1). Źródła prawa - pojęcie wieloznaczne odnoszące się do tworzenia i stosowania prawa. Należy do podstawowych pojęć nauk prawnych a występuje zarówno w języku prawnym jak prawniczym. Źródła prawa w znaczeniu formalnym W naukach prawnych najczęściej rozważane jako źródła prawa w znaczeniu formalnym, a więc formy, w jakich przejawia się obowiązujące prawo. Formami tymi są: konstytucja, ustawa, rozporządzenie i inne akty normatywne. Nauki o prawie, szczególnie nauka prawa konstytucyjnego, ujmują źródła prawa w sposób opisowy lub dogmatyczny zakładając jakąś koncepcję (teorię) źródeł prawa tj. wskazując jakie normy prawne albo fakty uważane są za prawotwórcze. Dlatego termin źródła prawa często zastępowany jest pojęciem akty prawotwórcze lub akty normatywne. Od źródeł prawa w znaczeniu formalnym (aktów prawotwórczych, aktów normatywnych) odróżnia się akty stosowania prawa, do których należą przede wszystkim decyzje administracyjne i orzeczenia sądowe. Historycznie do tej kategorii należało także prawo zwyczajowe. Dziś znaczenie zwyczaju w poszczególnych dziedzinach prawa jest niewielkie, z wyjątkiem prawa międzynarodowego, w którym wciąż żywy i regularnie stosowany jest zwyczaj międzynarodowy. Z reguły, jeśli prawnicy mówią o źródła prawa bez bliższego oznaczenia terminologicznego, mają na myśli źródła prawa w znaczeniu formalnym. 2.Źródła prawa w znaczeniu materialnym W odróżnieniu od źródeł prawa w znaczeniu formalnym, źródłami prawa w znaczeniu materialnym określa się zazwyczaj czynniki wpływające na treść norm prawnych lub źródła określające pochodzenie norm. Zagadnienie źródeł prawa w znaczeniu materialnym przez wielu prawników traktowane jest jako zagadnienie pozaprawne. W pewnym zakresie zajmują się nimi: socjologia prawa, filozofia prawa, teoria prawa. 3.Źródła poznania prawa W nauce prawa tradycyjnie odróżnia się źródła w znaczeniu formalnym i materialnym, łącznie określane jako źródła powstania prawa (fontes iuris oriundi), od źródeł poznania prawa (fontes iuris cognoscendi), do których należą publikatory zawierające autentyczną treść norm prawnych, np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, itp. Źródła prawa w polskim porządku prawnym Zgodnie z artykułami 87, 91, 190 i 234 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe, prawo stanowione przez organizację międzynarodową w trybie art. 91 ust. 3 ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego (na obszarze działania organów, które je ustanowiły). Dla źródeł prawa krajowego charakterystyczne jest ich hierarchiczne uporządkowanie. Konstytucja ma zawsze pierwszeństwo przed ustawami, a te zawsze mają pierwszeństwo przed rozporządzeniami. Natomiast w odniesieniu do źródeł prawa międzynarodowego, które obowiązują w porządku krajowym, konstytucja wyraźnie określa miejsce w hierarchii jedynie umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. Takie umowy mają pierwszeństwo przed ustawami. Nie jest natomiast uregulowana kwestia hierarchii innych umów międzynarodowych, a także innych źródeł prawa międzynarodowego. Źródła prawa międzynarodowego Tradycyjnie do źródeł prawa międzynarodowego należą umowy międzynarodowe i zwyczaj międzynarodowy. Do tych dwu podstawowych źródeł dodaje się ogólne zasady prawa. Do źródeł prawa międzynarodowego od połowy XX wieku zalicza się także wiążące, prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych. Niektórzy autorzy do źródeł prawa międzynarodowego zaliczają także akty jednostronne państw (notyfikacja, zastrzeżenie, uznanie). Źródła prawa Wspólnot Europejskich Źródła prawa wspólnotowego dzieli się na pierwotne i wtórne. Źródła pierwotne obejmują traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich, umowy zmieniające owe traktaty, a także traktaty akcesyjne kolejnych państw członkowskich. Do źródeł prawa wtórnego zalicza się w pierwszej mierze rozporządzenia i dyrektywy. Często zalicza się tu także: decyzje, opinie i zalecenia, choć nie spełniają one kryterium bycia źródeł prawa o charakterze generalno-abstrakcyjnym. Decyzje mają charakter indywidualny, zaś opinie i zalecenia nie posiadają charakteru prawnie wiążącego. ŹRÓDŁA PRAWA Art. 87. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego. Art. 88. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa. Art. 89. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa. Art. 90 Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Art. 91. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. Art. 92. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi. Art. 93. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem. Art. 94. Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.	4. Pozytywizm prawniczy, nurt w XIX i XX-wiecznej filozofii prawa, przeciwstawiany prawu natury. Do podstawowych tez pozytywizmu należą następujące: - pojęcie prawa sprowadza się do normy (reguły); - nie ma koniecznego związku między prawem i moralnością. - prawo obowiązuje jedynie na określonym terenie w określonym czasie, jest ustanowione przez uznawany autorytet (państwo) Najsłynniejsi przedstawiciele: John Austin, Rudolf von Ihering, Georg Jellinek, Herbert Hart,Hans Kelsen Prawo jako zespół norm postępowania to koncepcje pozytywistyczne i prawno naturalne. Koncepcje pozytywistyczne - przyjmuje się w nich, że treść norm wyznaczana jest wyłącznie przez odpowiednie akty stanowienia, lub przez uznanie tych norm przez państwo - tj. treść aktów wyznaczana jest przez decyzje organów państwowych. Wg tej teorii prawem jest tylko taki zespół norm postępowania, który jest efektem działania organów państwa. Wzory postępowania, jakie składają się na prawo różnią się od innych norm postępowania tym, że ich realizacja jest poparta przymusem państwowym. Termin pozytywizm prawniczy może występować w prawoznawstwie (iurisprudencia) w dwóch podstawowych znaczeniach: - Może oznaczać pewien typ poglądów na prawo, a zwłaszcza sposób rozumowania prawa i uzasadniania obowiązku dawania prawa posługi lub określony sposób nauczania prawa. - Pozytywizm prawniczy jako określony kierunek w prawoznawstwie. To kierunek historyczny dominujący w 2 poł. XIX w. i na początku XX w., istniejący w skrajnej postaci normatywizmu, którego twórcą był Habo Helfer. Jednakże kierunek prawniczy w ujęciu drugiego znaczenia nigdy nie ukształtował się w postaci jednolitej doktryny. Rozwinął się raczej w dwóch wersjach: - anglosaskiej - John Austin - kontynentalnej (mocno zróżnicowanej) - Rudolf Jhering. Pozytywiści uznawali, że zespół norm moralnych jest systemem normatywnym, który odrębny jest od prawa pozytywnego. Przejawem tego stanowiska jest twierdzenie, że obowiązywanie norm prawnych jest niezależne od tego, czy realizują one jakieś wartości moralne, bądź czy są zgodne z jakimiś normami moralnymi lub, czy też nie są z nimi zgodne. Ten pogląd dotyczący obowiązywania prawa i niezależności obowiązywania norm prawnych od norm moralnych nazywany jest niezależnością walidacyjną prawa. Przyjęcie poglądu pozytywistycznego prowadzi do uznania, że prawo ma być moralnie słuszne, ale może być moralnie odrażające. Ale ocena moralna prawa nie ma wpływu na jego obowiązywanie. W pozytywistycznych koncepcjach prawa nie zaprzecza się o istnieniu prawnych związków pomiędzy prawem a moralnością, nie ma związków walidacyjnych, jest pewna niezależność walidacyjna. Dla pozytywistów moralna ocena prawa nie jest zadaniem nauk prawa. Prawoznawstwo wg pozytywistów może formułować jedynie twierdzenia o zgodności lub niezgodności norm prawnych z ocenami moralnymi. Nauki prawne winny być wolne od wartościowania. 5. Szkoła prawa natury Koncepcje praw naturalnych, odpowiadały na pytanie skąd się bierze prawo. W myśl tych koncepcji prawo pochodzi od boga. Bóg jest twórcą prawa, określa jakie są reguły prawne (szczegółowe reguły prawne można odnaleźć w Starym Testamencie). Koncepcje te istniały przez dłuższy okres czasu aż do momentu , gdy pojawiły się prądy filozoficzne, które zaczęły kwestionować Boga jako źródło prawa. Nowoczesna Szkoła Prawa Natury, powstała na gruncie europejskim w XVI wieku. Szkoła ta zakładała: 1. Źródłem praw fundamentalnych jest rzeczywistość metafizyczna (prawo pochodzi od Boga, prawo wynika z pewnych reguł życia społecznego, życia psychologicznego). 2. Prawo naturalne (fundamentalne) określa treść prawa tworzonego przez władzę państwową (władzę publiczną). Prawo państwowe powinno być zgodne z prawem naturalnym (pierwotnym). W przypadku sprzeczności między prawem pozytywnym a prawem naturalnym (wyższego rzędu) należy nie stosować prawa pozytywnego, które jest prawem niższego rzędu i trzeba dać pierwszeństwo prawu naturalnemu. Z tego zrodziły się doktryny tzw. nieposłuszeństwa obywatelskiego. Tak rozumiane prawo natury zostało zakwestionowane na przełomie XVIII i XIX w, zwłaszcza w wieku XIX. Krytycy uważali, że prawo naturalne jako pewna koncepcja nie jest w stanie współczesnemu społeczeństwu przedstawić klarownego katalogu praw podstawowych człowieka i nie jest w stanie na gruncie poszczególnych praw określać precyzyjnie treści tych praw. Nie są w stanie zgodzić się zwolennicy prawa natury czy dopuszczalna jest kara śmierci, aborcja, eutanazja, dlatego odrzucono tą koncepcję wprowadzając nową koncepcję. 6) Prawo zwyczajowe Prawo zwyczajowe - to normy prawne trwale i jednolicie wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie pochodzi od żadnej instytucji, lecz zostaje wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. Zwłaszcza w czasach najdawniejszych, było prawem niepisanym przekazywanym ustnie z pokolenia na pokolenie. Z czasem normy były utrwalane w formie pisemnej (np. dokumenty stwierdzające dojście do skutku czynności prawnej, przywileje, wyroki sądowe). Normy prawa zwyczajowego odegrały szczególną rolę w rozwoju prawa międzynarodowego. Prawo zwyczajowe z reguły przechodzi proces kodyfikacji (lub inkorporacji). Elementy prawa zwyczajowego Do wymogów, które musi spełnić zwyczaj, aby mógł stać się obowiązującym prawem, można zaliczyć: - praktykę (frequent usus) - ustaloną, jednolicie wykonywaną i trwała praktykę postępowania w określonej sytuacji, - przekonanie o mocy prawnej (opinio iuris) - powszechne przekonanie społeczeństwa o prawnie wiążących charakterze normy zwyczajowej. W prawie rzymskim prawo zwyczajowe nosiło ogólną nazwę consuetudo, bądź mos maiorum (zwyczaje przodków). Były to normy powstające na skutek niezmiennego, długotrwałego uznanego za właściwy przez społeczeństwo sposobu zachowania się w danej sytuacji. Z prawa zwyczajowego wywodziło się wiele istotnych instytucji jak np. ius vitae ac necis tj. prawo życia i śmierci nad dziećmi przysługujące osobie mającej nad nimi patria potestas, zakaz darowizn między małżonkami itp. Zwyczaj międzynarodowy definiowany jest jako zgodna praktyka państw tworząca prawo. Innymi słowy, zwyczaj to powszechna praktyka przyjęta za prawo (zob. art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości). Na prawo zwyczajowe składają się więc normy rzeczywiście i stale stosowane w przekonaniu, że są one prawem i że obowiązują. 7. Pojęcie prawa i jego funkcje Prawo, a ściślej prawo w ujęciu przedmiotowym, to system norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i w przybliżeniu jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa lub innego uporządkowanego organizmu społecznego, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy odpowiednio publicznej lub społecznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu. Pojęcie prawa jest również używane na oznaczenie prawa w ujęciu podmiotowym (prawo podmiotowe). Tak rozumiane, występuje, gdy mówimy, że mamy prawo (jesteśmy uprawnieni) do czegoś. Prawo pełni w państwie różnorodne funkcję zarówno wobec obywatela jak i wobec całej zbiorowości. Prawo reguluje życie polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturalne w państwie, występuje również jako czynnik kontrolujący powyższe dziedziny. Funkcja regulacji życia społecznego (stabilizacyjna) - prawo pozwala zapewnić obywatelom poczucie bezpieczeństwa w państwie. Eliminuje niepożądane zachowania. Utrwala istnienie ładu społecznego, gospodarczego, politycznego. Funkcja wychowawcza - prawo kształtuje pozytywne zachowania wobec przepisów prawnych np. wobec przestrzegania przepisów ruchu drogowego, mówimy wówczas o charakterze prewencyjnym. Prawo pełni także funkcję resocjalizacyjną, kiedy zastosowana kara działa tak, że osoba, której to dotyczy nie jest skłonna pogwałcić istniejące normy prawne. Funkcja ochronna - prawo ma za zadanie chronić te wartości, które są ogólnie przyjęte i ważne ze społecznego punktu widzenia. Funkcja dynamizująca - prawo jest narzędziem zmiany różnych dziedzin życia np. prawo oświatowe regulujące przepisy związane z Nową Maturą. Funkcja dystrybucyjna - prawo rozdziela dobra i ciężary, wynikające z funkcjonowania państwa np. przez podatki. Funkcja ta dotyczy szczególnie prawa cywilnego i administracyjnego. Funkcja represyjna - prawo ma za zadanie określić wymiar kary za dokonanie przestępstw, działać odstraszająco na sprawców, a także realizować zasadę nieuchronności poniesienia kary za dokonane przestępstwo. Funkcja kontrolna - prawo określa postawy jednostek, grup społecznych, narodu i instytucji państwowych. Wyznacza jakie postępowanie jest zabronione, a jakie nie. Funkcja kulturotwórcza - prawo integruje ludność zamieszkującą na danym terenie np. działający zgodnie z prawem samorząd. Wpływa na kultywowanie określonych przez daną społeczność wartości. Znajomość przepisów prawnych określa poziom kultury np. politycznej danej zbiorowości. Prawo decyduje o ciągłości historycznej danego narodu i państwa. Funkcja organizacyjna - prawo określa ramy działania władzy i organizacji publicznych. Funkcja gwarancyjna - prawo wyznacza granice pomiędzy uprawnieniami państwa, a wolnością jednostki. Określa jakie zachowanie jednostki wobec państwa jest zabronione. Z drugiej strony wyznacza granice działania państwa wobec jednostki. Granice te stanowią istniejące normy prawne będące jedyną podstawą działania.	12. Norma prawna, przepis prawny Przepis prawny jest to wypowiedź zawarta w tekście aktu normatywnego. Ta wypowiedź stanowi całość gramatyczną i wyodrębniona jest jako art. § pkt. Norma prawna to pewna regułą postępowania skonstruowana na podstawie przepisów prawnych, albo inaczej: zbudowana z elementów znaczeniowych zawartych w przepisach prawnych. Elementami treści normy prawnej są adresat, zakres zastosowania i zakres normowania. Zakres zastosowania - to okoliczności, w których dana norm znajduje zastosowanie Zakres normowania - klasa czynów nakazanych, zakazanych, dozwolonych. Normy prawne wyrażają treść prawa, przepisy natomiast są formą słowną, zdaniową w którą treść ta jest ujęta. Normy prawne są wyprowadzane z przepisów prawnych w drodze przeprowadzenie wykładni. Jeden przepis prawny może zawierać materiał do budowy 1 normy prawnej bądź wielu norm. Norma prawna może być zawarta nie tylko w różnych przepisach tego samego aktu normatywnego, ale i w przepisach w różnych aktach normatywnych leżących na różnych piętrach struktury hierarchicznej systemu prawa i należących do różnych gałęzi prawa - ustawa, rozporządzenie, zarządzenie. Rodzaje przepisów prawnych: - przepisy ogólne - lexgeneralis - to przepisy, które regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne w dyspozycji reguły zachowania - przepisy szczegółowe - lexspecialis - regulują sprawy w sposób bardzo szczegółowy. Rozróżnienie przepisów ogólnych i szczegółowych wynika najczęściej z systematyki aktu prawnego. - przepisy odsyłające ustanawiane są w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia w akcie normatywnym tych samych części. Przepisy odsyłające zawierają pewną wskazówkę, odesłanie, gdzie w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania się . Są to tzw. przepisy wewnątrzsystemowe, mogą one odsyłać do innych przepisów tego samego akty normatywnego, mogą też wskazywać inny akt normatywny. Dzięki przepisom odsyłającym można zmniejszyć objętość aktów normatywnych. Odesłania pozasystemowe - wzorów zachowania poszukuję się w innych niż prawo systemach normatywnych. Występują najczęściej w postaci klauzul generalnych - są to odesłania do ocen interpretatorów prawa i służą uelastycznieniu prawa obowiązującego. Wśród przepisów odsyłających pozasystemowych wyróżniamy: x odesłania do wyraźnie sformułowanych kodeksów etyki zawodowej np. lekarskiej, x odesłania do pewnych szczególnych reguł moralnych np. zasady słuszności, sprawiedliwości, współżycia społecznego, x odesłania poprzez użycie zwrotów wartościujących do powszechnie uznawanych i dość jednolicie pojmowanych wartości np. dobro dziecka, dobro kultury, niewdzięczność. - przepisy blankietowe - stanowią rodzaj przepisów odsyłających. Przepisy blankietowe nie ustanawiają same żadnej reguły zachowanie lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma wprowadzić. - przepisy bezwzględnie wiążące - juscogens imperatywne - ustanawiają drogą nakazów bądź zakazów jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszczają zachowania odmiennego. Naruszenie tej powinności pociąga za sobą sankcję (np. art. 119 K.C. „terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną”. - przepisy względnie wiążące - jusdyspositiwi - ustanawiają pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów a jednocześnie adresaci mogą, jeśli zechcą, zachować się w odmienny, wybrany przez siebie sposób, mogą też powstrzymać się od działania. Przepisy te znajdują zastosowanie najczęściej w trakcie zawierania umowy, gdy strony chcą uregulowac pewną kwestię w sposób szczególny (np. art. 510 § 1 K.C. „umow asprzedaży lub inna umowa.........) - kategoria pośrednia to przepisy semiimperatywne - są to przepisy jednostronne, bezwzględnie wiążące, gwarantują one pewne minimum uprawnień np. uprawnienia pracownika zawarte w umowie o pracę, przepisy, które pełnią określone funkcje w procesie legislacyjnym a) przepisy przejściowe - intertemporalne - występują w dwóch postaciach: - przepisy o charakterze kolizyjnym regulujące nadmiar prawa, odnoszą się one do stanów, gdy pewne sytuacje istotne prawnie (np. toczące się postępowanie przed sądem) powstałe pod rządami wcześniej obowiązującuch przepisów, obecnie już uchylonych trwają i są kontunuowane pod rządami nowych przepisów, które bezpośrednio zastąpiły przepisy dawne. - przepisy mające charakter ad hoc - przepisy t regulują jakiś stan rzeczy tymczasowo przez niedługi, z góry określony czas (np. w czasie stanu wyjątkowego) b) przepisy derogacyjne - uchylające - określają który z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego. c) przepisy wprowadzające - zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego. 13. Akty normatywne ( prawodawcze, prawotwórcze ) są źródłem prawa czyli tworzą system formalnie obowiązujących powszechnych zasad, nakazów, zakazów dla wszystkich kategorii podmiotów na terytorium państwa. Zawierają przepisy ogłaszane w dziennikach urzędowych : 1. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej 2. Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „ Monitor Polski” 3. Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „ Monitor Polski B” 4. Dzienniki Urzędowe Ministrów kierujących działaniami administracji rządowej 5. Dzienniki Urzędowe Urzędów terytorialnych 6. Wojewódzkie dzienniki urzędowe które wydawane są przez kompetentne organy prawodawcze. Budowa aktu normatywnego Akty normatywne rozpoczynają się od tytułu, który składa się z trzech elementów: · rodzaj aktu normatywnego np. ustawa, rozporządzenie · data ustanowienia aktu · określenie w akcie normatywnej materii np. o systemie zdrowotnym, o systemie oświaty Właściwa konstrukcja tytułu pozwala określić jego miejsce w hierarchii źródeł praw, datę ustanowienia oraz treść i zakres regulowanego zagadnienia. Część merytoryczna składa się z przepisów występujących w kolejności: · przepisy ogólne: poprzedzone niekiedy wstępem, określają podmiotowy i przedmiotowy zakres aktu oraz objaśnienia · przepisy szczegółowe: stanowią trzon, zawierają konkretne regulacje prawne · przepisy przejściowe: regulują oddziaływanie nowego prawa na stosunki powstałe podczas obowiązywania dotychczasowego prawa · przepisy końcowe: są przepisami uchylającymi, mówiącymi o wejściu w życie aktu, zawierającymi przepisy o wygaśnięciu obowiązującego aktu prawnego Ostatnim elementem w konstrukcji jest podpis upoważnionego do prawotwórstwa organu władzy. Obok podpisu umieszcza się pieczęć urzędową. Akty normatywne są uporządkowane i powiązane z sobą, nie wykluczają się wzajemnie. Ważność źródła zależy od organu go ustanawiającego, czyli w praktyce przyjmuje się, że: · akt prawotwórczy o niższej mocy prawnej nie powinien być niezgodny z aktem prawotwórczym o wyższej mocy prawnej · akt prawotwórczy o wyższej mocy prawnej może uchylić akt prawotwórczy o niższej mocy prawnej · akt prawotwórczy o wyższej mocy prawnej może przesądzać o treści aktu o niższej mocy prawnej Dzielą się one na: · powszechnie obowiązujące na obszarze całego kraju, czyli takie które zawierają normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w danym państwie. Regulują postępowanie każdej kategorii adresatów niezależnie od tego czy znajdują się wobec stanowiących te akty w jakimś stosunku przyporządkowania czy nie. Charakterystyczną cechą prawa powszechnie obowiązującego jest to, że jedynie ono może stanowić podstawę decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Akty obowiązujące na całym terenie Rzeczypospolitej Polskiej: a) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej b) Ustawy c) Ratyfikowane umowy międzynarodowe d) Rozporządzenia stanowione przez: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; Rady Ministrów; Prezesa Rady Ministrów; Ministra kierującego działem administracji rządowej; Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji e) Układy zbiorowe pracy; Regulamin Sejmu i Senatu f) Umowy Rady Ministrów z Kościołami nie rzymsko katolicki · powszechnie obowiązujące o ograniczonym terytorialnie zasięgu ( prawo miejscowe) obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Akty obowiązujące prawa miejscowego: a) Uchwały Rad Samorządu Terytorialnego b)Akty normatywne terenowych organów administracji rządowej · wewnętrznie obowiązujące, czyli takie które zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej, skierowane do adresatów usytuowanych na terenie Państwa. Obowiązek ich przestrzegania wiąże się ze stosunkiem zależności organizacyjnej adresata i prawotwórcy. Nie mogą być stosowane jako podstawa decyzji stosowania prawa wobec obywateli.	14. System prawa Sam termin „system” oznacza pewną całość złożoną z powiązanych ze sobą elementów. Te elementy powiązane są wedle określonych zasad. Systemy możemy podzielić na grupy, ze względu na: a) genezę systemu: - systemy naturalne, - systemy sztuczne b) na cechy elementów składających się na dany system i więzi, które te elementy łączą w całości: - systemy realne - składają się z materialnie istniejących obiektów - systemy nominalne (pojęciowe) - elementami tych systemów są twory kulturowe czyli wartości, normy, pojęcia abstrakcyjne. System prawny to zbiór norm prawnych, norm generalnych i abstrakcyjnych wysłowionych w tekstach aktów normatywnych i obowiązujących w danym państwie w określonym czasie. Te normy są ze sobą odpowiednio powiązane i są one uporządkowane. - system statyczny - normy są powiązane więzią treściowa - system dynamiczny - normy są powiązane więzią hierarchiczną. Następuje przekazanie kompetencji do stanowienia norm prawnych. Elementy systemu prawa pozytywnego są tylko normy prawne. Przepisy dostarczają jedynie materiału do budowy norm prawnych. Związki łączą normy prawne jako elementy systemu prawa. Mogą one mieć charakter związków treściowych, hierarchicznych i formalnych. Związki treściowe polegają na: - istnieniu powiązań logicznych między normami, tzn. że treść jednej normy pozostaje w logicznej zgodności z treścią innych norm co do zasady, - istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu, - jednolitości pojęć języka prawnego a co najmniej konieczności nadawania terminom używanym w tekstach prawnych tych samych znaczeń Związki hierarchiczne (wynikające z hierarchii norm) prowadzą do przyjęcia, że normy stanowione przez organ państwa lub samorządu wyżej usytuowanych w hierarchii organów mają wyższą moc obowiązywania. Normy stanowione przez organy niżej położone w tej hierarchii nie mogą być sprzeczne z normami o wyższej mocy. Związki formalne (wynikające z relacji formalnych) polegają na tym, że tworzenie norm w procesie stanowienia jest aktem, inaczej czynnością konwencjonalną, który będzie skuteczny jedynie wówczas, gdy odbywa się w ramach prawnie określonych kompetencji i procedur. Do systemu prawa należą nie tylko normy wprost wyrażone w przepisach prawnych ale również normy konsekwencje, które są wyprowadzane za pomocą reguł inferencyjnych. Reguły inferencyjne są to reguły wyprowadzania norm z norm. Do systemu prawnego nie należą normy usunięte z tego systemu w wyniku zastosowania reguł kolizyjnych (derogacji) bądź w rezultacie zastosowania innych zabiegów prowadzących do zakończenia ich obowiązywania. 15) Wykładnia prawa Przez wykładnie prawa rozumiemy ogół czynności prowadzących do ustalenia właściwej treści tekstu prawnego. Jeśli chodzi o wykładnie prawa to sprawa jest o tyle istotna, że niektóre przepisy są niejasne lub wieloznaczne. W takim przypadku aby wyinterpretować zawartą w tych przepisach normę prawną stosujemy właśnie wykładnię. Istnieje wiele rodzajów wykładni, przy czym co do niektórych istnieją określone zakazy. Teorie Wykładni Są trzy grupy teorii wykładni: 1. Wykładnia statystyczna, 2. Wykładnia dynamiczna, 3. Wykładnia mieszana Ad 1. Za wykładnie statyczną uznaje się wykładnie prowadzącą do ustalenia intencji ustawodawcy, która przyświecała mu przy wydawaniu danego aktu. Ustalenie tego, co miał na myśli ustawodawca, tworząc akt normatywny, jest co najmniej trudne. Na pierwszy plan wysuwa się pytanie, co faktycznie miał zamiar uczynić ustawodawca. Prawo w myśl tej koncepcji jest tworzone tylko w celu rozwiązania konkretnych sytuacji, dlatego nie daje się ono stosować do rozwiązywania kwestii, do których regulowana konkretnie nie zostało ono stworzone. Ad 2. Wykładnia dynamiczna polega na tym, że wykonujemy wykładni testu prawnego wraz ze zmieniającymi się warunkami społeczno-politycznymi. Przepisy prawa są tu traktowane jako pewna materia, którą można zmienić wraz ze zmianą sytuacji. Ad 3. Wykładnia mieszana zakłada, ze normy prawne, które nie ulegają częstym zmianom, należy interpretować w taki sposób, jak życzyłby sobie tego obecny ustawodawca. Moc obowiązująca wykładni Z uwagi na moc obowiązującą wykładni dzielimy ją na trzy grupy: 1. Wykładnia doktrynalna 2. Wykładnia autentyczna 3. Wykładnia legalna a) Odpowiedzi prawne b) Zasady prawa c) Wytyczne 4. Wykładnia operatywna Ad 1. Wykładnia doktrynalna jest dokonywana przez prawników, najczęściej naukowców . Nie ma ona mocy wiążącej, wskazuje jedynie, jak należy rozumieć dany tekst prawny. To tu prawnicy wypowiadają swoje poglądy, nie zawsze znajdując odzwierciedlenie w poglądach sędziów czy ustawodawcy. Ad 2. Wykładni autentycznej dokonuje podmiot, który wydał dany akt normatywny, to obowiązek dokonania wykładni spoczywa na nim. Wykładnia autentyczna sprawdza się w praktyce jedynie w przypadku jedno osobowych organów. Ad 3. Wykładnia legalna dokonywana jest przez osoby uprawnione do tego, Np. w PRL uprawniona do wydawania tej wykładni była Rada Państwa, obecnie czyni to Sąd Najwyższy i Trybunał Konstytucyjny. Są trzy metody dokonywania wykładni przez Sąd Najwyższy: a) Odpowiedzi prawne. Sąd Rejonowy lub Wojewódzki mający do rozpoznania skomplikowaną sprawę może zwrócić się z zapytaniem prawnym do Sądu Najwyższego. Ten udziela odpowiedzi prawnej lub nie. Nieudzielanie odpowiedzi prawnej wiąże się ze wskazaniem przez Sad Najwyższy przepisów lub innych sposobów wykładni, które tę kwestię jednoznacznie rozstrzygną. b) Zasady prawa ustanawia co najmniej siedemnastoosobowy skład sędziów Sądu Najwyższego. Orzeczenia tego składu dotyczące wyjątkowo ważnych i zmierzających ku ujednoliceniu stosowania prawa zagadnień wpisywane są do Księgi Zasad Prawnych. Prowadzi ją Sąd Najwyższy. Zasady te wiążą wyłącznie wszystkie składy sędziowskie Sądu Najwyższego. c) Wytyczne wydawane były w celu ujednolicenia praktyki sądowej. Obowiązują one wszystkie składy sędziowskie. Wydawano je na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości lub Prokuratora Generalnego. Ad 4. Do wykładni operatywnej zaliczamy wszystkie przypadki wykładni dokonywanej przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych. Fazy Wykładni Istnieją dwie fazy wykładni: 1. Wykładnia dosłowna 2. Wykładnia korygująca a) Wykładnia rozszerzająca b) Wykładnia zwężająca Ad 1. Wykładnia dosłowna. Jeśli reguły językowe wyznaczają tylko jeden możliwy sposób rozumienia normy, a stopień jej sprecyzowania jest oceniony przez interpretatora jako wystarczający dla określonych potrzeb, wykładnie używa się w zasadzie za zakończoną. Ad 2. Wykładnia korygująca jest obecnie w Polsce dość szeroko stosowana. Obowiązywanie wielu przestarzałych aktów prawnych nie dostosowanych do zmian w polityce, gospodarce i życiu społecznym. Korygowanie treści prawa za pomocą wykładni jest często koniecznością. Wykładnia korygująca może mieć postać wykładni rozszerzającej bądź zwężającej. a) Wykładnia rozszerzająca polega na przypisaniu normie szerszego zakresu. Występuje wiele szczególnych ograniczeń jej stosowania : • Wykładni rozszerzonej nie wolno dokonywać w prawie karnym, jeśli wykładnia taka miała by prowadzić do rozszerzania odpowiedzialności karnej oskarżonego, • także nie wolno dokonywać w prawie podatkowym, jeśli taka wykładnia miałaby prowadzić do rozszerzająco należności podatkowych, • nie wolno rozszerzając interpretować prawa określającego wyjątki od zasad, b) Wykładnia zwężająca polega na przypisaniu norm węższego zakresu na podstawie reguł wykładni pozajęzykowej niż zakres wynikający wprost z dosłownego brzmienia normy. Rodzaje Wykładni Rodzaje wykładni to sposoby dokonywania wykładni. Oto trzy podstawowe rodzaje wykładni: 1. Wykładnia językowa 2. Wykładnia systemowa 3. Wykładnia funkcjonalna Ad 1. Wykładnie językową przeprowadza się w pierwszej kolejności. Ze względu na to, że sama nauka o języku byłaby niewystarczająca, do pełnej interpretacji stosuje się też reguły wypracowane przez nauki prawnicze, tzw. dyrektywy wykładni językowej. a) Dyrektywa interpretacyjna. Zwrotom nie można przypisywać swoistego znaczenia prawnego. Swoiste znaczenie to takie, które odmienne od znaczenia potocznego i występuje w danej dziedzinie nauki dla określenia pewnej kwestii. b) Interpretowanym zwrotom, które znacznie zostało przypisane w języku prawnym, nie można nadawać innego specjalnego znaczenia oprócz tego, które wyraźnie im nadano. c)Nie można w interpretacji tekstu prawnego określenia użytego przez ustawodawcę zmieniać, rozszerzać, czy zwężać. d) To samo pojęcie w tym samym akcie normatywnym musi mieć to samo znaczenie. e)Temu samemu pojęciu musi być przyporządkowane to samo znaczenie w obrębie danej gałęzi prawa. f) Nie wolno traktować żadnego fragmentu interpretowanego przepisu prawnego jako zbędnego. Ustawodawca kieruje się intencją precyzyjnego wyjaśnienia wszystkich zagadnień, dlatego nie można ominąć żadnej części wypowiedzi prawnej. g) Do interpretacji tekstu prawnego mają zastosowanie wszelkie reguły używane w nauce o języku. Tekst prawny musi być sporządzony zgodnie z regułami gramatyki. Ad 2. Wykładnia systemowa polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy w kontekście całego systemu prawa. Podstawowe dyrektywy wykładni systemowej są następujące: a) Znaczenie ustalonego przepisu nie może być sprzeczne z ogólnymi zasadami danego systemu prawa. b) Znaczenie musi być zgodne z regułami danej części systemu, czyli gałęzi prawa. c) Interpretacji tekstu prawnego dokonuje, uwzględniają systematykę budowy danego aktu normatywnego, zatem wyciąganie wniosków dotyczących interpretacji części przepisu może nastąpić dopiero po zdefiniowaniu podstawowych pojęć przez ustawodawcę. Ad 3. Wykładnia funkcjonalna. Jest to wykładnia, w której obrębie ustalamy interpretowanej normy przez uwzględnienie całego , bardzo złożonego, kontekstu funkcjonalnego. W jego skład wchodzą takie elementy, jak ustrój
			Zdolność prawna zdolność do posiadania określonych praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego, nabywa się ją z chwilą poczęcia a traci z chwila śmierci. Zdolność do czynności prawnych - możność wywoływania określonych skutków prawnych poprzez właściwe oświadczenie woli. - pełna zdolność-posiada człowiek, który ukończył 18 rok życia, czyli jest pełnoletni - ograniczona zdolność-osoba, która ukończyła 13 rok życia oraz osoba pełnoletnia częściowo ubezwłasnowolniona orzeczeniem sądu - ubezwłasnowolnienie całkowite-pozbawienie wszelkiej zdolności do czynności prawnych. Może być orzeczone w stosunku do osoby, która ukończyła 13 rok życia a także osoby pełnoletniej, która cierpi na chorobę psychiczną.
jest precedens który nie tworzy żadnego nowego prawa ani nowa norma. Cechą charakterystyczną jest to że istnieje już jakaś podstawa normatywna, która stanowi podstawę wyroku. Wydając precedens nie prawotwórczy jedynie dookreślamy sposób interpretowania danej normy. Precedens prawotwórczy wydaje się gdy w systemie prawa nie ma normy prawnej pod którą można by podciągnąć daną sytuację, inaczej mówiąc istnieje luka prawna, bądź też norma ta jest niedostatecznie określona. Precedens prawotwórczy tworzy więc normę prawną która będzie stanowić fundament rozstrzygnięcia. Precedens prawotwórczy składa się z dwóch elementów pierwszy to ratio decidendi (racja decyzji) drugi to obiter dicta. W ramach ratio decidendi zawarta jest norma generalna która stanowi podstawę rozstrzygnięcia spraw podobnych w przyszłości. Jest ona wiążąca dla sądów niższej jak i tej samej instancji co sąd wydający. Obiter dicta śa to incydentalne niepowtarzalne cechy rozstrzyganego przypadku. Stanowią one uboczną normę, które nie wpływają na cały proces prawotwórczy lecz tylko na konkretną sprawę. Po wydaniu takiego precedensu staje się on precedensem potencjalnym, do momentu gdy nie zostanie użyty. Istnieje zasada, która mówi że im precedens starszy tym lepszy, dlatego też istnieje możliwość powołania się na precedens z 1634 roku. Precedensy ulegają uaktualnieniu. Istnieje instytucja zwana distingwishing overruling. Jest to tzw. przełamanie precedensu, czyli zmiana go gdy nie przystaje do sytuacji politycznej, gosp. etc. Może to jednak nastąpić również gdy strony powołają się na różne precedensy. Wtedy też sąd może doprowadzić do powstania nowego precedensu Sąd może stwierdzić że istnieje rozbieżność pomiędzy przypadkami danej sprawy a podstawy wydania precedensu. Daje to możliwość powstania nowego precedensu. Mimo wszystko, ustawa jest również sposobem tworzenia prawa. Cechą którą odróżnia system prawa kontynentalnego od anglosaskiego to brak recypcji prawa rzymskiego.	5. Podjęcie decyzji lub - w sądowym stosowaniu prawa - wydanie orzeczenia. Akt stosowania prawa - jest to dokument wydany na podstawie konkretnych norm prawnych, akt wykonawczy. W innym ujęciu jest to czynność organu państwa będąca wykonaniem kompetencji prawnej, polegająca na ustaleniu na podstawie norm prawnych (generalnych i abstrakcyjnych) konsekwencji prawnych zaistniałego faktu prawnego. W odróżnieniu od aktu prawodawczego, akt stosowania prawa zawiera normy indywidualne i konkretne. Są nimi m.in.: - decyzja administracyjna, - orzeczenie i postanowienia sądu, - rozporządzenie (jest źródłem jak i aktem stosowania, na podstawie przepisu uprawniającego organ do jego wydania), - umowa (np. o pracę), Akt stosowania prawa musi opierać się o konkretne przepisy, które uprawniają podmiot do jego wydania na podstawie prawnej	- reguły - statuty Schemat budowy aktu Określenie rodzaju aktu normatywnego Data ustanowienia aktu Tytuł aktu Preambuła-deklaracja prawodawcy, co do motywu ustanowienia prawa Podstawa prawna Część ogólna-formułuje przepisy, w których znajdują się elementy norm wspólne dla postanowień, które mogą się znajdować w części szczegółowej. Część szczegółowa-zawiera zasadniczą część aktu normatywnego Przepisy końcowe-określają termin wejścia życie danego aktu Zarządzenie o wydruku Podpis osoby uprawnionej	prawnych przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat, a także osoby małoletnim, które zawarły związek małżeński. W razie unieważnienia małżeństwa nie traci się tak uzyskanej pełnoletności. Osoba pełnoletnia ma więc pełną zdolność do czynności prawnych, chyba że została całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolniona. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 lat, ale nie ukończyły lat 18 i nie zostały całkowicie ubezwłasnowolnione. Oprócz nich ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, częściowo ubezwłasnowolnione. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły 13 lat, a także osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Ubezwłasnowolnienie całkowite może nastąpić wobec osoby powyżej 13 lat jedynie na mocy orzeczenia sądu, jeżeli z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Jeśli ubezwłasnowolniony całkowicie nie pozostaje już pod władzą rodzicielska, to ustanawia się dla niego opiekę. Ubezwłasnowolnienie częściowe może nastąpić wobec osoby pełnoletniej z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia wprawdzie ubezwłasnowolnienia całkowitego, ale potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla ubezwłasnowolnionego częściowo ustanawia się kuratelę. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych jest nieważna, chyba że chodzi o drobne, powszechnie zawierane umowy z sprawach życia codziennego. Wtedy taka umowa staje się ważna z chwilą jej wykonania, jeśli nie prowadzi do rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych, która jest stroną takiej umowy. Czynność prawna, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, wymaga do swej ważności zgody przedstawiciela ustawowego tej osoby. Od tej zasady przewidziane są jednak wyjątki, np. umowy zawierane przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego nie wymagają zgody jej przedstawiciela ustawowego. Podmiot prawa - ten kto może posiadać uprawnienia (prawa) lub obowiązki, a więc ma zdolność prawną. Podmiotowość prawną nadaje prawo. Każdy człowiek jest podmiotem prawa od urodzenia do śmierci. Podmiotem prawa jest: - osoba fizyczna - osoba prawna - jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, jeśli posiada zdolność prawną.
3) Tworzenie prawa Tworzenie prawa zwane jest inaczej powstawanie prawa - w teorii prawa jest to akt decyzyjny jednostronny, jest to podstawowa forma prawotwórstwa w systemie prawa stanowionego (civil law w przeciwieństwie do prawa anglosaskiego common law). Prawo może być tworzone w różny sposób: zwykłe stanowienie prawa (legislacja) prawotwórcza praktyka organów państwowych umowa zwyczajny Pierwsze prawo stanowione pojawiło się przed Chrystusem, ustanowione przez Hammurabiego. Stanowienie prawa jest podstawową formą stanowienia prawa. Stanowienie prawa jest całkowicie sformalizowanym procesem. Wyróżnia się następującymi cechami: - Biorą w nim udział kompetentne organy. - Stanowienie odbywa się na podstawie procedury ustawodawczej. - Podstawy prawne tej procedury to konstytucja, bądź regulamin Sejmu i Senatu. - W procesie tym akty normatywne tworzone są w określonej formie (ustawy bądź rozporządzenia). - Wymagana jest promulgacja (ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku ustawowym co reguluje odpowiednia ustawa). Akt normatywny (akt prawotwórczy) - jest dokumentem władzy publicznej, który zawiera ujęte w przepisy normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych. W procesie stanowienia prawa jest kreowane prawo, są tworzone normy które mają charakter generalny bądź abstrakcyjny. Stanowienie prawa jest to inaczej pisemne źródło prawa, innym źródłem jest umowa (odgrywa mniejszą rolę). Umowa jest źródłem prawa ponieważ contractus fecit ius inter partes (umowa tworzy prawo pomiędzy stronami). Więc jeśli mamy umowę najmu to warunki na jakich została zawarta tworzą prawo pomiędzy stronami. Umowa jako akt prawotwórczy ma przede wszystkim znaczenie w prawie cywilnym, gosp., pracy. Podstawowe źródło prawa stanowi umowa w pojęciu międzynarodowym (mam tu do czynienia z umowami bilateralnymi ewentualnie wielostronnymi). Praktyka prawotwórcza organów państwowych związana jest z pojęciem precedensu. Omówione zostanie na podstawie prawa anglosaskiego (tzw. common law lub case law - pr. pospolite, powszechne). W prawie anglosaskim występują dwa rodzaje precedensów, prawotwórcze i nie prawotwórcze. Precedensy nie prawotwórcze to	postępowania. NORMY dzielimy na: - autonomiczne - w których adresat normy i normodawca to te same podmioty w jednorazowej sytuacji; - heteronomiczne - w których normodawca i adresat to dwa różne podmioty. - indywidualne - regulują zachowanie imienne konkretnie oznaczonego podmiotu w jednorazowej sytuacji; - generalne - dotyczą się wszystkich zainteresowanych. NORMY PRAWNE - pochodzą od państwa, - na staży przestrzegania tych norm stoi państwo. PRAWO - całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, które stoi na straży ich przestrzegania 11) Stosowanie prawa polega na podciągnięciu ocenianego stanu faktycznego pod odpowiednią normę prawną (tzw. subsumpcja) i na ustaleniu skutków prawnych, wynikających z normy dla tego przypadku. Stosowaniem prawa zajmują się tylko organy państwowe. Stosowanie prawa odbywa się w jednej z dwóch następujących form: 1) ustalenie istnienia między stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści, czyli: sąd lub organ administracji państwowej stwierdza, że między stronami istnieje stosunek prawny o określonej treści, i w związku z tym strony mają wobec siebie takie to i takie prawa i obowiązki. Przykładem tej formy stosowania prawa jest wyrok sądu w karnej, gdzie sąd stwierdza fakt popełnienia przestępstwa i w ten sposób ustala istnienie stosunku prawnego pomiędzy państwem a przestępcą, a jednocześnie precyzuje go wymierzając karę, orzekając o kosztach procesu itd. 2) stworzenie między stronami nowego stosunku prawnego, czyli: w skutek wydania przez organ państwowy aktu prawnego, między stronami powstaje nowy stosunek prawny, np. wyrok rozwodowy stwarza między stronami nową sytuację prawną, gdyż zrywa istniejący dotąd między nimi stosunek prawny. Etapy stosowania prawa: 1. Ustalenie stanu faktycznego, czyli zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają być wiązane skutki prawne. 2. Odpowiedź na pytanie, czy i jakie przepisy i ewentualnie zawarte w nich normy odnoszą się do ustalonego stanu faktycznego. 3. Interpretacja obowiązujacych przepisów prawnych w celu ustalenia znaczenia normy prawnej (wykładnia prawa). 4. Subsumpcja, czyli podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku wykładni normę prawną.	Przyczynami tworzenia prawa miejscowego jest fakt iż regulacja niektórych zagadnień przez organy centralne ze względu na ich wagę i ilość nie jest celowa lub nie jest możliwa. Zagadnienia te powinny być pozostawione przepisom lokalnym. Akty prawa miejscowego są stanowione najczęściej na terenie całej jednostki podziału terytorialnego. Można podzielić je na: · Akty pochodzenia od organów państwa i organów samorządu · Akty zawierające statuty · Akty zawierające przepisy wykonawcze tj. wydane na podstawie upoważnień szczegółowych · Akty zawierające przepisy porządkowe wydane na podstawie upoważnień generalnych Szczególne znaczenie mają statuty województwa, powiatu, gminy. Statuty województwa uchwala Sejmik Województwa po uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów. Statuty powiatu uchwala Rada Powiatu. Statuty gminy uchwala Gmina. Akty zawierające przepisy porządkowe to: · Rozporządzenia porządkowe Wojewody · Uchwały Rady Powiatu · Uchwały Rady Gminy Nie można wydać takich przepisów w przypadku gdy dana materia jest już uregulowana w ustawach lub innych powszechnych aktach obowiązujących. Akty wymagają szczegółowego upoważnienia ustawowego, wydawane są w ramach ogólnych kompetencji organu i nie mogą być sprzeczne z aktami powszechnie wiążącymi. Grupa tych aktów jest zróżnicowana. Tak wiec nie zawsze takie akty wydane przez organy władzy są źródłami prawa i nazwa nie przesądza o charakterze prawnym. Nie mogą stanowić samoistnej podstawy decyzji stanowienia prawa, nie mogą bezpośrednio kształtować sytuacji prawnej obywateli, osób prawnych i innych powrotów. Muszą być zgodne z powszechnie obowiązującymi prawami. Obowiązują tylko wobec jednostek organizacyjnych np. zarządzenie Ministra Finansów obowiązuje Izby Skarbowe i Urzędów Skarbowych, nie dotyczy to bezpośrednio obywatela. Akt normatywny-dokument organu państwowego, zawierający zakodowane w przepisach prawnych normy prawne regulujące jakiś obszar stosunków społecznych Akty normatywne - konstytucja - umowy międzynarodowe - rozporządzenia - uchwały - zarządzenia - instrukcje	uprawnieniem jednej strony a obowiązkiem drugiej: - prosty - tylko jedna strona jest zobowiązana, a druga tylko uprawniona, - złożony - strony pozostają zarówno zobowiązane jak i uprawnione; 5. ze względu na podmiotowy zakres obowiązywania: - abstrakcyjny (generalny - dotyczący wszystkich), - konkretny (nakreślony przez przepisy prawne); Uwaga: nie należy mylić tego podziału z podziałem umów cywilnoprawnych na abstrakcyjne i kauzalne. - stosunek zobowiązaniowy - istnieje gdy normy prawne nakazują wykonać określonemu podmiotowi odpowiednie świadczenie na rzecz innego podmiotu; - stosunek kompetencyjny - istniejący w przypadku gdy jeden podmiot podlega innemu podmiotowi (np. ze względu na wydaną przez podmiot decyzję). Elementy stosunku prawnego 1. podmiot stosunku prawnego - osoba fizyczna - osoba prawna - tzw. ułomna osoba prawna - czyli jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną - art. 33^1 kodeksu cywilnego 2, przedmiot stosunku prawnego - uprawnienie - obowiązek 19. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych Podmiotami stosunku prawnego mogą być osoby fizyczne, osoby prawne, a także jednostki organizacyjne które nie są osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (art. 33[1] kc). Ta możliwość występowania w charakterze podmiotu stosunku prawnego, czyli zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków, określana jest jako zdolność prawna. Zdolność prawną ma każdy człowiek począwszy od urodzenia aż do momentu śmierci. Zdolność prawną mają więc nie tylko osoby pełnoletnie, ale również dzieci, które mogą być podmiotami pewnych praw i obowiązków, np. mogą posiadać majątek, który odziedziczyli po zmarłych rodzicach. Fakt urodzenia zostaje stwierdzony urzędowo poprzez sporządzanie aktu urodzenia przez urząd stanu cywilnego. Fakt śmierci jest natomiast stwierdzany poprzez sporządzenie przez ten urząd aktu zgonu. Od zdolności prawnej odróżnić należy zdolność do czynności prawnych, której posiadanie uzależnione jest od wieku, a także od tego, czy dana osoba nie została częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolniona. Zdolność do czynności prawnych opiera się na możności nabywania praw, zaciągania zobowiązań i rozporządzania swoimi prawami poprzez własne działanie. Dziecko w wieku poniżej 13 lat, chociaż ma zdolność prawną, nie może jednak samo zaciągać zobowiązań, nabywać praw ani rozporządzać nimi, gdyż nie ma zdolności do czynności prawnych. Pełna zdolność do czynności
norm określających, co w świetle prawa jest przestępstwem i jaka kara grozi za jego popełnienie. Z prawem tym łączy się problematyka wykroczeń (ujęta w odrębnym kodeksie) oraz prawo karne wykonawcze. Prawo karne Zespól norm mówiących, jakie czyny są przestępstwami, ustalającymi kary za przestępstwa oraz określający ogólne zasady odpowiedzialności karnej. Prawo karne jest jednym z najmocniejszych środków, za pomocą, których państwo ochrania istniejący porządek. Wkracza w strefę interesów jednostki. Podstawowym źródłem prawa karnego jest kodeks karny z 19.04.19997 Dzielimy na materialne i formalne Materialne-źródło kodeks karny Formalne- źródłem prawa jest kodeks postępowania karnego(normy regulujące tryb postępowania karnego) Prawo karne dzielimy na prawo materialne i formalne. Źródłem prawa materialnego jest kodeks karny. Źródłem prawa formalnego jest kodeks postępowania karnego. Prawo materialne - Prawo pierwotne - Merytorycznie określa zachowanie się ludzi - Określa, na jakiej zasadzie mają występować podmioty podlegające jakiejś instytucji. - Występuje we wszystkich gałęziach - Mówi, że prawo zostało naruszone Prawo Formalne - Prawo wtórne - Normy odnoszące się do org. aparatu oraz trybu dochodzenia praw i obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne - Nie wszystkie gałęzie je mają 9) Prawo procesowe - ( cywilne, karne ) - stanowi zespół norm regulujących postępowanie przed sądami w sprawach cywilnych i karnych. Odmiennym systemem regulującym tok postępowania przed organami administracji publicznej są normy zawarte w kodeksie postępowania administracyjnego. Z prawem procesowym łączy się zbiór przepisów dotyczących organów ochrony prawnej, sądownictwa, prokuratury, adwokatów, radców prawnych, notariuszy oraz organów wykonawczych sądownictwa i organów ścigania. Prawo Procesowe Jest to jednolity zespół norm. Wyodrębnia się w nim - Prawo cywilne procesowe - Prawo karne procesowe Prawo cywilne procesowe to zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właścicieli tych organów Prawo karne procesowe to zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości	domagające się zaakceptowania warunków prawa w ujęciu aksjologicznym jako pomocniczych wobec formalnego obowiązywania prawa ~ odwoływuje się na ogół do idei praworządności materialnej; -określana jest czasem ujęciem psychologicznym -odwoływuje się do indywidualnego poczucia imperatywu, konieczności posłuchu wobec norm; -praktyczne zastosowanie - obywatelskie nieposłuszeństwo; *Realistyczne obowiązywanie prawa: ~ behawioralne, socjologiczne -polega na występującym w masowej skali zjawisku zgodności zachowań adresatów norm z tymi normami; -w tym ujęciu prawo nie obowiązuje, gdy dana norma nie ma posłuchu społecznego, a organy uprawnione nie stosują za jej nieprzestrzegania żadnych sankcji; *Formalne (tetyczne ) obowiązywanie prawa: prawo obowiązuje wówczas gdy: -zostało właściwie ustanowione -zostało właściwie ogłoszone -nie zawiera postanowień sprzecznych, a sprzeczności, jeśli występują zostały usunięte dzięki zastosowaniu reguł kolizyjnych; -nie zostało uchylone przez obowiązujące przepisy derogacyjne lub w braku takich przepisów, przez dotyczące tych samych kwestii, nie niższe hierarchicznie przepisy późniejsze; Obowiązywanie prawa w przestrzeni i czasie. (Ujęcie formalne) PRZESTRZEŃ: -prawo obwiązuje na terenie całego (lub jego części) państwa, którego organy je ustanowiły lub sankcjonują; terytorium określane jest za pomocą umów wewnątrzkrajowych lub międzynarodowych -prawo międzynarodowe ratyfikowane przez uprawniony organ staje się elementem prawa wewnątrzkrajowego; CZAS: -istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy prawnej; -prawo obowiązuje od momenty gdy wyznaczy go ustawodawca, jednak nie wcześnie od momentu opublikowania; RP - 14 dni od opublikowania w Dzienniku Ustaw; -vacatio legis - czas pomiędzy opublikowaniem a wejściem aktu normatywnego w życie; -retroakcja - działanie prawa wstecz - wyjątek od zasady „lex retro non agit” - stosowanie jest dopuszczalne gdy wiąże się ono z nagrodami lub korzyściami;; -„lex severior non agit” - zakaz stosowania prawa surowszego wstecz; Pojęcie Prawo składa się z norm postępowania. NORMA - wzorzec według którego należy postępować; może nakazywać, zakazywać bądź sugerować jakoś sposób	ustaw. Jednak jeśli nie da się pogodzić ustawy z umową to ta druga ma pierwszeństwo. Kontrola zgodności ustawy z umową w ramach konstytucyjności należy do Trybunału Konstytucyjnego. Określają one zadania organów w każdej gałęzi prawa. Są to np.: sprawy z zakresu spraw celnych, wizowych, kontroli granicznej, prawa pocztowego, telekomunikacji, ochrony środowiska, służby zdrowia. Mogą też dotyczyć współpracy regionalnych gmin nadgranicznych. Rozporządzenie jest aktem normatywnym Prezydenta, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej. Rozporządzenia mogą być wydawane wyłącznie na podstawie upoważnienia. Organ upoważniony nie może przekazać swych kompetencji innemu organowi ani zaniechać wydania. Badanie konstytucyjności i legalności rozporządzeń należy do Trybunału Konstytucyjnego. Rozporządzenia regulują tylko te rzeczy, które ściśle wynikają z upoważnienia ustawowego. Jest ono ściśle związane z ustawą. Są też rozporządzenia z mocy ustawy (mowa o nich w art. 234 Konstytucji R. P. ). Wydaje je Prezydent na wniosek Rady Ministrów, dotyczą one stosunków nadzwyczajnych ( art., 228 konstytucji R. P.). Do aktów normatywnych zaliczyć możemy zawarte w nich prawo konsensualne czyli umowne. Umowy te nie tworzą jednak prawa rangi ustawowej bezpośrednio lecz pośrednio. Umowy zawierane są z Kościołami, które określają pozycję i zadanie owej instytucji. Układy zbiorowe też znajdują się w ramach hierarchii aktów normatywnych obowiązujących na terenie Państwa. Powstają w drodze porozumień między związkami zawodowymi a pracodawcami. Wprowadzają one unormowania w obrębie współdziałania stron. Układy maja charakter : · Zakładowy gdzie stronami są pracodawca i zakładowa organizacja związkowa · Ponadzakładowy gdzie występują organy administracji pracodawców, minister, przewodniczący Zarządu Gminy, ogólnokrajowi przedsiębiorcy w imieniu różnych kategorii pracodawców a związek zawodowy. Akty prawa miejscowego działają na ograniczonym terytorialnie zasięgu. Tworzą je organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej. Stanowią one prawo poprzez uchwały. Wszelkie regulacje pozostałych kwestii odsyłane są do ustawy. Kontrolę nad konstytucyjnością posiada Naczelny Sąd Administracyjny oraz Prezes Rady Ministrów ( akty wojewody ).	uregulowanym przez przepisy. Dopuszczalne w prawie cywilnym niedopuszczalna w karnym. Argumentum a contrario wnioskowanie z przeciwieństwa - jeżeli norma wiąże konsekwencje prawne a z faktem d i dany fakt nie jest identyczny z faktem d to nie jest wolno do niego zastosować konsekwencji a i to nawet wtedy gdyby był on pod istotnymi względami podobny do fakty d . ( "wyłącznie", "jedynie", "tylko" - stosujemy tą zasadę ). Podstawa prawa karnego i podatkowego Argumentum a fortiori wg schematu Jeżeli A to tym bardziej B. wnioskowanie z większego na mniejsze. Komu wolno więcej wolno mniej. Wnioskowanie z mniejszego na większe. Jeżeli zakazane jest mniej to tym bardziej więcej Dyrektywy instrumentalnego nakazu i zakazu jeżeli obowiązuje określona norma to tym samym nakazane jest czynienie wszystkiego co jest przyczynowo konieczne do realizacji normy. Np. nie można ratować życia tylko tabletką. Argumentum a completudine - organy państwa mogą czynić to na co im prawo wyraźnie zezwala obywatele zaś na to co prawo im nie zakazuje. Wynika z zasady praworządności Argumentum a coherentia - Każdą argumentację możemy zakwestionować wskazując ze prowadzi ona do sprzeczności. Res iudicata pro veritate habetur - rzecz osądzona powinna być uważana za prawdziwą 18. Stosunek prawny - regulowany normami prawnymi stosunek społeczny tetyczny (zależność społeczna) między co najmniej dwoma podmiotami prawa. Podziały stosunków prawnych 1. według przedmiotu regulacji (gałąź prawa): - stosunek cywilnoprawny; - stosunek administracyjnoprawny; -stosunek karnoprawny (jego wyodrębnianie jest sporne w doktrynie, a dotyczy obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, obowiązku do przeproszenia osoby pokrzywdzonej i uiszczenia tzw. zadośćuczynienia); 2. według trwałości bądź celu: - stosunek prawny materialny (materialnoprawny) - (wynika z prawa materialnego, np. co do zasady kodeks cywilny), - stosunek procesowy (formalny, formalnoprawny) - podczas trwania postępowania rozstrzygającego o kształcie (istnieniu, nieistnieniu, zmianie) stosunku materialnoprawnego (wynika z prawa procesowego, np. co do zasady kodeks postępowania cywilnego); 3. według sposobu określenia strony: - stosunek jednostronnie zindywidualizowany - gdy znana jest jedna strona stosunku, - stosunek dwustronnie lub wielostronnie zindywidualizowany - gdy znane są dwie lub więcej stron stosunku, - obustronnie niezindywidualizowany - gdy nie są znane dwie strony stosunku; 4. według powiązań między
PODSTAWY PRAWA - zagadnienia Źródła prawa polskiego Gałęzie prawa w R.P. Tworzenie prawa Pozytywizm prawniczy Szkoła prawa natury Prawo zwyczajowe Pojęcie prawa i jego funkcje Język prawny, język prawniczy Prawo a moralność Obowiązywanie prawa Stosowanie prawa Normy prawne, przepisy prawne Budowa aktu normatywnego System prawa, elementy sytemu prawa Wykładnia prawa Reguły kolizyjne Rodzaje wnioskowań Stosunek prawny 19. Podmioty prawa: pojęcie podmiotu prawa, zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych 2) Gałęzie prawa w Rzeczpospolitej Polskiej 1) Prawo państwowe (konstytucyjne)- podstawowym jego źródłem jest ustawa zasadnicza, czyli Konstytucja, oraz inne akty prawne z nią związane, np. ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu. Prawo to reguluje działania najważniejszych instytucji wymienionych w Konstytucji oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli. 2) Prawo cywilne - wprowadza ład w stosunki majątkowe między podmiotami prawa oraz w niektóre sprawy niemajątkowe, jak np. prawo do nazwiska, ochrony czci, praw autorskich i związane z nimi roszczenia majątkowe. 3) Prawo rodzinne - normuje stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami, stosunki między rodzicami i dziećmi oraz wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli. 4) Prawo pracy - zawiera normy prawne regulujące stosunki pracy i płacy. W jego zakresie znajdują się także zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. 5) Prawo administracyjne - stanowi zbiór norm prawnych regulujących stosunki społeczne powstałe w wyniku działalności organów administracji publicznej. 6) Prawo finansowe - jest zbiorem norm dotyczących finansów publicznych i zajmujących się nimi instytucji. Dotyczy ono budżetów, podatków i opłat, działalności banków, zakładów ubezpieczeń i innych instytucji finansowych. 7) Prawo gospodarcze - stanowi swego rodzaju ujęcie w odrębną całość zagadnień z dziedziny prawa cywilnego, administracyjnego i finansowego. Przedmiotem jego regulacji są przedsiębiorcy, ich działalność oraz środki służące realizacji tej działalności, jak umowy, weksle, czeki, akcje, obligacje, itp. 8) Prawo karne - jest zbiorem	8) Język prawny, język prawniczy Język prawniczy - specyficzny język używany przez osoby stosujące i interpretujące prawo. Jest to język, w którym prawnicy rozmawiają o prawie. "Język prawniczy" bywa określany także jako "żargon prawniczy" - niektóre osoby mogą jednak to określenie traktować jako pejoratywne. Język prawny - język, w którym formułowane jest prawo, a więc język przepisów i norm prawnych. Jest zawarty tekstach prawnych - Konstytucji, ustawach, rozporządzeniach, dekretach (aktach normatywnych). Język prawny jest odmianą języka naturalnego. Ma taką samą składnię, natomiast może się różnić w zakresie semantyki. Język prawny zawiera bowiem w sobie mocno rozbudowany i ściśle uporządkowany (co do zasady) aparat pojęciowy. Ułatwia on w miarę jednolitą interpretację języka prawnego, której dokonują osoby (organy) analizujące i stosujące prawo. Język prawny jest językiem pierwszego stopnia (stopnia podstawowego). Natomiast wypowiedzi dotyczące tego języka formułowane są w języku prawniczym, będącym językiem drugiego stopnia (metajęzykiem). Od języka prawniczego odróżniamy język prawny. Język prawny jest językiem, w którym formułowane jest prawo, a więc jest językiem przepisów i norm prawnych - jest zawarty w tekstach prawnych - Konstytucji, ustawach, rozporządzeniach, dekretach (aktach normatywnych). Jeżeli język prawny potraktujemy jako język pierwszego stopnia (stopnia podstawowego), to język prawniczy jest językiem drugiego stopnia (metajęzykiem), czyli językiem, za pomocą którego rozmawiamy o języku pierwszego stopnia (relacje między rzeczywistością a językiem I i II stopnia próbuje przybliżyć poniższy diagram). Język prawniczy jest więc "nadbudową" języka prawnego. W języku prawniczym wypowiadamy się o mocy wiążącej przepisów prawnych, dokonujemy interpretacji norm prawnych, ustalamy ich treść i możliwość zastosowania w określonej sytuacji, czy też zastanawiamy się nad ich przestrzeganiem i skutecznością. 10.Obowiązywania prawa *Obowiązywanie prawa w ujęciu aksjologicznym: -sprowadza się do zgodności norm ustanawianych jako prawne z podstawowymi wartościami lub normami moralnymi; -prawo nie spełniające powyższego wymogu określane jest jako „ustawowe bezprawie” -ujęcie radykalne głosi, że normy stanowione są nieważne; -ujęcie umiarkowane -	Akty prawa wewnętrznie obowiązujące: a) Uchwały Rady Ministrów b) Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej c) Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów d) Zarządzenia Ministrów e) Niektóre uchwały Sejmu i Senatu f) Regulamin Zgromadzenia Narodowego g) Niektóre innych centralnych organów państwowych Dla porządku prawnego Państwa jest wyraźne określenie źródeł prawa w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w art. 87. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej jest na najwyższym miejscu w hierarchii aktów normatywnych. Jest ona ustawą zasadniczą, zbiorem norm, zasad, który tworzy trzon ładu w Państwie ( art.8 Konstytucji R. P.). Weszła w życie 1997-10-17, tekst ogłoszono w Dz.U. 1997; nr 78; poz. 487. Jest ona najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Wyróżnia ją fakt, że jej uchwalenie oraz wprowadzenie zmian wymaga 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Dla jej ważności i obowiązywania wymaga przyjęcia przez naród w drodze ogólnokrajowego referendum. Obowiązuje we wszystkich rodzajach norm prawnych. Ustawa zajmuje czołowe miejsce w hierarchii zaraz po konstytucji. Stanowi podstawę kształtowania całego systemu prawnego. Uchwalana jest przez Sejm i zatwierdzana przez Senat. Wymaga też podpisu Prezydenta. Jest ona aktem ogólnym, ponieważ może uchwalić lub zmienić wszystkie inne akty normatywne. Ustawą mogą być uregulowane wszystkie sprawy, których nie normuje Konstytucja. Niektóre sprawy natomiast muszą znaleźć uregulowania ustawowe albowiem Konstytucja odsyła do regulacji ich w ustawach np.: ograniczenie wolności ( art. 57 Konstytucji R. P. ). Umowa międzynarodowa jest głównym źródłem prawa międzynarodowego. Stronami umowy są państwa a także organizacje międzynarodowe. Dzielą się na: · Dwustronne · Wielostronne (otwarte, zamknięte) Noszą one różne nazwy: traktat, układ, konwencja. Do orzekania ich zgodności z ustawą zasadniczą uprawniony został Trybunał Konstytucyjny. Treść ich ogłaszana jest w Dziennikach Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Stanowią one część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że umowy są ratyfikowane przez Prezydenta za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie, które są ogłaszane w trybie	ekonomiczny, społeczno - polityczny, kultura społeczna oraz ideologie propagowane przez decydentów. W tej interpretacji prawnicy kierują się przede wszystkim celem, który przyświecał ogłoszeniu danej normy, koncentrując się na zbadaniu kontekstu, w jakim została ona wydana. Interpretując daną normę, muszą przede wszystkim ustalić, jaki cel chciał osiągnąć ustawodawca, wprowadzając ją w życie. 16. Reguły kolizyjne Założenie racjonalności „prawodawcy” każe przyjąć, iż przepisy, które ustanawia, nie formułują norm między sobą wzajemnie niezgodnych, gdyż takie normy nie są należytym środkiem dla kierowania postępowaniem członków społeczeństwa. W literaturze prawniczej często nazywa się wszelkie normy niezgodne między sobą „normami sprzecznymi”, w istocie jednak należałoby wyróżnić różne odmiany niezgodności norm, powodujące różnego rodzaju konsekwencje dla konstruowania systemu prawnego. Aby wyeliminować z systemu normy między sobą w takim czy innym rozumieniu niezgodne w toku egezgenzy przepisów prawnych doktryna prawnicza przyjmuje pewien zespół reguł kolizyjnych, nakazujących uznawać niektóre normy sformułowane w tekście prawnym za nieobowiązujące ze względu na ich niezgodność z innymi normami systemu, czy tez tak ograniczać zakres zastosowania lub normowania jednej z nich, by niezgodność wyeliminować. Ściśle biorąc normami między sobą sprzecznymi należałoby nazywać takie dwie normy, z których jedna w pewnych przynajmniej okolicznościach nakazuje jakiemuś adresatowi czynić to, druga w tychże okolicznościach czynić mu zakazuje. Jeśli normy te mają tylko częściowo wspólny zakres zastosowania, to kolizję można względnie łatwo wyeliminować tak ograniczając zakres zastosowania jednej lub obu z nich, by nie znajdowały razem zastosowania. Reguły kolizyjne znajdują zastosowanie, gdy brak odpowiedniego przepisu uchylającego przepisy zawierające normy między sobą niezgodne. Rzecz w tym, że o niezgodności orzekać można dopiero wtedy, gdy przepisy podda się określonej interpretacji i okaże się, że formułują one normy w tym czy innym sensie między sobą niezgodne. 17. Rodzaje wnioskowań prawniczych Argumentum a simile, wnioskowanie z podobieństwa - występuje jako analogia z ustawy i analogi z prawa tryb: najpierw ustalenie czy określony fakt nie został unormowany przez przepisy prawne, następnie ustalenie, że istnieje przepis prawny, który reguluje sytuacje pod istotnymi względami podobne do faktu nienormowanego, potem powiązanie z faktem prawnym nienormowanym podobnych lub takim samych konsekwencji prawnych co z faktem bezpośrednio

---