BAŚNIE CELTÓW

CZARODZIEJSKA CHORĄGIEW Z DUNVEGAN

d przeszło tysiąca lat zamek Dunvegan, położony w zachodniej części wyspy Skye, był siedzibą MacLeodów z MacLeod. W minionych czasach niejeden wódz przeprawiał się przez jezioro Dunvegan prowadząc swój klan do boju z odwiecznymi wrogami. MacDonaldami z Eigg, którzy od dawna zażywali powszechnie złej sławy ludzi bezwzględnych. Najcenniejszą własnością klanu MacLeodów była chyba czarodziejska chorągiew, przekazywana z pokolenia na pokolenie tak długo, że w końcu jej dzieje stały się słynną legendą.

W dawnych, dawnych wiekach wodzem klanu MacLeod był rycerz imieniem Malcolm. Pewnego dnia, kiedy w wodach jeziora Dunvegan odbijało się letnie niebo, a wrzosy znaczyły zbocza wzgórz bryzgami wspaniałego fioletu, Malcolm pojął za żonę piękne dziewczę z ludu elfów. Przez krótki czas on i jego małżonka żyli spokojnie w szarym zamku Dunvegan. Ale mieszkańcy Krainy Elfów nigdy nie mogą zaznać pełnego szczęścia wśród ludzi śmiertelnych. I kiedy nadobna pani Malcolma obdarowała go dorodnym synem, ogarnęło ją nieprzeparte pragnienie powrotu do swoich; pragnienie o wiele silniejsze od miłości, jaką darzyła swego ziemskiego małżonka. A ponieważ Malcolm nie mógł patrzyć na smutek swej ukochanej żony, powiedział, że sam zaprowadzi ją na ścieżkę wiodącą do jej krainy. I stało się, że niewiasta pożegnała czule maleńkiego synka leżącego w kołysce i przeprawiła się z małżonkiem na drugi brzeg jeziora, by tam skierować kroki na drogę, która miała ją zawieść do rodzinnego domu.
A choć był to równie piękny dzień letni, jak ów, w którym Malcolm wiódł ją kiedyś do zamku jako oblubienicę, wody jeziora wydały mu się mroczne i posępne - tak wielki przytłaczał go smutek. Kiedy przybili do przeciwległego brzegu, Malcolm wziął swą panią na ręce, wyniósł z łodzi i delikatnie postawił na ziemi. Potem towarzyszył jej przez krótki czas, lecz gdy dotarli do pola szarych kamieni, zwanego Czarodziejskim Mostem, poprosiła go, by tu się zatrzymał, i samotnie ruszyła w dalszą drogę. Ani razu nie obejrzała się za siebie i Malcolm nigdy więcej nie zobaczył swej nadobnej żony.

Tego samego wieczora wydawano w zamku wspaniałą biesiadę dla uczczenia narodzin syna Malcolma, który miał w przyszłości zająć miejsce swego szlachetnego ojca jako wódz klanu MacLeod. Mimo smutku przepełniającego mu serce Malcolm musiał uczestniczyć w biesiadzie, albowiem uroczystość tę ustanowiła prastara tradycja. Zresztą sam był nader dumny z potomka, który miał być kiedyś MacLeodem z MacLeod.
Członkowie klanu tłumnie zebrali się w ogromnej komnacie, która jaśniała blaskiem stu pochodni, a służba zamkowa uwijała się roznosząc półmiski soczystej sarniny i dzbany zacnego złocistego piwa. Całą noc rozbrzmiewała dziarska muzyka, na których mężczyźni z klanu MacCrimmon, z pokolenia na pokolenie dudziarze u MacLeodów, przygrywali ochoczo gościom Malcolma.

Na szczycie wieżyczki, z dala od hałaśliwego zgromadzenia w wielkiej sali, spało cicho w kołysce niemowlę będące przyczyną całej tej radosnej uroczystości. Piastunka siedząca obok uśpionego dziecka widziała oczami wyobraźni rozochoconą kompanię weselącą się w wielkiej sali. Była jeszcze młodziutka i ładna, więc gdy księżyc wspiął się wysoko na niebo i rozjaśnił blaskiem samotną wieżyczkę, dziewczyna zapragnęła spojrzeć choć raz na bawiących się wesoło biesiadników. Zerknęła na uśpione dziecko; zdawało się leżeć cicho i spokojnie. Wstała nie czyniąc najmniejszego szmeru i na palcach przeszła przez wyłożoną sitowiem izbę. A potem chyżo pobiegła wijącymi się korytarzami, tonącymi w blasku księżyca, i dalej w dół po krętych schodach, aż w końcu buchnęły na nią z całą mocą piskliwe dźwięki dud i znalazła się w wielkiej sali. Przez jakiś czas siedziała na samym końcu, chłonąc skwapliwie otaczającą ją wesołość i rozbawienie. Ale gdy wstała, aby odejść, nagły strach przeszył jej serce. Bo oto Malcolm wstał ze swego miejsca przy biesiadnym stole i spojrzał na nią.

„Och, nieszczęsna chwila, kiedym pomyślała, żeby zostawić dzieciaka samego - rzekła sobie w duchu - bo teraz ani chybi spadnie na mnie gniew MacLeoda”.
Chociaż jednak Malcolm istotnie skierował na nią wzrok, nie przyszło mu wcale do głowy, że uczyniła coś złego schodząc do sali biesiadnej; mniemał bowiem, że zostawiła dziecko pod opieką innej służącej. Bez siadu gniewu rozkazał więc przynieść maleństwo, by pokazać członkom swego klanu ich przyszłego wodza.
Z dreszczem ulgi piastunka pobiegła spełnić jego rozkaz, żywiąc w sercu nadzieję, że dziecku nie stała się krzywda podczas jej nieobecności.

Zostawione samo dziecko przez jakiś czas spało spokojnie. Ale niebawem za oknem przefrunęła sowa pohukując złowieszczo, czym zakłóciła spokój małego, który zbudził się przestraszony. Kiedy nikt nie przyszedł go pocieszyć i ukołysać do snu, rozpłakał się żałośnie i odgłos jego płaczu rozbrzmiewał smutnym echem po opustoszałej izbie.
I chociaż ludzkie uszy nie słyszały tego zawodzenia, dotarło ono w sposób dla nas niepojęty do matki niemowlęcia, która przebywała w Krainie Elfów. Zrodzone na ziemi dziecko było drogie jej sercu, pośpieszyła więc używając sobie tylko znanych czarnoksięskich sposobów, pocieszyć leżące samotnie maleństwo. Nie wolno jej było wziąć dziecka w ramiona, ale miast tego otuliła je chustą z trawiastozielonego, połyskliwego jedwabiu, całą pokrytą znakami elfów, wyhaftowanymi z czarodziejską zręcznością. Zaledwie dziecko poczuło na sobie chustę, która zastąpiła mu ciepło matczynych ramion, przestało płakać, uśmiechnęło się i ułożyło do snu. Widząc swoje maleństwo tak spokojne i pogodne, matka oddaliła się.

Zaniepokojona piastunka aż oniemiała ze szczęścia, kiedy wróciwszy na wieżę zobaczyła, jak bezpiecznie śpi jej mały pupil. Ale na widok skrywającej go chusty zrozumiała, że odwiedziły go elfy, rozpoznała nowiem zieleń tylko im właściwą, a także znaki wyhaftowane na jedwabiu. Lecz małemu nie stała się najmniejsza krzywda, więc śląc do nieba dziękczynną modlitwę, że nie znalazła w kołysce jakiegoś odmieńca, dziewczyna przysięgła sobie w duchu, że już nigdy nie zostawi dziecka samego.
Potem wzięła w ramiona maleństwo, wciąż otulone czarodziejską chustą, i wypełniając polecenie MacLeoda zaniosła je do wielkiej sali. A kiedy była już blisko miejsca, gdzie weselono się i ucztowano, przepłynęły za nią korytarzem dźwięki czarodziejskiej muzyki. Wypełniły powietrze i unosiły się nad dzieckiem w jej ramionach, zagłuszając melodię wygrywaną na dudach przez MacCrimmonów, aż całkiem ścichła, a goście zgromadzeni w wielkiej sali umilkli ze zdumienia. MacLeod wraz ze swym klanem siedział zasłuchany w czarowne słodkie głosy, wyśpiewujące legendę, która miała trwać w ludzkiej pamięci tak długo, jak długo żyć będzie choć jeden człowiek noszący imię MacLeodów.

A pieśń głosiła, że zielona chusta dziecka jest czarodziejską chorągwią, darem ludu elfów dla klanu MacLeod, że chorągiew ta ma pozostać w ich posiadaniu, dopóki to wielkie imię znane będzie w Szkocji, i że rozwinięcie chorągwi uratuje klan od trzech wielkich niebezpieczeństw, ale pod żadnym warunkiem nie wolno jej rozwijać z błahego powodu.
Potem, gdy Malcolm i jego towarzysze wciąż siedzieli zasłuchani, a piastunka wciąż trzymała niemowlę w ramionach, zmieniło się brzmienie czarodziejskich głosów. Tonem cichszym i posępnym niewidzialny chór śpiewał klątwę, która padnie na klan MacLeod, jeżeli kiedykolwiek jego członkowie zwątpią w moc czarodziejskiego daru i rozwiną chorągiew w innej chwili niż czas najokrutniej szej potrzeby. Wtedy bowiem, nawet jeśli zdarzy się to po wielu stuleciach, nastąpią trzy straszliwe wydarzenia: dziedzic klanu MacLeod umrze niebawem; grupa skał w Dunvegan, zwanych Trzema Dziewicami, wpadnie w ręce Campbella; ruda lisica wyda na świat małe w wieży zamkowej i w tej samej chwili runie chwała MacLeodów - stracą oni większość swych dóbr, zaś w rodzinie samego wodza nie będzie dość mężczyzn, by chwycić za wiosła i przeprawić się łodzią na drugi brzeg jeziora Dun-vegan.

Mieszkańcy Krainy Elfów ofiarowali swój dar i przestrzegli przed związaną z nim klątwą, po czym ich głosy rozpłynęły się powoli niczym mgła na zboczu wzgórza, aż nie pozostał ani szmer, ani najcichszy poszept.
Malcolm wstał i zdjął z dziecka czarodziejską chorągiew. Pieczołowicie wygładziwszy zielony jedwab rozkazał, aby umieszczono chorągiew w pięknie wykonanej żelaznej szkatułce, która odtąd będzie niesiona na czele zastępów jego klanu, ilekroć wyruszą w bój. I zarządził, iż tylko MacLeod z MacLeod i nikt inny prócz niego będzie miał prawo wyjąć chorągiew i rozwinąć ją na wietrze.

Z czasem Malcolm odszedł z tego świata, a po nim jego syn. Mijały pokolenia i czarodziejska chorągiew wciąż znajdowała się bezpiecznie w posiadaniu klanu, aż nadszedł taki dzień, kiedy MacDonaldowie wyruszyli w wielkiej sile przeciwko MacLeodom. Albowiem odwieczna wrogość tych dwóch klanów nadal srożyła się z całą zaciekłością, choć często zdarzały się małżeństwa między MacLeodami i MacDonaldami. Powiadają o nich nawet, że nieustannie wkładali sobie obrączki na palce i wbijali sztylety w serce. I tak kiedyś MacDonaldowie postanowili raz na zawsze upokorzyć MacLeodów: wylądowawszy w Watemish, dotarli aż do Trumpan i splądrowali tamtejszy kościół.

Tymczasem wódz MacLeodów, przeprawiwszy się przez jezioro Dunvegan, poprowadził swoją drużynę przeciwko MacDonaldom. Pod Trumpan stoczono bitwę długą i zawziętą. W końcu jednak pod naporem wroga MacLeodowie zaczęli ustępować pola. Nie ulegało wątpliwości, że dla odparcia napastników trzeba im będzie sięgnąć po siłę inną niż obosieczny miecz i sztylet.
I wtedy to wódz MacLeodów kazał przynieść żelazną szkatułkę, w której przechowywano chorągiew. Wyjął wiotki płat zielonego jedwabiu mówiąc sobie jednocześnie, że na pewno nie z błahego powodu przywołuje czarodziejskie moce. W ogniu walki chorągiew została uniesiona w górę, na oczach wszystkich walczących, którzy patrzyli z czcią, jak się rozwija i powiewa nad ich głowami.

Natychmiast odmieniły się koleje bitwy, bo MacDonaldom nagle się wydało, że MacLeodowie otrzymali posiłki i walczą z większą zaciekłością. Uznawszy, że wróg przewyższa ich liczebnie, stracili ducha i cofnęli się, a MacLeodowie wykorzystali swoją przewagę i odnieśli walne zwycięstwo. Był to pierwszy wypadek, kiedy odwołano się do mocy czarodziejskiej chorągwi i moc ta została udowodniona.
Po raz drugi rozwinięto chorągiew z przyczyny zgoła innej. Znowu klanowi zagroziła zguba, lecz nie ze strony nieprzyjaciela władającego obosiecznym mieczem i ostrym sztyletem. Pomór padł na bydło i w końcu nie było już prawie zwierząt nie tkniętych zarazą. Członkowie klanu cierpieli straszną biedę, bo głównie trzoda dostarczała im środków do życia i stanowiła o ich pomyślności. Kiedy MacLeod z MacLeod ujrzał niedolę swego ludu i zobaczył, jak niewiele sztuk bydła zostało na pastwiskach, zrozumiał, że jeśli dobrobyt klanu ma być przywrócony, musi się odwołać do mocy innych niż moc ludzka. Przeto wyjął z żelaznej szkatułki czarodziejską chorągiew i wyrzekł słowa, które wypowiedział przed nim jego przodek:

- Na pewno nie z błahego powodu przywołuję czarodziejskie moc
Uniesiono chorągiew i płachta zielonego jedwabiu rozwinęła się, powiewając nad nawiedzoną ziemią. I od tej chwili nie zachorowało ani jedno zwierzę, a wiele chorych ozdrowiało. Był to drugi wypadek, kiedy odwołano się do mocy czarodziejskiej chorągwi i moc ta została udowodniona.

Czas płynął i czarodziejska-chorągiew przechodziła z pokolenia na pokolenie, każdy wódz klanu przekazywał ją następnemu. W roku 1799 rządcą dóbr MacLeoda z MacLeod był pewien człowiek nazwiskiem Buchanan. Jak wszyscy, znał on legendę czarodziejskiej chorągwi i znał też klątwę - jak dotąd nie spełnioną - która jej towarzyszyła. Ale był człowiekiem sceptycznym i ani myślał dawać wiarę jakimś zabobonnym bajdom. Oznajmił wszem wobec, że chorągiew jest po prostu kawałkiem butwiejącego jedwabiu, a legenda zwykłym babskim gadaniem.

Pewnego dnia, kiedy MacLeoda nie było na zamku, Buchanan postanowił wypróbować moc klątwy i skończyć raz na zawsze z przesądami związanymi z chorągwią. W wiosce mieszkał pewien Anglik trudniący się kowalstwem i jemu to Buchanan polecił otworzyć żelazną szkatułkę, w której przechowywano chorągiew (klucz do szkatułki nosił bowiem zawsze przy sobie wódz klanu). Kiedy podniesiono wieko, Buchanan wyjął delikatny kwadrat zielonego jedwabiu i chwilę powiewał nim nad głową. I na pewno nikt nie zdołałby wymyślić błahszego powodu odwołania się do czarodziejskiej mocy.

Ci, którzy nigdy nie wątpili w moc klątwy, uznali wypadki, jakie teraz nastąpiły, za nieuniknione. W niedługim czasie dziedzic MacLeod zginął od wybuchu na pokładzie królewskiego okrętu „Charlotte”, a Trzy Dziewice zostały sprzedane Campbellowi z Esnay. A dalej zdarzyło się dokładnie to, co przed tylu wiekami głosiła przepowiednia: oswojona lisica, należąca do pewnego porucznika nazwiskiem MacLean, wydała na świat małe w zachodniej wieży zamku. Wtedy też szczęście odwróciło się od MacLeodów i ogromna część ich dóbr dostała się w obce ręce. A chociaż z biegiem lat klan zdołał odzyskać dobrobyt, nigdy już nie wrócił do dawnej świetności. Niewiele też upłynęło lat, nim nadeszła taka chwila, że pozostali już tylko trzej mężczyźni w rodzinie wodza klanu: zbyt mało, by przeprawić się czterowiosłową łodzią na drugi brzeg jeziora Dunvegan.
Dziś czarodziejska chorągiew spoczywa na półce oszklonej szafki w zamku Dunvegan, a wszyscy, którzy znają jej osobliwe dzieje, zatrzymują się i patrzą w zadumie na wytarty kawałek prastarego jedwabiu, zbrązowiały po upływie tylu lat, na którym dotąd można dostrzec wyhaftowane znaki elfów.

JAK MICHAEL SCOT POJECHAŁ DO RZYMU

est to opowieść o Michaelu Scot'cie, słynnym czarodzieju z Selkirk, znanym z cudownych czynów, jakich dokonywał w sposób niezrozumiały dla ludzkiego umysłu; tym, który rozłupał wzgórze Eildon..na dwoje.
Otóż trzeba wam wiedzieć, że w dawnych czasach Szkocją rządził papież ze swego ogromnego pałacu w Rzymie; i było w zwyczaju, że co rok wyprawiał się do Rzymu człowiek mądry i roztropny, który miał za zadanie dowiedzieć się od Jego Świątobliwości, kiedy przypadają zapusty. Była to wiadomość bardzo ważna dla ludzi, bo od dnia zapustnego zależały daty wszystkich innych świąt kościelnych w ciągu następnych dwunastu miesięcy. Po zapustach nadchodził post; w sześć tygodni później jest Wielkanoc - i tak dalej do końca roku.

Tak się kiedyś zdarzyło, że wybrano Michaela Scota, by pojechał do Rzymu po tę wiadomość. Ponieważ jednak zajmował się on wielu innymi sprawami, nie pamiętał o obowiązku, jaki ludzie mu powierzyli, i przypomniał sobie o nim dopiero w dzień Matki Boskiej Gromnicznej.
Nie było chwili do stracenia, a chociaż każdemu innemu zamiar odbycia podróży do Rzymu i z powrotem w tak krótkim czasie wydawałby się pomysłem szaleńca, dla Michaela nie przedstawiało to najmniejszych trudności.
Zebrał się i poszedł na zielony wygon, gdzie pasły się zaczarowane źrebice z białymi gwiazdami na czole i czarodziejskim błyskiem w ogromnych złocistych oczach.

- Jak szybka jesteś w biegu ? - zapytał pierwszą źrebicę na wygonie.
- Jestem chyża jak wiatr - odparła.
- Nic mi po tobie - rzekł Michael.

Podszedł do następnej źrebicy i zadał jej to samo pytanie:

- Jestem tak szybka, że mogę umknąć wiatrowi, który jest za mną i wyprzedzić wiatr, który jest przede mną - wyjaśniła.
- Ty też się dla mnie nie nadajesz - powiedział Michael.
- Galopuję szybciej od marcowego huraganu - rzekła trzecia źrebica.
- Ale dla mnie nie jesteś dość szybka - oświadczył Michael i podszedł do ostatniej źrebicy na wygonie.
- Jak szybka jesteś? - spytał.
- Jestem szybka jak myśl dziewczęcia biegnąca od jednego do drugiego kochanka - odparła.
- W takim razie jesteś w sam raz dla mnie - rzekł Michael i bez dalszych korowodów dosiadł jej i puścił się w drogę do Rzymu.

Mknęli z prędkością, jakiej nie zdołałoby dorównać nic na świecie Było im wszystko jedno, czy to ziemia, czy morze, lśniące kopyta czarodziejskiej klaczy muskały białą pianę morską tak lekko, jak lekko dotykały śniegu na szczytach górskich i trawy w zielonych dolinach. Z szybkością błyskawicy pozostawili za sobą zamglone krainy i szare wody mórz, przybyli do Rzymu na skrzydłach złotego poranka i wylądowali przed samym domostwem papieskim. Michael natychmiast kazał zawiadomić papieża, że Szkot czeka przed drzwiami, i papież bez chwili zwłoki zszedł do sali audiencjonalnej.

- Przybywam od twoich wiernych dzieci zamieszkujących Szkocję aby się dowiedzieć, kiedy jest dzień zapustny, bo inaczej przepadnie nam post - rzekł Michael.
- Przybywasz za późno - odparł papież - i żadną miarą nie zdążysz wrócić do Szkocji na czas i przekazać tę wiadomość, więc post w istocie minie nie zauważony.
- Czasu jest bardzo dużo - powiedział Michael - bo zaledwie przed kilku minutami opuściłem mój kraj ojczysty i wrócę tak szybko jak tu przybyłem.
- Zaledwie przed kilku minutami! - wykrzyknął papież. - Nie wierzę ani jednemu twojemu słowu. Jaki masz na to dowód? Wtedy Michael pokazał czapkę, którą trzymał w ręku z szacunku dla Jego Świątobliwości.
- Ojcze święty, czy widzisz śnieg na mojej czapce? - spytał. - Jest to śnieg Szkocji, gdzie wszystkie góry pokryte są zimową bielą.
- Rzecz to doprawdy zadziwiająca - zdumiał się papież. - Niemniej powiem ci, co pragniesz wiedzieć. Dzień zapustny przypada na pierwszy wtorek pierwszego wiosennego miesiąca.

Usłyszawszy to Michael ogromnie się uradował, bo dotąd każdy wysłaniec ze Szkocji otrzymywał jedynie wiadomość, który dzień jest dniem zapustnym w nadchodzącym roku, a teraz Michael poznał tajemny sposób, w jaki sam papież ustala ostatki.

- Jestem niezmiernie zobowiązany Waszej Świątobliwości - powiedział i natychmiast odjechał.

Dosiadłszy zaczarowanej źrebicy odbył drogę powrotną z taką samą szybkością, z jaką przyjechał do Rzymu, i ogłosił swoją nowinę w Szkocji.

MACCODRUM Z KLANU FOK

anim pierwsi żeglarze skierowali dzioby swych statków ku otwartemu
morzu pragnąc się przekonać, co leży poza ich krajem rodzinnym, król i królowa mórz mieszkali pod falami w spokoju i szczęśliwości. Mieli wiele ślicznych dzieci, brązowookich, o prostych kończynach, i dzieci te spędzały całe dnie na zabawach z końmi morskimi i na pływaniu w gajach purpurowych morskich anemonów, które rosną na dnie oceanu. Ci baśniowi mieszkańcy głębin kochali muzykowanie i dokądkolwiek się udawali, słychać było ich rozśpiewane głosy, jakby to śmiały się fale.
Ale któregoś dnia wielki smutek nawiedził króla mórz i jego beztroskie dzieci, bo królowa, ich matka, zachorowała i umarła, i pochowano ją z wielką żałością wśród koralowych pieczar królestwa. A po jej śmierci nie było już komu zajmować się dziećmi, czesać ich piękne włosy i kołysać je do snu łagodną morską muzyką. Król widział ich zmierzwione kędziory, zwisające jak splątane wodorosty, i słyszał, jak w nocy rzucają się niespokojnie, bo nie mogą zasnąć; więc powiedział sobie w duchu, że musi wziąć nową żonę, która zaopiekuje się dziećmi.

Otóż w mrocznym lesie morskim mieszkała dziwaczna morska czarownica i właśnie ją poprosił król, aby została jego żoną, chociaż nie darzył jej miłością, bo jego serce zostało pogrzebane w koralowych pieczarach, gdzie spoczęła zmarła królowa. Czarownica morska pomyślała, że będzie jej przyjemnie zostać królową mórz i władać tak rozległymi włościami, toteż zgodziła się poślubić króla i być macochą dla jego dzieci. Ale była złą macochą, bo gdy zobaczyła ich brązowe oczy i proste kończyny, pozazdrościła im piękności i poczuła się urażona, że ktoś ładniejszy od niej mieszka w morzu. Pewnego dnia powróciła do mrocznego lasu morskiego i zerwała jadowite żółte jagody z rosnącej tam winnej latorośli. Uwarzyła z nich napój czarodziejski i rzuciła na dzieci morskie okrutny urok. Rozkazała, by straciły ciała o smukłych członkach i przemieniły się w foki. Rozkazała, by jako foki pływały po wsze czasy w morzu, z wyjątkiem jednego tylko dnia, kiedy to od zachodu do zachodu słońca miały odzyskiwać swe dawne kształty.

To zaklęcie dotknęło dzieci morskie w chwili, gdy bawiły się z dzikimi końmi morskimi i wędrowały po gajach purpurowych morskich anemonów, które rosną na dnie oceanu. Ich ciała pogrubiały i straciły kształt, śliczne ramiona przemieniły się w niezdarne płetwy, a jasną skórę porosło jedwabiste futro o barwie szarej, czarnej i złocistobrązowej. Ale zachowały swe łagodne brązowe oczy i umiejętność śpiewu, który tak kochały.

Kiedy ich ojciec zobaczył, co się zdarzyło, zawrzał wielkim gniewem na niegodziwą czarownicę i wygnał ją, skazując na przebywanie w mrocznym lesie morskim na zawsze. Nie mógł jednak odczynić uroku, który rzuciła. I wtedy foki, będące niegdyś dziećmi morskimi, uderzyły w śpiewny lament, że nie mogą zostać ze swym ojcem tam, gdzie były ongiś szczęśliwe, ale teraz szczęśliwe być już nie mogą. A ich ojciec patrzył z boleścią, jak odpływają w dal.
Długo, bardzo długo foki wędrowały po dalekich morzach. Raz w roku, od zachodu do zachodu słońca, znajdowały skrawek wybrzeża ukryty przed ludzkim wzrokiem i tam, zrzuciwszy jedwabiste futra barwy szarej, czarnej i złocistobrązowej, powracały do swych dawnych pięknych kształtów. Ale niedługi był czas ich zabaw i igraszek, bo z nadejściem drugiego zachodu słońca odziewały się znów w swoje futra i wracały do morza.

Ludzie opowiadają, że po raz pierwszy foki przybyły do Wysp Zachodnich jako tajne wysłanniczki nordyckich królów Lochlan. Ilekolwiek kryje się w tym prawdy, jest rzeczą pewną, że pokochały to mgliste wybrzeże zachodnie, bo po dziś dzień widzieć je można baraszkujące wokół wyspy Lewis albo u wybrzeży Rony, która jest Wyspą Fok, albo w Cieśninie Harrisa. Mieszkańcy Hebryd Zewnętrznych poznali legendę o dzieciach morskich i wszystkim było wiadomo, że raz do roku człowiek może natknąć się na nie, igrające na skrawku wybrzeża od zachodu do zachodu słońca.

Otóż zdarzyło się, że pewien rybak nazwiskiem Roderic MacCodrum z klanu Donaldów, żyjący samotnie na wyspie Bemerary w grupie Hebryd Zewnętrznych, usłyszał pewnego dnia, gdy szedł brzegiem morza do swej łodzi, śpiew płynący spoza pobliskich skałek. Ostrożnie zbliżył się do głazów i spojrzał ponad ich krawędzią. Oczom jego ukazała się gromadka dzieci morskich, igrających wesoło przed nadejściem drugiego zachodu słońca. A gdy się tak bawiły, ich długie włosy powiewały za nimi na wietrze, a w oczach błyszczała radość. Roderic nie patrzał zbyt długo, bo wiedział, że spłoszą się one na widok śmiertelników. Ale kiedy się odwrócił, żeby odejść, jego wzrok padł na stos jedwabistych futer o barwie szarej, czarnej i złocistobrązowej, leżących na pobliskim głazie, gdzie porzuciły je dzieci morza. Sięgnął po skórę złocistobrązową, która lśniła najcudniej, mówiąc sobie w duchu, że, takie trofeum pięknie ozdobi jego domek leżący nad brzegiem morza. Zabrał więc futro i dla bezpieczeństwa ukrył je na belce nad drzwiami swojej chaty.

Tegoż wieczoru, kiedy Roderic siedząc przy kominie naprawiał sieć rybacką, dobiegł go dziwny, smutny głos zza drzwi chaty. Wyjrzał i zobaczył najurodziwszą dziewczynę, jaką zdarzyło mu się spotkać w życiu. Jej ręce i nogi były smukłe i proste, oczy zaś brązowe i łagodne, na białym ciele nie miała odzienia, ale złocistobrązowe włosy opadały gęstą zasłoną i kryły piękno jej kształtów.

- Och, pomóż mi, pomóż, człowieku śmiertelny - błagała. - Jestem nieszczęśliwą córą morza. Zgubiłam jedwabistą skórę foki i jeśli jej nie odnajdę, nie będę mogła wrócić do moich braci i sióstr.

Już w chwili, gdy ją zapraszał, by przekroczyła próg chaty, i gdy dawał jej swój kraciasty szkocki szal, aby się mogła nim okryć, Roderic wiedział, że to piękne dziewczę morza jest właścicielką złocistobrązowej skóry, którą skradł rano na wybrzeżu. Wystarczyłoby mu sięgnąć ręką, zdjąć z belki nad drzwiami ukrytą tam skórę, a dziewczę mogłoby wedle swej woli odpłynąć i połączyć się ze swymi braćmi i siostrami. Ale Roderic popatrzał na nią, gdy tak siedziała przy kominie, i pomyślał, jak miłe byłoby jego życie, gdyby mógł zatrzymać tę urodziwą dziewczynę-fokę i uczynić ją swoją żoną, aby rozproszyła smutek jego samotności i napełniła serce szczęściem. To myśląc powiedział:

- Nie mogę ci pomóc w odnalezieniu jedwabistej skóry foczej. Pewnie jakiś człowiek przechodzący tamtędy ukradł ją i teraz już jest daleko. Gdybyś jednak została tu i zgodziła się być mi żoną, przyjmę cię z czcią w moim domu i będę kochał do końca życia.

Córka króla mórz uniosła brązowe, pełne smutku oczy ku twarzy rybaka.

- Jeśli naprawdę skradziono moją jedwabistą skórę foczą i nie ma nadziei, że ją kiedykolwiek odzyskam, nie pozostaje mi nic innego, jak zamieszkać z tobą i być ci żoną - powiedziała. - Nie mogłabym się bowiem po nikim spodziewać większej dobroci niż ta, którąś mi okazał, a lękam się wyjść sama w świat ludzi śmiertelnych. - Westchnąwszy żałośnie z tęsknoty za życiem w morzu, które wydało jej się na zawsze stracone, dodała: - Ale wolałabym żyć w morzu, razem z moimi braćmi i siostrami, oni będą na mnie czekać i wzywać mnie daremnie.

Rybakiem targnęły wyrzuty sumienia na widok takiej boleści, lecz oczarowany urodą dziewczyny wiedział, że nigdy nie pozwoli jej odejść.
Przez wiele lat Roderic MacCodrum i jego piękna żona-foka mieszkali w chacie nad brzegiem morza i mieli wiele dzieci - dzieci o złocisto-brązowych włosach i łagodnym głosie, jakby stworzonym do śpiewania. Ludzie mieszkający na tej samotnej wyspie nazywali Roderica: MacCodrum z klanu Fok, ponieważ wziął za żonę kobietę-fokę, a jego dzieci zwali dziećmi MacCodruma z klanu Fok. Przez cały ten czas córka króla mórz nie przestawała się smucić. Wędrowała samotnie wzdłuż brzegu i słuchała ceol-mara, muzyki morza, i gait na mara, śmiechu fal. I niekiedy widziała przelotnie swoich braci i siostry, gdy płynęli wzdłuż brzegu, i słyszała, jak wykrzykiwali imię dawno utraconej siostry. Wtedy całą mocą serca pragnęła do nich wrócić.

Pewnego dnia Roderic, pożegnawszy czule żonę i dzieci, jak zwykle wyruszył na połów. Ale gdy szedł do lodzi, zając przebiegi mu drogę, co z pewnością zapowiadało nieszczęście. Roderic wahał się, czy nie zawrócić po tym złowróżbnym znaku, ale spojrzawszy na niebo powiedział do siebie:

- Najgorsze, co mnie może dzisiaj spotkać, to odrobina wichury. Przeżyłem już niejeden sztorm szalejący na morzu - i ruszył w dalszą drogę.

Wkrótce potem istotnie zerwał się wiatr. Huczał nad morzem i huczał dokoła chaty, gdzie została żona rybaka i jego dzieci. Najmłodszy synek był na plaży i przytknąwszy do ucha muszlę słuchał muzyki morskiej, którą kochał, więc matka zawołała go i kazała wrócić do domu. W chwili gdy malec przekraczał próg, wiatr buchnął jeszcze zacieklej i drzwi chaty zatrzasnęły się z taką siłą, że aż zadygotało słomiane poszycie dachu. I wtedy spadła, ukryta przez Roderica na belce nad drzwiami, jedwabista skóra należąca do jego pięknej żony-foki.

Z ust niewiasty nie padło ani jedno złe słowo na człowieka, który trzymał ją w chacie podstępem przez te wszystkie długie, długie lata. Ale zdjęła ziemskie odzienie i przycisnęła do piersi skórę foczą, po czym pożegnawszy krótko dzieci, zeszła na brzeg morza. Tam, patrząc na konie morskie igrające w pobliskich falach, wdziała swą złocistobrązową skórę i wypłynęła w morze. Po chwili odwróciła się, by po raz ostatni spojrzeć na małą chatkę, gdzie zaznała może odrobinę szczęścia, lecz w której żyła wbrew swej woli. Za grzbietem spienionej fali przybrzeżnej, toczącej się z wielkiego Atlantyku, ujrzała swoje dzieci, samotne i opuszczone. Lecz zew morza był silniejszy od płaczu jej ziemskiego potomstwa i popłynęła daleko, bardzo daleko, a płynąc śpiewała ze szczęścia i radości.

Kiedy Roderic MacCodrum wrócił z całodziennego połowu, zobaczył drzwi stojące otworem do chaty, która już na zawsze miała być pozbawiona niewieściej opieki, nie przywitał go też płomień torfu na kominie. Zdjęty strachem sięgnął do belki nad drzwiami. A kiedy się przekonał, że nie ma tam foczej skóry, wiedział już, że jego piękna żona wróciła do morza. Ogarnął go wielki smutek, gdy usłyszał od płaczących dzieci, jak to matka z jednym tylko słowem pożegnania zostawiła je same na brzegu.

- Czarny był to dzień, w którym zając przebiegł mi drogę - lamentował Roderic. - Najpierw wiatr dął tak silnie, że przywiozłem tylko niewielki połów, a teraz spadło na mnie nieszczęście.

Rybak nie zapomniał nigdy swojej żony i opłakiwał ją'do końca życia. Pamiętając, że ich matka była kobietą-foką, jego synowie i synowie jego synów strzegli się pilnie, by nie zakłócić spokoju i nie skrzywdzić żadnego z tych zwierząt. Od tamtej pory nazywano ich MacCodrumami z klanu Fok, który zasłynął w całej północnej części wyspy Ulist i na Hebrydach Zewnętrznych jako boczna linia klanu Donaldów.

NIEBIESKA CZAPECZKA

a półwyspie Kintyre, w wiosce Ardelve, mieszkał ongiś pewien rybak nazwiskiem Iain MacRae. Któregoś zimowego dnia, kiedy morze było nazbyt wzburzone, by mógł wypłynąć na połów, Iain postanowił wyciosać nową stępkę do swej łodzi i wybrał się do lasu między Totaig i Glenelg po stosowny do tego celu kloc drzewa.
Ale zaledwie począł rozglądać się za swoją stępką, kiedy gęsta biała mgła stoczyła się ze wzgórz i rozpostarła między drzewami. Iain bardzo się oddalił od Ardelve i jak tylko mgła zaległa ziemię, zapragnął możliwie najprędzej powrócić do domu, nie uśmiechało mu się bowiem spędzenie zimnej nocy pod gołym niebem. Zaczął tedy iść ledwie widoczną ścieżyną, pewien, że jest to droga, którą tu przybył i która zawiedzie go do Ardelve. Ale przekonał się niebawem, że jest w błędzie, bo ścieżka wyprowadziła go z lasu w obcą okolicę i kiedy zapadł mrok, był beznadziejnie zagubiony na stoku wzgórza. Już postanowił, że się owinie w swój kraciasty pled i spędzi resztę nocy na wrzosowisku, gdy nagle dostrzegł w oddali mdłe światło. Ruszył w tamtym kierunku szparkim krokiem, a kiedy podszedł bliżej, przekonał się, że światło pada przez okienko starego kamiennego szałasu z rodzaju tych, w jakich przemieszkiwali ongiś wieśniacy wyprowadzający trzody na pastwisko.

„Nareszcie jakaś nadzieja na spędzenie nocy pod dachem i na torfowy ogień, przy którym będzie można się ogrzać” - pomyślał Iain i zastukał ochoczo do walących się drzwi.
Ku swemu zdumieniu nie usłyszał odpowiedzi. „Przecież ktoś tam musi być - tłumaczył sobie w duchu - bo świeca nie mogła się sama zapalić”
I zastukał w drzwi powtórnie. Nadal nie było odpowiedzi, chociaż teraz usłyszał wyraźnie szmer głosów w szałasie. Wtedy Iain zawrzał gniewem i zawołał:

- Co z was za ludzie, że w zimową noc odmawiacie schronienia znużonemu wędrowcy?

Usłyszał szuranie i stara, stareńka kobieta uchyliła drzwi, ale tak wąsko, że w szparze zmieściłby się ledwie kot. Obrzuciła Iaina bacznym spojrzeniem i powiedziała niechętnie:

- Niech tam, możesz spędzić tu noc, bo w odległości wielu mil nie ma innego schronienia. Wejdź i połóż się przy kominie.

Otworzyła drzwi szerzej i natychmiast je zatrzasnęła, a Iain wkroczył do wnętrza. Na kominie palił się jasnym płomieniem torf, a po obu stronach komina Iain zobaczył dwie inne stare kobiety. Żadna z nich się do niego nie odezwała, jednakże ta, która otworzyła mu drzwi, wskazała gestem miejsce obok paleniska, gdzie Iain ułożył się pod swoim kraciastym pledem. Ale nie zasnął, bo atmosfera malej chaty wydała mu się dziwna i uważał, że będzie rozsądniej czuwać.
Niebawem spostrzegł, że starowiny zerkają w jego stronę, a jedna z nich, najwyraźniej uspokojona, iż nieproszony gość zasnął, wstała i podeszła do dużej drewnianej skrzyni znajdującej się po drugiej stronie izby. Iain leżał nieruchomo i patrzył, jak stara podnosi ciężkie wieko, wyciąga ze skrzyni niebieską czapeczkę i z powagą wkłada ją na głowę. Nagle starucha wrzasnęła skrzeczącym głosem:

- Carlisle! - i ku najwyższemu zdumieniu Iaina natychmiast zniknęła.

Potem pozostałe dwie staruchy podchodziły kolejno do skrzyni, wyjmowały niebieskie czapeczki, wkładały je na głowę i - wykrzyknąwszy słowo: Carlisle! - znikały bez śladu.
Gdy tylko ulotniła się ostatnia, Iain zerwał się ze swego miejsca przy kominie i podszedł do skrzyni. W środku zobaczył jeszcze jedną niebieską czapeczkę, dokładnie taką jak tamte. A ponieważ zżerała go ciekawość, dokąd uleciały trzy wiedźmy, szybkim ruchem włożył czapkę na głowę i wykrzyknął śmiało, naśladując glos starych kobiet:

- Carlisle!

Natychmiast kamienne ściany nędznego szałasu jakby się rozpłynęły i Iaina ogarnęło uczucie, że obraca się i wiruje w powietrzu z szaleńczą szybkością. Potem wylądował z hukiem i rozejrzawszy się dokoła, zobaczył, że znajduje się w ogromnej piwnicy na wino, gdzie trzy staruchy przepijały do siebie wesoło.
Zaledwie jednak Iain znalazł się pośród nich, zerwały się porzucając trunek i wrzeszcząc:

- Kintail, Kintail, z powrotem do Kintail!

I już ich nie było.
Ale tym razem Iain nie miał chęci podążyć za nimi, bo nowe miejsce pobytu bardzo mu się podobało. Oglądał uważnie butelki i beczki, tu wypijając kropelkę, tam pociągając łyczek, aż wreszcie dobrnął chwiejnym krokiem do jakiegoś kąta i zasnął tak mocno, jak nie spał chyba nigdy w życiu.
Otóż tak się zdarzyło, że piwnica na wino, do której Iain został przeniesiony w ów tajemniczy sposób, należał do biskupa z Carlisle i znajdowała się w podziemiach jego pałacu w Anglii. Rankiem słudzy biskupa ruszyli do piwnicy, a tam przeraził ich widok porozrzucanych flasz i wina cieknącego na podłogę.

- Bywało już, że znikały flasze wina ze stojaków - oznajmił ochmistrz - ale nigdy nie popełniono kradzieży tak bezwstydnej.

Nagle jeden ze służących dostrzegł Iaina, który leżał w kącie, wciąż spiąć kamiennym snem i wciąż w niebieskiej czapeczce na głowie.

- Złodziej, złodziej! - zaczęli wołać wszyscy i Iain obudził się z rękami związanymi na plecach i nogami spętanymi sznurem, jak kurczak przygotowany do pieczenia.

Słudzy zawlekli więźnia przed oblicze biskupa, ale wpierw zdarli mu z głowy niebieską czapeczkę, bo byłoby dowodem braku poszanowania, gdyby znalazł się w pałacu z nakrytą głową. Potem Iain został osądzony i skazany za swoją zbrodnię na karę śmierci na stosie.
I zwalono dużą kupę suchych drew Wokół okrągłego, mocnego słupa na rynku miasta Carlisle. Przyprowadzono tu Iaina i przywiązano do słupa, a następnie przytknięto głownię do chrustu i tłum, który się zebrał, by obserwować śmierć winowajcy, czekał, aż buchną pierwsze jasne płomienie.
Otóż Iain prawie już poddał się losowi i snuł przeróżne bohaterski myśli, gdy nagle przyszedł mu do głowy pewien pomysł.

- Ostatnie życzenie, ostatnie życzenie! - zawołał. - Pozwólcie bym na drogę do wieczności wdział moją niebieską czapeczkę.

Przychylono się do tej prośby i włożono mu czapkę. Zaledwie poczuł ją na głowie, spojrzał z rozpaczą na płomienie liżące mu stopy i wrzasnął potężnym głosem:

- Kintail, Kintail, z powrotem do Kintail!

I ku najwyższemu zdumieniu zacnych mieszczan Carlisle skazaniec wraz ze słupem, do którego był przywiązany, zniknął bez śladu i nigdy go już w Anglii nie widziano.
Wróciwszy do przytomności, Iain stwierdził, że znajduje się znów na stoku wzgórza, w lesie leżącym między Totaig i Glenelg, ale stary szałas, w którym mieszkały trzy wiedźmy, zniknął bez śladu. Po nocnej mgle nastał piękny, pogodny dzień i Iain dojrzał z oddali zbliżającego się starego wieśniaka.

- Zechcecie mnie oswobodzić od tego kłopotliwego pala? - zawołał do niego Iain. Stary podszedł i uwolnił Iaina z więzów.
- Ale czemu, na Boga, byłeś do niego przywiązany? - spytał. lain spojrzał posępnie na słup i zobaczył piękny kawał drewna, mocnego i zdatnego do użytku. Wtedy przypomniał sobie, jaki był cel jego wyprawy.
- Och, wziąłem to drewno, bo chcę zrobić nową stępkę do mojej łodzi rybackiej - odparł. - Dał mi je sam biskup z Carlisle.

I kiedy mu wieśniak pokazał, którędy iść do Ardelve, puścił się w drogę pogwizdując wesoło.

TAM LIN

iękna Janet była córką earla z nizin szkockich, który mieszkał w szarym zamku pośród zielonych łąk. Pewnego dnia, gdy zmęczyło ją szycie w altance i znudziły długie partie szachów, jakie rozgrywała z damami dworu swego ojca, narzuciła na siebie zielony płaszcz, splotła złote włosy w warkocz i wyprawiła się sama na zwiedzenie liściastych lasów Carterhaugh. Wędrowała w słońcu przez ciche, porośnięte trawą polany, pełne zielonego cienia, gdzie rosła bujnie dzika róża, a fioletowe dzwonki rozścielały jej pod stopami przepiękny kobierzec. Pochyliła się, by zerwać białą różę i zatknąć ją za pasek, lecz zaledwie dotknęła kolczastej łodygi, pojawił się przed nią na ścieżce młody mężczyzna.

- Jak śmiesz zrywać róże w Carterhaugh i zapuszczać się w te strony bez mego zezwolenia? - spytał.
- Nie miałam złych zamiarów - odparła.
- Strzegę tych lasów i baczę pilnie, by nikt nie zakłócał ich spokoju - rzekł młodzieniec.

Uśmiechając się niepewnie, jak ktoś, kto dawno się nie uśmiechał, zerwał czerwoną różę, rosnącą obok tamtej białej.

- A przecież z największą chęcią ofiaruję wszystkie róże z Carterhaugh kobiecie tak pięknej jak ty, pani.
- Kim jesteś, człowieku o łagodnym głosie? - spytała Janet biorąc od niego różę.
- Nazywam się Tam Lin - odparł młodzieniec.
- Słyszałam o tobie! Jesteś rycerzem z Krainy Elfów - zawołała Janet i przerażona rzuciła kwiat na ziemię.
- Niepotrzebnie się lękasz, piękna Janet - rzekł Tam Lin - bo choć ludzie zwą mnie rycerzem z Krainy Elfów, przyszedłem na świat jako dziecko ludzi śmiertelnych, dokładnie takie, jakim ty byłaś.

I gdy Janet słuchała zdumiona, opowiedział jej swoje dzieje.

- Moi rodzice umarli, gdy byłem małym chłopcem - zaczął Tam Lin - i wtedy wziął mnie do siebie mój dziadek, Roxburgh. Pewnego dnia polowaliśmy w tych właśnie lasach, gdy nagle zerwał się od północy zimny, dziwny wiatr i dął przez listowie drzew. Poczułem, jak ogarnia mnie sen, obezwładniający sen, i pozostawszy w tyle za moimi towarzyszami w końcu spadłem z konia. A kiedy się ocknąłem, byłem już w Krainie Elfów, bo jej królowa przybyła i porwała mnie, głęboko uśpionego.

Tam Lin umilkł i zadumał się.

- Od tamtego dnia - ciągnął - jestem w mocy czarów, jakie rzuciła na mnie królowa. W dzień strzegę lasu Carterhaugh, na noc wracam do zaklętej Krainy Elfów. Och, Janet, jest we mnie tak wielkie pragnienie powrotu do życia ludzi śmiertelnych, które opuściłem. Całym sercem pragnę wyzwolić się z pętających mnie czarów.

Mówił z taką boleścią, że Janet wykrzyknęła:

- A czy nie można tego w jakiś sposób dokonać?

Wtedy Tam Lin zamknął jej dłonie w swoich i powiedział:

- Dziś jest wigilia Wszystkich Świętych, Janet, i właśnie tej nocy jest nadzieja przywrócenia mnie ziemskiemu życiu. W noc Wszystkich Świętych bowiem lud elfów wyjeżdża konno ze swej krainy i ja wyjeżdżam wraz z nimi.
- Powiedz, co mogę uczynić i jak ci pomóc - rzekła Janet - bo z całego serca pragnę odzyskać cię dla ludzi.
- Idź o północy na rozstajne drogi - zaczął jej tłumaczyć Tam Lin - i czekaj tam, aż nadjedzie zaczarowany orszak. Kiedy ukaże się pierwsza drużyna, stój spokojnie, niech przejadą mimo; tak samo pozwól przejechać następnej drużynie. Ja będę w trzeciej, na mlecznobiałym wierzchowcu, i będę miał na czole złoty diadem. Wtedy podbiegnij do mnie, Janet, ściągnij mnie z siodła i opasz ramionami. I bez względu na to, Jakie czary będą na mnie rzucać, trzymaj mnie mocno i nie pozwól mi odejść. W ten sposób odzyskasz mnie dla ziemskiego życia.

Tej nocy, kilka chwil po dwunastej, Janet pośpieszyła na rozstajne drogi i czekała pod osłoną ciernistego żywopłotu. Rowy połyskiwały w blasku księżyca, kolczaste krzewy rzucały na ziemię dziwaczne cienie, gałęzie drzew szumiały nad nią tajemniczo. Wtem z daleka, niesiony wiatrem, przypłynął słaby brzęk dzwoneczków i wtedy Janet zrozumiała, że zaczarowane rumaki ruszyły w drogę.
Przebiegło ją lekkie drżenie, więc otuliła się szczelniej płaszczem i wytężywszy wzrok spojrzała na gościniec. Najpierw zobaczyła blask srebrnej uprzęży, potem białą gwiazdkę na czole rumaka, który stąpał pierwszy, i wnet ukazał się cały zaczarowany orszak; jeźdźcy wznosili blade, wąskie twarze do księżyca, ich czarodziejskie kędziory powiewały za nimi na wietrze.

Kiedy mijał ją pierwszy oddział, z samą królową elfów na grzbiecie czarnego, kruczoczarnego ogiera, stała nieruchomo i pozwoliła im przejechać; nie ruszyła się też, gdy mijał ją drugi oddział. Ale w trzeciej drużynie dojrzała mlecznobiałego rumaka z Tamem Linem w siodle i błysk złotego diademu na czole młodzieńca; wtedy wybiegła z mroku pod ciernistym żywopłotem, schwyciła uzdę i ściągnąwszy Tama na ziemię opasała go ramionami.
Natychmiast wzbił się pod niebo przeraźliwy okrzyk:

- Tam Lin umyka! - i czarny rumak królowej elfów przysiadł na zadzie, gdy ściągając wędzidło osadziła go w miejscu. Zawróciwszy, królowa skierowała spojrzenie pięknych, okrutnych oczu na Janet i Tama Lina. I gdy Janet trzymała go w ramionach, czary królowej elfów spadły na młodzieńca, a on zmalał, skurczył się i przemienił w pokrytą łuskami jaszczurkę, którą dziewczyna przyciskała do serca.

Potem coś zaczęło się jej przesuwać między palcami i jaszczurka i przedzierzgnęła się w zimnego, oślizgłego węża; Janet trzymała go ze wszystkich sił, gdy zaczął okręcać się jej dokoła szyi.
Nagle ognisty ból przeszył jej ręce i zimny wąż stał się rozpaloną do czerwoności sztabą żelaza. Łzy bólu spłynęły Janet po twarzy, ale wciąż trzymała Tama w mocnym uścisku i nie chciała go puścić. W końcu królowa elfów zrozumiała, że oto traci swojego rycerza dzięki niezachwianej miłości kobiety śmiertelnej, i przywróciła mu w ramionach Janet jego pierwotny kształt: człowieka nagiego jak w chwili, gdy wyszedł z łona matki. A Janet tryumfalnie zarzuciła mu na ramiona swój zielony płaszcz. Gdy zaś orszak elfów ruszył w drogę, a szczupła zielona dłoń ujęła uzdę mlecznobiałego rumaka, którego przedtem dosiadał Tam Lin, usłyszeli gorzki lament królowej elfów:

- Najurodziwszy rycerz w całej mej drużynie odchodzi do świata śmiertelnych. Żegnaj, Tamie Linie! Gdybym wiedziała, że mieszkanka ziemi podbije cię swoją miłością, wyrwałabym ci serce i zamiast niego włożyła kamień. I gdybym wiedziała, że piękna Janet przyjdzie do lasu Carterhaugh, wyłupiłabym twoje szare oczy i na ich miejsce
włożyła dwa kawałki drewna. Kiedy to mówiła, pierwsze promienie świtu dotknęły ziemi. Czarodziejscy jeźdźcy z przeraźliwym wrzaskiem spięli konie ostrogami i zniknęli wraz z mrokiem nocy. A gdy brzęczenie srebrnych dzwoneczków u ich uprzęży zamarło w oddali. Tam Lin ujął biedną, poparzoną dłoń Janet i razem podążyli do zamku, gdzie mieszkał jej ojciec.

THOMAS Z ERCILDOURNE

ioska Ercildoume leży w cieniu wzgórz Eildon. Dawnymi czasy żył. tu człowiek nazwiskiem Thomas Learmont, który tym jedynie różnił się od sąsiadów, że lubił grać na lutni, jak ongiś grali wędrowni minstrele.

Któregoś dnia w lecie Thomas zamknął drzwi swojej chaty i z lutnią pod pachą wyruszył w odwiedziny do przyjaciela, wieśniaka mieszkającego na stokach wzgórz. Myślał, że droga nie zajmie mu dużo czasu, jeśli szparkim krokiem przemierzy wrzosowiska. Lecz nad jego głową jaśniało rozsłonecznione niebo i kiedy dotarł do Huntlie Bank u stóp wzgórz Eildon, był już tak zmęczony upałem, że postanowił odpocząć w liściastym cieniu rozłożystego drzewa. Przed nim rozpościerał się niewielki las, pocięty zielonymi korytarzami ścieżek; a gdy się tak wpatrywał w ich chłodną głębię, trącając leniwie struny lutni, usłyszał górujący nad jego własną muzyką odległy dźwięk, jakby szemranie górskiego strumyka. Nagle zerwał się na nogi zdumiony, bo na jednej z tych zielonych ścieżek pojawiła się jadąca na koniu najpiękniejsza pani, jaką widział w życiu.

Odziana była w szatę z trawiastozielonego jedwabiu i w trawiastozielony aksamitny płaszcz, a jej rozpuszczone włosy opadały luźno na ramiona. Mlecznobiały wierzchowiec kroczył wdzięcznie między drzewami i Thomas spostrzegł, że na końcu każdego kosmyka jego grzywy uczepiony jest maleńki dzwoneczek; brzęczenie tych dzwoneczków wziął za szmer górskiego strumyka.
Thomas zdjął czapkę i przykląkł na jedno kolano przed piękną amazonką, która ściągnąwszy mlecznobiałemu rumakowi cugle rozkazała, by młodzieniec wstał.

- Jestem władczynią Krainy Elfów i przybyłam, aby cię odwiedzić, Thomasie z Ercildoume - rzekła.

I z uśmiechem wyciągnęła do niego Smukłą dłoń, by pomógł jej zsiąść z konia. Thomas zaczepił uzdę o ciernistą gałąź i poprowadził królową w cień rozłożystego drzewa, oczarowany jej bladą, nieziemską pięknością.

- Zagraj mi na lutni - zwróciła się do niego królowa. - Ładna muzyka i zielony cień dobrze idą w parze.

Thomas sięgnął po lutnię i mogło się zdawać, że nigdy dotąd nie wydobywał z niej tak melodyjnych tonów. Gdy skończył, królowa elfów wyraziła mu swoje zadowolenie.

- Pragnę cię nagrodzić - rzekła. - Poproś mnie o łaskę, a ja ci Ją chętnie wyświadczę.

Wtedy Thomas, zdobywając się na wielką śmiałość, ujął obie jej białe dłonie.

- Pozwól, piękna królowo, bym złożył pocałunek na twych ustach! - zawołał błagalnie.

Królowa nie oswobodziła dłoni, lecz tylko się uśmiechnęła.

- Jeśli mnie pocałujesz, znajdziesz się niechybnie w mojej mocy. Będziesz musiał mi służyć przez siedem długich lat, w doli i niedoli, jak się zdarzy.
- Cóż znaczy dla mnie siedem lat? - powiedział Thomas. - To kara, której poddam się z ochotą - i przywarł wargami do ust królowej.

Królowa zerwała się żwawo, a Thomas pojął, że musi pójść za nią, gdziekolwiek go zaprowadzi. Lecz czar miłosny wciąż działał z wielką mocą i młodzieniec nie żałował swej zuchwałej prośby, choć miała go kosztować siedem lat doczesnego życia. Królowa dosiadła mlecznobiałego rumaka rozkazując Thomasowi, by skoczył za nią na siodło, i wśród słodkiego pobrzękiwania srebrnych dzwoneczków popędzili zielonymi łąkami i porosłymi wrzosem zboczami z szybkością większą od czterech wiatrów świata, aż znaleźli się w jakiejś przedziwnej okolicy, gdzie królowa zsiadła z konia i powiedziała Thomasowi, że odpoczną tu chwilę.
Thomas rozejrzał się ciekawie dokoła, bo zrozumiał, że ziemia, na której się znaleźli, nie jest z tego świata. Za nimi rozpościerała się falista gęstwina paproci, zda się nie do przebycia, jak morze. Ale przed nimi rozwidlały się z tego odludnego miejsca trzy drogi.

Jedna droga, wąska i stroma, była z obu stron porośnięta gęstymi ciernistymi krzewami i pnączami o ostrych kolcach, które splatały siej u góry czyniąc z niej ciemny tunel. Druga była szeroka i piękna, pełna roztańczonych promieni słońca, a prowadziła przez aksamitną murawę, zdobną pękami kwiatów jak barwne klejnoty. Trzecia droga wiła się w górę przez zarośla delikatnej paproci i była porośnięta mchami, w górze zaś miała zielony baldachim liści rzucających chłodny cień.
Powiódłszy oczami za wzrokiem Thomasa, królowa elfów wyjaśniła mu, dokąd wiodą te trzy drogi.

- Wąska i stroma ścieżka zwana jest Drogą Cnoty - rzekła - i niewielu tylko wędrowców odważa się kierować tam swe kroki. Ta jasna, szeroka droga, wiodąca przez murawę, jest Drogą Grzechu, choć wydaje się tak zachwycająca i pełna światła. A ta miła droga, która wije się między zielenią, jest drogą do pięknej Krainy Elfów, gdzie ty i ja znajdziemy się jeszcze dziś wieczorem.

Podeszła do swego rumaka, który bił o ziemię kopytami i potrząsał grzywą, tak niecierpliwie rwał się na obrzeżoną paprociami ścieżkę. Ale zanim go znów dosiedli, królowa rzekła do Thomasa:

- Jeśli posłuchasz mojej rady i będziesz zachowywał milczenie przez cały czas pobytu w Krainie Elfów, nie bacząc na to, co usłyszysz lub zobaczysz, po siedmiu latach, które jesteś obowiązany mi służyć powrócisz do świata ludzi. Lecz gdyby z twoich ust padło w mym królestwie jedno choćby słowo, postradasz prawo do szczęścia i po wsze czasy będziesz wędrował bezdrożami rozpościerającymi się między Krainą Elfów a światem ludzi.

Ruszyli dalej trzecią ścieżką i Thomas przekonał się wkrótce, że mają do przebycia ogromne przestrzenie, nim dotrą do posiadłości królowej. Jechali dolinami i stokami wzgórz, przez wrzosowiska i równiny. Czasem niebo stawało się czarne jak o północy, kiedy indziej słońce i rysowało złotem kontury chmur. Przeprawiali się przez rzeki, które toczyły krew miast wody - wówczas boki mlecznobiałego rumaka zbryzgane były krwią, królowa zaś podciągała swój długi zielony płaszcz. Albowiem cała krew wylana kiedykolwiek na świecie płynęła korytami rzek tej dziwnej krainy. Lecz w końcu dotarli do Krainy Elfów, gdzie tysiąc czarodziejskich trąb obwieściło o ich przybyciu, po czym wjechali na zaczarowaną ziemię jaśniejącą cudownym blaskiem. A daleko, w krainie ziemian, mieszkańcy Ercildoume przekazywali sobie szeptem dziwną opowieść o Thomasie Learmoncie, który zniknął pewnego dnia.
Przez cały czas swego pobytu w Krainie Elfów Thomas nie wypowiedział ani jednego słowa, chociaż widział i słyszał rzeczy naprawdę zadziwiające.

A kiedy przebył w służbie królowej lat siedem i nadeszła pora jego odejścia, ona sama poprowadziła go przez zaczarowaną bramę do zalanego słońcem ogrodu, leżącego już po drugiej stronie. Rosły tam smukłe lilie i przeróżne piękne kwiaty, a także drzewa rozbłyszczone zielenią, przed którymi kroczyły wdzięcznie łagodne jednorożce.
Królowa wyciągnęła rękę, zerwała z drzewa jabłko i podała je Tho-masowi.

- Teraz w końcu możesz przerwać milczenie - rzekła. - Weź to jabłko, niech będzie ci nagrodą za siedmioletnią służbę u mnie. Jest to owoc zaczarowany, dzięki niemu mieć będziesz po wsze czasy dar prawdomówności.

Thomas był człowiekiem bystrym i wnet się zorientował, że mówienie do końca życia samej tylko prawdy może być wątpliwym dobrodziejstwem w świecie, do którego wracał. Usiłując to wyjaśnić królowej Powiedział:

- W kraju zamieszkanym przez ludzi potrzeba jest czasem odrobina przesady, na przykład kiedy chce się dobić targu z sąsiadem. A przychylność niewiast też trzeba zdobywać potokiem słów. Ale królowa uśmiechnęła się tylko i rzekła:
- Nie frasuj się, albowiem mój dar nieczęsto przypada ludziom w udziale. Jest cenniejszy, niż sobie wyobrażasz i przyniesie ci nieprzemijającą sławę. Dzięki niemu imię Thomasa Learmonta pozostanie w pamięci ludzkiej tak długo, jak długo istnieć będzie Szkocja. Teraz powinieneś już wracać, Thomasie, ale wpierw wysłuchaj moich słów. Nadejdzie taki czas, że zażądam twego powrotu, i musisz, mi ślubować, że gdziekolwiek będziesz, usłuchasz mojego wezwania. Przyślę dwóch posłańców, w których natychmiast rozpoznasz istoty nie z twego świata...

Zatopiwszy wzrok w czarnych oczach królowej, Thomas zrozumiał, że miłosny czar, który na niego rzuciła przed siedmioma laty, nigdy nie przeminie. Z radością ślubował, że usłucha jej wezwania. I potem nagle ogarnęła go wielka senność. Zielony ogród pełen łagodnych jednorożców zaczął się oddalać, a z nieba spłynęła biała mgła niby sypiący się kwiat jabłoni.
Zbudziwszy się Thomas zobaczył, że leży w liściastym cieniu rozłożystego drzewa, które rosło na Huntlie Bank. Wstał oszołomiony i utkwił wzrok w pustych ścieżkach leśnych, daremnie nasłuchując muzyki srebrnych dzwoneczków. Siedmioletni pobyt w Kramie Elfów zdawał się nie dłuższy niż marzenie senne w czasie popołudniowej drzemki. Thomas powiedział na głos:

- Wrócę tam kiedyś - i wziąwszy lutnię powędrował do Ercil-doume, ciekaw, co się tam zdarzyło w ciągu tych siedmiu lat, i ciekaw też, jak działa dar prawdomówności ofiarowany mu przez królową elfów.

„Obawiam się - zachichotał w duchu - że obrażę niejednego sąsiada, jeśli będę mówił samą tylko prawdę. Kiedy spytają mnie o radę albo o zdanie o sobie i swoich postępkach, usłyszą ode mnie odpowiedzi bardziej szczere, niżby tego chcieli”.

Zaledwie wkroczył do wioski, okrzyk przerażenia wyrwał się z ust pewnej prostodusznej staruszki) która wyobraziła sobie, że Thomas przybywa ze świata umarłych. Jednakże Thomas wnet dowiódł, że jest człowiekiem z krwi i kości, i bardzo szybko zacni mieszkańcy Ercil-doume ochłonęli ze zdumienia wywołanego jego powrotem. Nigdy jednak nie zdołali opanować uczucia grozy, gdy słuchali opowieści Thomasa o jego pobycie w Krainie Elfów. Dzieci wspinały mu się na kolana i tuliły do niego słuchając skwapliwie jego -słów o dziwach tego baśniowego świata, a ludzie starzy kiwali głowami i szeptali między sobą o innych, których zwabiła do siebie królowa elfów. Ale o jednym Thomas nie wspomniał nigdy, mianowicie o swoim ślubie, że powróci do Krainy Elfów, gdy przybędą po niego dwaj czarodziejscy wysłannicy.

A sam Thomas przekonał się ze zdziwieniem, że nie byłoby wielkiej różnicy, gdyby przebywał poza Erciłdoume siedem dni, a nie siedem lat. To prawda, że jego chata wymagała pewnych napraw, bo wiatr wykruszył kilka kamieni w ścianach, a deszcz podziurawił strzechę; i że jego sąsiadom przybyło trochę zmartwień i kilka siwych włosów. Ale ogólnie rzecz biorąc po siedmiu wiosnach, letnich żniwach i śnieżycach zimowych wszystko tu pozostało prawie niezmienione.
Od dnia powrotu Thomas co dzień wyczekiwał spełnienia się obietnicy królowej. Przekonał się z ulgą, że mimo wszystko może nadal prawić piękne słówka córce gospodarza i nadal potrafi przekonać ociągającego się sąsiada, żeby kupił krowę lub owcę.

Aż wreszcie pewnego dnia, gdy odbywało się zgromadzenie mieszkańców wioski, na którym mówiono o klęsce pomoru bydła, jaka spadła na kraj, Thomas poczuł, że jakaś tajemnicza siła zmusza go do wstania. Słowa zdawały się same padać z jego ust i w najwyższym zdumieniu usłyszał własną przepowiednię, że zaraza nie dotknie ani jednego zwierzęcia w okolicach Ercildoume. Mieszkańcy wioski patrzyli z przejęciem na jego natchnioną postać i w jakiś niepojęty sposób wiedzieli ponad wszelką wątpliwość, że mówi prawdę - wiedzieli to, nim zaraza wygasła nie uczyniwszy krzywdy ani jednej sztuce w ich stadach.

Po tym dniu Thomas wygłaszał często przepowiednie, z których większość była rymowana i łatwa do zapamiętania toteż podawano je sobie z ust do ust. Sprawdzały się raz za razem i gdy sława Thomasa rozeszła się po całej Szkocji, bogaci lordowie i earlowie wynagradzali go za prorocze słowa i dziwowali się jego tajemniczej mocy. Ale choć przebywał w wielu stronach kraju i spotykał wielu ciekawych ludzi, nie porzucił Ercildoume. Za nowo zdobyte bogactwa zbudował piękny zamek i mieszkał w nim przez długie, długie lata. Lecz mimo całej sławy i bogactwa Thomas nie był naprawdę człowiekiem szczęśliwym i ludzie to widzieli. W jego oczach tliło się zawsze dziwne światło tęsknoty, jak gdyby nie mógł się pozbyć wspomnienia o nieziemskim świecie.

Co roku Thomas wydawał w swoim zamku wielką ucztę, na którą spraszał wszystkich mieszkańców wioski i rolników z sąsiedztwa. Weselono się wtedy przez całą noc, a dzięki kobziarzom nogi same rwały się do tańca i serca żywiej biły w piersi. Uczta była wystawna, zapasy pieniącego się mocnego piwa wydawały się nieskończone. A gdy tancerze odpoczywali i puchary raz jeszcze napełniano piwem, Thomas brząkał na swojej lutni.
I takiego właśnie wieczoru, gdy radowano się i ucztowano w najlepsze, do oświetlonej pochodniami sali wpadł służący wołając, że przynosi niezwykłą wieść. Było w nim tyle usilnego nalegania, że Thomas powstał ze swego miejsca przy stole i poprosił o ciszę, by dopuścić służącego do głosu. Zamarły śmiechy i wiwaty i wśród nagłego milczenia służący przemówił:

- Och, panie, ujrzałem najdziwniejszy widok na świecie. Mlecznobiały zając i mlecznobiała łania z lasu leżącego za wzgórzem idą środkiem drogi.

Doprawdy osobliwa była to wieść! Bo dotąd żadne zwierzę mieszkające w lesie za wzgórzem nie odważyło się wyjść spomiędzy mrocznych drzew. Zresztą kto kiedy słyszał o mlecznobiałym zającu i mlecznobiałej łani?
Goście ruszyli na spotkanie, z Thomasem na czele. Niezwykły widok na drodze wyrwał im z ust głośne okrzyki. Bo oto w blasku księżyca wolno, nie bacząc na wielki tłum, jaki się nagle pojawił, szły owe dwa wdzięczne stworzenia.
Thomas wiedział, że nie są to ziemskie istoty, lecz wysłannicy królowej elfów, wzywający go do jej służby. Gdy wyszedł z tłumu i oddalał się powoli, wypełniło go długo oczekiwane szczęście. Mając białego zająca po swojej prawej ręce, a białą łanię po lewej, Thomas Learmont odszedł wiejską drogą w stronę mrocznego lasu, by już nigdy nie powrócić do Ercildoume. Ale jak przyrzekła królowa elfów, jego wielki dar jasnowidzenia przyniósł mu trwałą sławę, do dziś bowiem ludzie cytują jego porzekadła i powtarzają jego rymowanki.

Bodaj najgłośniejszą swoją przepowiednię wygłosił w dniu 18 marca 1285 roku, kiedy na tronie zasiadł Aleksander III, jeden z największych i najmędrszych królów Szkocji. W dniu tym hrabia March wezwał Thomasa, albowiem chciał się dowiedzieć, jaka będzie nazajutrz pogoda.

- Jutro po południu zerwie się najstraszliwszy wicher, jaki dął kiedykolwiek w Szkocji - obwieścił Thomas. Późnym rankiem następnego dnia wielki pan znowu posłał po Thomasa.
- Gdzież jest owa straszliwa wichura, o której mówiłeś? - ofuknął go, gdyż dzień był bezwietrzny.
- Południe jeszcze nie minęło - odparł spokojnie Thomas. W tej samej chwili wpadł do komnaty jakiś rycerz i stanąwszy przed obliczem hrabiego zawołał, że król nie żyje. Spadł z konia na stromej ścieżce górskiej i natychmiast postradał życie.
- Oto wicher, który przyniesie Szkocji wielkie klęski i niepokoje - rzeki Thomas.

I w rzeczy samej, gdy złowroga nowina rozeszła się wśród ludzi, cały kraj opłakiwał śmierć dobrego króla i nadeszły długie lata niepokojów. Thomas przepowiedział też:

Póki Kolczaste Drzewo nie padnie,
Ercildoume ziemię zachowa snadnie.

W roku, w którym Drzewo Kolczaste istotnie padło, wszyscy kupcy w Ercildoume potracili majątki, a wkrótce potem zabrano mieszkańcom skrawek gruntów gminnych.
Oto dwie dalsze przepowiednie, które się jeszcze nie spełniły:

Gdy Krowy Gowrie staną koło lądu,
Strzeż się, bo oto zbliża się Dzień Sądu.

(Krowy Gowrie to dwa ogromne głazy, leżące poza linią największego przypływu u wybrzeża Invergowrie w zatoce Tay. Podobno zbliżają się do lądu z szybkością jednego cala rocznie.)

York był, Londyn jest dziś, zaś Edynburg będzie
Największy, najpiękniejszy, najsławniejszy wszędzie.

---