PSYCHOLOGIA KLINICZNA prof St Steuden


13.X, 20.X, 27.X. 97

Historia psychologii klinicznej.

Jest to jedna z najmodszych dziedzin psychologii stosowanej, aktualnie psychologowie kliniczni na zachodzie nale do najliczniej reprezentowanych grup.

Pierwotnie miaa ona charakter medyczny, opieraa si o klinik czowieka chorego, zakres rozszerzy si, aktualnie znacznie wykracza poza teren czowieka chorego. Zakres obecnie dotyczy te czowieka zdrowego, ale znajdujcego si w trudnych sytuacjach zwizanych ze stawianymi wymaganiami.

Przedmiot psychologii klinicznej.

Czowiek wykazujcy odchylenia od normy w jakiejkolwiek formie. Jest to przedmiot szczególnie trudny do bada naukowych, ograniczaj si one do studium przypadku - badania idiograficzne.

Definicja psychologii klinicznej.

Wallen - wród psychologów amerykaskich.

Jest to dyscyplina o charakterze idiograficznym, zajmujca si studiowaniem psychiki jednostki w przeciwiestwie do nauk nomotetycznych dcych do wykrywania praw ogólnych.

To mieci w sobie te poradnictwo zawodowe, badania personelu kierowniczego, studentów.

Sekcja kliniczna Amerykaskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Definicja:

Psychologia kliniczna jest dziedzin psychologii stosowanej, stawiajc sobie jako zadanie okrelenie zdolnoci i cech jednostki za pomoc pomiaru, analizy, obserwacji i na podstawie caoksztatu wyników badania (take dane z badania lekarskiego i socjalnej historii czowieka)

udzielanie porad i zalece majcych skorygowa braki w jej przystosowaniu. Jest to definicja za Shafferem i Lazarusem.

Pocztki psychologii klinicznej to koniec XIX w. , 2 daty:

1890r. - James Cattell - pojawienie si testu umysowego;

1896r. - (wikszo psychologów), L. Witmer - klinika psychologiczna w Pensylwani, bya to pierwsza klinika psychologiczna. Czsto nazywa si go ojcem psychologii klinicznej.

1896r. - zaczyna ukazywa si czasopismo Psychological Clinic.

Pierwsze impulsy rozwoju psychologii klinicznej.

Witmer zajmuje si osobami upoledzonymi umysowo, niedorozwinitymi. Opiera si na obserwacji i wywiadzie, uwaa, e najwaniejsze w podejciu do dzieci niedorozwinitych jest ich zrozumienie. Jego zasug byo to, e pierwszy zauway wano wspópracy psychologa z lekarzem psychiatr i asystentem spoecznym. Dosy niechtnie korzysta ze zdobyczy ówczesnej psychologii - testy.

1905r. - pojawienie si testu S. Bineta do badania indywidualnej inteligencji, nie powiela bdów poprzedników, np. Cattella, Kraepelina - ich testy sprowadzay si do pomiaru funkcji sensoryczno-motorycznych (jeden zmys i funkcja praksji - wykonywanie danej czynnoci).

Pomiar w dalszym cigu by spraw kontrowersyjn.

Prdy na terenie psychiatrii - koniec XIX i pocztek XX w. Charcot, Janet, Pinell, Freud, to psychiatrzy, którzy zwrócili uwag na to, e u podoa wielu zaburze psychicznych s czynniki natury psychologicznej i one mog prowadzi do zaistnienia zmian czy zaburze w zakresie przystosowania, do odczuwania dolegliwoci natury psychosomatycznej. Ich pogldy doprowadziy do powstania nowego kierunku psychiatrii - ps. dynamicznej - charakter bardziej psychologiczny ni medyczny (biologiczny). Bardziej akcentuje si udzia czynnika psychologicznego w zaburzeniach ni czynnika genetycznego.

Znaczce miejsce w rozwoju psychologii klinicznej odegraa psychoanaliza:

wyjanienie psychologicznych przyczyn zaburze natury emocjonalnej, np. mechanizm konwersji;

nacisk na rol podwiadomoci w yciu czowieka, a przede wszystkim mechanizm tumienia;

mechanizm projekcji i sprawa lku - rzutowanie na zewntrz chroni czowieka przed niepokojem;

rozwój metod projekcyjnych, sam Freud si tym nie zajmowa, ale naley to przypisa Frankowi (podstawy psychologii projekcyjnej);

C. Beers, 1909r. “ Umys, który odnalaz sam siebie” , okres zapocztkowania ruchu higieny psychicznej. Beers by pacjentem szpitala psychiatrycznego, bacznie obserwowa traktowanie pacjentów - opisa to w tej ksice. Jego zwolennikiem by psychiatra Mejer.

Liczne orodki, które zajmoway si ochron ludzi chorych psychicznie. Ruch mia bogate wsparcie na terenie Francji (Pinell), póniej teren Anglii.

Lata 60-te nurt antypsychiatrii.

Okres II wojny - impulsy do poszerzania zakresu bada p.k. Co robi z osobami po urazach czaszki, nie tylko diagnostyka ale i bardzo szybka potrzeba rehabilitacji - uraz mechaniczny gowy. Caa gama urazów natury psychicznej, traumy wojenne, utrata i al po najbliszych.

Nurt eksperymentalno - empiryczny, na terenie Rosji, potem ZSRR, nurt z dziedziny psychopatologii: Korsakow, Biechtieriew, uria, Zeigarnik, Rubinstein.

Korsakow bada pami.

Rubinstein - zestaw metod patopsychologii do badania prostych procesów psychicznych i do zoonych procesów takich jak mylenie, kojarzenie, wartoci.

uria - pocztek neuropsychologii.

Kraepelin - psychiatra niemiecki. Test do pomiaru zmczenia i pena systematyka w zakresie koncepcji psychiatrycznych. Uznawany za twórc nowoczesnej klasyfikacji zaburze psychicznych; wizja biologiczna schizofrenii.

Adler - psychiatria dziecica, kompleks jako zespó moliwy do rozwoju czowieka. Powstaway pierwsze kliniki adlerowskie w Wiedniu.

Polska.

Ochorowicz, St. Bachowski, E. Abramowski, póniej K. Dbrowski.

Ochorowicz.

1891 r. Zaoy sekcj psychologii przy Towarzystwie Lekarzy i Przyrodników;

1916 r. Wydaje prac “Psychologia i medycyna”, poszukiwa zwizku midzy psychologi a medycyn.

Abramowski

Zaoyciel katedry p.k. na UW.

-) zagadnienia podwiadomoci;

-) zaburzenia pamici (wynikajce z podwiadomoci).

Bachowski

Zjawiska psychopatologii (zaburzenia spostrzegania). Wspópraca z lekarzami. Zaoyciel w 1949r. Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, naczelny redaktor Kwartalnika Psychologicznego od 1930r., Przegldu Psychologicznego; zwizany z Uniwersytetem Adama Mickiewicza 1916-1962r.

Dbrowski

Zaoyciel Instytutu Higieny Psychicznej w Warszawie, 1930r.

Grzegorzewska

Zaoycielka i dyrektorka Instytutu Pedagogiki Specjalnej.

Wzrost zainteresowania, potrzeba placówek zwizanych z p.k. Lata 50-te okres niekorzystny dla rozwoju psychologii, introspekcji. Psychologia radziecka (eksperymentalna). Lata powojenne i pocztek lat 50-tych, dziaalno Instytutu Higieny Psychicznej. Prewencja zdrowia - bya to myl przewodnia Instytutu.

Koniec lat 50-tych, pocztek 60-tych - badania.

Pierwsze zakady p.k.: UM, UJ, UW, KUL 1958-62. Na KUL-u psychologia kliniczna i osobowoci.

Pocztek lat 60-tych i pocztek 70-tych problematyka agresji, stresu psychologicznego: Frczek, Kofta, Naruszewski; psychopatologia procesów poznawczych: Lewicki, Kosiska, Puek-wprowadzia psychologi amerykask, testy amerykaskie. Choynowski, Kobierzyn - tumaczono testy. Póniej Choynowski przenosi si do Warszawy, powstaje tam Polska Pracownia Psychometryczna, 1958r. Lata 70-te nowe koncepcje psychologiczne, stres, agresja.

Powstaje pierwszy polski podrcznik p.k. - Lewicki. Zostaje przetumaczona “Psychologia kliniczna” Wallena.

Przedmiot p.k. zmienia si.

Lewicki - przedmiot p.k. to zaburzone zachowanie. Zachowanie - czynno ukierunkowana na cel, posiada wewntrzny mechanizm regulujcy. Aby nazwa je zaburzonym:

zachowanie czowieka nie suy zaspokojeniu jego podstawowych potrzeb (podstawowa potrzeba rozwoju);

zachowanie nie suy wypenianiu zada yciowych, które wynikaj z wymaga rodowiska, kultury, czy te okrelonego poziomu wieku rozwojowego jednostki; polegaj na cakowitej niezdolnoci wypeniania tych zada lub wynikaj z osobowoci np. osoba neurotyczna o wysokim poziomie lku, utrudnia jej to efektywn prac, moe wykonywa tylko niektóre zadania, moe to wystpowa u osoby, która wchodzi w now sytuacj.

Albo te 2 elementy s zaburzone, albo 1 z nich - zaburzone zachowanie.

Psychologia kliniczna dzieci i modziey

Psychologia kliniczna czowieka dorosego.

Jest to podzia do sztuczny, wynika z pewnej trudnoci w diagnozowaniu, s inne prawa rozwojowe.

Gówne kierunki bada w p.k.

Jest to dziedzina stosowana, ale ma podstawy teoretyczne.

Kierunek psychoanalityczny.

Kierunek behawioralny.

Kierunek behawioralno-poznawczy; mamy konstrukty poznawcze rzeczywistoci, odpowiednio do nich si zachowujemy.

Kierunek fenomenologiczno-egzystencjalny; dokonuje analizy subiektywnych przey czowieka, jak czowiek przeywa czas, przestrze.

Kierunek humanistyczny.

Powstaje wiele koncepcji, powstaj one w ramach kierunku lub w oderwaniu

agresji, frustracji, lku, mechanizmów obronnych, podwójnego wizania, podatnoci na zranienie, naznaczenia spoecznego, wyuczonej bezradnoci.

Objaw - przejaw pojedynczy zachowania, zaburzenia, zespó objawów - syndrom.

Kryterium orzekania zaburze - okrelone warunki, jakie musi spenia dana nieprawidowo, aby moga by uznana za ni.

Kryterium dotyczce podziau zaburze - z uwagi na nasilenie.

Rónicujemy 2 typy zaburze:

dotyczce procesów poznawczych;

dotyczce mechanizmów przystosowawczych osobowoci (funkcjonowanie w sytuacjach trudnych).

PSYCHOLOG KLINICZNY i jego zadania.

Powinien obj 4 typy zagadnie:

A. psychodiagnostyka

B. praca badawcza

C. terapia

D. poradnictwo psychologiczne

ad A. Psychodiagnostyka.

Sposób sporzdzania diagnozy. Dwa typy diagnoz:

suy selekcji zjawisk, np. podzia osób ze wzgldu na poziom niepokoju, do podziau suy jakie kryterium;

suy ekspertyzie w diagnozie w penym tego sowa znaczeniu, na zamówienie, pod ktem okrelonego pytania na które szukamy odpowiedzi.

Diagnoza dla: instytucji wychowawczych, na uytek szpitala, dla sdownictwa, na uytek wojska, ma dostarczy informacji o sposobie zachowania si czowieka, czynnikach determinujcych okrelony sposób zachowania.

Psychodiagnostyka - poznanie i rozumienie czowieka, a poprzez to rozumienie jego zachowania si w zwizku z otoczeniem, jego sposobem uczestniczenia w kulturze, rodowisku, chodzi tu o spoeczny kontekst funkcjonowania osoby.

Cele w odniesieniu do pacjenta:

- okrelenie stopnia ubytku rónych funkcji, intelektualnych, poznawczych, motorycznych;

- okrelenie stopnia nasilenia zaburze przystosowania, funkcji poznawczych: pamici, uwagi, mylenia;

- ocena zmian, jakie w osobowoci chorego dokonay si pod wpywem procesu chorobowego;

- ocena stopnia poczytalnoci, ekspertyzy sdowe, prawo karne, cywilne, spadek;

- ocena motywacji zachowania si czowieka, ustalenie róde lków, konfliktów, mechanizmów obronnych

Rónicowanie takich zjawisk jak:

agrawacja - wyolbrzymianie istniejcych objawów choroby dla okrelonych celów np. dla uzyskania renty;

symulacja - polega na przypisywaniu sobie choroby, w sytuacji, kiedy jej nie ma: sprawy sdowe; symulacja niedorozwoju umysowego,

rónicujemy go od z zespoem Gansera - jest to zespó reaktywny, nad którym osoba badana nie ma kontroli;

symulacja choroby psychicznej w kierunku depresji, schizofrenii, w Wiskadzie - profil “pia”;

dysymulacja - wiadoma lub niewiadoma, obnienie stopnia intensywnoci choroby, ukrycie choroby;

wiadoma - osoba celowo chce wprowadzi cay personel w bd; pacjent moe nie zdawa sobie sprawy z choroby, z jej wagi, nie przyznaje si do istniejcych objawów

niewiadoma - jest to brak wgldu we wasn osob.

Psychodiagnostyka - mona okreli poziom frustracji.

ad 2. Praca badawcza

Aktywno psychologa w pracy badawczej dotyczy rónych poziomów mylenia, aktywnoci. Penienie funkcji psychologa jest moliwe, gdy istnieje porozumienie, odpowiednio midzy formami aktywnoci a ........

czenie pracy psychologa z prac naukow jest moliwe, gdy istnieje porozumienie (odpowiednio) midzy rónymi formami aktywnoci badacza a struktur spoeczn.

3 podst. dziay:

1) opracowywanie narzdzi pomiaru - s to metody diagnostyczne, prognostyczne, terapeutyczne;

2) zadania eksperymentalne, pozwalaj w sposób precyzyjny uchwyci wpyw niektórych zmiennych na funkcjonowanie czowieka;

3) opracowywanie koncepcji, teorii wyjaniajcych;

Model Howartha: Aktywno poznawcza a róne rodzaje wiedzy

Zalenoci pomidzy poziomami wiedzy i aktywnoci w psychologii

POZIOM TYP

AKTYWNOCI POZNAWCZEJ DOWIADCZENIA

praktyczny “pomiar”

AKTYWNO

PRAKTYCZNA praktyczna ocena

PSYCHOLOGIA “techniczne przewidywanie”

STOSOWANA

techn.” ocena poprzez narzdzie

PSYCHOLOGIA naukowe przewidywanie

TEORETYCZNA

naukowa ocena

ad 3. Terapia

Jest form leczenia; psychoterapia i róne jej postacie: muzyka, psychodrama, kierunki: ps.

psychoterapia - zespó zabiegów majcych na celu wyleczenie (skorygowanie, popraw) stanu zdrowia psychicznego.

ad 4. Poradnictwo psychologiczne - forma pomocy klientowi

Nie naley go myli z psychoterapi, jest to pomaganie klientowi, odnosi si do 2 dziaów:

prewencja I'; do pogbiania si ju istniejcych,

prewencja II'; obnienie negatywnych skutków choroby,

prewencja III', obejmujemy ni np. rodziny osób chorych;

3.XI.97 - nie byo

10.XI.97

Modele psychologicznych diagnoz klinicznych [z rzutnika]

1. Model diagnozy - nozologiczny (lub rónicowy)

LEKARSKA DIAGNOZA KLINICZNA

2. Model diagnozy - funkcjonalny

(ale: czowiek wyrwany z kontekstu spoecznego; brak wikszego znaczenia rodowiska)

***********

Schemat organizacji dziaania systemu spoecznego (wg Getzels, 1964)

poziom kulturowy

poziom instytucjonalny

poziom psychologiczny

poziom danej spoecznoci (rodowiska)

***

3. model psychologicznej diagnozy klinicznej - psychospoeczny lub interakcyjny

[na bazie poprzedniego schematu (Getzelsa)]

PACJENT

PSYCHOLOG

cd. niej

17.XI.97

Trzeci model klinicznej diagnozy psychologicznej (psychospoeczny lub interakcyjny)

Wg Pearsonsa rozpoznanie jednostki jako osoby chorej wie si z przypisaniem jej nastpujcych waciwoci:

1) osoba spostrzegana jest przez innych jako nieodpowiedzialna za swój stan;

2) stan ten traktowany jest jako co niepodanego, a tym samym wymaga si od danej osoby, aby robia wszystko w celu zlikwidowania go (tzn. np. leczya si);

3) ze wzgldu na ów stan niesprawnoci wycza si tak osob z uczestnictwa w rolach spoecznych, obowizujcych w danej spoecznoci.

4) wyczenie to ma charakter czasowy (lub trway) - do zlikwidowania stanu niesprawnoci (poprawy funkcjonowania).

Percepcja osoby niepenosprawnej fizycznie lub psychicznie w ramach modelu psychospoecznego umoliwia zrealizowanie 2 celów:

- chroni osob przed rónego rodzaju negatywnymi skutkami podejmowanych przez ni dziaa, przekraczajcych jej aktualne moliwoci;

- chroni system spoeczny przed utrat normalnej efektywnoci funkcjonowania;

*

Diagnoza psychologiczna w ramach modelu interakcyjnego jest procesem uzgadniania definicji problemu pacjenta i sposobów jego rozwizania midzy psychologiem i osob badan lub jej najbliszym otoczeniem spoecznym (psycholog nie jest wycznym autorytetem, który “wie najlepiej”).

Nawizanie do normy.

Normalno. Zdrowie psychiczne.

Oceniajc, rozpoznajc zaburzenie i proponujc zmiany (w jego nastpstwie) czsto odwoujemy si do rónych standardów (poj) zdrowia psychicznego i normalnoci.

3 typy normy:

norma w ujciu statystycznym;

norma w ujciu spoecznym, kulturowym;

norma “teoretyczna”

ad 1) norma statystyczna - jest okrelana zwykle na podstawie okrel. wskanika, otrzymywanego na bazie osób przecitnych;

odwoujemy si tu do poj takich jak np. IQ (cho s testy-próby [np. radzieckie], które nie maj norm, oceniamy wg dowiadczenia);

ad 2) norma spoeczna - 2 poziomy odniesienia:

ocenia si norm na podstawie zachowania i stylu bycia osoby. Niespenienie oczekiwa spoecznych moe by traktowane jako bark normy (= ocena realistyczna konwencjonalna);

norma = spenienie wyranie okrelanych powinnoci spoecznych, które s w rónym stopniu i w róny sposób skodyfikowane, ustalane.

ad 3) norma teoretyczna - na bazie okrel. teorii;

2 podejcia:

1) podejcie (poziom) realistyczno-adaptacyjne; nawizuj do tego teorie homeostazy, przystosowania; istotn cech s zdolnoci jednostki, które warunkuj dobre przystosowanie do otoczenia; radzenie sobie z problemami i zmieniajcymi si warunkami ycia (! model osoby kompetentnej);

duo naleciaoci z Ps. potocznej:

- odzwierciedlaj si cenione przez czowieka wartoci ostateczne;

- zdrowie psych. nie zaley od wyksztacenia, ale pozostaje w bardzo cisym zwizku z problemami, z jakimi czowiek si spotyka w yciu ze wzgldu na wykonywany zawód;

bardzo wane jest odniesienie do rodowiska, kontekst psychospoeczny.

2) podejcie o charakterze postulatywno-samoregulacyjnym (! wszystkie koncepcje “osobowoci dojrzaej”).

24.XI.97

Koncepcje funkcjonowania jednostki i wyjaniania zaburze

Koncepcja psychodynamiczna funkcjonowania jednostki

Freud - koncepcja biologiczna natury ludzkiej. W koncepcji tej mona wyróni kilka modeli:

A) topograficzny

B) ekonomiczny

C) genetyczny

D) strukturalny

E) mechanizmów patologicznych

Ad A - w modelu tym Freud wyodrbnia dwa poziomy: wiadomy i niewiadomy. Zachowanie cz. zdeterminowane jest procesami niewiadomymi, treci zawarte w niewiadomoci stanowi stae zagroenie dla jednostki

Ad B - nacisk na to co jest istot energetyczn cz. Jest ni energia psychiczna: libido (eros), niszczycielska (thanatos).

Energia psychiczna, zwaszcza libido jest wykorzystywana przy tworzeniu zwizków uczuciowych z przedmiotami lub osobami. Koncentracja tej energii na przedmiocie zwana jest kateksj.

Aparat psychiczny - jego zadaniem jest obnianie poziomu nadmiaru energii, natomiast sposób dystrybucji tej energii zaley od funkcji ego. Od ego zaley aby sposób uzewntrzniania tej energii by zgodny z rzeczywistoci i wymaganiami norm spoecznych. Wydatkowanie energii moe przybiera charakter obronny (nerwicowy)

Ad C - w sposób wyrany uwidacznia si sprzeczno, a take zgodno w przystosowaniu ego do rzeczywistoci i uzgadnianiu popdów z id z wymaganiami superego.

W modelu tym (rozwojowy) Freud nawizuje do piciu faz rozwoju psychoseksualnego cz.

faza oralna (do 1,5 r..). ródem przyjemnoci jest ssanie, jedzenie, picie (wchanianie). W tej fazie Freud widzi zwizek z fiksacj czy regresj w sytuacji palenia, picia alkoholu

faza analna (1,5-3 r.). ródem przyjemnoci ale i niepokoju s czynnoci wydalnicze. W tym okresie dziecko spostrzega rodziców podwójnie: sprawiajcych zaspokajanie potrzeby ale take jako osoby kontrolujce (w zakresie czystoci, dyscypliny). Pozostaoci jest tendencja do nadmiernej kontroli siebie, skpstwa.

faza falliczna (3-7 r..). ródem przyjemnoci jest zwizanie si z rodzicami. Pojawia si wie dziewczynki z ojcem, chopca z matk. Ksztatowanie si kompleksu Edypa i Elektry. Jest to okres ksztatowania si superego (sumienia), ale take poczucia winy. Fiksacja na tym okresie staje si przyczyna zaburze o charakterze historycznym.

faza latencji (7-12 r..). Jest istotna dla rozwoju kluczowych elementów w rozwoju osoby. Rozlunienie kontaktu dziecka z rodzicami. Tworz si nowe zwizki z rówienikami. To sprzyja rozwizaniu, obnianiu kompleksów Edypa i Elektry. Superego zostaje jeszcze bardziej umocnione i umoliwia identyfikacj dziecka z rodzicem tej samej pci, przyjcie jego systemu wartoci.

faza genitalna (13-18 r..). Nastpuje ostateczne rozwizanie kompleksów Edypa i Elektry. W fazie tej nastpuje wycofanie kateksji pierwotnej przeniesienie (wytworzenie nowych) o charakterze heteroseksualnym. Wytworzenie si ich daje zaspokojenie popdu libido. Istnieje tu najpeniejsza faza rozwoju osobowoci, moliwo realizacji potrzeb wyszego rzdu.

Ad D - model ten obejmuje trzy warstwy osobowoci: id, ego, superego.

Id - dwa popdy podstawowe: seksualny i sia agresji. Z id wyania si ego (wiadoma cz osobowoci), a dalej wyania si superego (zwizane z wartociami). Wg Freuda najwaniejsze jest ego, które decyduje o zdrowiu jednostki.

Funkcjonowanie ego zaley od tego jak wyraane s jego granice. Instrumenty funkcjonowania superego: poczucie winy i sumienie.

Poczucie winy dziaa poprzez lk przed autorytetem, zamanie normy. Gówny cenzor tego sumienia - to cenzor powodujcy lk, nie tyle z powodu czynu, ale z powodu tego, e czyn jest w sprzecznoci z nakazami superego. Jest tu pewien przymus (inaczej ni sumienie w teologii).

Ad E - przyczyny zaburze psychotycznych, nerwicowych, charakteru, tkwi w podstawowym konflikcie midzy id a superego. Mówi tu o konflikcie intrapsychicznym. Warunkiem wstpnym powstania zaburze jest tumienie popdów, które nie mog by ujawnione. Zablokowanie normalnego rozadowania libido powoduje rozprzestrzenianie si pobudzenia, które przez cz odczuwane jest jako lk. Lk powstaje na skutek przecienia ego impulsami pyncymi z id, a take sytuacjami o charakterze traumatycznym pochodzcymi ze wiata zewntrznego.

Freud uwaa, e z zaburzeniami nerwicowymi najbardziej cz si: lk przed utrat obiektu mioci i lk przed kar ze strony superego. Ten nerwicowy lek powoduje, e ego bronic si stosuje mechanizmy obronne (regresja, wyparcie, izolacja...). Cz energii zostaje wyparta, a cz zamienia si w objawy nerwicowe (przymusy, natrctwa,...). Jest to znieksztacona forma energii. Jednake to przynosi take korzyci. Osoba chora jest przez to godna wsparcia, pomocy.

Freud oprócz tego wymienia dwa mechanizmy patologiczne: fiksacja, regresja. Stanowi one zaburzenia w rozwoju psychoseksualnym.

Fiksacja - koncentracja energii psychicznej na tej fazie rozwoju , na której osoba przeya szczególn frustracj potrzeb lub szczególn gratyfikacj. Fiksacja na pregenitalnych fazach rozwoju wyraa si zaburzeniami charakteru.

Regresja - tu odwouje si do narcyzmu, powrót do wczeniejszych faz rozwoju, do takich w których wystpuj punkty frustracji. Mówi o narcyzmie pierwotnym i wtórnym.

N. pierwotny - dziecko nie odrónia siebie od obiektu. ródem radoci jest wasna osoba.

N. wtórny - jest wycofaniem si obiektu realnego otaczajcego w wiat fantazji, czyli ze sfery rzeczywistej do marzeniowej.

1.XII.97

K. Horney

- przedstawia najpierw model osobowoci neurotycznej, potem zdrowej

- psychoanaliza kulturowa

- koncepcja natury ludzkiej i jej genezy ma charakter spoeczny a sposób wyjaniania zaburze jest psychologiczny, intrapsychiczny

- kluczowa rola koncepcji: konflikt psychiczny i dezintegracja struktury ja, która polega na alienacji ja prawdziwego od ja idealnego.

Centralnym elementem osobowoci zdrowej jest zdolno harmonijnego, spontanicznego, zintegrowanego rozwoju ja, innymi sowy- moliwo rozwoju jednostki. Czowiek zdrowy- wolny od podstawowego konfliktu, który odzwierciedla konflikt midzy postawami ku, od i przeciw ludziom. W kontaktach zdrowego czowieka postawy te nie musz si wyklucza. Zawarte w nich pragnienia uzupeniaj si. Negatywne oddziaywania spoeczne, zwaszcza w okresie dziecistwa- nerwowo, odrzucenie, wrogo, zakócaj istniejce postawy, powoduj midzy nimi sprzeczno a ich efektem jest lk podstawowy. Wyraa si on w poczuciu bezradnoci, wrogoci, izolacji. Horney nie mówi w jakim wieku ksztatuje si ów lk, okrela jego konsekwencje. Nale do nich: niewiadome próby radzenia sobie z nim, wytworzenie podstawowego konfliktu midzy postawami do, od, przeciw. Neurotyczna tendencja zaspokajania postaw do, od, przeciw plus skrajna, sztywna postawa odczuwana jako przymus do, od, przeciw ludziom. Ten przymus rodzi neurotyczn tendencj zalenoci od innych (do), dominacji (od), wrogoci, zamknicia si w sobie (przeciw). Konsekwencj wycofywania si ze zwizków z innymi jest tendencja do wypierania reakcji emocjonalnych- mioci, nienawici. W dalszej konsekwencji, gdy wymaga si wspópracy z innymi ludmi- moe pojawia si lk, poczucie zagroenia. Pewnym caociowym neurotycznym rozwizaniem sytuacji konfliktowej jest samoidealizacja, która jest sterowana kompulsywnymi (bezwzgldnie domagajce si zaspokojenia) potrzebami. Wyraa si to w nastpujcy sposób: caa energia czowieka zostaje skierowana do tego, by realizowa cele, aspiracje yciowe, sposób postpowania, poniewa realizacja ta ma by idealna okazuje si niemoliwa- wtórny lk i cierpienie. Neurotyk przyjmujc przymusowe struktury, potrzeby (bycia wzorowym...) naraa si na sytuacje, które wywouj zagroenie, wzmagaj wraliwo, wtórnie powoduj konieczno kontroli siebie- bdne koo o charakterze neurotycznym.

Neurotyk- typowe mechanizmy: perfekcja, nie znosi bylejakoci, tyrania powinnoci, która kae realizowa wszystko w sposób nieomylny (rodzi nadmiern dum, ale i obraliwo: jak mnie nie doceniaj), pogarda dla siebie (niewiadoma nienawi do siebie, która generuje nienawi do innych). Neurotyk ma nie tylko charakterystyczne zachowania, ale sporo rzeczy wypiera: mio, nienawi- tumi w sobie uczucia pozytywne i negatywne. Jego zachowanie jest takie, e przypisuje innym cechy, których oni nie posiadaj: wrogo i in. Zaprzecza istnieniu prawdziwych cech, które inni posiadaj , np. e s bezinteresownie pomocni. Neurotyk ma poczucie, e jego ukady z innymi s poprawne, bo on tyle wkada w to wysiku -dwoisto w ocenie kontaktów z innymi. Jest otwarty, ale to jest powodowane lkiem- on o tym zapomina. Czsto jest postrzegany jako czowiek, z którym trudno by, y, mieszka. Jego kontakty z innymi ludmi cechuje lk, niepewno, skrajno postaw. Neurotyk nie jest zdolny do kontaktów bliskich, maj one charakter obronny, s zalene, nacechowane agresj, izolacj, niekonsekwencj. Jest sprzeczno: neurotyk obawia si innych ludzi, ale s oni jemu potrzebni do realizacji jego podstawowych potrzeb neurotycznych (10 potrzeb z teorii osobowoci).

ERIK ERICKSON

koncepcja rozwoju psychospoecznego

Szczególnie przydatny jest jego model w psychologii klinicznej ze wzgldu na warto diagnostyczn, prewencyjn, terapeutyczn. Prezentuje psychospoeczny rozwój osoby, czowiek rozwija si sukcesywnie, rozwój dotyczy zdolnoci interakcji z otoczeniem, ich jako ksztatowana jest przez kultur. Motorem rozwoju s dwa typy przeciwiestw:

1. denie do progresji (ch ycia, realizowania potrzeb) i regresji (cofanie si do faz wczeniejszych)

2. wspówystpowanie pierwiastków przeciwnych mskiego i eskiego.

ERICKSON wymienia 8 faz rozwoju psychospoecznego. W kadej s sprzecznoci, przeszkody, konflikty natury biologicznej i trudne do zaakceptowania, realizacji wymagania spoeczne. Te siy s przyczyn konfliktów i zjawisk kryzysowych (kryzys jest traktowany jako szczególne nagromadzenie sprzecznoci, przeszkód).

KRYZYS - def. Ericksona: okres przejciowy zwrotny w cyklu rozwojowym czowieka, charakteryzujcy si szczególnym niezrównowaeniem midzy moliwociami jednostki i wymaganiami otoczenia, uwraliwieniem oraz wzrostem potencjau do zmian i przystosowania. W okresie przeomowym ERICKSON wymienia 3 fazy, etapy: 1. Powstanie, narastanie trudnoci, 2. Wzrost wraliwoci (tendencje do regresji), 3. rozwizanie problemu- sprzecznoci zostaj pokonane. Jednostka zdobywa nowe umiejtnoci.

Organizujc struktur jest ego- wiadoma cz osobowoci- peni rol integrujc dowiadczenie, kontrolujc zachowanie. Wedug Ericksona zdrowie psychiczne czowieka wyraa si w pomylnie przebiegajcym procesie psychospoecznego rozwoju, w którym sukcesywnie zdobywa on podstawowe cechy i zdolnoci. Peny cykl rozwoju czowieka od dziecistwa do mierci tworzy zoon cao. Odzwierciedla problemy osobowe, spoeczne, wzory kulturowe. Ta zoona cao to wg Ericksona model, na który skadaj si nastpujce elementy: 1. Nadzieja, 2. Sia woli, 3. Denie do celu, 4. Umiejtno, 5. Wierno, 6. Mio, 7. Troska, 8. Mdro.

Model rozwoju psychospoecznego Ericksona to zoona cao. Poszczególne stadia rozwoju ERICKSON nazywa od nagromadzonych potrzeb sprzecznoci, których pozytywne rozwizanie daje moliwo przejcia na wyszy poziom.

1. poczucie ufnoci- nieufno (do 1,5 r. .): nadzieja,

2. poczucie autonomii (1,5- 3 r. .): daje si woli,

3. poczucie inicjatywy (3- 5 r. .): zdolno podejmowania decyzji,

4. produktywno (okr. szkolny): poczucie kompetencji,

5. tosamo (dorastanie): zdolno do intymnoci, mioci produktywnej, stanowienia o sobie,

6. intymno: poczucie mioci w stosunku do innych, zdolno bycia z innymi,

7. podno, generatywno: zdolno do opieki, odpowiedzialnoci za siebie i innych, okres transgresji,

8. integralno (wiek starczy): daje mdro yciow

8 XII 97

1 faza

ufno - nieufno

od niemowlctwa do ok. 1,5 r..

Jest to faza nabywania ufnoci do wiata, do siebie, do innych ludzi. Istniejce w niej takie charakterystyki zachowa jak brak staoci, lk przed porzuceniem etc. staj si przyczyn powstania rónych form izolacji od rzeczywistoci, w tym zachowa autystycznych, depresji, braku poczucia pewnoci, lku przed otoczeniem, niepewnoci co do wasnej osoby, otoczenia. Nabranie ufnoci we wczesnym okresie dziecistwa decyduje o bardziej skutecznym sposobie radzenia sobie z trudnociami w okresie dorosym.

Nabywanie ufnoci odbywa si w kontakcie z osob blisk (matk, opiekunk). Warunek: decyzja o urodzeniu dziecka powinna by poparta u matki zaufaniem do siebie, e dobrze wypeni rol macierzysk. O jakoci poziomu zaufania decyduje take w duym stopniu stabilno (ta sama osoba obecna przy dziecku) i jednolito w zakresie postawy.

2 faza

autonomia - wstyd, zwtpienie

1,5 r. do 3 r..

Dziecko nabywa kontroli wasnego ciaa, umiejtnoci do zachowania czystoci.

Dwie postawy, które mog by wówczas ujawniane przez rodziców:

- nagradzanie (daje poczucie satysfakcji, wsparcia)

- karanie, rygoryzm, zawstydzanie dziecka (staje si przyczyn zachowa kompulsywnych /przymusów w zakresie ruchu/, moczenia neurotycznego, poczucia braku wasnej autonomii, poczucia niemocy, wstydu, zwtpienia)

Przezwycienie kryzysu autonomii jest moliwe przy waciwej postawie osób dorosych (opiekunów).

3 faza

inicjatywa - poczucie winy

okres przedszkolny

Dziecko rozwizao ju problem autonomii, bycia sob i wkracza w wiat zabaw, który jest jednoczenie wiatem rywalizacji. Bardzo istotne znaczenie ma tu dowiadczenie przez dziecko frustracji. Adekwatny poziom frustracji (czyli niemono nieograniczonego zaspokajania potrzeb, uczenie si odraczania zaspokajania potrzeb, umiejtnoci przerwania aktywnoci wasnej) prowadzi do wyksztacenia si aktywnoci spoecznej takiej, która jest aprobowana. Nadmiar w zakresie frustracji (zbyt silna) - przyczyna pojawienia si poczucia winy, uksztatowania zachowa o charakterze kompensacyjnym, rozwoju biernoci, zachowa o typie histerycznym, prowadzi do zachowa nieaprobowanych spoecznie w przyszoci. ERICKSON twierdzi, e czsto prowadzi to do zachowa o charakterze psychosomatycznym (na drodze konwersji).

Rozwizanie kryzysu nastpuje przez skoncentrowanie si na aktywnoci dziecka, jego inicjatywie, ambicji (czyli wykorzystaniu potencji twórczej, która w nim tkwi).

4 faza

produktywno - poczucie niszoci

okres szkolny (do adolescencji)

Poczucie bycia aktywnym jest tu rzecz szczególnie zaznaczon, czsto wystpuje pena identyfikacja z zadaniami (np. w szkole z tym, e jest si uczniem), temu towarzyszy potrzeba osigania pozytywnych rezultatów. Ich brak jest przyczyn pojawienia si niskiej samooceny. W fazie produktywnoci nastpuje porównywanie siebie z rówienikami, waniejsi ni rodzice staj si nauczyciele i ich opinie a take opinie rówieników.

Sukcesy staj si przyczyn poczucia wasnej wartoci, dobrej samooceny; niedostatki ich stanowi pierwowzór do poczucia niszoci, zniechcenia.

Wedug Ericksona faza produktywnoci jest najwaniejsz faz w procesie socjalizacji a take nabycia podstawowych zrbów, które ksztatuj stosunek do aktywnoci wasnej, któr stanowi praca, pierwowzór do umiejtnoci docenienia, rozumienia tego, czym jest podzia zada spoecznych w grupie, jaki jest mój udzia w realizacji tych zada. Szczególne znaczenie ma tu szkoa.

5 faza

tosamo - dyfuzja tosamoci, rozproszenie ról

okres adolescencji

Wytwarza si tu zdolno do pewnej intymnoci. Ta faza (poza faz 1) jest najwaniejsz w yciu czowieka, take bardzo istotna jeli chodzi o rozwój zaburze w okresie adolescencji.

Pojawia si tu wiele sprzecznoci i konfliktów, trudnoci zwizanych z dojrzewaniem seksualnym, zmianami jakie zachodz w tym obszarze, jest to problem identyfikacji z dan pci, problem ze spoecznym modelem identyfikacji, take problem wyboru zawodu, drogi yciowej. Faza ta decyduje w duym stopniu o wyborze partnera, drogi yciowej.

Efektem przemian jakie dokonuj si w tym okresie jest poczucie, e jest si kim okrelonym (w ocenie wasnej i innych ludzi). Wie si to z poczuciem staoci ("jestem sob niezalenie od tego, czy to byo dzi czy wczoraj") i cigoci ("jestem sob niezalenie od miejsca w którym si znajduj"). Tosamo decyduje o zaufaniu do siebie, sprawia, e czowiek czuje si tosamy z rolami, które podejmuje. Jdrem poczucia tosamoci jest odczuwanie wewntrznej spójnoci. Jest to spójno, która zachodzi midzy ja prywatnym i ja publicznym, niezalenie od sytuacji. Efektem uksztatowania tosamoci jest poczucie autonomii w dziaaniu, samodzielnoci w okrelaniu siebie i celów yciowych, zdolnoci wyboru celów i penienia ról

Patologia tego okresu: dyfuzja tosamoci (nie wiem, kim jestem) i rozproszenie ról a nawet przyjcie tosamoci negatywnej - sprzecznej z normami kultury, co wyraa si w takich zachowaniach jak przestpczo, subkultury, zaburzenia zdolnoci do produktywnej pracy.

W kryzysie tosamoci czsto dochodzi do zaburze percepcji postaw rodzicielskich, czasu a take zdolnoci podejmowania decyzji.

6 faza

intymno - izolacja

modo

Intymno wedug Ericksona polega na zdolnoci do bliskich kontaktów, nie tylko z osobami pci przeciwnej. Wyraa si ona zdolnoci do penego, bliskiego, otwartego kontaktu z drug osob przy jednoczenie penym zachowaniu tosamoci wasnej i tosamoci drugiej osoby. Zwizki intymne (przyja, maestwo) s moliwe wg Ericksona jedynie gdy czowiek ma pene poczucie wasnej tosamoci.

Zaburzenia w zakresie intymnoci powoduj, e ludzie przyjmuj postaw dystansu, nieobecnoci, nieangaowania si. Przyczyn takiej postawy zaburzonej intymnoci jest lk przed utrat lub osabieniem poczucia wasnej tosamoci, osobie wydaje si, e gdy bdzie w izolacji, to bdzie sob.

7 faza

podno - stagnacja

doroso

Rozwizywanie tego kryzysu wyraa si w deniu do przeduenia gatunku, powoania do ycia potomstwa, podjcia odpowiedzialnoci za ich rozwój, ufno, autonomi. Podno wyraa si moe take w ksztatowaniu zdolnoci do dziaania na rzecz innych, nie tylko w aspekcie cielesnym - posiadania dzieci, ale duchowym - praca na rzecz innych, realizowanie potrzeby transgresji, opieki i odpowiedzialnoci za innych.

Nieosignicie zdolnoci podnoci jest przyczyn regresji, stagnacji.

Sama podno w aspekcie wydania na wiat potomstwa nie zawsze ma charakter generatywny poniewa czsto osoba poza urodzeniem dziecka nie jest zdolna do roztoczenia opieki nad nim, odpowiedzialnoci.

8 faza integralno - rozpacz

okres staroci

Czowiek powinien zdoby zdolno uzasadnienia sensu swojego ycia, godnoci, powinien umie pogodzi si z tym co byo moliwe do uzyskania, odróni od tego, co byo niemoliwe, umie pogodzi si z niepowtarzalnoci i przemijalnoci ycia biologicznego.

Dobitnym wyrazem integralnoci ludzi starych jest ich mdro, w której czowiek potrafi by ródem dla ksztatowania si poczucia ufnoci, autonomii kolejnych pokole.

Cay model Eriksonowski zawiera elementy nadziei, siy woli, denia do celu, umiejtnoci mioci, wiernoci, troski i mdroci.

15.XII.97

Koncepcje uczenia si

Ogólna idea: Zachowanie normalne bd zaburzone jest nabywane zgodnie z reguami procesu uczenia si. Proces uczenia si jest sterowany przez otoczenie; w nim mona dopatrywa si przyczyn zaburze zachowania, przede wszystkim na zasadzie wzmacniania zachowa. Rónice indywidualne wynikaj z faktu, e kady czowiek ma indywidualn - swoj histori ycia, uczenia si. Natomiast podobiestwa w zakresie patologii s wynikiem podobnych oddziaywa spoeczno-kulturowych.

Przedstawiciele:

Wedug Dollarda i Millera czowiek rodzi si z okrelonymi potrzebami, które zaspakaja w sobie waciwy sposób. Tak powstaj okrelone wzorce zachowa. Czowiek uczy si na pewne zdarzenia reagowa lkiem. Lk moe peni - podobnie jak potrzeba - dwie podstawowe funkcje: