• holenderska odmiana ekspresjonizmu, nowe tendencje plastyczne

• w czasie I wojny światowej Holandia była krajem neutralnym

• dwie szkoły: Rotterdamska (z niej wyrośnie De Stijl) i Amsterdamska (która trwała jedynie kilka lat)

• obie mają wspólny mianownik:

HENRY PIETER BERLAGE

• pracował już w XIX wieku

• zapoznawał się tam z Semperem czy Violet - le - Duc'iem

• przełom XIX i XX wieku- powstają najważniejsze, najbardziej przełomowe dzieła

• poczucie, prymat przestrzeni architektury

• ściana przede wszystkim jako element konstrukcyjny i zamykający przestrzeń budynku

• próba odnalezienia najwłaściwszego systemu proporcji

• dość tradycyjne pojmowanie domu- dom nie jest kontinuum przestrzennym

• ściana powinna być płaska, konstrukcja czytelna

• istotna jest prawdziwość materiału

• proporcje: odwołanie się do skojarzeń; konotacje między muzyką a architekturą, konstruowanie wg. geometrii, muzyki, rytmu (architektura muzyczna)

• proporcje uspokajają architekturę, która w swej ogólnej masie pod koniec XIX w. jest niespokojna, chaotyczna, przeładowana, eklektyczna

• „architektura powinna cechować się jednością w wielości, każda część powinna pasować do następnej części i jednocześnie do całości”

• to wszystko ma przywrócić architekturze zagubiony gdzieś STYL zgodny z duchem czasu, którym przyszło żyć Berlage'mu

WILLA W HADZE

1905

• odwołuje się do elementów romańskich

BUDYNEK GIEŁDY AMSTERDAMSKIEJ

1896 - 1903

• wnętrze otwarte- rodzaj wewnętrznego dziedzińca

• dach przeszklony

• wszystko wykonane z cegły

BUDYNEK TOWARZYSTWA UBEZPIECZENIOWEGO NEDERLANDEN

1906

• nie tak bardzo radykalny

• dekoracja powiązana ze strukturą ściany

Amsterdam przejął od Berlagego zainteresowanie cegłą, konstrukcją (ścianą) i dekoracją. Rotterdam poszukiwał stylu.

SZKOŁA AMSTERDAMSKA

MICHEL DE KLERK

• wskazywał Edwarda Cuypersa jako źródło inspiracji dla szkoły amsterdamskiej; do jego pracowni trafił razem z Pieterem Kramerem

• Cuypers zwracał przede wszystkim uwagę na swobodę wypowiedzi architekta, on sam był eklektykiem swobodnie łączącym różne style

BUDYNEK TOWARZYSTWA OKRĘTOWEGO- SCHEEPVAARTHUIS

JOHAN VAN DER MAY

AMSTERDAM

1913 - 16

• oficjalnie J. Van der May nie jest wiązany ze szkołą amsterdamską, jednak obiekt o wyraźnych cechach szkoły

• konstrukcja żelbetowa, całość rozedrgana, malownicza

• interesujące, ceglane detale

• przy pracy nad budynkiem współpracowali Pieter Kramer i Michel de Klerk

Hildebrand Krop- architektoniczny rzeźbiarz współpracujący ze szkołą amsterdamską

Adolf Eiblink, Jan Snellebrand - najbardziej radykalne skrzydło szkoły amsterdamskiej

• architekci często pracowali wspólnie i wspólnie podpisywali projekty

• domy z zewnątrz nie wyglądają szczególnie rewolucyjnie

• dachy o orginalnych kształtach

• nietypowe wnętrza, pozbawione kątów prostych, organiczne, zgodne z naturalnym trybem życia mieszkańców

• zaledwie kilka willi mieszkalnych

• Amsterdam: przede wszystkim osiedla robotnicze; spowodowane jest to głównie dużym wzrostem liczby mieszkańców

• poza tym akt mieszkaniowy z 1901 roku stwarza korzystne warunki do finansowania osiedli robotnicznych przez miasto i do tworzenia prywatnych towarzystw budowy domów

• osiedla szkoły amsterdamskiej przeznaczone dla bogatszych robotników

BLOK MIESZKALNY

• zrealizowany na działce w formie trójkąta

• z wewnętrznym dziedzińcem - przywiązanie Holendrów do własnego ogródka

DOM - OKRĘT (HET SCHIP)

GŁÓWNIE M. DE KLERK I P. KRAMER

1920

• fantazyjne wnętrze zwieńczone wieżą

• załamujące sie elewacje

• dość indywidualne rozwiązanie każdej z części, ok. 30 typów mieszkań

• w narożniku poczta- obecne muzeum szkoły amsterdamskiej

• zróżnicowanie otworów okinnych umieszczonych często asymetrycznie

• próba antropomorfizacji architektury

• M. de Klerk- okna z dużą ilością podziałów, zaczerpnięte ze sterowców (okno Zeppelina)

PROJEKT KAPLICY POGRZEBOWEJ NA CMENTARZU MIEJSKIM

MICHEL DE KLERK

• zainteresowanie strukturą, cegłą

THEO WIJDEWELD

• dość mało projektował i budował, raczej teoretyzował

• był redaktorem naczelnym pisma Wendingen gdzie próbował uzasadnić poczynania szkoły amsterdamskiej i znaleźć dialog między ekspresjonizmem amsterdamskim a niemieckim

PROJEKT TEATRU NARODOWEGO

THEO WIJDEVELD

• monstrualna konstrukcja, raczej nierealna do zrealizowania

• formy biomorficzne

• to wszystko rozwijało się pięknie aż do 1922, kiedy inwestycjami w osiedla robotniczne zajęły się prywatne towarzystwa budolwane; wezwano do upraszczania budowli, ograniczenia ich różnorodności do 2 - 3 typów.

• 1923 - 28 - architektura maski lub maskarady (nazwa wskazuje na niekorzystne zmiany); elewacja maskuje wnętrze, nie jest powiązana ze strukturą obiektu

• 1929 - umiera Michel de Klerk- śmierć głównego projektanta również przyczynia się do upadku szkoły amsterdamskiej

• wtedy też w Europie zaczyna się kończyć ekspresjonizm

WILLEM MARINUS DUDOK

• działał głównie w Hilversum, gdzie od 1919 do późnych lat 20. buduje to i owo

• na pograniczu szkoły amsterdamskiej i rotterdamskiej: forma szkoły rotterdamskiej; materiał, prymat ściany i tradycyjne zamknięcie przestrzeni szkoły amsterdamskiej

RATUSZ W HILVERSUM

SZKOŁA W HILVERSUM

„szkoła amsterdamska spłonie w ogniu wewnętrznego żaru, a szkołę rotterdamską zmrozi jej intelektualny chłód”

SZKOŁA ROTTERDAMSKA

1917 - 31 - czasopismo De Stijl, którego redaktorem naczelnym był Theo van Doesburg, zwornik spajający grupy De Stijl.

• Piet Mondrian - najważniejszy członek grupy, chociaż słabo z nią związany

• Johannes Jacobus Pieter Oud - czołowy architect De Stijlu, jednak zrezygnuje z członkostwa w grupie już w 1921

1917 - 21 - De Stijl przyjmuje lokalny charakter; po 1921 niektórzy architekci (na szczęście nie van Doesburg) opuszczają ugrupowanie, ale nie zmieniają radykalnie swojego stylu

1921 - gupa nabiera międzynarodowego charakteru

1931 - śmierć van Doesburga - koniec działalności grupy

1932 - ostatni, specjalny numer De Stijl

1922 - 24\25 - najbardziej płodny okres działalności De Stijl

• stylistyka odwołuje się do kalwińskiej natury Holendrów: prostoty i zakazu wykonywania przedstawień - nie odtwarzanie, ale przetwarzanie natury

• idee neoplatońskie

• płaskość holenderskiego krajobrazu - każdy wyższy pionowy akcent jest bardzo widoczny; działalność De Stijl nawiązuje do krajobrazu - istoty Holandii

• teorie i twórczość Mondriana, twórczość kubistów

• racjonalne podejście do maszyny, która ma dokonać większego uduchowienia maszyny

Robert van `t Hoff - jego twórczość otwiera działalność De Stijl

DOMY W HUIS TER HELDE

• bardzo mocne odwołanie do praca Franka Lloyda Wrighta: akcentowanie horyzontalnych linii, płaskie dachy, daleko wysunięte poza bryłę, połączenie obiektu z otoczeniem

Johannes Jacobus Pieter Oud- wskazywał na zasadę różnorodnych kontrastów które powinny obowiązywać architekta

• światło, materiał i funkcja kreują architekturę, barwa ją uzupełnia, jest jej intergalnym składnikiem

• właściwe stosowanie żelbetu, szkła i żelaza

• architektura nie powinna być dekorowana

• architektura powinna być bezkształtna, rozbita na drobniejsze elementy

• każdy element architektury musi aktywnie uczestniczyć w jej tworzeniu

• antykubiczność architektury - architektura nie może polegać na zamykaniu przestrzeni w sześcianach

• czwarty wymiar - ruch w i wokół pozwala na dobrą ocenę architektury- współdziałąnie czasu i przestrzeni

• antysymetryczność

• zrównoważony stosunek części nierównych

• antyelewacyjność

• zaawanowana podbudowa teoretyczna

• bardzo radykalny i awangardowy charakter

• oni też budowali osiedla robotnicze

1925 - elewacja frontowa CAFE DE UNIE

1926 - oficjalnie pojawia się nazwa elementaryzm określająca De Stijl

FOTEL CZERWONO - NIEBIESKI

GERRIT RIETVELD

1919

• fotel zdaje się ucieleśniać De Stijl

• dzięki skrzyżowanym beleczkom fotrma fotela nie jest skończona

• fotel organizuje, a nie zamyka przestrzeń

• czerwień oparcia ma wzmacniać wrażenie oparcia, podpory

• błękit siedziska ma zachęcać do zapadania się weń

WILLA PANI SCHRODER

GERRIT RIETVELD

1920

• płyty swobodnie zestawione, funkcjonujące niezależnie od siebie

• oszklony narożnik wsmacnia poczucie łaczności z otoczeniem

• willa nie ma określonego kształtu

• brak elewacji - musimy się poruszać wokół i po domu, by uzyskać o nim zupełną wiedzę

• przestrzeń domu koncentruje się wokół trzonu - serca - w którym mieszczą się wszystkie instalacje

GERRIT RIETVELD

DOMEK DLA SZOFERA

• samochód staje się pełnoprawnym członkiem rodziny

GERRIT RIETVELD

ZIGZAGSTOEL (FOTELIK ZIG ZAG)

1932

KINOKAWIARNIA AUBETTE

• niezachowana

• wprowadza linie diagonalne

FREDERICK JOHN KIESLER

JAKIŚ PAWILON W AUSTRII

1925

• egzemplifikacja dzieła elementranego

LUDWIG MIES VAN DER ROHE

PAWILON WYSTAWOWY W BARCELONIE

1929

• wykazuje cechy architektury elementarnej

---