Nowy typ powieści - "Ludzie bezdomni" Żeromskiego

Powieść tę oddano do druku w 1899 roku, ukazała się w 1900 roku. Została znakomicie przyjęta, natychmiast ukazało się drugie wydanie. Żeromski, mimo iż przygotowywał się do pisania poprzez dokładne studia, zbieranie materiałów faktograficznych (np. domu noclegowego w Paryżu), często redagował teksty bez należytej staranności, co nierzadko zarzucali mu krytycy. Nie od razu dostrzeżono, że oryginalna forma utworu to nie wynik niechlujstwa, a wręcz przeciwnie - nowa propozycja artystyczna.

Cechy nowego typu powieści:

1. Luźna konstrukcja, powieść ma charakter albumu scen (konstrukcję taką motywowano prawdopodobieństwem psychologicznym i życiowym);

2. Wprowadzenie zabiegów mających na celu stworzenie nastroju - brak konstrukcji typowej dla powieści narracyjnej (akcja) wprowadzane są rozdziały, które nie rozwijają akcji, ich funkcją jest wyłącznie tworzenie nastroju ("falowanie nastrojów"). Często są to opisy przyrody dokonywane w technice impresjonistycznej ("pejzaż stanem duszy"). Stany uczuciowe, zgodnie z poetyką symbolizmu, nie są nazywane wprost lub racjonalizowane, werbalizację odczuć zastępuje się obrazem, pejzażem, którego funkcją nie jest wyjaśnianie, a sugerowanie. Wprowadzenie tego typu obrazów, metafor, symboli służyło także tzw. liryzacji prozy (liryzacja polega na wprowadzeniu do epiki środków ekspresji typowych dla liryki). Przykładowe symbole: krzyk pawia - zwiastun śmierci, rozdarta sosna - oddaje stan ducha Judyma, ogień - zapowiedź rewolucji; - mieszanie poetyk - symbolizmu, naturalizmu, impresjonizmu (obok naturalistycznych opisów - fabryka cygar, dom noclegowy, dzielnica żydowska - mamy impresjonistyczne opisy pejzaży);

3. Wielogłos narracyjny - główny narrator jest trzecioosobowy, rolę drugiego narratora pełni Joasia, mamy też do czynienia z tzw. narracją personalną, dzięki której poznajemy wydarzenia, emocje z perspektywy bohatera (naturalistyczna technika pytania);

4. Indywidualizacja języka postaci, która służy ich charakterystyce - dla Żeromskiego charakterystyczne jest też wprowadzenie do narracji tzw. "stylistyki bogatego mówienia" - powtórzenia, wielokrotne epitety, kolokwializmy, słownictwo nacechowane emocjonalnie. Częste są także wyliczenia (typowa dla naturalizmu technika sporządzania inwentarza). Szczególnie chętnie Żeromski posługuje się kontrastem - opisy przedmiotów, pięknych pomieszczeń, sąsiadują bezpośrednio z opisami eksponującymi brzydotę (w muzeum - "Wenus" i "Rybak", Cisy - dwór, kobiety piękne (Natalia) i zniszczone robotnice). Zabieg ten miał nie tylko funkcje estetyczne. Ukazując brzydotę, nędzę, artyści chcieli wywołać emocje, odruch buntu i doprowadzić do zmiany istniejącego stanu rzeczy.

---