Skrzynie biegów - obsługa i oznaczenia

Smarowanie w manualnych skrzyniach biegów

Prawidłowy poziom dobrego oleju w skrzyni biegów jest sprawą determinującą poprawne funkcjonowanie mechanizmów przeniesienia napędu w naszym Garbusie. Po pierwsze, zbyt niski poziom oleju obudowie skrzyni biegów i przekładni głównej przyczynia się do szybkiego zużycia tych części oraz głośnego ich funkcjonowania. Do skrzyni biegów wchodzi 2.5 litrów oleju hipoidalnego.

Jakiego oleju używać? Wytwórnia Volkswagena zaleca generalnie na wszystkie pory roku olej hipoidalny typu SAE 90. Jednakże w przypadku użytkowania Garbusa w zimnym klimacie, podobnym jaki panuje w krajach środkowej i północnej Skandynawii, zaleca się stosowanie oleju o specyfikacji SAE 80. Niestety wskazane oleje zaczynają się słabo sprawdzać w momencie, gdy temperatura otoczenia utrzymuje się stale poniżej -25°C. Wiadomo, że Garbusy nie mają większych oporów by normalnie funkcjonować w takich warunkach, dlatego w takich przypadkach zaleca się stosowanie oleju ATF (Automatic Transmission Fluid). Olej ten generalnie przeznaczony jest do automatycznych skrzyni biegów, ale w skrajnych warunkach sprawdza się także w skrzyniach manualnych. Chciałbym jeszcze podkreślić, że bezwzględnie należy uważać (!) aby nalewany olej był olejem hipoidalnym. Użycie zwykłego silnikowego oleju szybko doprowadzi do zniszczenia skrzyni biegów.

Poziom oleju wskazane jest sprawdzać po przejechaniu każdych 15.000 km. Sposób kontroli opisałem poniżej. Jeśli chodzi o wymianę oleju, w fabrycznie nowych samochodach wytwórnia zalecała wymianę oleju po przejechaniu około 1.000 km. Ponieważ nasze Garbusy taki dystans mają już dawno za sobą, należy tylko uważać by następnych wymian oleju dokonywać każdorazowo po przejechaniu 50.000 km. Wytwórnia zaleca także wymianę, gdy występują poważne i znaczne wahania temperatury.

Ważne jest, by po zamontowaniu w Garbusie nowej skrzyni biegów albo po prostu założeniu innej skrzyni po remoncie, zmianach, przebudowie, zawsze po przejechaniu 500 km bezwzględnie wymienić użyty pierwotnie olej na nowy. Dzięki tej czynności, wraz z wylanym olejem usuniemy wszelkie drobiny metalu i zanieczyszczenia, powstałe w wyniku docierania się mechanizmów lub po prostu pozostawione po zmontowaniu skrzyni biegów. W ten sposób nasza skrzynie będzie działała bardzo długo i niezawodnie.

Aby sprawdzić poziom oleju, najlepiej skorzystajmy z kanału lub "zwyżki". Jeżeli będziemy podnosili samochód na podnośniku, należy sprawić aby był on możliwie w poziomej pozycji. W innym wypadku, w wyniku przechyłu, wskazanie kontroli może być nieprawidłowe. Używając klucza Hex 17mm odkręcamy korek otworu wlewu oleju (nr 20 na rysunku poniżej), który znajduje się z lewej strony obudowy skrzyni biegów (patrząc od tyłu samochodu). Następnie wkładamy palec do otworu wlewowego i kontrolujemy wysokość płynu. Wynik kontroli jest prawidłowy, jeżeli olej osiąga dolny brzeg otworu wlewowego i pozostawia ślad na palcu. W tym wypadku wystarczy wyczyścić korek wlewu oraz wkręcić go dokładnie. Jeżeli okaże się, że niezbędna jest "dolewka", należy postępować według instrukcji poniżej.

Wróćmy jeszcze do sytuacji, gdy niezbędna jest wymiana oleju. Samochód należy ustawić podobnie jak to opisałem wyżej. Wymianę oleju należy rozpocząć oczywiście od wylania starego... Dokonujemy tego poprzez wylanie, najlepiej do podstawionego wcześniej naczynia co najmniej 3 litrowego (pamiętajmy o ekologii!), przez odkręcenie dwóch korków magnetycznych na spodzie obudowy (nr 10 na rysunku poniżej). Korki odkręcane są za pomocą klucza Hex 17mm. Czynności te należy przeprowadzać w momencie gdy skrzynia biegów jest w miarę rozgrzana (ciepły olej o wiele szybciej się z niej wydostanie). Po wylaniu oleju należy bardzo dokładnie wyczyścić korki, a następnie dokładnie wkręcić je z powrotem w obudowę skrzyni biegów.

Po dokręceniu korków nalewamy (lub uzupełniamy) olej poprzez wlew znajdujący się z lewej strony skrzyni (nr 20 na rysunku poniżej), aż do jej napełnienia do poziomu otworu wlewu. Najłatwiej będzie nam wlewać olej za pomocą specjalnej pompki olejowej. Należy upewnić się, że udało nam się wlać do odpowiedniego poziomu. Olej jest dość gęsty i może minąć trochę czasu zanim spłynie całkowicie na dno skrzyni. Jeżeli będziemy chcieli zbyt szybko napełnić skrzynię, olej zacznie się wylewać i możemy mieć wrażenie, że obudowa jest już pełna. Tymczasem okaże się, ze wlaliśmy tylko 1-1.5 litra oleju. W związku z tym, należy upewnić się, że udało nam się nalać właśnie 2,5 litra oleju, gdyż w przeciwnym wypadku mechanizmy i przekładnie szybko się zużyją, a ponadto będą głośne.

Ponieważ usytuowanie wlewu oleju jest niedogodne oraz prędkość przepływu jest bardzo mała, dobrym pomysłem i ułatwieniem nalewania oleju jest wykorzystanie siły grawitacji. Możemy w tym celu użyć plastikowej (gumowej) rurki i średnicy około 2 cm (dopasowanej do otworu wlewu) o długości około 2 metrów. Jeden koniec umieszczamy w otworze w obudowie skrzyni, na drugi zakładamy lejek. Koniec z lejkiem musi być oczywiście umieszczony (lub trzymany) wyżej niż poziom skrzyni biegów. Teraz zostaje tylko powoli wlewać olej do lejka, aż wlejemy 2.5 litra oleju lub zauważymy, że olej zaczyna się cofać. W tej sposób w pomysłowy i prosty sposób można nalać olej do skrzyni biegów.

Po takiej wymianie lub uzupełnieniu należy jeszcze przejechać się kawałek samochodem, a następnie upewnić się, czy w okolicy skrzyni biegów nie wystąpiły wycieki oleju.

Budowa manualnej skrzyni biegów

Poniższa ilustracja przedstawia manualną skrzynię biegów (AA/AB). Garbus rocznik 1966 (VIII 65 - VII 66). Widok z boku (rys.1) i widok z góry (rys. 2).

1. drążek dźwigni zmiany biegów
2. łożyska gumowo-metalowe
3. obudowa drążka dĄwigni zmiany biegów
4. para kół zębatych IV biegu
5. gniazdo łożyska
6. para kół zębatych III biegu
7. para kół zębatych II biegu
8. wałek główny
9. para kół zębatych I biegu
10. korki otworów spustowych oleju
11. zębnik przekładni głównej
12. koło biegu wstecznego
13. satelit mechanizmu różnicowego
14. koło koronowe półosi
15. wałek sprzęgłowy
16. łożysko wyciskowe sprzęgła
17. wałek widełek
18. koło przesuwne biegu wstecznego
19. wałek biegu wstecznego
20. korek otworu wlewu oleju
21. koło napędzające biegu wstecznego
22. koło talerzowe przekładni głównej
23. kamienie ślizgowe
24. półoś napędowa
25. obudowa mechanizmu różnicowego

Smarowanie w automatycznych skrzyniach biegów

W automatycznej skrzyni biegów wymiana oleju przebiega trochę inaczej. Stosowany jest w niej także olej hipoidalny typu ATF (Automatic Transmission Fluid). W tym też wypadku nie należy wlewać innego rodzaju oleju. Do obudowy skrzyni biegów wchodzi 3 litry oleju.

Opróżnienie obudowy następuje poprzez zdjęcie dolnej pokrywy skrzyni biegów, co czynimy odkręcając 14 śrub ją przytrzymujących. W momencie wylewania olej powinien być ciepły. Następnie dokładnie czyścimy pokrywę i ponownie zakładamy ją na obudowę, w miarę możliwości skorzystajmy z nowej uszczelki. Równomiernie przykręcamy śruby. Jeżeli mamy klucz z pomiarem momentu, powinien on wynosić 1 mkg.

Po dokładnym założeniu dolnej pokrywy przez otwór z boku obudowy nalewamy 3 litry nowego oleju. Stosują opisane powyżej wskazówki dotyczące manualnych skrzyń biegów, należy bacznie przypilnować, aby skrzynia była rzeczywiście napełniona do poziomu otworu wlewowego.

Należy też co jakiś czas kontrolować poziom oleju w konwerterze momentu obrotowego. O ile niedobór oleju w skrzyni może nie być groĄny, o tyle konwerter wymaga ciągłego prawidłowego poziomu płynu ATF. Wysokość oleju sprawdzamy za pomocą bagnetu umieszczonego z prawej strony silnika (dostęp od klapy silnika). Na bagnecie olej powinien odznaczać się pomiędzy dwiema kreskami. Do sprawdzania tej prawidłowości służy także kontrolka ATF umieszczona na tarczy prędkościomierza. Co do zasady olej w konwerterze nie musi być wymieniany i jego poziom nie powinien spadać. Jeżeli jednak tak się dzieje, może to być spowodowane przeciekiem (co łatwo będzie zauważyć) lub też nieszczelnością między pompami olejowymi (w tym wypadku olej przecieka do zbiornika w skrzyni biegów i tam powinno być go więcej).

Symboliczne oznaczenia skrzyń biegów

Skrzynie biegów posiadają swoje indywidualne dwuliterowe oznaczenia. Istotne jest to w momencie kupna w celu wymiany nowej skrzyni biegów. Nawet kupując Garbusa, warto zwrócić uwagę na jego typ skrzyni biegów, jej stopień przeniesienia napędu (przełożenie) oraz przystosowanie do poszczególnych silników. W samochodach Volkswagen stosowano następujące literowe symbole skrzyni biegów:

Znak	Model	Przełożenie	Uwagi
AA	1200	4.375	Typ 1 od nr. 0 981 810
AB	1300	4.375	Typ 1 do sierpnia 1970
AC	1500	4.125	Także trochę modeli 1300 z sierpnia 1970
AD	1200	4.375	Samochody z LSD (Limited Slip Differential), czyli mechanizm różnicowy (dyferencjał, dyfer) ograniczający poślizg
AE	1300	4.375	Samochody z LSD
AF	1500	4.125	Samochody z LSD do sierpnia 1970. Także trochę modeli 1300 z sierpnia 1970
AG	1200	4.375	Typ 147 ("Fridolin")
AH	1500	4.125	Samochody z zawieszeniem IRS (Independent Rear Suspension) od sierpnia 1968
AH	1600	4.125	Typ 1 od sierpnia 1969 do sierpnia 1972
AK	1500	3.875	Typ 181 "Trekker" do sierpnia 1970
AK	1600	3.875	Typ 181 "Trekker" od sierpnia 1970
AL	1500	3.875	Typ 181 z LSD do sierpnia 1970
AL	1600	3.875	Type 181 z LSD od sierpnia 1970
AM	1300	4.375	Typ 1 "Saloon" i "Cabrio" od sierpnia 1970
AN	1600	3.875	Karmann Ghia z IRS od sierpnia 1970
AO	1600	3.875	Karmann Ghia od sierpnia 1970
AP	1600	4.375	Typ 1 z LSD od sierpnia 1970
AQ	1600	4.125	Typ 1 z LSD od sierpnia 1970 do sierpnia 1972
AR	1600	3.875	Karmann Ghia z LSD od sierpnia 1970
AS	1600	3.875	Typ 1 od sierpnia 1972
AT	1600	3.875	Typ 1 - 1303S i "Cabrio" od sierpnia 1972
AU	1600	3.875	Typ 1 - 1303S i "Cabrio" od sierpnia 1972 z LSD
BA	1300/1500	4.375	Typ 1 - Półautomatyczna skrzynia biegów od sierpnia 1968 do sierpnia 1970
BC	1300/1500	4.375	Typ 1 - Półautomatyczna skrzynia biegów od sierpnia 1968 do sierpnia 1970 - samochody z LSD
BE	1600	4.125	Typ 1 - Półautomatyczna skrzynia biegów od sierpnia 1970 do sierpnia 1971
BF	1600	4.125	Typ 1 - Półautomatyczna skrzynia biegów od sierpnia 1970 do sierpnia 1971 - samochody z LSD
BG	1300	4.125	Karmann Ghia półautomat od sierpnia 1970
BH	1300	4.125	Karmann Ghia półautomat od sierpnia 1970 - samochody z LSD
BJ	1300	4.375	Typ 1 - Półautomatyczna skrzynia biegów od sierpnia 1970
BK	1300	4.375	Typ 1 - Półautomatyczna skrzynia biegów od sierpnia 1970 - samochody z LSD
DA	1500/1600	4.125	Typ 3 osie "swing-axle" do sierpnia 1968
DB	1500/1600	4.125	Typ 3 osie "swing-axle" do sierpnia 1968 - samochody z LSD
DC	1500/1600	4.125	Typ 3 z IRS od sierpnia 1968
DD	1500/1600	4.125	Typ 3 z IRS od sierpnia 1968 - samochody z LSD

Tekst o oznaczeniach skrzyń biegów powstał dzięki materiałom nadesłanym przez Marka

---