój zdrojowiska (jedno z największych na Pomorzu Zach.); od końca XIX w. połączenie kol.; w czasie II wojny świat. hitl. obóz germanizacyjny dla dzieci pol.; od 1945 w granicach Polski. Uzdrowisko i ośr. wypoczynkowy; wody miner. chlorkowo-sodowe, bromkowe, jodowe, borowe; sanatoria, szpitale uzdrowiskowe, zakłady przyrodoleczn.; leczy się choroby reumatyczne, układu nerwowego, kobiece; drobny przemysł spoż. (browar, mleczarnia, rozlewnia wód miner.); fabryka maszyn dla przemysłu spoż., betoniarnia, mieszalnia pasz. Tereny położone na pd. od miasta są nazywane Szwajcarią Połczyńską (lasy, urozmaicona rzeźba terenu); utworzono tu Drawski Park Krajobrazowy.

Ogólnopolski Festiwal Zespołów Artystycznych WP

Historia

 1304 - pierwsza wzmianka o miejscowości Poltsin

 1. połowa XIV w. - otrzymanie praw miejskich

 od 1701 - miasto w Królestwie Pruskim

 1945 - miasto w granicach Polski

Odwiedź

 kamienice z XVIII w. i XIX w.

 kościół parafialny Niepokalanego Poczęcia NMP z XV-XVI w.
- płyta nagrobna biskupa Erazma Manteuffla z 1544 r.

 rynek z kamienicami z XVIII-XIX w.

 zamek z XIV w.

 młyn wodny z XIX w.

 uzdrowisko i park zdrojowy - do kuracji wykorzystuje się źródła wód mineralnych i złoża torfu (borowina)

 stanowiska archeologiczne: grodzisko wczesnośredniowieczne na wzgórzu 3 km SW od Połczyna Zdroju

 rezerwaty torfowiskowe Toporzyk i Zielone Bagna

 Pojezierze Drawskie z Drawskim Parkiem Krajobrazowym (Szwajcaria Połczyńska)

29. Przerzeczyn-Zdrój

SE od Dzierżoniowa, 4 km S od Niemczy


PRZERZECZYN-ZDRÓJ, wieś w woj. dolnośląskim (powiat dzierżoniowski, gmina Niemcza), na obszarze Wzgórz Strzelińskich, nad Ślęzą, na wys. ok. 240 m. — 690 mieszk. (1998); niewielkie uzdrowisko (wody siarczkowe, radoczynne); leczy się tu choroby reumatyczne i narządów ruchu; sanatoria, zakład przyrodoleczniczy.

Z historii: XIV w. - założenie wsi - dobra rycerskie

Odwiedź: gotycki kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski z XIV w. z renesansowymi nagrobkami rycerskimi z lat 1552-1617

30. Rabka

S od Krakowa i W od Nowego Sącza, uzdrowisko nad Rabą


RABKA, m. w woj. małopol. (powiat nowotarski), w kotlinie między Beskidem Wyspowym a Gorcami, na wys. ok. 500 m, nad Rabą. — 13,2 tys. mieszk. (1998). Od XIII w. własność klasztoru Cystersów w Ludźmierzu (następnie w Szczyrzycu); w 2 poł. XIV w. wieś król., od XV w. własność prywatna; w końcu XVI w. rozwój warzelnictwa soli; 1772-1918 w zaborze austr.; od 2. poł. XIX w. uzdrowisko (solanki, borowiny); od 1880 połączenie kol.; w okresie międzywojennym uzdrowisko dziecięce i stacja klim.-turyst.; w czasie okupacji niem. 1942-43 obóz pracy przymusowej, 1941-42 getto (300 osób, wywiezionych do ośr. zagłady w Bełżcu); prawa miejskie 1953. Znane uzdrowisko klim.-balneologiczne, gł. dziecięce; wody miner. (solanki chlorkowo-sodowe, bromkowe, jodkowe, żelaziste) i borowina; leczy się choroby układu krążenia i oddechowego, cukrzycę; sanatoria, szpitale uzdrowiskowe, m.in. alergologiczny, kardiologiczny, diabetologiczny, prewentoria i zakłady przyrodoleczn. oraz ośr. wypoczynkowo-sanatoryjne; Śląski Ośr. Rehabilitacji; ważny ośr. szkolenia lekarzy (filia warsz. Inst. Matki i Dziecka, coroczne międzynar. sympozja lekarzy); ośr. oświat., m.in. Med. Studium Zaw., Studium Nauczycielskie; w pn. części Rabki dzielnica Zaryte o funkcjach wypoczynkowych; dom pracy twórczej UJ; Teatr Lalek Rabcio; galeria współcz. sztuki lud.; działa Związek Podhalan; dom wycieczkowy PTTK, hotele, domy wczasowe; wyciągi narciarskie; drewn. kościół późnogot. (1606, z wieżą 1744, wnętrze zbarokizowane w 2. poł. XVIII w. z polichromią 1802) — od 1936 Muzeum im. W. Orkana (zbiory etnogr.).

Historia:

 1254 - pierwsza wzmianka o Rabce w dokumencie Bolesława Wstydliwego wspomnianym przez przez Jana Długosza, własność cystersów

 1360 - lokacja wsi Lubień

 1858 - rozpoznanie solanek jodowo-bromowych

 1864 - pierwszy zakład kąpielowo-leczniczy, następnie powstanie Zakładu Leczenia Dzieci Skrofulicznych (prof. Maciej Jakubowski)

 1882 - połączenie kolejowe

 1953 - prawa miejskie
obecnie słynne uzdrowisko dziecięce, znana miejscowość wypoczynkowa, ośrodek kulturalny i usługowy

Odwiedź:

 drewniany kościół św. Marii Magdaleny, zbudowany prze górali z modrzewia w 1606 r., , wzorowany na stylu gotyckim, zmodernizowany w okresie baroku, obecnie muzeum
- ślady polichromii z XVII i XVIII w.
- rokokowe ołtarze i chór z 2. połowy XVIII w.
- ekspozycja muzealna w dolnej kondygnacji wieży
- koncerty organowe na organach z końca XVIII w.

 Muzeum im. Władysława Orkana, ul. Władysława Orkana 7 i Sądecka 6 tel. 267 63 32, zbiory etnograficzne górali Zagórzan

 kapliczka św. Floriana z XIX w.

 neogotycki kościół z lat 1902-08

 prywatne Muzeum Gorczańskie Jana Fudali, ul. Sądecka 4, zbiory etnograficzne i historyczne na temat Gorców, Wołochów i zbójnictwa gorczańskiego oraz galeria obrazów na szkle

 Muzeum Orderu Usmiechu, ul. Sądecka 2

 dawne pensjonaty, m.in. Jaworzyna z lat 1928-32 i Wawel z 1911 r., obecnie liceum ogólnokształcące

 budynki sanatoryjne i pensjonaty

 park rozrywki Rabkoland

rzeźbiarz ludowy - gorczański góral Zygmunt ul. Gorczańska 45

 konkurs palm wielkanocnych

 szczyt Luboń Wielki

 wyciągi narciarskie: Maciejowa I i Maciejowa II (Rabka Słone), Krzywoń, Rdzawka, Kaplica i Polczakówka (Rabka Zaryte)

31. Rymanów-Zdrój

uzdrowisko, 3 km S od Rymanowa

RYMANÓW-ZDRÓJ, część wsi Posada Górna (woj. podkarpackie), nad rz. Tabor (l. dopływ Wisłoka), na wys. 365-400 m; uzdrowisko klim.-balneologiczne, gł. dla dzieci; wody miner. (szczawy chlorkowo-sodowe, bromkowe, jodkowe) i borowina pochodzenia leśnego; leczy się gł. choroby układu oddechowego, krążenia, nerek i dróg moczowych; sanatoria, szpitale uzdrowiskowe, domy wczasowe, zakłady przyrodoleczn.; rozlewnia wód miner.; zabytkowe wille drewn. (koniec XIX w.).

32. Solec-Zdrój

SE od Buska-Zdroju, uzdrowisko nad Rzoską


SOLEC-ZDRÓJ, wieś gminna w woj. świętokrzyskim (powiat buski), na pd.-wsch. skraju Niecki Soleckiej, nad Rzoską (dorzecze Wisły). — 850 mieszk. (1998); uzdrowisko z silnie zmineralizowanymi wodami siarczkowo-chlorkowo-sodowymi (źródła Karol, Malina, Szyb Solecki), związanymi z występowaniem mioceńskich gipsów i złóż siarki rodzimej; sanatoria, szpital uzdrowiskowy, zakład przyrodoleczn., fizykoterapii, kinezyterapii; leczy się choroby reumatyczne, narządów ruchu, alergiczne; ośr. wczasów profilaktycznych; budynki zdrojowe w stylu klasycyst. (XIX w.), rozległy park zdrojowy.

33. Sopot

12 km NW od Gdańska, uzdrowisko i kąpielisko


SOPOT, m. w woj. pomor., powiat grodzki, w środk. części Pobrzeża Kaszubskiego, nad Zat. Gdańską, między Gdańskiem a Gdynią, na terasie erozyjnej między krawędzią wysoczyzny a niziną nadmorską. Osadnictwo od wczesnego średniowiecza; w VIII-1 poł. X w. gród; w XIII w. wieś rybacka, nadana 1283 cystersom z Oliwy; od poł. XVI w. letnisko bogatych mieszczan gdań.; od 1772 w zaborze prus.; w 1 poł. XIX w. rozwój osady i kąpieliska; od 1870 linia kol. Gdańsk-Koszalin; prawa miejskie 1901; na pocz. XX w. rozbudowa urządzeń kuracyjnych; przed I wojną świat. działalność pol. instytucji społ. i stowarzyszeń kult. (m.in. Tow. Muzeum Kaszubsko-Pomor.); 1920-39 w granicach Wolnego Miasta Gdańska. — 43 tys. mieszk. (1998); wraz z Gdańskiem i Gdynią tworzy aglomerację miejsko-portową Trójmiasto; duże kąpielisko mor. z rozległą plażą i molem (dł. 512 m — najdłuższe nad M. Bałtyckim), ośr. turyst.-wypoczynkowy oraz uzdrowiskowy, a także przystań żeglugi przybrzeżnej; do leczenia balneologicznego wykorzystuje się w zakładzie przyrodoleczn. solankę i borowinę, leczy się tu choroby narządów ruchu i reumatyczne; ośr. usługowy, nauk. i kult.; stol. diecezji pomor.-wielkopol. Kościoła Ewang.-Augsb.; przemysł skórz., elektron., metal., maszyn., spoż., meblarski; drobne zakłady wytwórcze rękodzieła lud. i artyst., zakład wyrobów z metali szlachetnych i bursztynu; biura projektowe; kilka wydziałów i instytutów Uniw. Gdań., Inst. Teorii Muzyki Akad. Muz., Oddział Inst. Matematyki i Zakład Oceanologii PAN; scena kameralna Teatru Wybrzeże oraz amfiteatr, zw. Operą Leśną, gdzie od 1961 odbywają się coroczne koncerty Międzynar. Festiwalu Piosenki; Muzeum Esperanta, galerie sztuki; Tow. Przyjaciół Sopotu; Dom Diecezjalny Gdań. Kurii Biskupiej; domy studenckie Uniw. Gdań.; tor wyścigów konnych oraz Ośr. Treningu Koni.-

Historia:

 od VIII do 1. połowy X w. - gród

 1283 - pierwsza wzmianka historyczna w akcie donacyjnym księcia pomorskiego Mściwoja II na rzecz klasztoru cystersów w Oliwie

 od połowy XVI w. - letnisko

 1823 - powstanie zakładu ciepłych kąpieli z sześcioma wannami zainicjowało rozwój osady i kąpieliska

 1902 - nadanie praw miejskich

 początek XX w. - rozbudowa urządzeń kuracyjnych

 1919-1939 - w granicach Wolnego Miasta Gdańsk

 1945-1975 - siedziba powiatu

Odwiedź:

 uzdrowisko z ujęciem wody solankowej

 dworek Sierakowskich z VIII-XIX w.

 willa secesyjna z początku XX w.

 kaplica neogotycka z 1870 r.

 dworek z początku XIX w.

 grodzisko wczesnośredniowieczne

 dawna "szkoła książęca" z 1836 r.

 Łazienki Południowe - ozdobna budowla drewniana z 1907 r.

 Trójmiejski Park Krajobrazowy

 plaże nad Zatoką Gdańską

 w sierpniu Międzynarodowy Festiwal Piosenki (od 1961 r.)

 w czerwcu Dni Morza

34. Supraśl

15 km NE od Białegostoku, nad rzeką Supraśl

SUPRAŚL, m. w woj. podlaskim (powiat białostocki), na Wysoczyźnie Białostockiej, nad Supraślą, na zach. skraju Puszczy Knyszyńskiej. — 4,5 tys. mieszk. (1998); przemysł drzewny, włók., odzież. i ceram. (garncarstwo); ośr. wypoczynkowy i turystyki pieszej oraz narciarstwa biegowego; liceum plast.; muzeum. Historia. Od ok. 1500 klasztor bazylianów fundowany przez Chodkiewiczów, obok od XVI w. osada; w XVII w. ważny ośrodek rel.-kult. unitów; przy klasztorze cenna biblioteka (m.in. Kodeks supraski z XI w.), 1695 zał. drukarnię, 1711 papiernię; w kościele bazyliańskim istniał obraz Matki Bożej Częstochowskiej uważany za cudowny (również po zamianie kościoła na cerkiew prawosł.). W 1795-1807 w zaborze prus., w tym czasie siedziba biskupstwa unickiego; 1807 wraz z obwodem białost. włączony do Rosji; 1824 kasata klasztoru, dobra skonfiskowane; po 1831 klasztor zamieniono na prawosławny. Po drastycznym 1832 podwyższeniu ceł między Królestwem Pol. i Rosją — rozwój przemysłu włók., 1834 pierwsza wielka manufaktura sukna, do poł. XIX w. największy ośr. przemysłu włók. w okręgu białost. (ponad 1 tys. robotników); od poł. XIX w. utrata znaczenia na rzecz Białegostoku, w końcu XIX w. upadek przemysłu; na przeł. XIX i XX w. strajki włókniarzy; 1918-24 rozwój przemysłu wełn., później ograniczenie produkcji; od 1919 prawa miejskie. W okresie IX 1939-41 pod okupacją sowiecką, 1941-44 pod okupacją niem., VII 1944 Niemcy zniszczyli prawie wszystkie zakłady (których już nie odbudowano). Zabytki. Zespół klasztorny Bazylianów: pozostałości późnogot. cerkwi (1503-11, zniszczonej 1944, od 1984 rekonstrukcja; zespół cennych fresków z XVI w. w Muzeum Okręgowym w Białymstoku), barok. pałac archimandrytów (koniec XVII-pocz. XVIII w., spalony 1944, odbud. 1960), budynki klasztorne (XVIII-XIX w., odbud. po spaleniu 1944), brama wieżowa (po 1752, odbud. ok. 1955).

Historia:

 1500 - osiedlenie się mnichów reguły Bazylego Wielkiego na ziemiach dzisiejszego Supraśla

 1501 - poświęcenie pierwszej drewnianej cerkwi św. Jana Ewangelisty

 koniec XVII w. - uruchomienie drukarni

 1795 - miasto pod zaborem pruskim

 1807 - miasto w granicach Rosji

 1803 - skonfiskowanie drukarni przez władze pruskie

Odwiedź:

 dawny pałac Buchholtzów z XIX w.

 zespół klasztorny pobazyliański:
- dawny pałac archimandrytów z lat 1635-55
- barokowa brama wieżowa z XVIII w.
- budynki klasztorne z XVIII w.
- późnogotycka cerkiew Zwiastowania NMP z 1511 r.

 kościół Świętej Trójcy z 1865 r.

 dawna drewniana karczma z XVIII/XIX w.

 dawne domy tkaczy z XIX w.

 rzeka Supraśl

35. Swoszowice

w granicach miejskich Krakowa, nad Wilgą; uzdrowisko

SWOSZOWICE, dawniej wieś, od 1973 część Krakowa (w dzielnicy adm. Podgórze); uzdrowisko (pierwszy zakład kąpielowy zbud. 1811); wody siarkowodorowe silnie zmineralizowane, borowina; leczy się tu gł. choroby narządów ruchu i reumatyczne; w leczeniu wykorzystuje się hipoterapię; szpitale uzdrowiskowe, zakład przyrodoleczniczy

Odwiedź: park zdrojowy z obiektami uzdrowiskowymi

36. Świeradów-Zdrój

W od Jeleniej Góry, uzdrowisko nad Kwisą

ŚWIERADÓW-ZDRÓJ, m. w woj. dolnośląskim (powiat lubański), w G. Izerskich, na wys. 500-700 m, nad Kwisą. — 4,9 tys. mieszk. (1998). Uzdrowisko znane od XVI w. p.n. Bad Flinsberg; od 1742 w państwie prus.; 1795 zbudowano pierwszy dom zdrojowy; odkrycie wód radoczynnych 1934-36 wpłynęło na szybki rozwój zdrojowiska; od 1945 w Polsce, otrzymał prawa miejskie i obecną nazwę. Uzdrowisko i ośr. turyst.-wypoczynkowy; wody miner. (szczawy wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowe, żelaziste, radoczynne), borowina; zakłady przyrodoleczn., szpitale uzdrowiskowe, sanatoria, prewentorium, domy wypoczynkowe i ośr. wypoczynkowo-sanatoryjne; leczy się tu choroby reumatyczne, narządów ruchu, układu krążenia i kobiece; przemysł drzewny (tartaki) oraz spoż.; liczne imprezy muz., m.in. Międzynar. Festiwal Orkiestr Młodzieżowych „Eurochestries”.

Historia:

 1524 - uczyniono pierwszą wzmiankę

 1572 - z tego roku najstarsza wzmianka pochodzi od źródłach mineralnych leczniczych

 1755 - zaczęli do Bad Flinsberg przybywać kuracjusze

 1795 - założono pijalnię wód i dom zdrojowy

 1874 - odkryto wody radoczynne kruszcowe

 1895 - po pożarze, który zniszczył część miasta, zbudowano nowy dom zdrojowy z największą hala spacerową w Sudetach

 1909 - połączenie kolejowe z Mirskiem i Gryfowem Śląskim

 1925 - 2600 stałych mieszkańców, zaś latem przybywało sezonowych mieszkańców-kuracjuszy, zimą zjeżdżali się wczasowicze dla uprawiania sportów; rocznie przybywało około 10 tys. gości, w roku 1939 - 25 tys.

 1939 - 2800 mieszkańców

 1945 - w Polsce, dotychczasowa ludność opuściła miejscowość
Nadano prawa miejskie i obecną nazwę - Świeradów-Zdrój

 1945 -1975 - w granicach województwa wrocławskiego, powiat lwówiecki

 1975-1998 w woj. jeleniogórskim

 1957 - 2736 mieszkańców; prócz szpitala były trzy przychodnie lekarskie i łaźnie oraz basen pływacki, leczono reumatyzm, artretyzm, choroby krwi, serca, sklerozę i inne

 1973 - dołączono sąsiednią miejscowość Czerniawę-Zdrój

 1996 - zawieszono kursy pociągów na kolei

Odwiedź:

 dom zdrojowy z 1989 r.
- modrzewiowa Hala Spacerowa, największa w Sudetach
- pijalnia wód mineralnych (słabo zmineralizowane szczawy wodorowęglanowo-magnezowo-wapniowe)

 rezydencja Marzenie z parkiem krajobrazowym - willa w stylu modernistycznym z 1901 r. zbudowana przez przemysłowca z Berlina, Juliusza Pintscha, obecnie dom wypoczynkowy

 w Czerniawie-Zdrój Czarci Młyn z około 1890 r.
- maszyny typowe dla wyposażenia młynów gospodarczych z przełomu XIX / XX w.
koło wodne, nasiębierne o średnicy 6,5 m, napędzajace młyn w latach 1890-1950
- piec chlebowy, w którym wypieka się chleb starym sposobem

 Góry Izerskie ze szczytem Stóg Izerski
- schronisko na Stogu Izerskim powstałe w 1924 r. z inicjatywy rodziny Schaffgotschów, Sekcji Miejskiej Związku Karkonoskiego i lekarza uzdrowiskowego dr Josefa Siebelta
- Hala Izerska ze schroniskiem w budynku dawnej szkole ewangelickiej z 1938 r.

 trasy narciarskie i tor saneczkowy

 Festiwal Orkiestr Młodzieżowych "Eurochestries"

37. Szczawno-Zdrój

5 km NW od Wałbrzycha; udrowisko


SZCZAWNO-ZDRÓJ, m. w woj. dolnośląskim (powiat wałbrzyski), w G. Wałbrzyskich, na wys. 410 m, w zespole miejskim Wałbrzycha. — 6,1 tys. mieszk. (1998). Wzmiankowane 1221 p.n. Salzbrunn; należało do piast. księstwa jaworsko-świdnickiego; od 1392 pod zwierzchnictwem Czech, dzieliło losy polit. → Śląska; od 1742 w państwie prus.; rozwój uzdrowiska od pocz. XIX w. (leczn. właściwości tutejszych źródeł znane już w XVI w.); 1815 pierwsze sanatorium zdrojowe; w okresie II wojny świat. podobóz obozu koncentracyjnego Gross-Rosen; od 1945 w Polsce, otrzymało prawa miejskie i obecną nazwę (przejściowo Solice-Zdrój). Uzdrowisko (szczawy wodorowęglanowo-sodowo-magnezowe, wapniowe, radoczynne); leczy się tu choroby układu oddechowego (astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa, zatok, spojówek); szpitale uzdrowiskowe, sanatoria, nowocz. zakład przyrodoleczn., domy wczasowe; od 1966 (co roku) odbywa się Festiwal Muz. im. H. Wieniawskiego.

Historia:

 1221 - pierwsza wzmianka o osadzie

 1392 - miasto właczone do Czech

 1601 - pierwsza naukowa analiza źródeł wodnych

 1742 - miasto w granicach Prus

 XIX w. - rozwój uzdrowiska

 1910 - powstał największy hotel na Śląsku

 1945 - otrzymanie praw miejskich

 od 1966 - festiwale skrzypcowe im. Henryka Wieniawskiego

Odwiedź:

 rokokokowy Teatr Zdrojowy z 1860 r.

 klasycystyczny budynek dawnego Domu Zdrojowego z 1800 r.

 żródła mineralne (szczawy)

 park zdrojowy

 dawny Grand Hotel - obecny Dom Zdrojowy z 1900 r.

 dawna gospoda w stylu alpejskim z 1845 r.

 festiwale skrzypcowe Henryka Wieniawskiego

 w pobliżu zamek Książ

 palmiarnia w Lubiechowie

38. Szczawnica

SW od Nowego Sącza, nad Grajcarkiem; uzdrowisko


SZCZAWNICA, m. w woj. małopol. (powiat nowotarski), na pd.-zach. skraju Beskidu Sądeckiego, u podnóża Pienin, na wys. 420-650 m, nad Grajcarkiem (pr. dopływ Dunajca) i Dunajcem. — 7,3 tys. mieszk. (1998). W XV w. wieś król.; 1772-1918 w zaborze austr.; rozwój uzdrowiska od pocz. XIX w. (leczn. właściwości tutejszych źródeł znane już w średniowieczu), spopularyzowane m.in. przez J. Dietla, ok. 1870-1880 najmodniejsze w Polsce; prawa miejskie 1962; 1973-82 połączona z sąsiednim Krościenkiem p.n. Szczawnica-Krościenko. Uzdrowisko i ośr. turyst.-wypoczynkowy; wody miner. (szczawy wodorowęglanowo-solankowe, bromkowe, jodkowe, bogate w pierwiastki śladowe); leczy się tu choroby układu oddechowego (dychawica oskrzelowa, pylica płuc); zakłady przyrodoleczn., sanatoria, szpital uzdrowiskowy, pijalnie wód miner.; domy wczasowe, ośr. wypoczynkowo-sanatoryjne; Muzeum Pienińskie im. J. Szalaya, Ośr. Kultury Turystyki Górskiej; przystań flisacka. W okolicy Szczawnicy wiele rezerwatów przyrody, w tym rezerwat krajobrazowy Wąwóz Homole (58,6 ha).

Historia:

 1470 - pierwsze wzmianki o osadzie

 1772 - miasto pod zaborem austriackim

 1823 - właściciele Szczawnicy Szalayowie otworzyli tu pierwszy zakład kąpielowy

 1870 - wzrost sławy Szczawnicy, spopularyzowanej przez J. Dietla

 przed 1939 - w Jaworkach i Szlachtowej istniała parafia grekokatolicka i czynne były szkoły dwujęzyczne dla Łemków oraz ukraińskie kooperatywy

 1957 - otrzymanie statusu osiedla

 1962 - zdrojowisko otrzymuje prawa miejskie

 1973-82 - połączona z Krościenkiem pod nazwą Szczawnica-Krościenko

 1975 - do Szczawnicy włączono Jaworki i Szlachtową

Odwiedź:

 domy z XIX w.

 klasycystyczny dwór Szalayów z 1839 r.

 dawna cerkiew z 1788 r.

 willa "Pałac", w niej Muzeum Pienińskie im. Józefa Szalaya, Pl. Dietla 7, z ekspozycją historyczno-etnograficzną m.in. o Łemkach Sądeckich, Izbą Pamięci Narodowej i izbą Jana Wiktora

 prywatny skansen Jana Malinowskiego, ul. Szalaya 96, ze zbiorami obrazującymi życie górali pienińskich i Łemków szlachtowskich

 pijalnia wód ze zdroju "Józefina"

 sanatoria i zakłady przyrodolecznicze

 park zdrojowy: Górny i Dolny

 pomnik Józefa Szalaya

 pomnik doktora Mikołaja Zyblikiewicza

 pracownie twórcze i galerie malarstwa i sztuki ludowej

 w Jaworkach i Szlachtowej połemkowskie cerkwie grekokatolickie, obecnie użytkowane przez parafię rzymskokatolicką

 wąwóz Homole

 Popradzki Park Krajobrazowy

 rzeka Dunajec z przystanią flisacką

 szlaki turystyczne w Pieniny, w Pasmo Radziejowej i na Lubań

 tereny narciarskie
- sztucznie zaśnieżona trasa na stoku Palenicy, posiadająca homologację FIS
- trasy na Szafranówce
- wyciągi w Jaworkach
- wyciągi na Durbaszce
- rynna Halfpipe dla zwolenników snowboardu

 imprezy: Pienińskie Lato i Redyk w lipcu

39. Świnoujście

105 km N od Szczecina, na wyspie Uznam, nad Świną i Bałtykiem


ŚWINOUJŚCIE, m. w woj. zachodniopomor., powiat grodzki, nad M. Bałtyckim, na kilku wyspach, gł. Uznam i Wolin, oddzielonych cieśn. Świna. — 42 tys. mieszk. (1998); port handl. (1993 obsłużył 3291 jednostek o łącznym tonażu 17,8 mln BRT); przeładunek gł. towarów masowych i drobnicy konwencjonalnej (1993 — 7,7 mln t, 1989 — 9,9 mln t); największy w Polsce port rybacki (ok. 30% krajowych połowów ryb) i baza promowa (przystań i nowocz. terminal pasażerski oddany do użytku 1994) mogąca obsłużyć 1 mln pasażerów, 150 tys. samochodów osobowych, 60 tys. TIR-ów, 30 tys. wagonów kol. (baza posiada jedyne w Polsce nabrzeże dla promów kol.-samochodowych); połączenia promowe z Kopenhagą, Nyborg (Dania), Travemünde (Niemcy), Ystad (Szwecja) — ok. 300 tys. pasażerów (1993), także sezonowe z Rønne na Bornholmie. Ośrodek przemysłu rybnego (przetwórstwo ryb, fabryka mączki rybnej) i stoczn. (stocznia remontowa); 1992 oddano do eksploatacji gazociąg Wolin-Świnoujście-Ahlbeck (Niemcy); uzdrowisko i ośr. wypoczynkowy; wody miner. chlorkowo-sodowe, bromkowe, jodkowe, żelaziste, borowe; leczy się tu choroby układu krążenia, oddechowego, wydzielania wewn., przemiany materii oraz choroby skóry; sanatoria, szpitale uzdrowiskowe, ośr. wypoczynkowo-sanatoryjne, zakład przyrodoleczn., domy wczasowe; Muzeum Rybołówstwa Morskiego. Na wyspie Uznam — centrum handl.-adm., uzdrowisko, ośr. wypoczynkowe, przystań „białej floty”, na wyspie Wolin — gł. tereny portowe, stocznia, baza promowa; obie części miasta łączy komunikacja promowa. Historia. W XII w. gród strzegący ujścia Świny, na skrzyżowaniu szlaków handl. ze wsch. na zach. (lądowe), z pn. na pd. (wodne); w XIII w. komora celna książąt pomor.; 1630 opanowane przez Szwedów, od 1720 pod panowaniem Prus; od 1729 budowa awanportu Szczecina (m.in. pogłębienie Świny) i miasta (niem. Swinemünde); prawa miejskie 1765; od pocz. XIX w. letnisko; 1858 wybudowano latarnię mor., następnie rozbudowano port; 1895 odkryto solanki, od końca XIX w. uzdrowisko; uruchomiono prom kol. do Szwecji; w okresie międzywojennym niem. port wojenny. Podczas II wojny świat. 4 obozy pracy przymusowej dla Polaków i Francuzów; od 1945 w Polsce; 1960 do Świnoujścia włączono Warszów i Karsibór; 1973-84 w granicach administracyjnych Świnoujścia m.in. Międzyzdroje, Lubin, Wapnica.

Historia:

 IX-XII w. - nad Świną w najdogodniejszym do przeprawy miejscu istniała osada na skrzyżowaniu szlaku lądowego i wodnego i dwa gródki Wolinian, zniszczone potem przez Duńczyków

 1181 - pierwsza wzmianka historyczna o istnieniu obronnego grodu

 XIII w. - komora celna książąt pomorskich

 1630 - tereny ujścia Odry zajęli Szwedzi

 1720 - tereny ujścia Odry zajęli Prusacy

 1729 - rozpoczęcie budowy awanportu Szczecina i przeobrażenie małej osady w miasto

 1765 - nadanie praw miejskich

 1824 - pierwszy sezon letniskowy

 1826 - budowa łazienek

 1855-80 - przekopanie kanału, obecnie o nazwie Kanał Piastowski

 1895 - odkrycie solanek

 od 1913 - Świnoujście uzdrowiskiem

 1945 - po ciężkich walkach Świnoujście zniszczone w 55% znalazło się w granicach Polski

Odwiedź:

 kościół Chrystusa Króla - gotycki, przebudowany w latach 1788-92

 kościół NMP Stella Maris (Gwiazdy Morza) - neogotycki z XIX w.

 muzeum Rybołówstwa Morskiego

 stawa "Młyny" - charakterystyczny obiekt przypominający wiatrak

 uzdrowisko morskie - sanatoria leczące choroby skóry, przemiany materii i układu krążenia

 park zdrojowy z XIX w. z roślinnością śródziemnomorską

 amfiteatr

 forty przy porcie, zbudowane w XIX w. w miejscu starych obwarowań z XVII w.

 kompleks urządzeń portowych z nowoczesnym terminalem promowym do Szwecji i Danii

 połączenie promowe przez Świnę

 u ujścia Świny falochrony z XIX w. i latarnia morska o wysokości 68 m

 kąpielisko i plaże nad Bałtykiem

 wyspy Uznam,Wolin i Karsibór

 Woliński Park Narodowy

 osobowe przejście graniczne do Niemiec Świnoujście-Ahlbeck (ruch pieszy i rowerowy)

40. Ustka

19 km NW od Słupska, nad Bałtykiem, przy ujściu Słupi


USTKA, m. w woj. pomor. (powiat słupski), na Wybrzeżu Słowińskim, przy ujściu Słupi do M. Bałtyckiego. — 16,8 tys. mieszk. (1998). Graniczy ze Słowińskim Parkiem Nar. oraz Parkiem Krajobrazowym Dolina Słupi. Osada rybacka (do 1831 nazwa Ujść, Ujście), wzmiankowana 1310; w XIV-XIX w. port i osiedle targowe należące do Słupska; od 1653 pod panowaniem Brandenburgii, dzieliła losy polit. → Pomorza Zachodniego; w 2. poł. XVIII w. początki przemysłu stoczn.; połączenie kol. ze Słupskiem od 1878 (od 1911 ze Sławnem) wpłynęło na rozwój portu i kąpieliska; prawa miejskie 1935 (i ponownie 1945); od 1945 w Polsce. Uzdrowisko klim.-balneologiczne (solanka i borowina), kąpielisko mor. i ośr. wypoczynkowy; leczy się tu choroby narządów ruchu i reumatyczne, niedokrwienie serca, choroby tarczycy; sanatoria, zakład przyrodoleczn.; liczne ośr. wczasowe i kolonijne; turyst. baza noclegowa; port rybacki i niewielki port przeładunkowy; Stocznia „Ustka” (kutry i łodzie ratunkowe, patrolowe); przemysł rybny (połowy i przetwórstwo ryb); latarnia mor. (1871), neogot. kościół (1882) z barok. wyposażeniem, domy (XVIII, XIX w.). W pobliżu Ustki rezerwat leśny Buczyna nad Słupią (pow. 18,9 ha; buczyna niżowa).

Historia:

 1188 - pierwsza wzmianka o wsi

 XIV w. - Ustka dużą osadą rybacką

 1337 - Ustka stała się własnością Słupska

 1701 - miejscowość w granicach Prus

 1870 - powstanie towarzystwa, zajmującego się rozwojem Ustki jako kąpieliska morskiego

 1900 - Ustka usamodzielniła się od Słupska

 1935 - nadanie praw miejskich

 1978 - Ustka uzyskała rangę uzdrowiska

Odwiedź:

 neogotycki kościół Najświętszego Zbawiciela z 1882 r.
- zabytkowe organy zbudowane w manufakturze Vilknerów
- drewniany krucyfiks z XIX w. i inne elementy wyposażenia wnętrza z kościółka, który ongiś istniał w zaułku kapitańskim przy porcie

 ratusz

 willa secesyjna z 1920 r

 kamieniczki z XIX/XX w.

 domy szachulcowe z 1800 r.

 promenada nadmorska

 latarnia morska z 1871 r.

 molo

 port

 graniczne przejście promowe - rejsy na Bornholm

 pomnik Umierającego Wojownika

 rezerwat przyrody Jezioro Modła

41. Ustroń

W od Bielska-Białej, nad górną Wisłą i Jaszowcem; uzdrowisko

USTROŃ, m. w woj. śląskim (powiat cieszyński), w Beskidzie Śląskim, na wys. 350-550 m, nad Wisłą i jej dopływem Jaszowcem, u podnóża Wielkiej Czantorii i Równicy. — 15,2 tys. mieszk. (1998). Osada biskupia na szlaku solnym z Wieliczki na Słowację i Węgry, wzmiankowana 1305; do 1625 w rękach Piastów Śląskich, następnie pod panowaniem Habsburgów, dzielił losy polit. → Śląska Cieszyńskiego; od 2. poł. XVIII w. wydobycie rud żelaza i rozwój hutnictwa; od poł. XVIII w. Ustroń znany z właściwości klim., od końca XVIII w. rozwój uzdrowiska; od 1888 połączenie kol.; od 1918 w Polsce; w okresie okupacji niem. 2 oddziały robocze jeńców sowieckich i 1 jeńców jugosł.; rejon działalności partyzanckiej; prawa miejskie 1956. Uzdrowisko oraz ośr. wypoczynkowy i sportów zimowych (w dolinie Jaszowca ośr. → Jaszowiec); wody miner. chlorkowo-sodowo-wapniowe, bromkowe, borowe, radoczynne, hipotermalne; borowina; leczy się tu choroby narządów ruchu i reumatyczne, choroby układu krążenia, oddechowego, trawiennego; Szpital Reumatologiczny Śląskiej Akad. Med., Szpital Uzdrowiskowy, Górnośląskie Centrum Rehabilitacji „Repty”, sanatoria, ośr. wczasowo-sanatoryjne, zakłady przyrodoleczn.; domy wczasowe; turyst. baza noclegowa; szlaki turyst.; wyciągi narciarskie, m.in. krzesełkowy na Wielką Czantorię; przemysł metal. (kuźnia Ustroń — części samochodowe); zakłady Mokate, wytwórnia wód gazowanych; Muzeum Kuźnictwa i Hutnictwa, Galeria Sztuki Współcz.; Festiwale Piosenki Czeskiej i Słowackiej; barok. kościół Św. Klemensa (1787, rozbud. XIX w.), kościół ewang. (1835), sierociniec (1740, obecnie plebania) i plebania ewang. (koniec XVIII lub pocz. XIX w.). W Ustroniu i okolicach duże skupisko wyznawców Kościoła Ewang.-Augsburskiego. W pobliżu Ustronia stanowisko ciepłolubnej fauny pd., np. jaszczurki zielonej.

Historia:

 1479 - pierwsza wzmianka o miejscowości

 1526 - miasto pod panowaniem Habsburgów austriackich

 1772 - otwarto w mieście hutę żelaza

 1780 - uruchomiono kuźnię

 1919 - miasto znalazło się w granicach Polski

 1954 - Ustroń uzyskał status osiedla

 1956 - otrzymanie praw miejskich

 1967 - miasto uzyskało status uzdrowiska

Odwiedź:

 późnobarokowy kościół katolicki św. Klemensa z 1787 r.

 klasycystyczny kościół ewangelicki św. Jakuba Apostoła z lat 1835-38

 drewniany kościółek św. Anny z 1769 r.

 udrowisko - szpital i sanatoria - leczy się tu choroby narządów ruchu i reumatyzm

 wyciąg krzesełkowy na Czantorię Wielką

 tereny narciarskie: wyciąg orczykowy z polany Futurka na polanę Stokłosica, wyciągi w Poniwcu u stóp Małej Czantorii, wyciągi orczykowe w Jaszowcu na stoku Palenicy, wyciąg w Zawodziu Górnym

42. Wieliczka


WIELICZKA, m. w woj. małopol., siedziba powiatu wielickiego, na pograniczu Pogórza Wielickiego i Pogórza Bocheńskiego. — 17,9 tys. mieszk. (1998); kopalnia soli → Wieliczka (gł. odparowywanie solanki z wycieków; produkcja m.in. soli kuchennej, pastylkowanej, azotynowej, soli zdrowia dla nadciśnieniowców); przemysł elektrotechn. (zakłady sprzętu oświetleniowego); ośr. turyst.; od 1974 uzdrowisko, w którym leczy się choroby układu oddechowego; w kopalni soli sanatorium alergologiczne. Historia. Eksploatacja solanek od X-XI w., targ, nadany benedyktynom z Tyńca; osiedle wzmiankowane 1123-27 p.n. Magnum Sal; rozwój od poł. XIII w. związany z eksploatacją soli kam.; prawa miejskie 1290; od XIV w. jedno z gł. w kraju miast górn. (→ żupy krakowskie) i wielki ośr. handlu solą; w XVII w. wystąpienia górników; na przeł. XVIII i XIX w. rozbudowa kopalni; 1772-1918 w zaborze austr. (1809-15 w Księstwie Warsz.); od 1857 połączenie kol. z Krakowem; w okresie międzywojennym siedziba powiatu. Podczas okupacji niem. 1941-42 getto (ok. 7 tys. osób, część rozstrzelano na miejscu, pozostałe wywieziono do ośr. zagłady w Bełżcu i Treblince), 1944 obóz pracy przymusowej dla Żydów (ok. 6 tys. osób wywiezionych do różnych niem. obozów) oraz podobóz obozu koncentracyjnego w Płaszowie; ośr. konspiracji. Zabytki. Wielką atrakcję w skali międzynar. stanowi zabytkowa część kopalni soli Wieliczka — Muzeum Żup Krak., z wykutymi i wyrzeźbionymi w soli podziemnymi kaplicami (m.in. z XVII w.); kościół i klasztor Reformatów (XVII w.), drewn. kościół filialny (1581).

43. Wieniec-Zdrój

W od Włocławka, uzdrowisko

WIENIEC-ZDRÓJ, wieś w woj. kujawsko-pomor. (powiat włocławski, gmina Brześć Kujawski), na pd. krańcu Kotliny Toruńskiej, nad Zgłowiączką. — 120 mieszk. (1998); uzdrowisko przeznaczone gł. dla dzieci; wody siarczanowo-chlorkowo-wapniowo-sodowe i siarczkowe; zakład przyrodoleczn., szpitale, m.in. kardiologiczny dla dzieci, sanatoria; leczy się tu choroby układu krążenia, narządów ruchu i reumatyczne

Z historii: 1898-1907 - początki uzdrowiska

44. Wysowa

11 km S od Uścia Gorlickiego; uzdrowisko


WYSOWA, wieś w woj. małopol. (powiat gorlicki, gmina Uście Gorlickie), w Beskidzie Niskim nad Ropą, na wys. 520-640 m. — 670 mieszk. (1998); uzdrowisko i ośr. turyst.-wypoczynkowy; źródła miner. — szczawy wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowe, bromkowe, jodkowe i in. z dużą zawartością pierwiastków śladowych; szpital uzdrowiskowy, sanatoria, domy wczasowe; leczy się tu choroby układu trawienia i układu oddechowego; rozlewnia wód miner.; drewn. cerkiew (1779, częściowo przebud. 1910).

Odwiedź:

 zespół sanatoryjny

 źródła mineralne słabozmineralizowane i wysokozmineralizowane

 Szpital Uzdrowiskowy "Beskid" z uzdrowiskowym ośrodkiem dializy pozaustrojowej prowadzonym przez Katedrę i Klinikę Nefrologii, Endokrynologii i Chorób Przemiany Materii Śląskiej AM

 park zdrojowy z ujęciami wody, m.in. "Józef I", "Józef II", "Wysowianka", "Aleksandra", "Henryk", "Słone" i "Bronisław"
- budynek Starego Domu Zdrojowego, obecnie kawiarnia

 drewniany kościół parafialny z 1. połowy XX w.

 drewniana cerkiew

 dwa narciarskie wyciągi orczykowe

 dolina Potoku Łopacińskiego

 Góra Jawor z kapliczką grekokatolicką z 1929 r. - miejsce kultu ludności łemkowskiej

 Beski Niski

www.uzdrowisko-wysowa.pl

 45. Złockie, N od Muszyny, dawna wieś łemkowska, obecnie miejscowość letniskowa

ZŁOCKIE, wieś w woj. małopol. (powiat nowosądecki, gmina Muszyna), w Beskidzie Sądeckim, nad Szczawnikiem (pr. dopływ Popradu). — 830 mieszk. (1998); zespół uzdrowiskowo-wypoczynkowy; źródła wody miner. Zuber.

Historia:

 XV w. - założenie wsi

 1936 - spośród 750 mieszkańców wsi większość była grekokatolikami, działała jednoklasowa szkoła z ukraińskim językiem nauczania, czytelnia książek w języku ukraińskim i spółdzielnia "Łemko"

 1947 - wysiedlenie Ukraińców

 lata 60. i 70. XX w. - przekształcenie się wsi w miejscowość letniskową

Odwiedź:

cerkiew grekokatolicka św. Dymitra z lat 1867-72, trójdzielna, z wieżą słupowo-ramowa z pozorną izbicą, obecnie kościół rzymskokatolicki
- krzyż przed cerkwią

46. Żegiestów-Zdrój

W od Muszyny, nad Popradem
ŻEGIESTÓW-ZDRÓJ, osada w woj. małopol. (powiat nowosądecki, gmina Muszyna), w Beskidzie Sądeckim, na pr. brzegu Popradu, na wys. 450-700 m, przy granicy ze Słowacją. Powstał z osady zał. 1575; 1772-1918 w zaborze austr.; pierwszy zakład zdrojowy zbud. 1847; rozwój uzdrowiska od 1887, dalsza rozbudowa 1924-29. Wody miner.: szczawy wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowe, żelaziste, borowe; leczy się tu gł. choroby układu trawienia i układu moczowego; zakład przyrodoleczn., szpital uzdrowiskowy, sanatoria, ośr. wypoczynkowo-sanatoryjne, domy wczasowe.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
leczenie uzdrowiskowe ppt
ADM 9 Uzdrowienie
Wskazania i przeciwwskazania do leczenia uzdrowiskowego CM UMK
UZDROWIĆ, OPOWIASTKI
Modlitwa o uzdrowienie, Wiara
Dziewięć sposobów na uzdrowienie marki
PRZEBIEG MODLITWY WSTAWIENNICZEJ O UWOLNIENIE I UZDROWIENIE, odnowa-charyzmaty
Uzdrowienie wewnętrzne i przebaczenie, odnowa-charyzmaty
Odnowa biologiczna uzdrowiska
Polskie uzdrowiska szkodliwe dla zdrowia
Iwonicz Zdroj per uzdrowisk p Nieznany
DerekPrince Czy twoj jezyk potrzebuje uzdrowienia, Derek Prince
4-Tourism strategy summary, Turystyka, Turystyka uzdrowiskowa i odnowa biologiczna, Polityka i plano
UZDROWIENIE PAMIĘCI (WSPOMNIEŃ BOLESNYCH PRZEŻYĆ)
Louise L. Hay-Mozesz uzdrowic swoje zycie, 09. Rozdzial 7, Rozdział VII
Historia Uzdrowiska Szczawnica

więcej podobnych podstron