Barok
Od końca XVIw do lat 30 XVIIIw.
Wizja świata i człowieka w literaturze baroku barocca (J. portug. - perła o
nieregulowanym kształcie)- nazwa zapożyczona z terminologii historii sztuki.
HASŁO: „VANITAS VANITATUM, ET OMINA VANITAS”- Marność nad marnościami iwszystko marność.
ŚWIATOPOGLĄD: teocentryzm, niepokój religijny i filozoficzny, egzaltacja
religijne, negacja świata doczesnego, religijne kategorie myślenia.
KONTRREFORMACJA - prąd powstały w Kościele katolickim wobec zagrożenia
reformacją.
STYL BAROKOWY: głębia, forma otwarta, niejasność, dynamiczne ujęcie przestrzeni, wyjaskrawianie kontrastów, efektów świetlnych, gestów itp. by zaznaczyć
TRÓJWYMIAROWOŚĆ. Artyści: Rubens, Rembrandt, Bernini, Boromini.
MARINIZM czyli „kwiecisty barok”. Był to nowy styl w literaturze barokowej.
Nazwa wywodzi się do poety Jana Chrziciela Marina. Styl ten odrzucał renesansową
harmonię między treścią a kształtem słownym, kładł szczególny nacisk na formę,
wprowadził obfitość środków stylistycznych. Mariniści nie przestrzegali
przepisów poetyckich, ani reguł gramatycznych. Łączyli tragizm z komizmem,
wzniosłość z prostactwem, a nawet wulgarnością dla zaszokowania czytelnika.
„Powinnością jest nauczać, chlubą podobać się, a koniecznością wzruszać”. Środki stylistyczne poetów marinistów: ALEGORIA, ANAFORA, GRADACJA (STOPNIOWANIE), HIPERBOLA (PRZESADNIA), ANTYTEZA (PRZECIWSTAWIANIE), KONCEPT (niezwykły pomysł kompozycyjny, słowny lub obrazowy), OKSYMORON (epitet
sprzeczny, przeciwstawny np. żywy trup, ognisty lód)
DAN ANDRZEJ MORSZTYN -reprezentant nurtu baroku dworskiego, marinista. W swych utworach podejmował tematy miłości, szczęścia, cierpienia i śmierci. „O SOBIE” - poprzez anafory, gradacje, wyliczanie poeta opisuje swoje cierpienie z powodu nieodwzajemnionej miłości do Katarzyny.
„CUDA MIŁOŚCI” (antytezy, paradoksy) Poeta pisze, że przed miłością nie ma ucieczki, a jeśli ktoś będzie próbował się przed nią obronić rozumem wpadnie w jej sidła.
„NIESTATEK I” (kontrast, epitety, porównania). Poeta wyraża niestałość kobiecej urody.
„NIESTATEK II” (wyliczenia, gradacja, anafora). poeta mówi o niestałości uczucia kobiety. „DO
"TRUPA” - triumf konceptu. Wiersz ma formę pozornej rozmowy, monologu
dramatycznego. Nieszczęśliwie zakochany prowadzi rozmowę z trupem. Zadości mu, że nie żyje, bowiem on cierpi i jest nieszczęśliwy, zrozpaczony z powodu miłości. Podstawowym środkiem jest antyteza.
DANIEL NABOROWSKI - poeta metafizyczny (podobieństwo do Sępa-Szarzyńskiego). Fascynowała go śmierć, nicość, przemijanie, czas. Ówczesny człowiek rozważał swoje miejsce w nietrwałym świecie, poszukiwał wobec niego jakiejś postawy. Niepojęty bieg czasu i wieczna niestałość bytu- są to motywy, które składają się na światopogląd poetów baroku. Śmiertelność ludzkiego ciała i poczucie nieśmiertelności duszy, przemijanie i duchowy głód wieczności - takie oto dramatyczne bieguny wyznaczały rozmaite postawy objawione w sztuce. Inni poeci rozumieli życie jako cągłe umieranie, a śmierć jako początek prawdziwego żywota; przekonani o nikłej wartości jakichkolwiek ludzkich starań. Naborowski w tych dramatycznych sprzecznościach zachował równowagę ducha.
„MARNOŚĆ”( nawiązanie do księgi Koheleta z Biblii). Człowiek hołduje życiu doczesnemu i wartościom
materialnym, które mają charakter przemijający. Poeta pozwala kochać i żartować,
śmiać się i weselić, należy to jednak czynić uczciwie i zawsze myśleć o śmierci,
która przy pobożności i czystości będzie fraszką.
„KRÓTKOŚĆ ŻYWOTA” Wiersz ten jest próbą odpowiedzi na temat :czym jest życie, jakie jest? Życie człowieka jest bardzo krótkie, szybko przemija, a czasu nie można zatrzymać. Życie jest
chwilą.
„CNOTA GRUNT WSZYSTKIEMU” Posiadanie dóbr ziemskich, bogactwa nie daje
szczęścia. Trwałą i godną uwagi jest cnota, nadaje ona sens życiu, zapewnia
człowiekowi szczęście.
SARMATYZM- kult rycerski, spójność, zwartość.
SARMACI - ludy zasiedlające w poł, I tyś, pne. ziemie nad doliną Wołgą, skąd szły na zachód. ÓWCZESNĄ SZLACHTĘ JEDNOCZYŁO:- poczucie narodowej potęgi, -przekonanie o świetności
polskiego ustroju, -świadomość tradycji rodowej, -wiara katolicka. W XVIII w.
ukształtowało się ujemnie nacechowane określenie sarmatyzm, oznaczało
całokształt XVII wiecznych obyczajów i kultury szlacheckiej, zwykle
utożsamianych z samowolą i zacofaniem.
SZLACHCIC SARMATA stał na czele kultury polskiej, rodzimego obyczaju, bronił wolności ojczyzny, brał udział w sejmach, sejmikach i rokoszach, aby nie dopuścić do reform, które by naruszały „złotą
wolność szlachecką”. Szlachcic sarmata musiał być dobrym mówcą, do zdań często
wtrącał zwroty obce. Dwa wzory kultrury: ziemiański i dworski - wynika to z
zewnętrznego podziału szlachty
WACŁAW POTOCKI reprezentuje tzw. nurt
szlachecki baroku, a w jego utworach dominuje tematyka patriotyczna i społeczna
- moralista i kronikarz.
„NIERZĄDEM POLSKA STOI” Polska to kraj bezprawia,
chaosu politycznego, Prawo jest niesprawiedliwe, często zmieniane ,nie
przestrzegane przez bogatą część społeczeństwa. Panuje anarchia szlachecka i
nierówność wśród obywateli.
„ZBYTKI POLSKIE” Poeta w tym utworze przepowiada
szybki upadek Ojczyzny, do którego doprowadzi bogate i wystawne życie szlachty i
duchowienstwa, którzy niepodległość Ojczyzny traktują podrzędnie, bo to nie
przynosi im żadnych korzyści.
„POSPOLITE RUSZENIE” Jest to obrazek z życia szlachty. Ukazuje niezdyscyplinowanie, nieprzygotowanie do walki wojska szlacheckiego. Utwór jest gorzką ironią, ukazuje bezkarność szlachty, która wojnę traktowała jak spotkanie towarzyskie i dbała jedynie o własne
przyjemności. Utwór dopełnia obraz ginącej Ojczyzny.
„WOJNA CHOCIMSKA” Jest to obszerny poemat poetycki przedstawiający historię bitwy pod Chocimiem. Jest to utwór podnoszący Polaków na duchu w obliczu zagrożenia tureckiego. Wiele w nim podniosłych słów o miłości do Ojczyzny, honorze rycerskim.
JAN CHRYZOSTOM PASEK (typowy sarmata). „Pamiętniki” dzielą się na 2 części: pierwsza opisuje wojenne przygody autora, druga ukazuje jego życie ziemiańskie. „Pamiętniki”
mówią o życiu, o obyczajach szlacheckich, o ich codziennym życiu. Są dokumentem.
MOLIERE Stworzył wyrazisty typ komedii klasycystycznej, wyposażonej w prawdę
psychologiczną, obyczajową i społeczną. Klasycyzm jako prąd literacki XVIII w. wyznaczał poezji cele utylitarne, stawiał przed nią zadania dydaktyczno- moralizatorskie, kładł nacisk na wydarzenia
społeczne.
„SKĄPIEC” to komedia ośmieszająca bezwzględność, samolubstwo, obłudę-
wady ludzkie.
Copyright 2002 by www.machine.prv.pl e-mail pieto@o2.pl